Nafarroa

75 urte, eta osasun betean
2016-04-222016-04-21Albisteak, Gizartea, Nafarroa

75 urte, eta osasun betean

Asier Garcia Uribarri

Gizonez osatutako zortzikoak egin zuen Oberena dantza taldearen lehen emanaldia, Elon (Nafarroa), 1941eko abuztuaren 15ean. Aurten, 75 urte geroago, egun berean itzuliko dira Elora Oberenako dantzariak. Hiru mende laurden bete ditu taldeak, eta erabat aldatu da. Ehun dantzari baino gehiago dira egun, gizon eta emakumeak. Hainbat ekitaldi antolatu dituzte urte osorako, zer ospatu badutelako. Ez bakarrik urteurrena: Nafarroako Gobernuak iragarri berri du Karlos III.aren domina emango diela datorren maiatzean, euskal kulturaren alde urteetan egindako lanagatik.

"Uste dut ez dugula ezer berezirik egin beste taldeekin alderatuta", adierazi du Irune Tubia Oberena dantza taldeko kideak. Haren aburuz, Euskal Herrian badago bertako kulturarekiko kontzientziazio berezia, eta horrek eragiten du, haren ustez, jendeak dauden dantza taldeetara jotzea, besteak beste.

Baina edozein taldek eutsi ahal izateko belaunaldi berriak behar ditu, derrigorrean. Oberenan lelo hori serio hartu zuten 1980ko hamarkadatik aurrera, eta emaitza agerikoa da. Dantzari txikien talde txukuna dute: egun, 60 kide inguru dira. Hori da Oberenaren harrobi nagusia. "Badakigu txikitan sartzen diren batzuek adinarekin utzi egingo dutela, baina beste batzuek aurrera jarraitzen dute. Txikiekin badugu aseguru antzeko bat aurrera jarraitzeko". Gainera, nabarmentzekoa da nagusien taldeko berrogei dantzariek 15 eta 31 urte arteko adina dutela.

Hala ere, taldeetan pertsonak daude, eta beti ez dira errazak harremanak. Alde horretatik, Tubiak dio une gogorrenak pasatu zituztela 1960 eta 1970eko hamarkadetan. Dantza taldea kudeatzerakoan ikuspegi ezberdinek edota pertsonen arteko ezinikusiek eragin zuten hainbatek taldea uztea. "Batzuek talde berriak sortu zituzten, eta beste batzuek sortu berri ziren taldeak aprobetxatu zituzten haietara jotzeko".

Oberena sortzeko arrazoietako bat euskal dantza tradizionalak berreskuratzeko gogoa izan zen. Urteotan, publikoari eskaini dizkioten dantzak aldatuz joan dira. Egun, dantza tradizionalek eta hainbat koreografiak osatzen dute Oberenaren errepertorioa, hala nola Nafarroako hainbat herritako makil dantzak, Nafarroa Behereko inauteriak eta Baztango irri dantzak.

Urtemuga ospatzeko ekitaldi garrantzitsuena otsailaren 20an egin zuten, Iruñeko Baluarten, Iturri zaharretik, indar berriz ikuskizuna taularatuta. Bertan, taldearentzat garrantzitsuak izan diren dantzak aurkeztu zituzten, besteak beste, Erronkariko Ttunttuna, Otsagabiko dantzak eta sokadantza. Hala ere, modu berezian planteatu zuten ikuskizuna. "Ez genuen gure historia kontatu nahi beti egiten den moduan, lehengoaren kopia eginez. Guk izan nahi dugun taldearen irudia eskaini nahi genuen. Adibidez, generoaren aldetik aldaketa ugari egin genituen. Garai batean, Eusko Irudiak koreografia asko dantzatzen zuen Oberenak. Guk egin genuen koreografia hori hartu, eta neska eta mutilen artean landu, berdintasunean". Era berean, Baluarteko ikuskizuneko sokadantza emakumeek soilik osatu zuten. "Urtetan emakumeak dantzetan baztertu dituzte, eta keinu horrekin merezi duten tokian jarri nahi genituen".

Ikuskizunak Iturri zaharretik, indar berriz izena zuen, Joxean Artzeren poeman oinarriturik. Ideia horri jarraituz, gazteen taldearekin bukaera eman zioten saioari. "Horrelako ikuskizunetan dantzari txiki eta gazteak bigarren mailan egon ohi dira. Badakigu taldeak aurrera jarraitzeko bermea direla; beraz, beraien dantzekin bukatu genuen".

Harremanak lantzen

Azken urteotan euskal dantzen inguruko gogoetak piztu dira, han eta hemen. Bereziki generoak markatutako rolak dira ezbaian jarri direnak. Oberenan udazkenean saio bat egin zuten, talde barruan horrek nola eragiten zuen jakiteko. "Oso positiboa izan zen, gure arteko harremanei dagokienez. Konturatu ginen beharra genuela gure taldea erabat aldatzeko. Orain arte egiten genuen neskek alde batetik, mutilek bestetik eta dantza batzuk elkarrekin. Filosofia hori alboratu nahi dugu. Nagusien taldeak 40 dantzari ditu, eta guztiek dantzatu dezakegu edozer. Hori bai, horretarako dantza guztiak ikasi behar ditugu".

Gaiari heldu aurretik, erresistentziak aurkituko zituztela uste zuen Tubiak. Baina ez da horrela izan. "Gure arteko harremanetan sakondu nahi genuen. Nola jokatzen dugun ikusi, eta zergatik. Ondorioak modu naturalean atera ziren". Taldeko jende nagusienak ere ondo hartu du erabakia. Tubiaren arabera, beste giro bat sortu da taldean. "Jendea alaiago dator entseguetara. Guztiek dantza guztiak ikasi behar ditugu orain. Eta gauza berriak ikasteak beti motibatzen du". 75 urte beteko baditu ere, gazte eta osasuntsu dago Oberena dantza taldea.

