Iritzia: Gris
Eka 21, 20192019-06-20Albisteak, Iritzia, Nafarroa0

Iritzia: Gris

Lur Albizu Etxetxipia

Txuri-beltzeko argazkiak zirela ematen zuen, edo horretara ohitu ginen. Iruñea eta Nafarroa grisaz iraganean hitz egitera. Betiko uxatu bagenitu bezala. Bagenekien ezetz, baina akaso geure buruak pixka bat engainatu nahi izan genituen (gezur bat mila aldiz), errealitateak batzuetan hala ere eraiki egiten direlako. Eta oso egiazko lau urte izan dira, baina amets txiki bat ere izan zen. Ekilibrismorik handienak, kasualitateek, besteek gaizki egindakoek eta kanpoko jokalekuek ekarri ziguten emaitza sinestezina 2015ean: aldaketa. Eta akaso momentuko argazki bat zen, baina aurretik lan handia dagoela eta horretaz kontziente izan behar dugula ikusi dugu azken asteotan. Nafarroa nahi baino matxistagoa, eskuindarragoa, euskarafoboagoa sartu hemen nahi adina abizen— dela. Baina ez gaitezen engaina: Nafarroa aldatu, aldatu egin da azken urteetan. Eta hori ezin da eta ezin izan dute saihestu, eta aldatzen jarraituko dugu. Euskaldunagoa, feministagoa, ezkertiarragoa da gure lur txiki hau.

Ahaztua dugu, akaso, nolakoa zen Nafarroa, nolakoa zen Iruñea UPNk gobernatzen zuenean. Errealitatea, aste honetatik aurrera, zaplaztekoak ematen hasiko zaigu. Prest egon beharko genukeela entzun dut, esan dut azken asteetan. Baina momentu berezi batean gaudela uste dut: errealitateari begiratu eta hau onartzeko garaia da; orduan hasiko gara egoera berriari tamaina hartzen eta, beti bezala, Nafarroa hobea eraikitzeko lanean jarraitzen. Zeren ez, ez gaude prest sobreetarako, borra luzagarrietarako (eh, Esporrin?), kalera erdi urduri ateratzeko, euskara desagerrarazia ikusteko, operazio espekulatiboetarako, herritarrak entzuten ez dituzten eraikinetarako… beste zerbait ezagutu dugu eta badakigu askoz hobea zela, arnasaldi bat izan dela eta, akatsak akats, lortutakoa handia izan dela.

Nire miresmen osoa egunero-egunero esparru desberdinetan (ikastetxeetan, eragile sozial eta sindikaletan, herri mugimenduetan, kultur-taldeetan, lantokietan, udaletan…) lanean aritu direnei, eta udalgintzan aritu eta aritzen diren horiei guztiei. Beharbada orain hartuko diogu benetako tamaina egin duzuen lan guztiari, konturatuko gara zenbaterainokoa zen batzuetan "azaleko, kosmetiko, sinboliko" deitu dugun edo iruditu zaigun hori. Bide luzeak, zailak eta deserosoak hartu dituzue askotan; konpromiso eta ardura handiak. Ez dakit kontziente ote garen egin duzuen guztiaz.

Aspalditik gatoz eta urrunera goaz. Ez gaude egun bakarreko partidetara ohituta, lasterketa luzeetan badakigu ibiltzen eta galtzera ohituta gaude. Baina badakigu gaurko Nafarroa ez dela duela urte batzuetako Nafarroa eta bultzatzen jarraitu behar dugula. Indarrak hartu eta, beti bezala, aurrera segitzea besterik ez zaigu geratzen. Bagenekien zaila izanen zela, baina erronkak gustatzen zaizkigu. Mundu hobe bat eraikitzea beti egonen da oztopoz beterik. Erortzen garenean, zutik erortzea gustatzen zaigu.

