Naiara Elola
Zaila. Sarritan oso zaila izaten da familia eta lana uztartzea. Hil bukaerarako sosa iritsiko bada, lana egitea ezinbestekoa da, nahi edo nahi ez. Harreman sareaz gain, kontziliazioa gauzatzerakoan haur eskolak zerbitzu zinez eraginkorra d...
Edurne Elizondo
Zaharrek nahi dute eragiten jarraitu; eta erabakitzen, ahal duten neurrian. Horregatik egin du jardunaldi bat Zaharrak Krisiaren Aurrean plataformak, Iruñean. Zaharrek mahai gainean jarri dituzte beren kezkak eta proposamenak, Pertsonen Autonomiarako eta Garapenerako Nafarroako Agentziako zuzendari kudeatzaile Ines Francesekin egindako saioan. Autonomiari eusteko estrategiak eskatu dituzte, eta mendekotasuna kudeatzeko baliabideak.
Francesek sistema egokitzeko beharra onartu du, lehenik eta behin, eta helburu nagusitzat jo du zerbitzuak pertsonen beharretara moldatu ahal izatea. Helburu hori betetzea ez dela erraza argi du Francesek. Hau da, gauza bat dela pertsona erdigunean jarri eta bere beharren araberako arreta malgutasunez eskaini nahi izatea, eta bertze bat hori egin ahal izateko baliabideak eta aukerak eskura izatea.
"Dirua anitzetan da deus ez egiteko aitzakia; diru hori non jarri da kontua, ordea, lehentasunak ezartzea". Mezu hori nabarmendu du Kondestablearen jauregian egindako jardunaldian parte hartu duen zahar batek baino gehiagok, hain zuzen. Espainiako Kongresuak 2006. urtean onartutako Mendekotasun Legea jarri dute plataformako kideek, zehazki, mahai gainean. "Gizarte ongizatearen estatuko laugarren oinarritzat jo zuten onartu zutenean, baina 2008ko krisiak jo eta gero, erabat desitxuratu arte hustu dute edukiz", nabarmendu dute saioko antolatzaileek.
Mendekotasun Legea jorratu dute jardunaldian, eta datu argigarri batzuk aipatuz hasi du Ines Francesek bere solasaldia: Nafarroan, administrazioak ezarritako irizpideen arabera, mendekotasuna duten ia 16.000 pertsona daude. Kopuruak gora egin du, 2015. urtetik mendekotasun moderatua dutenak ere kontuan hartzen dituztelako. "Aurretik, ez zuten prestazioak jasotzeko eskubiderik", zehaztu du Francesek. Mendekotasuna dutenen %80k dituzte 65 urte baino gehiago. Legeak, beraz, zuzenean eragiten die.
Malgutasunak duen garrantzia berretsi du Ines Francesek, eta mendekotasuna dutenak artatzeko sistema osoa baldintzatzen duen auzi bat jarri du mahai gainean: "Laguntzak banatzen dira mendekotasun mailaren arabera; ez, ordea, mendekotasuna duen pertsonaren benetako beharren arabera. Bi pertsonak mendekotasun maila bera izan dezakete, baina hagitz behar ezberdinak", azaldu du Pertsonen Autonomiarako eta Garapenerako Nafarroako Agentziako arduradunak. "Egoera horrek disfuntzioak sortzen ditu zerbitzuak arautzeko orduan", erantsi du.
Mendekotasun handia duten bi pertsona jarri ditu Francesek adibide: etxean bakarrik baina ondoan duen familiak babestuta bizi daiteke bat, eta, bertzea, berriz, zahar etxe batean.
Hitzartutako 2.100 toki
Zahar etxeak aipatu ditu Francesek, eta zahar etxeak aipatu dituzte jardunaldiarekin bat egin duten zaharrek ere. Entzule baten galdera jaso du Francesek: "Ez al da hobe Nafarroako Gobernuak zahar etxeak eraikitzeko erabiltzea bere dirua, enpresa pribatuekin hitzarmenak egiteko bainoago?". Eta ezetz erantzun du Francesek: "80-120 toki dituen zahar etxe baten egoitza eraikitzeko zortzi milioi euroren inbertsioa behar dugu; diru horrekin toki anitz lor ditzakegu zahar etxe pribatuekin hitzarmenak sinatuz". Gaur egun, Nafarroako Gobernuak 2.100 toki ditu hitzartuta zentro pribatuetan, eta bertze 241 toki ditu egoitza publikoetan. 3.000 inguru behar ditu, halere.
Zahar etxera joateko unea ahalik eta gehiena atzeratzea ere hartu du xede Francesek, eta zaharrek bat egin dute. Gehienek argi utzi dute etxean gelditu nahi dutela. Horretarako, zahartze aktiborako estrategiek duten garrantzia jarri du Francesek mahai gainean. Zaharrak etxean artatzeko sistemak betetzen duen rola ere aipatu du. Udalen esku dago zerbitzu horren kudeaketa, baina Francesek argi du tokiko entitate horiekin lan egitea premiazkoa dela zerbitzua berrantolatzeko, udalen arteko ekitateari eusteko, eta malgutasuna bultzatzeko. "Zerbitzua beharrezkoa da arratsaldez eta asteburuetan ere, baina, gaur egun, hori egitea ez da bideragarria. Behar den malgutasuna lortzeko bideak pentsatu behar ditugu", erran du.
Zaharrak Krisiaren Aurrean plataformako kideek ere eskatu diote malgutasuna sistemari, pertsonen beharretara egokitzeko asmoa egia bilaka dadin. Baliabideak eskatu dituzte, zaharren zaintza lehentasun bilaka dezatela, eta herritar guztiak artatzeko moduak martxan jar ditzatela. Ildo horretan, zahar etxeetan eta eguneko zentroetan hitzartutako toki gehiago eskatu dituzte, eta erabiltzaileek ordaindu beharrekoa errentaren arabera zehaztea. Zaharrak artatzen dituzten profesionalen lan baldintzekin ere badute kezka plataformako taldeek, eta lan hitzarmen duinak eskatu dituzte. Bertzelako bideak jorratzeko beharra badela ere argi dute, eta bertzelako etxebizitza ereduen inguruko gogoeta eskatu dute, bertzeak bertze.
Ikerketa martxan
Bertzelako bide horien inguruko gogoeta eta lanketa egiteko beharrezkoa da testuinguruaren berri jasotzea. Horretan ari dira Nafarroako Gurutze Gorria eta NUP Nafarroako Unibertsitate Publikoa, hain zuzen, zahar anitzen errealitate bilakatu den esparru zehatz batean: bakardadearena, alegia. Martxan jarri dute "aitzindaria" den ikerketa bat, 65 urte baino gehiago dituzten eta bakarrik bizi diren pertsonen artean, inkesta baten eta elkarrizketen bidez bakardadea nola bizi duten jakiteko.
Herrialdean, 64 urte baino gehiagoko 24.000 pertsona inguru bizi dira bakarrik, Nafarroako Estatistika Institutuko datuen arabera. Pertsona horiengana ailegatu nahi dute NUPeko ikertzaileek. Lucia Martinez Virto soziologia irakaslea da ikerlarion zuzendari. Gizarte langilea ere bada, eta zuzenean aritu da zaharrekin, denbora luzez.