2016-04-222016-04-21Albisteak, Iritzia, Nafarroa

Autobonboa

Asier Azpilikueta

Irakurle maiteok, bortz urte pasatxo daramatzat berripaper honetan nire harrikadak jaurtitzen, eta orain arte halako arau idatzi gabeko bat bete dut: nire lantokiari buruz ez idaztea. Orain arte.

Iruñeko Biurdana institutuko irakaslea nauzue. Ikastetxe horrek masifikazio arazo handi bat du duela zenbait urtetik, baina oraintsu arte ez dut zoko hau baliatu horretaz mintzatzeko, iruditzen baitzitzaidan zuek ez zenutela zertan jasan nire lantokiari buruzko matraka.

Iragan hilabeteko idatzian, baina, arau hori hautsi nuen. Biurdanari buruz idatzi nuen. Nafarroako Gobernuak azkenean erabaki baitu Biurdanaren masifikazio arazoa konponduko duen institutu berria eraikitzea, eta, aizue, behingoagatik aipatu behar nuen hemen kontutxo hori.

Eta oraingoan berriz hautsiko dut araua, Biurdana institutuak duen ekimen polit bat aipatu nahi baitizuet: Euskal Liburuaren Irakurketa Publikoa, hain zuzen ere.

Pentsa ezazue unetxo batez zer-nolako hedadura duen irakurzaletasunak eta literaturarekiko grinak gure gizartean. Txikia, ezta? Bada, zaletasun eta grina horiei jar iezaiezue euskal izenlaguna aurretik. Are txikiagoa, ezta? Bada, nanoteknologiaren eremuan sartuko gara zaletasun eta grina hori nerabeen artean aurkitu nahi badugu.

Hartara, 2000. urtean, Biurdana institutuan Irakurketa Publikoa antolatzen hasi ziren "hitz irakurria hitz mintzatu bilakatuz" eta "ekintza pribatua publiko bihurtuz" nerabeen artean irakurzaletasun hori bultzatu nahian-edo. Urtero, euskal idazle bat aukeratzen dute, eta Liburuaren Nazioarteko Egunaren ondoko ortzirale bateko goiz oso bat ematen dute haren liburuen pasarteak ozen irakurtzen.

Gure uste apalean, Biurdanako Irakurketa Publikoak izen txiki bat erdietsi du Euskal Herriko literatur munduan. Bertzeak bertze, Bernardo Atxaga, Arantxa Urretabizkaia, Unai Elorriaga, Anjel Lertxundi, Mariasun Landa, Aingeru Epaltza, Kirmen Uribe, Pako Aristi, Jasone Osoro eta Aitor Arana etorri dira Biurdanara, eta ikasleen —zein kanpoko gonbidatuen— ahotik entzun dituzte beraiek idatziriko zenbait pasarte.

Aurtengo Irakurketa Publikoa XVII.a izanen da, apirilaren 29an ospatuko dugu, eta Jon Alonso idazle iruindarrari eginen dio gorazarre. Camembert helburu, Agur Darwin, Katebegi galdua eta Zintzoen saldoan lanetako pasarteak irakurriko ditugu, eta, Jon Alonsok Bidador pastoraleko testuak idatzi zituela aprobetxatuta, gainera, pastoraleko bortz pasarte jokatzen ausartuko gara. Eta, bide batez, horrekin gure omenaldi txiki eta xumea eginen diogu Joxemiel Bidador zenari, Biurdanako Euskara eta Literaturako irakaslea izan baitzen, bai eta institutuko ikasketa burua ere.

Batek daki institutuan egiten ditugun irakurketa publikoek edota Idazleak eskolan izeneko programako saioek zenbateraino hunkitzen eta ukitzen dituzten gure ikasleak, eta ea irakurzaletasuna pizten ote dieten. Baina, bederen, ikasle horiek egun batez ikusten dute (euskal) literatura uki daitekeen zerbait dela, entzun daitekeen zerbait, mintza daitekeen zerbait. Horregatik bakarrik, saiatzen segitu beharko dugu.

Berdintasunerako bidean
2016-04-152016-04-14Albisteak, Gizartea, Nafarroa

Berdintasunerako bidean

Edurne Elizondo

Gobernantzari buruzko arloa nabarmendu du Geroa Baiko Itziar Gomezek, "dena aldatzeko oinarria" delako. "Asmo handikotzat" jo du EH Bilduko Patri Peralesek, berriz, eta berdintasunera bidean urratsak egiteko "neurri zehatzak" jasotzen dituela erantsi du. Ezkerra alderdiko Edurne Eginok "transbertsaltasunaren alde" egin den apustua jarri du mahai gainean, eta PSNko Patricia Fanlok, azkenik, "diseinua eta planifikazioa" nabarmendu ditu. Taldeok, Aranzadirekin batera, aldeko boza eman zioten Iruñeko III. Berdintasun Planari, joan den asteko osoko bilkuran. UPN, berriz, abstenitu egin zen; alderdi erregionalistak egindako lanaren "oinordekotzat" jo zuen plana Ana Lezkano UPNko zinegotziak, baina ez zion baiezkoa eman, Aranzadiko Berdintasun zinegotzi Laura Berroren esku egonen delako "testua interpretatzeko" ardura.

Kontent da Berro osoko bilerak planari emandako babesarekin. Onartu eta gero lasaitua hartu duela aitortu du, baina badaki lanik gogorrena orain hasiko dela: berdintasun planean onartutakoak gauzatzen hastekoa, alegia. Azken urteotan berdintasunaren alde urratsak egin direla uste du Iruñeko Udaleko zinegotziak, baina garrantzitsutzat jo du ez ahaztea egungo esparrua zein den: "Heteropatriarkatuaren eta androzentrismoaren esparrua". Mugimendu feminista jo du orain arte berdintasunaren alde egindako urrats horien bultzatzaile nagusi: "Mugimendu feministak etengabeko lana egin du berdintasunaren auzia agenda politikoan jartzeko", erantsi du Laura Berrok.