Ibaia, Pirinioetan bizitzen segitzeko
Eka 14, 20192019-06-13Albisteak, Nafarroa0

Ibaia, Pirinioetan bizitzen segitzeko

Edurne Elizondo

Zaraitzuk ukitzen dituen eskualdeetako herritarrek bat egin dute ibaia babesteko. Zain elkartea sortu dute, asmo nagusi eta garbi batekin: ibaiaren alde egitea, Pirinioetako eremu horretako biztanleentzat duen garrantzia erdigunean jartzeko. Ibaia herritarren egunerokoarekin lotu dute elkarteko kideek, eta horregatik, hain zuzen, Pirinioetan lan egiteko eta bizitzeko eskubidea aldarrikatzeko azken urteotan sortu diren taldeen eskutik egin nahi dute aurrera.

"Dena dago lotuta; ibaia behar dugu hemen bizitzeko", nabarmendu dute Zain elkarteko kide Marta Basconesek eta David Sotok. Pirinioetako herriei eusteko helburuarekin ez ezik, uraren inguruko kultura berriarekin ere lotu nahi izan dute taldearen sorrera. Izan ere, Zain bultzatu duen elementu jakin bat dago elkarteko kideek orain arte egindako lanaren atzean: Ebroko Ur Konfederazioak Zaraitzu ibaia erregulatzeko izan dezakeen asmoa, alegia.

Asmo hori ez da oraingoa. Nafarroako Gobernuak 1987. urtean egin zuen Zaraitzu erregulatzeko aukerak aztertzeko txostena. Geroztik ez da egin txosten horretan jasotakoak garatzeko proiekturik, baina asmoa ez dute bazter utzi. Tiraderan gorde du Ebroko Ur Konfederazioak, eta, azken urteotan, berriz ere mahai gainean jarri du erakunde horrek.

Urbizi erakundeak ohartarazi zuen, duela bi urte, azkenean Zaraitzu ibaiaren inguruko asmoak garatzeko arriskuaz. Fito Jimenezek gogoratu du Urbiziren alarma zerk piztu zuen: "Ebroko Ur Konfederazioak egindako jardunaldi batean aipatu zuten Esa handitu eta gero Zaraitzu erregulatzea izanen zela hurrengo helburua".

Zaraitzu ibaiko eta Esako urtegia handitzeko proiektuak lotuta daude, hain zuzen, Zaraitzuko ura Esa urtegia betetzeko erabiltzea baita Ebroko Ur Konfederazioaren asmoa. "Jendaurrean erraten dutenez, ez dute Zaraitzuko ura beharko, Esa hasieran uste baino gutxiago handituko baitute; baina, aldi berean, ez dute bazter utzi nahi", erran du Jimenezek.

Oraingoa momentu garrantzitsua da, Ebroko Ur Konfederazioa Ebroko Plan Hidrologikoa berritzeko prozesuan murgilduta baitago. Europak 2000. urtean onartu zuen uraren inguruko zuzentaraua, eta 2010ekoak dira zuzentarau horren arabera egindako lehendabiziko plan hidrologikoak. Ordukoa da Ebroko lehenengo plana ere. 2010-2015erako onartu zuten. Ondoren, sei urteko epea zehaztu zuten plan berria egiteko. "2021ean berritu behar dute", azaldu du Jimenezek.

Orain arteko planean, Zaraitzuko proiektua egiteko aukera jasota zegoen. Plan berrian egonen den edo ez argitzeko garaia da, beraz. Uztailean, gai nagusien inguruko agiria aurkeztuko du konfederazioak, eta sei hilabeteko epea hasiko da nahi duenak alegazioak aurkeztu ahal izateko. Gero, urtarrilean, neurrien proposamena eginen du erakunde horrek, eta bertze sei hilabeteko epea izanen da proposamen horiek aztertzeko eta zuzenketak egiteko.