Martinez Virtok argi utzi nahi izan du bakarrik bizitzeak ez duela erran nahi pertsona batek bakardadea sentitzea. "Zahar etxe batean jendeak inguratuta bizi dena ere sentitzen ahal da bakarrik", zehaztu du. NUPeko kideek helburu hartu dute 370 inkesta egitea. Lanean hasi dira jada.
Martinez Virtok argi du sistemak zaharren ongizatea hartu behar duela helburu bere politikak zehazterakoan. Hori lortzeko, baina, baliabide publikoak ez direla nahikoak ere garbi du. "Ez dira, eta ez dira izanen". Administrazioarekin batera, orain arte bigarren mailako rol bat izan duten bertze aktore batzuek "indar handiagoa" hartu beharko luketela uste du ikerlariak. Hitz bakar baten bidez azaldu du zein izan beharko lukeen bideak: "Komunitatea".
Martinez Virtok nabarmendu du gizarteko belaunaldi ezberdinen arteko hitzarmen bat behar dela zaintza lanei eutsi ahal izateko. "Sareak osatzeko gai izan behar dugu, zaintza prozesu horretan parte har dezaten komunitateak, familiek eta zerbitzu publikoek. Belaunaldi artekoa eta departamentu artekoa behar du izan hitzarmenak, osasunaren arloa eta arlo soziala elkar elikatzen baitira".
Adibide bat aipatu du Martinez Virtok komunitateak duen garrantzia eta bete beharko lukeen rol nabarmenagoa azaltzeko: Iruñeko Donibane auzoko zaharren aldeko hitzarmena, hain zuzen. "Hitzarmen hori hagitz garrantzitsua da; gisa horretako sareak bultzatzen ahalegindu beharko genuke".
2018. urtean sinatu zuten Donibaneko akordio hori. Auzoko osasun etxeak bultzatu zuen, eta eragile anitzek egin dute bat, zahartze osasungarri baten aldeko konpromisoa hartuz. Sinatzaileen artean dira, bertzeak bertze, zaharren elkarteak, bizilagunen elkarteak, botikak, kirol elkarteak eta auzoko denden elkartea. Komunitatea eragile aktibo bilakatu dute, zaharren egunerokoan duintasunaren eta kalitatearen aldeko konpromisoa bultzatuz. "Adibide bat dira".
Uxue Rey Gorraiz
Mendiko botak oinetan eta aitzurra eskuan, ehunka lagun bildu ziren joan den larunbatean, Ezkaba mendian gora egin eta bertan ezkurrak ereiteko. Landaretza askorik gabeko guneak basoberritzeko deialdi bat egin zuen Basoberri elkarteak Iruñeko Udalaren laguntzaz. Hirurehun boluntario inguru aritu ziren lanean, eta hiru mila ezkur baino gehiago erein zituzten denen artean, gerora haritzak eta arteak haz daitezen.
Hala, Basoberri elkarteko kideek beren aletxoa jarri dute Nafarroan, Espainiako estatuan abian den egitasmoan; ezkurrak ereiteko La gran bellotada ibérica (Ezkurkada iberiar handia) izeneko erronkari heldu diote, hain zuzen. Anbizio handiko helburuak ezarri dira bertatik: epe luzera, estatuan 25 milioi ezkur ereitea dute xede. Oraingoz, hiru milioira iritsi dira. Presarik ez da oraindik hori erdiesteko, baina ari dira pixkanaka: Nafarroan, Faltzesen eta Orba ibarrean ere egin dituzte halako ateraldiak, Ezkabako ereinaldiaren aurretik.
Mikel Baztan Basoberri elkarteko kidea da, eta koordinazio lanetan aritzen da horrelako ekintzak antolatzeko: bai ezkurrak ereiteko, baita aurretik haziak biltzera joateko ere. Joan den larunbateko ekinaldiaren gisakoek helburu anitz dituzte, bere esanetan: "Gure ekosistemak berritzeko balio du, iraungo dutela ziurtatzeko".
Ezkurrak ereinda, hariztiak eta artadiak sortu nahi izan dituzte Ezkaban, horiek baitira, adituek diotenez, eremura hobekien moldatuko direnak. "Inguruan dagoen landaretza nolakoa zen aztertzen dugu lehenbizi, arrotzak diren espezieak ekartzeak ez lukeelako inolako zentzurik", azaldu du Mikel Baztanek.
Ezkurretik datozen espezieak "oso esker onekoak" direla aipatu du, gainera, ereindakoan ez baitute lan handirik behar. "Pazientzia eskatzen du, motel hazten baitira, baina merezi dute erabat", esan du.
Urteak beharko dira emaitzaz gozatu ahal izateko, baina harizti eta artadi mardulen gerizpeak izanen dira orduan nagusi orain soildurik dauden Ezkaba mendiko gune horietan. Hala ere, Basoberri elkarteak mehatxuei ere erreparatu die ereitea antolatzeko garaian. Izan ere, baliteke ekosistema horretan bizi diren animaliek jatea ezkur horiek, eta neurriak hartu dituzte bermatzeko hori gertatuta ere arbolak haziko direla: zulo bakoitzeko, hiru ezkur sartu dituzte.
Dena dela, Baztanek argitu du ekosistemak "arbolak baino askoz gehiago" direla, eta zuhaixken eta soroen garrantzia nabarmendu du. "Mosaikoak eratzen saiatzen gara, nolabait, denak direlako inportanteak. Laharrak ere landatzen ditugu, eta elorriak, orkideak…", gehitu du. Izan ere, bioaniztasuna bultzatzea eta babestea da Basoberri elkartearen helburuetako bat.
Hiru urte dira elkartea eratu zela. Ez zen ezerezetik sortu, ordea; izatez, Ezkaba mendian bertan egindako beste jarduera batetik jaio zen taldea ofizialki sortzeko erabakia. "Ezkurrak ereiteko deialdia egin genuen hartan ere, eta ehun bat lagun bildu ginen. Hain harrera ona zuela ikusita, proiektu gehiago aurrera eramateko aukera ona izan zitekeela pentsatu genuen". Garai hartan, Mikel Baztan Iruñeko Udalarentzat ari zen lanean. Taldea sortu denetik, hainbat eta hainbat ateraldi antolatu dituzte Nafarroan, eta sare sozialak baliatuta animatzen dute jendea parte hartzera. "Denbora honetan, elkartea osatu aurretik bakarka edo talde txikitan aritzen zen jende asko ezagutu dugu, eta bat egin dugu, helburu bera genuela ikusirik". Sare bat osatu dute, eta, jarduera bakoitzean parte hartzen dutenen kopurua oso finkoa ez bada ere, eragitea lortzen dute beren xumean.
Datorrenari aurrea
Tamalez, dagoeneko ez dago erlojuari aurrea hartu beharrik klima aldaketak zer eragin izango dituen jakiteko. Inguruko mendietan eta basoetan antzematen hasiak dira lehen ondorioak bederen; batez besteko tenperaturak gora egin izanak, oraindik gutxi izanagatik ere, zabaltzen laguntzen die landareen plaga eta gaixotasunei. Halaxe azaldu du Baztanek: "Pinu beldarrak, esaterako, edonon daude orain. Lehenago ez ziren eremu altuetara iristen". Horrelakoak, gainera, datorrenaren lehen zantzuak baino ez dira, haren ustean.