Iruñeko Udalak onartu berri duen III. Berdintasun Planak lau arlo nagusi ditu: gobernantza eta berdintasunarekiko konpromiso politikoa da lehena; emakumeen ahalduntzea bigarrena; hirugarrenak helburu du onartzea zaintza eta erantzukidetza funtsezkoak direla biziari eusteko. "Kontua da pertsona jartzea erdian", erran du Berrok. Emakumeen aurkako indarkeriei buruzkoa da azken arloa. Hiri segurua lortu nahi du udalak. Oraindik ez da, datuen arabera. Urtarrilean, emakumeen aurkako indarkeriengatik 43 salaketa jarri zituzten; otsailean, 37.

Lau alor horiek eta bakoitzaren barruan jasotako neurriak zehaztu dituen prozesua iaz hasi zen, oinarri hartuta 2014an gizonen eta emakumeen arteko berdintasunari buruz egindako diagnostikoa, eta aurreko planaren balorazioa. Iruñeko Udalarekin batera, Nafarroako Unibertsitate Publikoko eta Eraberria eta Likadi aholkularitza etxeetako profesionalek hartu dute parte plana osatzeko prozesu horretan, bai eta hainbat emakume taldek, sindikatuk eta eragilek ere.

Autonomia ekonomikoa

2014an berdintasunari buruz egindako diagnostikoak mahai gainean jarri ditu, bertzeak bertze, lan esparruari buruzko hainbat datu adierazgarri: Nafarroan behin-behineko kontratuak %31 direla emakumeen artean, adibidez, eta %6,6, berriz, gizonezkoen artean; ikerketak azaldu du, halaber, emakumeek hartu dituztela familiako kideren bat zaintzeko eskatutako baimenen %84,1, eta seme-alabak zaintzeko baimenen kasuan, %95,6 direla emakumezkoek hartutakoak; gizonezkoen eta emakumeen soldaten arteko aldea ia %30ekoa dela ere jaso du diagnostikoak.

Emakumeen enpleguaren prekaritatea autonomia ekonomikoa lortzeko dituzten zailtasunekin lotu du Laura Berrok. Eta hori jo du, hain zuzen ere, berdintasun planak jorratu beharreko esparru nagusitzat. "Ez da kasualitatea feminizatutako lan esparruak hain prekarioak izatea; gizarteak ez die baliorik ematen. Auzi horri heltzea funtsezkoa da, autonomia ekonomikoa oinarria delako". Autonomia ekonomikorik ez izateak ekartzen du diagnostikoak agerian utzitako bertze errealitate bat: emakumeek etxebizitza bat lortzeko zailtasun gehiago dituztela azaltzen duena, alegia. "Dena dago lotuta", erran du zinegotziak.

Emakumeen ahalduntzeari buruzko arloan jorratu du III. Berdintasun Planak autonomia ekonomikoaren auzia, eta hiru helburu zehaztu ditu: enpleguan emakumeen egoera zein den azaltzea; pobrezia eta bazterketa sufritzeko arriskuan diren emakumeen ahalduntze prozesuak ahalbidetzea, udal gizarte zerbitzuetatik; eta aldaketa bultzatzea enpresaren eta unibertsitatearen arloan, emakumeek erantzukizuneko postuetara eta zuzendaritza postuetara iristeko dituzten zailtasunak bazter uzteko asmoz.

Berdintasun plana onartu zuten joan den asteko osoko bilera berean etxeko langileen egoera aztertu zuen Iruñeko Udalak, eta arlo hori jo du Laura Berrok emakume anitzek lan esparruan duten prekaritatearen adibide: "Zortzi orduko lanaldia dutenek 400-500 euroko soldata izaten dute, gehienez", salatu du Berdintasun zinegotziak. Halako egoerak identifikatzea, azaleratzea eta lantzea da udalaren asmoa. "Nafarroako Gobernuarekin lan egin beharko dugu".

Emakume Salerosketen Kontrako Ekintza izeneko elkartea da berdintasun plana osatzeko prozesuan parte hartu dutenetako bat. Taldeko kide Vanesa Egiluzek ere ahalduntzearen esparruak duen garrantzia nabarmendu du. Ontzat jo du plana egiteko prozesuaren emaitza, baina "errealitatera egokitu" beharko dela uste du. Ahalduntzearen aldeko apustua "hagitz garrantzitsua" dela berretsi du, halere. "Funtsezkoa da esparru hori lantzea, ahalduntzearen bidez erakundeetara ailegatzen ahal garelako, eta enplegua, ekonomia eta bertze hobetu".

Ahalduntzeari buruzko arloaren gako nagusia transbertsaltasuna dela erantsi du Vanesa Egiluzek. Udaleko berdintasun teknikari Pilar Mayok berak erran zuen, plana onartu baino lehen, orain sortu dela aukera udalean transbertsaltasunaz eta udalaren barruko alor guztietan genero ikuspegia ezartzearen beharraz hitz egiteko eta lan egiteko. Aukera hori baliatu du planak.

Steilas sindikatuko Maria Palaciosek bat egin du iritzi horrekin. "Plana asmo handikoa da, eta hagitz interesgarria; haren ekarpen nagusia da, nire ustez, transbertsaltasunaren ideia, modu transbertsal batean lan egiteko asmoa", nabarmendu du.

Egiluzek agertutako kezka bera aipatu du Palaciosek, halere: plana errealitatera egokitzeko behar horretan, bidean gal daitekeena, alegia. "Papera ez baita deus, adibidez, aurrekonturik gabe. Udaleko departamentu guztiek landu beharko dituzte planak jasotako politikak, bertzalde, eta ez da lan erraza izanen. Badakigu erresistentziak izanen direla".

Barruko erresistentziak aipatu ditu sindikatuko kideak, bereziki. Eta haien aurka egiteko planak jasotako formakuntzaren garrantzia nabarmendu du. Palaciosek bezala, etxe barruan egin beharreko lan hori "erronka handia" izanen dela uste du Laura Berro zinegotziak berak. Gobernantzaren arloan jasotakoa da esparru horretan egin beharreko lana. "Estuki lotuta dago borondate politikoarekin, baina baita udaleko talde teknikoa trebatzeko gaitasunarekin ere". Planak "aldaketa sakona" ekarri beharko lukeela erantsi du zinegotziak: "Betaurreko moreak jartzea, esparru guztietan, lan eta politika guztiei generoaren ikuspegitik heltzeko".