Otsagabitik Irunberrira

"Herritarrak piztu nahi ditugu, ibaiaren alde egin dezaten. Ondare handia da, eta duen balioa jarri nahi dugu erdigunean", nabarmendu du Zain elkarteko David Sotok. 51,5 kilometroko bidea egiten du Zaraitzu ibaiak. Otsagabian hasten da bide hori, Anduñak eta Zatoiak bat egiten duten tokian. Zaraitzuko, Nabaskozeko, Erromantzatuko eta Irunberriko lurrak ukitzen ditu, eta azken herri horretan Iratirekin bat egiten du.

Pirinioetan erregulatu gabeko ibai bakarra da Zaraitzu, eta horrela jarrai dezala nahi dute Zain elkarteko kideek. Ibaiko ura Esara eramateko aukerei buruz, bi daude jasota Ebroko Ur Konfederazioak duen agirian. Aukera bat da Arbaiungo arroila hasten den tokian hogei metroko presa bat egitea, eta, Leire bederatzi kilometroko tunel batekin zulatuta, ura Esara eramatea. Bertze aukera bat da presa ibaian gorago egitea, Aizpurgin, zehazki; bederatzi metrokoa litzateke bigarren hori, baina 11 kilometroko tunela beharko luke Leire azpian, ura Esara eramateko.

"Hemen beti entzun da proiektu horren berri, baina inork ez zuen uste eginen zutenik; azken berriak jaso eta gero, kezka bada", azaldu du Zain taldeko Marta Basconesek. Herritarrek ibaiarekin beti izan duten lotura sendotzeko beharra jarri du mahai gainean. "Pirinioetako herriok ibaia baliatu dugu gure egunerokoan; ibaia erabili dugu egurra eta bestelakoak garraiatzeko, errotak mugitzeko eta baratzeak ureztatzeko", erran du.

Zain elkartearen bidez, harreman hori sendotu nahi dute Zaraitzuko eta inguruko herritarrek, eta asmo horrekin antolatu dute datorren abuztuaren 10ean eginen duten auzolana. "Herriz herri antolatuko dugu auzolana, ibaia garbitzeko asmoz. Nork berea prestatzea da gure asmoa, eta gero denek bat egitea, besta giroan", kontatu du Sotok.

Zangozarrekin bat

Zain elkarteko kideak kontent dira orain arte izan duten harrerarekin. "Hainbat hitzaldi egin ditugu, eta jendetza etorri da", erran du Basconesek. Iazko urrian ere herritar anitzek egin zuten bat Zain elkarteko kideekin, Esako urtegia handitzeko lanen aurka antolatutako martxan. Zangozako Esa + Ez Lanak Gelditu plataformak eta Artiedako (Aragoi, Espainia) Rio Aragon elkarteak deitu zuten urriko martxa horretara. "Haiekin bat egin nahi dugu, Zaraitzu ibaia ukituko lukeen proiektua Esako urtegiarekin lotuta baitago", azaldu dute Zain elkarteko kideek.

Urbiziko Fito Jimenezek ontzat jo du Zain elkarteak Esako urtegiaren aurkako taldeekin bat egin izana. Gogoratu du dirutza xahutu dutela jada proiektu horretan, eta, oraindik ere, "anitz xahutuko" dutela, lanek aurrera jarraitzen badute.

Oraingoz, martxan dira Esako lanak. Jimenezek ez du argi, halere, urtegia handitu eta gero bete ahal izanen dutenik. "Oraingo klima aldaketako testuinguruan uraren baliabidea gero eta eskasagoa da. Aragoi ibaiak ez du Esa betetzeko ur emari nahikoa izanen".

Urbizik Esarako mahai gainean jarritako alternatibak gogoratu ditu erakunde horretako kideak. Zain taldeko kideek ere hori nabarmendu nahi izan dute. Alternatibak egonda ezin dutela onartu Zaraitzu ibaia arriskuan jar dezakeen proiekturik, alegia. "Ura kudeatzeko modua aldatzeko garaia da. Ezin dugu orain arte bezala jarraitu; mugatutako ondasun bat da, eta zaindu egin behar dugu", erran du Marta Basconesek.