Ikerlariek argitaratutako aurreikuspenak "benetan beldurgarriak" direla dio, eta zeharo itxuralda daitezkeela Nafarroako basoak. "Kontuak hala jarraitzen badu, pagadiak desagertzeko zorian egon daitezke hemendik hogei edo hogeita hamar urtera, eta gauza bera gertatuko zaie hariztiei, edota mendi altuetako landaretza osoari ere".
Ondorio lazgarri horiek saihesteko lanean jardun beharra nabarmendu du Baztanek. Horretarako, nork bere eguneroko ohiturei erreparatu beharko die, baina Basoberri elkarteak antolatutako jarduerek ere ekarpen handia egiten dute helburu hori erdiesteko bidean. "Haziak ereinda, karbonoa xurgatuko duten landare gehiago edukitzea lortuko dugu". Berotegi efektua murriztuko da horrela, eta klima aldaketa geldiaraziko. Hori da, behintzat, helburu nagusia.
Edurne Elizondo
Etapa berri bat hasteak dakarren ilusioa eta urduritasuna; hurrengo urratsa egiteko gogoa; oholtzara igo eta dena emateko grina. Sentsazio horiek guztiak dira nagusi Skabidean taldeko kideengan egunotan: Izaera izeneko disko berria aurkeztuko dute hilaren 22an, Atarrabiako Totem aretoan. Musika egiten duen lagun talde bat dira, funtsean, berriz jotzen hasteko irrikan.
Skabidean berritu bat igoko da oholtza gainera 22tik aurrera, taldea desegiteko zorian egon eta gero, indarberrituta heldu baita. 2019. urtea funtsezkoa izan da taldeko musikarientzat. Skabidean & The Blackbirds izeneko proiektua sortu zuten kideek, izandako beheraldiari aurre egiteko, hiru emakume abeslari batuz taldera. Esperientzia ezin hobea izan da denentzat, eta kide berriak bere egin ditu Skabideanek, jatorrizko izenari eutsiz.
Skabidean, beraz, 11 kidek osatzen dute orain, eta iaz egindako lanak biziberrituta ekin diote oraingo etapa berriari. "2019. urtea zoragarria izan da. Berrogei kontzertu inguru egin ditugu, eta oso urte polita izan da. Txikitatik guretzat amets izandako oholtzetara igotzea lortu dugu, gainera", azaldu du Niko Leonardok.
Hatortxu Rock jaialdikoa izan da Skabideaneko kideek bereziki gozatu duten oholtza horietako bat. "15 urte genituenean, jaialdira entzule gisa joaten ginen, eta hor jotzeko aukera izatea izugarria izan da guretzat". Gasteizko Txosnetan eta Donostiako Piraten oholtzan ere izan dira, bai eta Valentzian ere, bertzeak bertze, Euskal Herritik kanpo. Atarrabiako Totem aretoan egindako kontzertua ere nabarmendu dute Skabideaneko kideek. "Jendeak pentsatzen du talde txikiok ezin dugula gisa horretako espazio bat hartu, baina guk egin genuen, eta oso ongi atera zitzaigun", erran du Leonardok. "Oso polita izan zen, ezberdina. Gustura aritu ginen denok", erantsi du Claudia Rodriguezek.
Rodriguez da taldera batu diren hiru emakume abeslarietako bat, hain zuzen ere. Osatuta zegoen talde batekin egin dute bat, baina bertze hainbat taldetan egin duten bidea lagungarri izan dutela nabarmendu du Rodriguezek. "Harrera ona egin digute. Oso pozik gaude". Antonio Iriarte taldekideak gaineratu du denen arteko "elkarlana" izan dela, hasieratik, kideen arteko batasunaren giltzarri.
Lan berria prestatzeko prozesuak ere eman die harremana estutzeko aukera. Kaki Arkarazoren estudioan grabatu dituzte diskoa osatzen duten hamahiru kantak. "Hamar egunez egon ginen haren baserrian bizitzen. Oso aberasgarria izan zen denontzat. Presiorik gabe lan egiteko aukera izan genuen, eta gure arteko harremana sendotu genuen; hori izan da garrantzitsuena", kontatu du Leonardok.
Hasierako oinarri bera
Claudia Rodriguezek ere kideen arteko harremana sendotu izana nabarmendu du, eta argi du horrek baduela isla oholtza gainean. Hilaren 22an eginen dute disko berria aurkezteko kontzertua, eta entzuleek orduan izanen dute iritzia emateko aukera. "Urduri eta gogoz" dira taldekideak, eta eskertu egin dute iruindarren artean sortutako jakin-mina. Izan ere, hasieran erabaki baino sarrera gehiago jarri dituzte salgai azkenean, jendearen harrera ona ikusita.
Izaera Skabidean taldearen hirugarren diskoa da. Etapa berriko lehena izateak ez du hutsean uzten aurretik egindako lana. Zazpi urteko bidea du taldeak atzean, eta geroztik egindako urrats guztiek lagundu dute oraingo Skabidean osatzen.
Urteotako garapenaren ondorio da oraingo taldea, baina oinarriari eutsi diote kideek, zalantzarik gabe: reggae, ska eta rocksteady estiloak lantzen dituzte. Kide berrien sarrerak eta proiektua berritzeko urratsak izan du eraginik, halere, eta Atarrabian aurkeztuko duten diskoa "askotarikoa" dela erantsi du Leonardok.
Bertze edozer gauzaren gainetik, baina, musika egiten duen lagun talde bat da Skabidean, eta horrek estiloa bezainbertze definitzen du taldearen izaera. "Benetako lagun talde bat da hau", berretsi du Rodriguezek.
Iruñeko Iturrama institutuan bat egin zutenean bilakatu ziren lagun Skabidean taldeko kideak. Orduko garaiak gogoratu, eta herriz herri egindako kontzertuetako pasadizoak ekarri dituzte gogora Leonardok eta Iriartek. "Behin, 03:00etan ari ginen jotzen Oronozen; gurasoak han ziren, gu etxera eramateko zain". Taldeko kideen gurasoek ere sortu dute sare moduko bat. Haien babesa badute musikariek, eta pozik dira haiek ere lagun talde bat osatu dutelako. "Taldearen erdia dira".
Otsailaren 22ko kontzertua egin eta gero, hilaren 29an Madrilen aurkeztuko du taldeak disko berria; martxoaren 7an, Gasteizen; 14an, Donostian; eta 21ean, Bilbon. Bihar, gainera, hitzaldia antolatu dute Katakraken, 17:30ean, autogestioaz eta elkartasunaz.
Edurne Elizondo
Valentziatik eskatu dioten argazki bat da Bakartxo Aniz Aldasorok (Iruñea, 1977) egin duen azkena. "Martxoaren 8an, natura argazkigintzan ari diren emakumeak jorratuko dituzte institutu batean, eta nire lanaren berri jaso nahi zuten". 14 urterekin hartu zuen kamera lehendabiziko aldiz; orain, argazkigintza du ogibide (www.bakartxoaniz.com).