Aldaketa hori ez dela berehala gertatuko argi du Berrok. Planak, hain zuzen, sei urteko epea du, 2022a bitarte. Hasteko, bertze berdintasun teknikari bat kontratatuko du udalak aurten, eta bertze bat datorren urtean. Berdintasun arloak 554.000 euroko aurrekontua du 2016rako. Planak ez du diru sail zehatz bat lotuta. "Asmoa da sail guztiek bideratzea aurrekontuaren zati bat berdintasunerako".

Palaciosek eta Egiluzek ere argi dute planak denbora beharko duela. Argi utzi dute, halere, adi egonen direla, udala zainduko dutela. Are gehiago erran du Egiluzek: "Planak jasotako neurriak gauzatzeko prozesuan emakume taldeek izan behar dute protagonista; udalak tresnak jarri beharko lituzke taldeon esku, ekarpenak egiten jarraitu ahal izateko". Urratsak egiteko benetako berdintasunerako bidean.

2016-04-152016-04-14Albisteak, Gizartea, Nafarroa

Ez dituztelako utzi nahi

E. Elizondo

Indarkeria matxista sufritu duten hainbat emakumek izan duten arazo bati konponbidea eman nahi dio Viopet sareak: "Harrera etxe batera joan behar dutenean, txakurra edo katua non utzi ez dute, halako zentroetan ez dituztelako hartzen", azaldu du Basatiko kide Nuria Querolek. Viopet emakumeokin bizi diren animaliak zaintzeko harrera etxeen sarea da; hainbat norbanakok eta gobernuz kanpoko erakundek osatzen dute. Bartzelonan jarri zuten martxan, 2013an, eta orain, Nafarroara ailegatu da. Herrialdeko Basati elkarteak egin du bat. Abandonatutako eta tratu txarrak jasan dituzten animaliak artatzen dituzten albaitariak dira taldeko kide, bertzeak bertze.

Indarkeria matxista sufritu duten emakumeekin bizi diren animaliak ere izaten ohi dira indarkeriaren biktima. "Harreman estua sortzen da emakumeon eta haiekin bizi diren animalien artean; ez dute txakurra, adibidez, txakurtegi batean utzi nahi", erran du Querolek.

Mahai gainean jarri du azken egunotan Espainian gertatutakoa: "Tenerifen, bikotekidearen heriotza mehatxua jaso duen emakume bat kanpadenda batean da, hondartzan, harrera etxera ezin zuelako txakurra eraman. Animaliak ere jaso du gizonaren indarkeria".

Ameriketako Estatu Batuetan administrazioak jada egin du animaliok emakumeentzako zentro berberetan hartzeko urratsa. "Haientzat espazio propioak eraiki dituzte; egoera horrek on egiten dio emakumeari".

AEBetan, Kansasen gertatu kasu batek eragin zuen, bertzeak bertze, agintarien jarrera aldatzea: "Emakume bat agertu zen aterpe batean, senarra hura hiltzen saiatu zelako. Zentroan ez zioten txakurrari sartzen uzten. Txakurrak salbatu zuen emakumea, ordea, eta hark nahiago izan zuen autoan gelditu, txakurra utzi baino. Aterpean, ondorioz, haien ordura arteko politika aldatzea erabaki zuten".

Viopet sarea zabalduz joan da, 2013. urtetik; Bartzelonatik Kataluniako bertze hainbat herritara, lehendabizi, eta Madrilera gero, bertzeak bertze. Orain, Nafarroan da, Basatiren eskutik. AEBetan administrazioak egin zuen urratsa egiteko eskatu die Querolek, hala ere, hemengo agintariei. "Entzun dezatela emakumeek errateko dutena, dituzten beharrei erantzuteko".

Albaitariak, adi

Albaitariek ere emakumeen kontrako indarkeria antzemateko prozesuan parte har dezaketela nabarmendu du Nuria Querolek, bertzalde. "Bertze animaliekin bortitza dena gizakiekin ere izaten ohi da, kasu anitzetan. Indarkeria matxistaren eta animalien aurkako indarkeriaren arteko harremanaz hamaika ikerketa bada".

Indarkeria sufritu duten animaliak artatzen dituztenean, adi egoteko eskatu die Querolek albaitariei. "Haien esku jar ditzaketen zerbitzuen berri eman diezaietela emakumeei". Emakumeen aurkako indarkeria kasu batean esku hartzea egokitu zaie jada Basatiko albaitariei, hain zuzen ere. "Foruzaingoaren abisua jaso genuen, katu bati nekropsia egiteko", azaldu du Basatiko kide eta albaitari Alfonso Bañeresek.

Emakumeak salatu zuen bere bikoteak hil egin zuela katua. "Nekropsiak ez zuen zalantzarako tarterik utzi; hainbat kolpe zituen katuaren gorpuak; barne odoljarioa zuen, gainera, eta giltzurrun bat lehertuta. Argi zegoen katua ez zela istripuz hil", nabarmendu du Bañeresek.

Basatiko kideek egindako txostena baliatu zuen emakumeak epaiketan, eta haren bikotekidea zigortu egin zuten: emakumearen aurkako indarkeriagatik, bai eta katuaren aurkako indarkeriagatik ere.

“Helburua zen gu pertsona gisa apurtzea, eta kolektiboa ahultzea”
2016-04-152016-04-14Albisteak, Nafarroa

“Helburua zen gu pertsona gisa apurtzea, eta kolektiboa ahultzea”

Asier Garcia Uribarri

Aztnugal. Hitz horrekin sinatu zuen Jon Patxi Arratibelek Guardia Zibilek idatzitako polizia deklarazioa. Sarekada berean atxilotu zituzten Iker Moreno (Burlata, 1986), Gorka Zabala, Gorka Mayo, Iñigo Gonzalez eta Xabier Beortegi. Azken hori auzitik kanpo utzi zuten. Gainontzekoentzat zortzina urteko espetxe zigorra eskatu du fiskalak. Epaiketa salatzeko, tortura hainbat ikuspegitatik landu, eta gatazkaren konponbidean urratsak egiteko konpromisoak eskatu dituzte.