Gizonak dira nagusi natura argazkigintzaren esparruan?
Bai. Oro har, gizonak dira toki guztietan nagusi, oraindik ere, eta egoera hori hagitz nabarmena da argazkigintzaren esparruan, bereziki natura argazkigintzaren esparruan.
Emakume gutxi zarete, edo zaila da ari zaretenen berri izatea?
Gutxi gara, eta egiten dugun lana ikusezina da, neurri handi batean. Gizon bati eskatzen zaion baino anitzez ere gehiago eskatzen digute guri gure lana kontuan hartzeko. Ni duela hogei urte baino gehiago hasi nintzen; pixkanaka-pixkanaka egin dut nire bidea, baina zaila da. Lan handia egin behar da.
Amore emateko asmoa izan duzu?
Eutsi diot, argazkigintza niretzat pasio bat delako. Arazoa, batez ere, bertze aldean dago, halere, argazkiak jasotzen dituen publikoan, alegia. Atzean dagoen kontua da egiturazkoa; egungoa gizarte matxista bat dela, alegia.
Mendira bakarrik joaten zara lanera?
Bai. Bertze argazkilariren batekin topo egin izan dudanean, giroa ona izan da, baina nik maite dut bakarrik lan egitea. Bakarrik, mendian errazagoa da niretzat egiten ari naizen lan horretan kontzentratzea. Halere, orain ari naiz proiektu bat prestatzen bertze argazkilari batekin.
Zein da asmoa?
Finlandiara joanen gara, hango fauna eta paisaiak lantzera. Hartzak, otsoak eta jatunak daude, bertzeak bertze. Duela bi urte joan behar nuen, baina bidaia hasi baino astebete lehenago eskumuturra eta hanka hautsi nituen, eta ezin izan nuen joan. Gogo handia dut. Irailean joatea da gure asmoa. Udaberrian argi ordu gehiago izaten dira, baina udazkenekoa anitzez ere argi bereziagoa da, eta horren bila goaz. Zailagoa da lana, baina, ongi eginez gero, emaitza sekulakoa da,
Argazkilari ez ezik, basozaina ere bazara. Biak uztartu dituzu?
Bai. Nik lehendabizi basozain ikasketak egin nituen, baina argazkigintzarako zaletasuna aspaldikoa dut. 14 urterekin hasi nintzen argazkiak egiten aitaren kamera zaharrarekin; 18 urterekin, lehendabiziko kamera erosi nuen. Hamar urtez nire kabuz aritu nintzen ikasten, eta 2004. urtean, azkenean, Donostiako Euskal Argazkigintzaren Institutuan hasi nituen ikasketak.
Zerk bultzatu zintuen urrats hori egitera?
Argazkigintza nire ogibide bilakatzeko gogoak. Saiatu nahi nuen, behintzat, zaila baita. Zure kabuz aritzen zarenean, ikas dezakezunak mugak ditu, eta horregatik erabaki nuen ikasketak egitea, profesionalizatzea.
Lortu duzu argazkigintza ogibide bihurtzea?
Neurri handi batean, bai. Azken bi urteotan batez ere argazkigintza ikastaroak antolatu ditut, eta ongi ari dira funtzionatzen. Helburua da natura argazkigintza naturan bertan jorratzea. Talde txikiak egiten ditut, gehienez ere bost pertsonakoak; hirukoak ere bai zenbaitetan. Nafarroako Gobernuarentzat ere ari naiz lanak egiten. Kontent naiz. Pixkanaka, baina ari naiz.
Pazientzia, hain zuzen, ezinbertzekoa da natura argazkilari batentzat?
Bai. Gerta daiteke lanera ateratzea, egun osoa ezkutalekuan sartuta ematea, eta argazki bakar bat ere ez egitea. Ez da ohikoena, baina gertatzen da. Pazientzia handia behar da, baina ez bakarrik faunaren argazkiak egiteko, paisaiarenak egiteko ere bai. Jendeak uste du zailagoa dela faunarekin lan egitea, baina paisaia baten argazki on bat egitea ez da batere erraza.
Zein da zailtasun nagusia?
Irudi ikusgarri eta on bat bilatzen duzunean, lan handia egin behar duzu. Anitz landu behar duzu argiaren auzia, adibidez. Finean, argia da argazki ororen oinarria. Nik ikastaroetan beti erraten dut argazki baten atzean ezin imajina daitekeen lana dagoela. Kontua ez da kamera hartu eta mendira joatea, ez da hain sinplea.
Asmo zehatz bat dago argazki baten atzean?
Argazkigintza lengoaia bat da, eta argazki orok badu zabaldu nahi duen mezu bat. Bertze kontu bat da zuk zabaldu nahi duzun mezu hori jendearengana ailegatzen ote den. Baina asmoa hor dago beti. Argazkiak astindu egin behar zaitu; ez du zertan ederra izan.
Zein da zure asmoa?
Nire asmoa da naturak duen indarra eta sentikortasuna azaltzea; naturan dagoen arriskua ere bai, batzuetan. Jendeak nik egindako sugegorrien argazkiak ikusten dituenean, adibidez, beldurrarekin lotzen ahal ditu. Finean, espezie orok, edo momentu, argi eta paisaia orok transmititzen du istorio bat, eta kontua da naturak duen hori guztia jendearengana hurbiltzea.
Jendeari ere egin diozu so zure lanaren bidez: Aragoiko (Espainia) herri hutsen inguruan egin duzu Piedras con alma argazki liburua. Nolakoa izan da esperientzia?
Herrikoa naiz ni, hagitz herrikoa. Basozaintzako praktikak egiten ari nintzenean, lankideek herri huts batera eraman ninduten. Ilunabarrean joan ginen, eta anitz ukitu ninduen. Erabaki nuen noizbait eginen nuela herri hutsen inguruko lanen bat. 2006an, argazkigintza ikastaroak amaitu nituenean, ikasketen amaierako lana egin behar nuen, eta aukera egokia zela pentsatu nuen. Azkenean, lau urtez aritu nintzen Pirinioetan gora eta behera, eta lan horren emaitza da liburua. Lan horren bidez, erabat aldatu zait Pirinioei buruzko ikuspuntua.
Zertan aldatu da?
Niretzat Pirinioak ziren natura, fauna, mendiak, eta orain pertsonak ikusten ditut. Herri hutsetako harri horietan ere badago pertsonen arrastoa.
Irakasle ere bazara. Gora egin du zaletasunak kamera digitalen eta sare sozialen aro honetan?
Zaletasunak gora egin du, bai, eta neurri handi batean izan da kamera digitalak gero eta eskuragarriagoak direlako. Arazo bat ere sortu du horrek, kamera bat duen edonork uste baitu argazkilaria dela. Ezin dugu ahaztu argazki bat ez dela bakarrik klik egitea. Natura argazkigintzaren esparruan, funtsezkoa da argazkilariok dugun kode etikoa, eta horrek erran nahi du bertze edozer gauzaren gainetik dagoela argazki bilakatu nahi dugun animalia, paisaia edo landare hori.
Teknologia anitz aldatu da; argazkia ere bai?
Nik uste dut ezetz. Egia da batzuek gehiegi editatzen dituztela argazkiak, baina hori sumatzen da, zorionez. Kamera digitalek dirua aurreztu digute, baina denbora kendu digute, bertzalde. Aukera anitz eskaintzen dute, baina jakin behar da kudeatzen. Ni orain hasi naiz droneekin lanean, betiere kontu handiz eta errespetuz. Baina aldaketa horiek guztiak gertatu arren, argazkia, funtsean, ez da aldatu.
Lur Albizu Etxetxipia
Duela pare bat aste ekarri zigun BERRIAk azalera, Ion Orzaizen erreportaje batean: "Azken ikerketek zurian beltz azaleratu dute arazoa: jendez husten ari dira Nafarroa ekialdeko Pirinioak". Argi bila omen dabiltza Pirinioak. Beste eskualde batzuk ere (ez neurri berean, baina) odoluste motel baina iraunkor horren parte dira. Herriak hustu, hiria bete; herriak aisialdirako espazio huts bilakatu, hiriak egunerokorako toki; herrietan ezin ikasi, ezin lan, ezin bizi; hirietan aukera gehiago (bizirauten jarraitzeko).
Nafarroa ez dago bakarrik Iruñerrira bideratua. Beste eskualdeak isolatzera bideratuta dago, ikusezin bilakatzera. Garraio publikoa duela hamarkada batzuetako berdina da; are gehiago, okertu egin da, eta, trenari dagokionez, etorkizun beltza daukagu, norabide honekin jarraitzen badute. Herriak tren-geltokiak galtzen. Ibilbideak husten. Ordutegi eskasak, txarrak, garestiak.
Ez da erraza herrietan bizitzea. Iruñearekiko dependentzia ere gero eta handiago bilakatzen ari da (edo dependentzia hori egonkorra den heinean, gero eta ondorio lazgarriagoak ditu). Lanerako, bizi ahal izateko, bizirauteko espazio. Ikasi ahal izateko toki. Herrira bizitzera joatea, batzuentzat, abentura bat da: egunerokoan malabareak egitearen artea, leku batean sustraiak izan eta beste batzuekin dantzan aritzea.
Herriak ez husteko, bizi-proiektuak bertan eraikitzeko aukerak ugaritu behar dira ezinbestean eta nahitaez. Ez dute partxeek balioko: norabidea behar da, estrategia behar da, apustu konkretuak behar dira eta planifikazioa behar da. Lekuan-lekuan badira proiektuak, bada anbizioa eta bada jendea buru-belarri lanean dabilena, etengabe. Baina baliabide gehiago behar dira; baliabide asko beharko dira, eta konpromiso konkretuak. Benetakoak. Neurriak, bizitzeko, proiektuak egiteko, etxe hutsak betetzeko, herriak bizigarri egiteko, bizi-ereduak garatzeko, ikasi ahal izateko.
Ikasi, bizi eta lan ez da lelo hutsa. Gure bizitzak zeharkatzen dituen zerbait da. Eta gure eskualdeetan eta herrietan bizi nahi dugu. Ditugun arazoak ez dira txikiak. Hiriak bai, baina herriak bereziki etxe hutsez beteta daude; inork ezertarako erabiltzen ez dituen etxez beteta, erortzen ari direnak. Garestiak, konpontzen garestiak, bizitzeko erronka direnak. Ez bazaio gai horri heltzen, herriak eroriko zaizkigu. Herriak-hiria-herriak konektatuko dituen garraio publiko eta duin bat behar dugu, oraingo erridikulua konpontzen hasiko dena. Herriak konektatuko dituen garraioa, ez bereiztera joko duena. Eskolak irekita behar ditugu, zabalik geratzen direnak, behintzat. Gazteei herrietan geratzeko arrazoiak, baldintzak eta bitartekoak mahai gainean jartzea.
Ez du kosmetikak konponduko, ez dute neurri sinbolikoek konponduko. Norabide argia eta bide luzea ditugu aurretik egiteko, guztiok. Baina helburuak egingarria behar du izan: Nafarroa bizia nahi dugu, ez hilzorian dagoen mamua, erdiguneak guztiz jana.
Edurne Elizondo
Osteguna. Herrialdeko hezitzaileek zita dute Nafarroako Parlamentuaren aurrean. Protesta egin nahi dute protesta zaratatsua aspaldikoa duten arazo batentzako konponbidea eskatzeko, behingoz. Aldarrikapena ere ez dute oraingoa. Nafarroako 0-3 Plataforma 2001. urtean sortu zen, eta, hainbat urtez geldirik egon eta gero, indarrez biziberritu dute. Kideek "nahikoa" dutela erran dute, eta "duintasuna" eskatu dute 0-3 zikloarentzat.
Haur eskolen oinarrizko arazoa argi eta garbi azaldu dute plataformako hezitzaileek: 0-3koa hezkuntza zikloa izan arren, ez dagoela Nafarroako Gobernuko Hezkuntza Departamentuaren barruan. Gobernuak laguntzen du, baina kudeaketa udalen esku dago. Horrek ondorio nagusi bat du: udalok kudeaketa eredu ezberdinak erabiltzen dituztela, eta, ondorioz, lan bera egiteagatik baldintza ezberdinak dituzte haur eskoletan ari diren profesionalek.
Plataformako kideek lan baldintza eta soldata kaskarrak salatu dituzte. Ez da hori, halere, aipatu duten arazo bakarra. Nagusietako bat da ratioena: gela bakoitzeko haur gehiegi dago, eta hezitzaileek, ondorioz, ezin dute "kalitatezko hezkuntza" bermatu. Plataformak bi auzi horiei eman die lehentasuna, haien inguruko adostasuna erabatekoa delako kideen artean: "Ratioak jaitsi behar dira, eta lan baldintzak hobetu".
Iaz hasi ziren Nafarroako 0-3 Plataformako kideak Nafarroako Parlamentuaren aurrean elkarretaratzeak egiten; atzokoa izan zuten orain arteko azkena. Hezitzaileekin batera, gurasoek eta sindikatuek ere bat egin dute karrikan, haur eskoletan zer gertatzen den salatzeko. Bertze urrats bat egitea erabaki dute orain, hain zuzen, eta, hilaren 20tik aurrera, eskualdeka ere eginen dituzte mobilizazioak.
Aitortzarik eza
Aditu guztiak ados dira, eta hiru urtera arteko etapa "funtsezkotzat" jotzen dute haurren garapenerako. Hezkuntza Departamentuak ere bat egin du ideia horrekin, eta etapa horrek duen garrantzia nabarmendu nahi izan zuen 2007. urtean hartutako erabakiarekin: hezkuntza ziklotzat jo zuen 0-3koa urte hartan.
Aitortza, baina, erdizkakoa baino ez zen izan. Horixe uste dute haur eskoletan lanean ari diren hezitzaileek. "Hezkuntza ziklo bat gara, eta gobernuak dekretu bidez onartu du hori. Hezkuntza Departamentuak kudeatu beharko luke, gainerako zikloak bezala, baina ez dute hori egiten. Zerbitzu publiko bat pribatizatzen ari dira, merkeago ateratzen delako".