Nola gogoratzen dituzu atxiloketaren egunak?

Erantzun osoagoa emateko, garai horretako nire egoera pertsonala azaldu behar dut. Lehenago beste sarekada batzuk ere egin zituzten, batez ere Segiren aurka, eta sarekada horietan nire izena agertu zen. Beraz, abokatuek esan zidaten kontuz ibiltzeko. Horrela ibili nintzen urte eta erdi.

Hori alde batetik. Bestetik, guk ere kokatu ditugu gure atxiloketak testuinguru jakin batean. Urte horietan, ezker abertzalea bere estrategiaren inguruko eztabaida egiten ari zen, eta hainbat gertakari garrantzitsu jazo ziren, hala nola Zutik Euskal Herria txostena, Gernikako akordioa, eta gu atxilotu baino hamar egun lehenago ETAk su-eten iraunkorra eman zuen. Hau da, ezker abertzaleak konponbidearen aldeko pausoak eman zituen, ETAk horri erantzun zion, eta esan daiteke gure atxiloketak estatuak ETAren erabakiari eman zion erantzuna izan zirela.

Aipatu duzue guardia zibilek bazutela nahi zuten informazio guztia. Orduan, zergatik uste duzu torturatu zintuztela?

Nire kasuan hori ikusi nuen, ez zirela ari informazio bila. Gurekin beste helburu batzuk zituzten.

Zeintzuk dira helburu horiek?

Niri sinarazi zidaten ez nintzela ez ETAkoa, ez Ekinekoa eta ezta Segikoa ere. Haiek nahi zutena zen nik beste pertsona batzuk salatzea. Eta hori zertarako? Hasteko, itxi nahi zituztelako epaiketa bati begira zituzten frogak. Baina, batez ere, nahi zuten gu pertsona gisa apurtu.

Nola egin zuten hori?

Psikologoarekin bi urte pasatxo egon ostean, prozesua ikusten dut eta konturatu naiz tortura saio horiekin heltzen zarela puntu batera non ezerk ez duen zentzurik. Puntu batera iritsi nintzen non bertatik ateratzeko nuen modu bakarra hiltzea zen. Baina momentu horretan bizirik irauteko sena ateratzen da, eta kontraesan horretan uzten diozu pertsona izateari. Momentu horretan nire gorputzak klak egin zuen, eta kodigoa beste bat zen: bizirik irautea. Orduan, burutik poltsa eta gainean nituen bost gizonak kentzeko egin behar nuen haiek nahi zutena. Hor hasten da mendekotasuna. Haiek nahi dutena egiten duzu. Haien bertsioa buruz ikasten duzu, eta eramaten zaituzte idazkari baten aurrera deklarazioa egiteko. Gero esaten dizute oso ongi egin duzula dena, eta hori epaileari esaten badiozu ziurrenik ez zarela espetxera joango. Azkenean, horrekin lortzen dute zure barruan erruduntasun hazi bat sortzea. Kaka bat zara, traidorea. Hainbat filmetan agertzen dena, edo Itziarren semea kantuan: ez ditut nire lagunak salatuko. Zuk ez duzu hori lortu. Nik bi izenen aurka sinatu nuen, eta gaur egun kostatzen zait bi pertsona horiekin egotea.

Horrek nola eragiten du zure egunerokoan?

Alde batetik, zure autoestimua lurrera doa. Baina, bestetik, gure izenak esan dituzten pertsonak kolektibo baten parte izaten dira. Beraz, mesfidantza sortzen baduzu kolektibo horretan, azkenean kolektiboa bera apurtzen ari zara. Horrekin batera, noski, baita beldurra sartzea ere. Mezu bat bidaltzea: borrokatzen bazara, torturatuko zaituzte. Haien helburua, informazioa ateratzea baino gehiago, gu pertsona gisa apurtu eta kolektiboa ahultzea zen.

Zuen epaiketa salatzeko aztnugal hitza erabili duzue. Nola baloratzen duzue egindako lana?

Epaiketa prestatzeko biltzen hasi ginenean, argi genuen aztnugal hitza berreskuratu behar genuela, uste baikenuen hitzak berak nahikoa indar zuela gure kasua azaltzeko. Baina kanpaina diseinatzerakoan bi ardatz ikusi genituen: torturaren salaketa eta gatazkaren konponbidea. Torturarekin ikusi genuen aldagai garrantzitsua zela gure kasuan. Alde batetik, Estrasburgoko Auzitegiak Espainia kondenatu zuelako Jon Patxiren [Arratibel] salaketa behar bezala ez ikertzeagatik. Bestetik, Gorka Mayo, Gorka Zabala eta ni espetxean ginela Torturaren Prebentziorako Europako Batzordeko kide batek elkarrizketatu gintuen. Gure testigantzak sinesgarritzat jo zituzten 2013an publikatutako txostenean. Hau da, jada ez genuen guk esaten torturatu gintuztela, baizik eta nazioarteko erakunde batek. Horrek behar zuen ildo propioa gure dinamikan. Oso modu ezberdinetan landu dugu gaia, eta espero baino oihartzun handiagoa izan dute ekinbideek. Otsaila oso hilabete gogorra izan bada ere, oso pozik gaude egindako lanarekin.

Uste duzue Arratibelen sententziak eta Torturaren Prebentziorako Batzordearen txostenak lagunduko duela zuen epaiketan?

Guk salaketa egingo dugu. Hala ere, Auzitegi Nazionala beste mundu bat da. Inkomunikaziotik atera ginenean Grande-Marlaska epaileari kontatu genizkion gertatutakoak, eta denek gauza bera pentsatu genuen: ziurrenik badakitela zer egin diguten eta berdin zaiela. Ez dugu epaiketa justu bat izateko inolako bermerik.