Arbizuko haur eskolako zuzendari Eider Garderenak dira hitzak. "Mingarritzat" jo du haur eskoletan gertatzen ari dena, eta salatu du ziklo horretako profesionalen lana "gutxiesten" ari direla: "Adin tarterik garrantzitsuena da, eta baliabide ekonomiko gutxien jasotzen duen zikloa, aldi berean. Hezitzaileok bokazioz ari gara lanean; sinisten dugu egiten dugun lanean, baina militantzia ez da nahikoa; babesa behar dugu".
Nafarroako 0-3 Plataforma sortu zenean, haur eskolek "izaera asistentziala" zutela gogoratu du Gardek; hain zuzen ere, Gizarte Ongizaterako Departamentuaren menpe ziren. Errealitate hori aldatzeko sortu zuten plataforma, 2001ean, eta 2007ko dekretuarekin lortu zuten. Aldaketa horrek, baina, ez zuen eman profesionalek eskatzen zuten aitortza osoa.
Arazo nagusietako bat izan da, hasieratik, Nafarroako Gobernuak udalen gain utzitako ardura. "Garai batean, Nafarroako Gobernuak bere gain hartzen zuen eskolak eraikitzeko lanen finantzaketa, baina laguntza hori ere moztu zuen; kontua da eraikina egiten lagundu arren kudeaketa hasieratik utzi duela udalen esku, eta horrek ezberdintasunak sortu ditu profesionalen artean", azaldu du Gardek.
Izan ere, hiru kudeaketa modu erabiltzen dituzte herrialdeko udalek: zuzena, enpresa publiko baten bidezkoa edo enpresa pribatu baten bidezkoa. "Udalen %92k ez dute haur eskola zuzenean kudeatzen", erran du Steilas sindikatuko Diana Bruñok. Plataformako kide da sindikatu hori, eta, hezitzaileek bezala, "haserrea" adierazi du gobernuak ez duelako borondaterik auziari eusteko.
"Gobernuarentzat, ez da lehentasuna. Eztabaidatzen ari diren aurrekontuetan agerian gelditu da hori: hitzarmena duten eskoletarako 169 milioi euroren saila dago; 0-3 publikorako, berriz, hamar milioi eurorena", erran du Bruñok. Gobernuaren "utzikeriaren" adibide gisa, adierazi du herrialdeko zazpi haur eskola oraindik ere Gizarte Eskubideen Departamentuaren menpe direla.
Plataformako kideek hamaika bilera egin dute Nafarroako Gobernuko agintariekin urteotan guztietan. "Baina ez dugu deus lortu". Aurreko legegintzaldiko lauko gobernuarekin "esperantza" bazutela onartu du Bruñok, baina horrek ere ez zion arazoari heldu, Steilaseko eta plataformako kideak nabarmendu duenez. "Dirua aitzakia da. Hezkuntzak beti esan digu gauza bera, edozer erabaki hartu aurretik analisi ekonomikoa egin behar zela. Aurreko legegintzaldian ere partzuergo baten bidezko kudeaketa aztertzen aritu zirela esan ziguten, baina ez dituzte datuak argitara atera".
Eskolen egunerokoa
Nafarroako 0-3 Plataformako kideek ratioak eta lan baldintzak bilakatu dituzte beren aldarrikapen nagusi. Bada bertzerik, halere, eta herriz herriko egoerak ere berezi bilakatzen du haur eskola bakoitzeko egunerokoa. "Egoera jasangaitza da", erran du, tristuraz eta amorruz, Arbizuko eskolako zuzendari Eider Gardek. 63 haur dituzte, eta, jantokiko laguntzailea eta garbitzaileak kontuan hartuta, hamabi langileko taldea osatzen dute. "Gela guztietan gehienezko ratioak ditugu", azaldu du.
Gauza bera gertatzen da Baztango haur eskolan; Elizondon du egoitza. Zentroan zazpi langile daude, eta gela bakoitzeko gehienezko haur kopurua dute. Horrek erran nahi du Europako Batzordeak egokitzat jo dituen kopuruak bikoiztu dituztela. Europak 1-4 umeko ratioa zehazten du hezitzaile bakoitzeko 0-1 urteko gelan; 1-6koa, 1-2 urteko gelan; eta 1-8koa, azkenik, 2-3 urteko gelan. Errealitatea da 0-1 urteko zortzi haur artatu behar dituela hezitzaile bakar batek, 1-2 urteko hamabi, eta 2-3 urteko hamasei. "Politikariekin aspertu gara; solastatu eta solastatu, eta ez dute deus egiten. Behar duguna da, batez ere, haur gutiago gela bakoitzeko, kalitatezko hezkuntza bat bermatzeko", erran du Elizondoko eskolako hezitzaile Maider Bereauk.
Lan baldintzak ere jarri ditu mahai gainean. "Azken hamar urteotan ez digute soldata eguneratu, eta antzinatasuna ez dugu kobratzen. 1.200 euroko 11 sari ditugu", salatu du Bereauk. "Zauden eskolaren arabera, soldata bat edo beste jasotzen duzu", erantsi du Arbizuko Eider Gardek. Oinarria estatuko hitzarmenaren araberako 920 euroko saria dela erran du.
"Ratioa jaitsi, soldatak igo". Horrela laburbildu du plataformak bere eskaera nagusia. Baina bada gehiago: doakotasuna, aitortza, kalitatea. Duintasuna.
E. Elizondo
Iruñeko Udaletxe plaza bete zuten herritarrek larunbatean, Iruñeko Udalak euskararen aurka hartutako azken erabakia salatzeko: Navarra Sumak baieztatu egin du duela hainbat aste errandakoa, eta haur eskola euskaldunen eskaintza murriztuko du; ondorioz, 2022-2023 ikasturterako bakarra izanen da euskara hutsean. "Euskaldunen aurkako eraso larria da", salatu zuen euskalgintzak, karrikan.
Navarra Sumak maiatzeko hauteskundeak egin eta gero hartu zuen agintea Iruñeko Udalean, eta, geroztik, hainbat izan dira euskararen aurka hartu dituen neurriak: euskararen ordenantza aldatu, Pirritx, Porrotx eta Marimotots pailazoen emanaldia zentsuratu, eta euskarazko hedabideak publizitaterik gabe utzi, bertzeak bertze. Haur eskolen aurkakoa azken-aurreko erasoa izan ote den beldur dira euskalgintzako kideak.
Hain zuzen ere, haur eskola euskaldunen aldeko aldarria aspaldikoa da Iruñean. Eskariak aurreko legegintzaldian egin zuen gora, Joseba Asiron (EH Bildu) alkate zenean; bikoiztu egin zen, zehazki, euskarazko haur eskola kopurua hiriburuan: lehen bi ziren, eta lau jarri zituzten. Denera, halere, hamasei haur eskola daude Iruñean. Hamasei horietako 11 udalarenak dira, eta bertze bostak, berriz, Nafarroako Gobernuarenak.