Udaberriko hitzordua errenta kanpainarekin
2016-04-152016-04-14Albisteak, Ekonomia, Nafarroa

Udaberriko hitzordua errenta kanpainarekin

Joxerra Senar

Udaberriarekin batera ohikoak dira zuhaitzetako kimu berdeak, polen alergia dutenen doministikuak, ordu aldaketaren ondorengo egun luzeagoak... eta, urtero bezala, Ogasunarekikoak bete beharra. Zergadun gehienek badakite ezin zaiola ihes egin horri. Nahiz eta urte batetik bestera xehetasun nagusiak ez diren gehiegi aldatzen, Nafarroako Gobernuak 2015eko errenta eta ondasun kanpainaren xehetasunen berri eman zuen iragan astean.

NOIZ HASI ETA BUKATUKO DA
KANPAINA?

Apirilaren 7an hasi eta ekainaren 24an amaituko da. Hemendik aurrera, gutun bidez igorriko ditu aitorpen proposamenak.

ZERGADUN DENEI IGORTZEN
ZAIE PROPOSAMENA?

Ez, 179.068 autolikidazio proposamen igorri dizkiete 239.885 zergaduni. Tartean aitorpen bateratuak daude.

ZER EGIN BEHAR DA
PROPOSAMENA ONESTEKO?

Ezer ere ez. Ontzat joz gero, ez da ezer egin behar, Ogasunak ulertuko baitu onartu dela. Alderantziz, ados ez egonez gero, aurrez aurreko ordua eskatu eta aitorpena egiten denean, automatikoki aurrekoa desegingo da.

NOIZ HASIKO DA
ORDUA ESKATZEKO EPEA?

Apirilaren 20an hasi eta ekainaren 24an amaituko da. Proposamen automatikoa jaso ez dutenek edo harekin ados ez direnek egin behar dute aurrez aurrekoa.

NON EGIN DAITEKE?

Ogasunak hainbat bulego ditu: Iruñean, Burlatan, Barañainen, Lizarran, Tuteran eta Tafallan. Dena den, herritarra ez dago derrigortuta haietara jotzera. Ogasunarekin elkarlanean aritzen diren 18 erakundetako 1.300 bulego eta egoitzetan ere egin daiteke. Laboral Kutxa, Kutxabank, Caixabank, BBVA, Ibercaja, Popular, Caja Rural, UAGN, Tradisna, Mutuavenir, Intia, Nafarroako Garraiolari Autonomoen Elkarte edo Nafarroako Ostalaritza Elkartearen egoitzetan egin daiteke, besteak beste. www. navarra.es webgunean eta 948 505 505 / 506 telefonoetan lotu daiteke ordua.

NORK EGIN BEHAR DU?

Behartuta daude errenta aitorpena egitera Nafarroan bizi diren herritarrak. Batetik, lan errentetan iaz 11.250 euro gordin izan zituztenek. Bestetik, iaz 1.600 eurotik gorako kapital higiezineko irabaziak edo ondasun igoerak izan zutenek. Bestelako errentak dituztenak (profesionalak, autonomoak, enpresaburuak edo maizterrak), behartuta daude aitorpena egitera edozein diru sarrera izanez gero.

ETA ONDASUN ZERGARENA
NORK EGIN BEHAR DU?

Ondarearen gaineko zergaren kanpaina herritar gehienek ez dute egin behar, gutxienez 1,5 milioi eurotik gorako ondarea izan behar duelako zergadunak.

ZENBAT ZERGADUN DAUDE
DEITUTA KANPAINARA?

Ogasunaren datuen arabera, errentaren kanpainan 472.547 nafarrek parte hartuko dute, eta 325.395 aitorpen egingo dira. Horietatik heren bati (105.733) ordaintzera aterako zaie, eta gainerako bi herenei (219.662) Ogasunak dirua itzuliko die.

ZENBAT DIRU ITZULIKO DU
OGASUNAK?

Datu hori ez du aurreratu. Dena den, 179.068 autolikidazio proposamenen kasuan, Ogasunak 71,9 milioi itzuliko dizkie guztira 120.700 proposameni. Gainerako 50.000k 36,6 milioi euro ordainduko dute. Hartara, autolikidazio proposamenen kasuan, 35,3 milioi euroko kostua izango du Ogasunarentzat, iaz baino 11 milioi euro gehiago. Agintariek aurreratu zuten orotara iazko kanpainan baino 22 milioi euro gehiago itzuliko dituela Ogasunak. Iaz, PSNren eta UPNren zerga erreforma egon zen indarrean, eta tarifa modu orokorrean jaitsi zen.

ZEIN DIRA ORDAIN EPEAK?

Ordaintzea egokituz gero, bi epetan helbideratuko du Ogasunak: uztailaren 1ean diruaren erdia, eta beste erdia azaroaren 16an. Epe bakarrean ordaintzea nahiago izanez gero, aldez aurretik jakinaraztea komeni da. Aldiz, dirua jasotzea egokituz gero, Ogasunak apirilaren 18tik ordainduko du autolikidazio proposamenen kasuan bederen.

LANGABE SARIA ETA BEKAK
AITORTU BEHAR DIRA

Bai eta ez. Langabezia sariak lan errendimendu gisa kontsideratzen dira. Aldiz, ordainketa bakarreko langabezia sariak zerga ordaintzetik libre daude, baldin eta gutxienez bost urteko jarduera ekonomiko baterako erabiltzen badira; hots, lan sozietate edo kooperatiba baten kapitala bereganatzeko edo autonomo gisa jarduteko. Ikasketa edo ikerketa bekak edo zentro teknologikoetakoak aitorpenetik libre dira.

ZER KENKARI DAUDE?

Hainbat. Nagusia etxebizitzarena da, %15 eta %18 bitartekoa. Norbanakoen kasuan, gehienez oinarria 7.000 euro izango dira, eta 15.000 euro, aitorpen bateratuetan. Etxearen zaharberritzea ere aintzat hartzen da, eta kenkaria handitu egiten da (%20-23 artean) eraginkortasun energetikorako bada. Etxe alokairuaren %15 kenkaria da, gehienez 1.200 euro. Beste hainbat kenkari daude: gizarte edo ongintza arloko erakundeei emandako diruaren %25; hezkuntzan seme-alaben itunpeko ikastetxeei emandakoaren %25; sindikatu kuotaren %25, eta gehienez 600 euro; alderdietako afiliazio kuotaren %25, gehienez 600 euro; biomasako instalazio termikoetan inbertitutakoaren %15...

Helburua betetzeko oxigenorik gabe
2016-04-082016-04-07Albisteak, Gizartea, Ingurunea, Nafarroa

Helburua betetzeko oxigenorik gabe

Edurne Elizondo

Nafarroako ingurumenari mehatxu egiten dioten proiektuen mapa aurkeztu zuen Sustrai Erakuntza fundazioak, martxoaren amaieran, erakunde horretako bazkideen eta lagunen aurrean. 2015eko gatazkei egin diete so fundazioko kideek mapa hori osatzeko, eta hamaika auzi jarri dituzte mahai gainean: abiadura handiko trena, Esa handitzeko proiektua, handik gertu harrobia egitekoa, Aroztegiko egitasmoa, Castejongo zentral termikoak, goi tentsioko lineak, eta abar. Luzea da zerrenda. Sustrai Erakuntzako kide Xabier Zubialdek, halere, denak arazo beraren hainbat aurpegi direla nabarmendu zuen aurkezpen hartan: elkarri lotutako auziak direla, eta egungo gizarte ereduaren ondorio direla denak.

Sustrai Erakuntza fundazioak egindako mapatik kanpo gelditu arren, egungo gizarte eredu horrek ibaiengan duen eragina ere mahai gainean jarri nahi izan zuen, martxoko bilera hartan, Juan del Barrio ekologistak. Zehazki, Argak Iruñetik beheiti duen egoera salatu zuen. Hainbat adituk egindako ikerketek ere agerian utzi dute errealitate hori: 2015erako bete behar zituen helburuak ezin izan ditu bete, ibaiaren egoera ez baita ona, hainbat zatitan, Europak zehaztutako kalitate irizpideen arabera. Ondorioz, 2027ra arte atzeratu behar izan dute kalitate ona lortzeko epea, Argako hainbat zatitan.

Nafarroako herritar gehienak Iruñerrian bizi dira. 350.000 biztanle baino gehiagoko populazioa du eskualde horrek. Eta Arga ibaiari eragiten dio herritar horien bizimoduak, egunero, bertzeak bertze. Arazurin, 1990. urtean araztegia inauguratu zuten, Iruñerriko urak garbitzeko. Arazketa primarioa eta sekundarioa egiten dute azpiegitura horretan, baina ez da nahikoa ibaiak behar duen kalitatea izan dezan.

Garbitzeko gaitasunik gabe

145 kilometro luze da Arga. Goi ibarrean Eugiko presak heltzen dio urari. Handik behera, berriz, Iruñerriko industriak eta bidean dituen presa txikiek eragiten diote, batez ere. Ebroko Ur Konfederazioak berak egindako txostenek argi diote ibaiaren egoera zein den: "Argaren kalitatea aski hondatua dago; horrek harreman zuzena du ibaiak Iruñerrian barrena egiten duen bidearekin; Barañain inguruan dauden gatz ustiapenekin; bai eta bere bidean dauden presekin ere". Arazuriko araztegiak ez du arazketa tertziarioa egiten, eta, ondorioz, gatzen arazoa ez da konpontzen. Kutsatzaile guztiak desagerrarazteko ahalmenik ere ez du, eta ibaian gelditzen dira herritarrek erabiltzen dituzten xaboi, kosmetiko edo botiken arrastoak ere.

Arazo hori onartu du Uraren Kultura Berria fundazioko kide Fito Jimenezek. Presek eragiten dutena nabarmendu du, bereziki, halere. Zehazki, Garesko udalerriko Sarriako presak aipatu ditu. "Eremu horretan ur lasterrak baziren lehen, eta ura berez garbitzen zen, berez oxigenatu egiten zen". Egindako presek, ordea, dinamika hori apurtu egin dute, eta, ondorioz, ibaiak berez garbitzeko zuen gaitasun hori galdu egin du.

Sarriako presen aurka Arga Bizirik elkarteko kideek egin zuten borroka, urte luzez, Garesen. Sarriako lursailaren jabe Felix Huarteren familiak 1959. urtean jaso zuen han presa bat egiteko kontzesioa. 1991n, presa horren ordez hiru egiteko proiektua jarri zuen mahai gainean Iniciativas Energeticas izeneko enpresak. Konpainiak 2004. urtean lortu zuen egitasmo hori gauzatzeko baimena.

Kantabriako Unibertsitateak Argari buruzko txostena egin zuen, 2011n, eta Belaskoain eta Gares arteko presa horiek nabarmendu zituen Argak dituen arazo nagusien artean. Jimenezek, halere, ez dio konponbide erraza ikusten auzi horri. "Kantabriako Unibertsitatean egindako txosten horrek ere aipatu zuen garestiegia litzatekeela presa horiek behera botatzea", azaldu du.

Bertzelako neurriak jarri izan ditu administrazioak mahai gainean, azken urteotan, auzi horri buruz. Adibidez, udan Eugiko urtegiko ura erabiltzea Argaren emaria handitzeko, eta, ondorioz, garbitzen laguntzeko. Uraren Kultura Berria fundazioak ez du neurri horrekin bat egin, ordea. Egindako zenbait txostenek ere ez dutela neurri hori eraginkortzat jotzen nabarmendu du. "Helburua da Iruñerriak Itoizko ura behar duela justifikatzea", erran du Jimenezek. Are gehiago orain, Iruñerriko Mankomunitateak berak zalantzan jarri duenean Canasarekin duen ituna. Urtean milioi bat euro baino gehiagoko kanona ordaintzen du mankomunitateak "uraren erreserba" gisa, baina Itoizko ura Iruñerriak kontsumitzen duenaren %6,4 baino ez da.