Orain arte, beraz, Arrotxapeko eta Txantreako bi haur eskoletan, Donibanekoan eta Printzearen Harresiko zentroan izan da euskaraz ikasteko aukera. Azken bi horietan, baina, egoera "progresiboki" aldatuko dela erran du Enrique Maia Iruñeko alkateak: hiru urtez pasatuko dituzte Donibaneko eta Printzearen Harresia eskolak euskarazko eskaintzatik gaztelania hutsekora; ondorioz, 2022-2023 ikasturterako, ez litzateke euskarazko hezkuntzarik egonen hiriburuko bi haur eskola horietan.
Arrotxapeko Goiz Eder eta Txantreako Izartegi eskoletan baino ez da euskarazko eskaintzarik izanen. Udalak aurreko legegintzaldian egindako bidean atzera egin du Maiak, beraz; hagitz atzera, Izartegi izanen baita euskara hutseko eskola bakarra, Navarra Sumak egin nahi duen aldaketa gauzatzen denean. Goiz Eder eskolan, berriz, eskaintzaren erdia izanen da euskarazkoa, baina bertze erdia gaztelaniazkoa, ingelesezko jarduerekin.
Eskubidea
Euskalgintzak argi du eskaintza hori ez dela nahikoa, eta horregatik deitu zuen larunbateko elkarretaratzera. Haur eskoletako gurasoek eta LAB, ELA eta Steilas sindikatuek ere egin zuten bat deialdiarekin. Ehunka lagunek egin zuten protesta, euskaraz bizitzeko asmoa dutela aldarrikatzeko: "Gure eskubidea delako, bai, baina eleaniztasunera salto egiteko elebitasunak eskaintzen dituen abantailengatik ere bai. Euskaldunok Iruñean ikusezin, hutsaren hurrengo nahi gaitu UPNk".
Edurne Elizondo
Antolatzaileak ere ezustean hartu ditu Iruñeko kaldereroen bestari buruz egindako mahai inguruak piztu duen jakin-minak. Herritarrek lepo bete dute Kondestablearen jauregiko bigarren solairuko bederatzigarren gela; jende gazteak egin du bat, batez ere, Ricardo Hernandez (Nafarroako ijitoen elkarteen Gaz Kalo Federazioa), Bea Villahizan (SOS Arrazakeria) eta Txekun Lopez Aberasturi (EH 11 Kolore) hizlariek errateko dutena entzutera. Saioaren izenburuak eman die edukiari buruzko lehen pista: Kaldereroak: Iruñeko blackface?
Beltzak irrigarri bilakatzea helburu duen jarduera bat da blackface izenekoa, Afrofeminas komunitateak afrofeminas.com bere webgunean jasotako informazioaren arabera. Ameriketako Estatu Batuetan du jatorria, XIX. mendean. Garai hartan, aktore zuriek aurpegia margotzen zuten antzezlanetan beltzak irudikatzeko, eta hortik dator izena. Iruñeko saioaren antolatzaileek mahai inguruari jarri dioten izenburuak, beraz, azaltzen du solasaldiaren asmoa, eta Hernandezek eman dio galderari lehen erantzuna: "Ijitook ez gara eroso sentitzen kaldereroen bestarekin. Zergatik ez dugu parte hartzen? Ez dugulako gure sentitzen".
Gaz Kaloko kideak onartu du "aspaldi" hasi zela gaiari buruz gogoeta egiten. Bertze ijitoekin hitz egin zuen, lehendabizi; gero, Villahizan, Lopez Aberasturi eta gizarte mugimenduetako bertze hainbat ekintzailerekin. Mahai inguruarekin, azkenean, Hernandezek bere kezkak zabaltzeko urratsa egin du. Batetik, bertze ijito anitzenak ere badirelako, eta, bertzetik, auziaren inguruan gogoeta egitera deitu nahi dituelako herritarrak. Iruñean ez ezik, Lizarran eta Beran ere egiten dute kaldereroen besta, bertzeak bertze.
Hernandezek gogoetarako asmoarekin lotu du besta hori bere testuinguruan jartzeko beharra, eta, testuinguru horretan, bi elementu nagusi nabarmendu ditu mahai inguruan: batetik, ijitoen historia, eta, bertzetik, ijitoen gaur egungo egoera. Bigarren elementu horri buruz, SOS Arrazakeriako Bea Villahizanek esaldi batean laburbildu du kontuan hartu beharreko gako nagusia, hain zuzen: "Gizarte arrazista batean bizi gara".
"Urtean egun batez ijitoen arropa janzten dute payo-ek, baina horren atzean zer dagoen ezagutu gabe". Eta herri bat dago atzean. Hori nabarmendu du Gaz Kalo federazioko kideak: ehunka urtez bazterketa sufritu duen herri bat da, gainera, ijitoena, eta hori ezin da ahaztu herri horren inguruan besta bat antolatzen denean. "Payo-ek ijitoarena egiten dute egun batean, eta gainerakoetan herri hori baztertu egiten dute", erran du Ricardo Hernandezek. "Kultura bat elementu gutxi batzuen bidez adierazten dugunean, gauza bilakatzen dugu", erantsi du Villahizanek.
Hamar milioi pertsona
Horregatik berretsi du Gaz Kaloko kideak ezagutzeko beharra: ijitoen historia eta egun bizi duten egoera ezagutzeko beharra, alegia. Hernandezek Villahizanen hitzak gogoratu ditu: "Arrazista da egungo gizartea, eta ijitoen aurkako jarrera ere badu".
"Ez gara gu eta bertzeak; denak gara gizartearen parte". Gaz Kaloko kideak duela urtebe erran zituen hitzok, Nafarroako Gobernuak Ijito Herriaren Garapenerako Estrategia aurkeztu zuenean. Ijitoek Indian dute jatorria, baina Greziara eta Turkiara ailegatu eta gero bilakatu ziren herri. "Europako gutxiengo etniko gutxituetan zaharrena eta ugariena da ijitoona; hamar milioi pertsona gara", azaldu du Hernandezek. Hamar milioi horietatik bi dira kalderash: ijito talderik handiena da, eta kaldereroen bestaren jatorrian dagoena.
Nafarroara XV. mendean ailegatu ziren ijitoak. Eta, hala eta guztiz ere, gizarteak bertzeen multzoan sartzen ditu oraindik ere, Hernandezek duela urtebete salatu zuenez. Muga hori ez da desagertu. Kaldereroen gisako bestetan gertatzen dena adibide bat bertzerik ez da. EH 11 Kolore elkarteko kide Txekun Lopez Aberasturik nabarmendu du bestaren funtzio nagusia dela "identitate kolektiboa eraikitzea". Hernandezek argi utzi du kaldereroen besta ez dutela propiotzat. "Helburu horretan huts egin du", azaldu du Lopez Aberasturik. Gogoeta eskatu du hark ere.
Gogoeta. Hitz hori aipatu du, behin eta berriz, Hernandezek. Argi utzi nahi izan du auzia mahai gainean jartzeko urratsa egin izanak ez duela erran nahi besta bertan behera utzi nahi dutela. Xedea da, nagusiki, ijitoek ere besta hori propio sentitzea. Bertzela ez baita besta. "Miamiko frontoietan toreroen irudiak agertzen dira pilotarien irudien ondoan; Euskal Herriaren inguruko besta egin, eta horrela irudikatu balute, zer sentituko zenukete?", galdetu du Hernandezek.