Rios con Vida elkarteko Jorge Tenientek ere presek ibaien berezko ur dinamikak nola aldatzen dituzten nabarmendu du. "Garai batean, iragazkorrak ziren; egun, berriz, hormigoizko paretak dira. Aingirek, adibidez, ezin dituzte gainditu". Argako berezko espezie anitz desagertu dela nabarmendu du , eta gizakiak kanpotik ekarritako bertze hainbatek hartu dutela haien tokia.

Bertzelako hainbat azpiegituraren eragina ere jarri du Tenientek mahai gainean; uholdeei aurre egiteko erabiltzen diren lubetak, adibidez. "Ibaitik hurbilegi jartzen dituzte; ondorioz, uholdea dagoenean uraren abiadura azkartu bertzerik ez dute egiten; ibaiari gainezka egiteko espazioa eman behar zaio".

Horrek eskatzen du nekazariekin negoziatu beharra. "Egin, egiten da. Argan bertan, bisoi europarraren habitata hobetzeko kendu dituzte hainbat presa txiki". Halako neurriak eraginkorrak direla azaldu du Tenientek, eta administrazioari eskatu dio ibaian gora egiten jarrai dezala, gisako neurriak martxan jartzeko.

Urtarrilean, Nafarroako Gobernuko Landa Garapen, Toki Administrazio eta Ingurumen kontseilari Isabel Elizalderekin egin zuen bilera Tenientek. Ez zen hagitz kontent gelditu, ordea. Arazoetako bat aurrekontua dela uste du. "Elizaldek berak erran zuen aurrekonturik txikiena duen departamentua dela harena".

Bidasoan, Life proiektua

Ausardia ere eskatu du Tenientek, eta Bidasoan azken egunotan piztu den eztabaida jarri du horren adibide. Nafarroa eta Gipuzkoa Irekibai izeneko Life proiektuan ari dira parte hartzen. Ia hiru milioi euroko aurrekontua dute egitasmo hori garatzeko. Europak jarriko du %60. Proiektu horren helburua da uraren zuzentarauak zehaztutako helburuak betetzeko neurriak martxan jartzea. Ondorioz, hainbat presa botako dituzte Bidasoa ibaian. Itsasotik gora Endarlatsan dagoena da behera botako dituztenetako bat. Itsasotik Bidasoan gora sortu ziren errekaren bila sartzen diren izokinak harrapatzen saiatzen diren arrantzaleak kontra agertu dira, ordea.

"Elizalderi erran diogu Life proiektu hori betetzen ez badu Europan salatuko dugula", ohartarazi du Tenientek. "Ibaiak behar du presa horiek botatzea, eta gobernuak ezin du atzera egin 20 arrantzalek ez dutelako nahi".

Ingurumen Departamentuko Ur arloko teknikaria da Luis Sanz, eta Irekibai proiektuan parte hartzen ari diren profesionaletako bat. "Asmoa da lau presa botatzea, eta bertze batean lanak egitea iragazkor bilakatzeko; bi presa 2016 honetako agorraldian botako ditugu, eta bertze bi 2017. urteko agorraldian", nabarmendu du.

Sanzek azaldu du Life proiektuak direla Europak estatuetako ingurumen politikak finantzatzeko duen tresna. "Irekibai izeneko proiektuaren bidez, uraren eta habitaten zuzentarauek jasotako helburuen alde eginen dugu". Habitaten zuzentarauak zehazten du Europaren intereseko tokiak kudeatzeko planak egiten direnean, babes bereziko eremu bilakatzen direla. Halakoa da Bidasoa ere.

Ibaiari mesede handia eginen dio presak botatzeak. Argi eta garbi erran du hori Sanzek. Endarlatsakoarekin batera, San Martingoa botako dute Bidasoan. Erdian bada bertze bat, baina hori ez dute ukituko, hango zentral hidroelektrikoa martxan delako. Hartuko dituzten neurriekin, Bidasoako bi kilometro inguruko tarteari eraginen diote. "Orain ura bilduta dago, baina presak kenduta, ibai askea izanen dugu; horrek on eginen dio".

Ingurumenaren ikuspuntutik presak ez direla onak berretsi du Sanzek. "Lortzen eta galtzen dugunaren arteko oreka bilatu behar da, ordea". Argan Iruñetik behera daudenek ere ibaiari eragiten diotela onartu du Ingurumen Departamentuko teknikariak. "Arazoa da Iruñerriko populazioaren presioa jasan behar duela; agorraldian, gainera, ur emari txikia du. Presak badaude, noski, arazoak okerrera egiten du", azaldu du. Argan zer hobetu badela argi du. "Okerragoak ere badira, halere; Zidakos, adibidez", erran du.

Europako zuzentarauek ibaien egoerak ona behar duela izan eskatzen duela gaineratu du. "Uraren kalitateak izan behar du ona, baina ez hori bakarrik. Ibaiak izan behar dituen espezieak izan behar ditu, eta bere bidea egiteko aukera". Hau da, ibaiari ibai izaten utzi behar zaio. Gizakien eta ibaien arteko hartu-emanak ez dira oraingoak. Presioa gehiegizkoa denean, ordea, ibaiak bere izaera gal dezake. Ibai izateko gaitasuna gal dezake.

Kezka piztu duen txostena
2016-04-082016-04-07Albisteak, Gizartea, Nafarroa

Kezka piztu duen txostena

Edurne Elizondo
Lehen, gutxi egiten nuen lo, eta Nafarroako Gobernuak egindako ikerketaren txostena irakurri eta gero, deus ere ez". El Molino okupazio zentroko erabiltzaile baten amarenak dira hitzak. Erakunde horretara eramaten du alaba. Adimen urrik...

2016-04-082016-04-07Albisteak, Iritzia, Nafarroa

Hamar metrora

Lohizune Amatria
Amorrua izan daiteke sentitzen dudana biribildu dezakeen hitza. Imajinatzen dut, gainera, ez dela soilik nire sentimendua izanen. Aurreko astean ezagutu nuen errealitate batek eragin du nire haserrea eta harridura. Nafarroako Gobernuko...