Gakoa zera da: bertze batek erabakitzen duela herri baten eta kultura baten irudia zein den eta nola azaltzen den. Eta, horrekin batera, erabakitzen duen horrek baztertu egiten dituela ordezkatu nahi dituen herria eta kultura.
Horri buruzko gogoeta bultzatu nahi du Gaz Kalok. Lehen iritziak saioan jaso dituzte elkarteko ijitoek: "Nik maite dut kaldereroen besta; maitasun osoz parte hartzen dut, eta ijitoak deitu nahi ditut bat egitera", erran du entzuleetako batek. Hernandezek erran du, baina, egungo ereduarekin ez direla eroso sentitzen, hasieratik. Iruña taldeko kideek ere parte hartzen dute bestan, eta haietako batek baiezkoa eman dio Hernandezen eskaerari. "Gogoeta eginen dugu". Hori nahi dute Gaz Kalo federazioko ijitoek.
Edurne Elizondo
Sortu zeneko mamiari eutsi dio roller derbyak, eta askatasun espazio bat izan nahi du kirol horrekin bat egiten duten guztientzat, oraindik ere; gizarteak arau bilakatutako ereduez harago, bazterrean gelditzen den errealitateari ere egin nahi dio so roller derbyak, kirolariak patinen gainean ahalduntzeko.
Ez da ohiko kirol bat, eta, kirolaz harago ere, badu zer erran. Herrialdean, Iruñeko Nafarriors taldea da roller derbyaren espirituaren ordezkari, eta bertze hamalau talderekin batera, Liga antolatu du aurten.
1930eko hamarkadan du jatorria roller derbyak, Ameriketako Estatu Batuetan. Emakumeak aritu dira, batez ere, hasieratik. 40 urtez arrakasta izan zuen, eta txapelketak oso sonatuak izan ziren; haatik, gainbehera izan zuen. Baina errautsetatik biziberritu, eta gora egin du berriz. Euskal Herrira ere ailegatu da, eta ari da bidea egiten.
Arauak argiak dira: irristaketa pista batean jokatzen dute hamar pertsonak; bostek talde bakoitzeko. Talde bereko lau lagun batera jartzen dira hesi bat eginez, kontrako taldeko puntu-egilea (jammer) ez pasatzeko; aldi berean, haien taldeko puntu-egileak aurrera egitea ahalbidetu behar dute. Horretarako, lasterketak, bultzadak, blokeoak eta estrategia dira beharrezkoak. Eta hori guztia gurpil gainean.
Ikusgarria eta erritmo biziko kirola da roller derbya, baina ez die jokalariei mugarik jartzen parte hartzeko. Izan ere, haren oinarri nagusietako bat da edozeinek egiten ahal duela bat kirol horrekin. "Arautik kanpo dauden gorputzez osatutako kirol bat da gurea; pertsona trans eta ez-binarioak aritzen dira, eta emakume edo bolleren gorputz argal edo gizenek ere badute tokia". Maia Ansa Diez de Urerenak dira hitzak. Duela urte eta erdi egin zuen bat Iruñeko Nafarriors taldearekin, eta ez du zalantzarik: "Proiektuak maila pertsonalean eta politikoan asetzen nau".
Autogestioaren alde
Aurten martxan jarri duten Roller Derby Ligan ari diren hamabost taldeetako bat da Nafarriors. ARDE izeneko elkartea sortu dute talde horietako jokalari batzuek, eta autogestioaren alde egin dute Liga antolatzeko. Nafarriors taldeko jokalariek urtarrilaren 25ean izan zuten lehen partida, Insubmises Roller Derby Reus taldearen aurka. Porrot batekin hasi dute sasoia, baina martxoaren 14an izanen dute errebantxarako lehen aukera, Bartzelona Roller Derby taldearen aurkako bigarren norgehiagokan.
Garaipena, halere, ez da Nafarriors taldeko kideen helburu nagusia. Patinen gaineko jokoaren bidez, "taldea indartu, ikasi eta gozatu" nahi dute, batez ere. Ikasteko prozesu horretan, roller derbyaren lehendabiziko urratsak gogoan izateko beharra nabarmendu dute jokalariek. "Roller derbya sortu zenean, emakumeak aritzen ziren, gainerako kirol espazioetan sartzea debekatzen zietelako. Beren lasterketa propioak antolatzen hasi ziren egoera horri aurre egiteko", azaldu du Ansa Diez de Urek. Kirol horren bidez, egunerokoak ezartzen zizkien mugak apurtzen zituzten emakumeok, eta patinen gainean korrika eginez azaleratzen zuten muga horiek eragiten zieten amorrua.
Pistan, nolabait, beren alter ego-a eratzen zuten emakumeek, gurpilen gainean. "Hortik dator roller derby taldeko jokalarion derby name edo ezinena", kontatu du Nafarriors taldeko kideak. Ansa Diez de Urek ere badu berea: patinak janzten dituenean, Gata Tangana bilakatzen da patinatzailea.
Karrikan aurkitutako kartel baten bidez izan zuen jokalariak Nafarriors taldearen berri. "Emakume ausartak behar zituztela jartzen zuen, eta berdin zuela patinatzen jakin edo ez". Ansa Diez de Urek bitan baino ez zituen patinak jantzi, taldearekin bat egin aurretik. "Roller derbyaz deus ere ez nekien. Baina harrera beroa egin zidaten, hasieratik".
Talde izaera horrek duen garrantzia berretsi du Nafarriorseko kideak, eta, horrekin batera, zaintzak taldean duen balioa. "Jokalari berri bat sartzen denean, beteranoetako batek babespean hartzen du, nolabait, prozesuan laguntzeko".
Ezaugarri horiek berezi bilakatzen dute taldea, eta ekartzen dute kideen konpromiso handia. "Taldeko kide izan direnek eta orain garenok lortu dugu dugun guztia; inork ez digu deus oparitu. Horrek eman digu egun dugun indarra eta babesa", nabarmendu du Ansa Diez de Urek.
Gorabeheraz betetako bidea izan da azken bost urteotakoa, baina oinarri sendoa lortu du taldeak jada. Hamahiru jokalarik osatzen dute, baina bertze hainbat pertsona aritzen dira taldea laguntzen, eta, denera, hogei lagun inguruko komunitatea osatzen dute.
Ezkabarten entrenatzen dira Nafarriors taldeko kideak, astean bitan. "Partida baten atarian, gehiago". Nafarriors martxan jarri zuten kideek zailagoa izan zuten hasierako bidea, eta hastapeneko entrenamenduak karrikan egin behar izaten zituzten. Zailtasunak zailtasun, ez zuten etsi, halere.
Ligan ari diren taldeen arteko harremana ere hagitz ona dela azaldu dute jokalariek, eta elkar laguntzen saiatzen direla beti, beharra dutenean. Kanpoan inor ez uztea baita kontua. Taldea osatzea. Gozatzea. Patinen gainean askatasun espazioak sortzea.