Zaraitzu ibaia zaindu nahi dute Zain elkarteko kideek. Zaindu nahi dituzte ibai horri lotutako lurrak eta bizimoduak. Pirinioetan jarraitu nahi dutelako.

Ahanzturatik oroimenera
Eka 14, 20192019-06-13Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa0

Ahanzturatik oroimenera

Ane Eslava

Duintasuna. Memoria. Aitortza. Justizia. Esker ona. Halako hitzak entzun ziren ekainaren lehenbiziko egunean, Loitiko gainean. Iruñea eta Esa lotzen dituen N-240 errepide zaharrean dago Loitiko gaina, eta, 1936ko altxamendu militarraren ostean, mendatearen bi aldeetako herriek errepresio handia jasan zuten. Orain, 80 urteren ostean, eremuan erail eta hobiratu zituzten 69 pertsonak gogoratzeko oroitarri bat jarri dute han. Omenaldi jendetsu batekin inauguratu zuten oroitarria, familiekin eta inguruko herrietako bizilagunekin. Ahaztutakoei eta isilarazitakoei izen-abizenak jarri zizkieten, ezkutukoa argira ateratzeko, ahanzturaren tokian memoria jartzeko.

1936an Loitiko inguruan errepresioaren alderik bortitzena sufritu zuten lagunak dira orain omendu dituztenak: haien herritik atera eta Loitiko gainean erail eta hilobi irekietan zein errepidearen parean lurperatu zituztenak. David Maruri zangozarrak ikerketa zabala egin du egitateen inguruan, eta, bildu dituen datuen arabera, 1936ko uztail eta abendu artean gutxienez 69 lagun fusilatu eta lurperatu zituzten han. Gehienak Nafarroako inguruko herrietakoak ziren, eta batzuk Aragoikoak (Espainia).

Identifikatu dituztenen artean, hamabost Carcarreko bizilagunak ziren, hamar Zangozakoak, bederatzi Kasedakoak, zortzi Oibarkoak, beste zortzi Andosillakoak, lau Galipentzukoak, hiru Irunberrikoak, bat Burlatakoa, bat Izabakoa, bat Urraulbeitikoa, bat Miranda Argakoa eta bat Aragoiko Sos del Rey Catolicokoa. Eta, horiez gain, gaur egun oraindik badira topatu gabeko hilobi eta gorpuak.

Gertaera latz horiek gertatu zirenez geroztik, biktimen familiek ez dute etsi beren senitartekoak aurkitzeko borrokan. 1939an atera zituzten lehenbizikoz hilotz batzuk Abintzaoko hilerritik, eta behin frankismoa amaituta hasi ziren beste senide asko gauza bera egiten. Hainbat alditan egin dituzte gorpuak lurretik ateratzeko lanak, eta azkenekoak 2016an egin zituzten, Nafarroako Gobernuaren laguntzarekin.

Ekainaren 1eko ekitaldian, azkenean, Loitin hildakoek aitortza jaso zuten. Mikel Iriarte artista nafarrak Isilpeko hilerria izeneko eskultura multzoa sortu du haien omenez. Hiru zutabeko trikuharriak eta sei harriko cromlechak osatzen dute obra. Artistak azaldu zuenez, trikuharriaren zutabeek "egia, justizia eta ordaina" irudikatzen dituzte, eta cromlecharen sei harriek, berriz, hilobietako bakoitza. "Bista ederrak zituzten toki garaietan oroitzen zituzten gure arbasoek hildakoak; hemen ere hori egingo dugu", adierazi du Iriartek.

Zangozako Udalaren bultzadaz sortu dute oroitarria, eta hainbat udalek babestu dute ekitaldia: Burlatakoak, Kasedakoak, Carcarrekoak, Andosillakoak, Oibarkoak, Urraulbeitikoak, Izabakoak eta Sos del Rey Catolicokoak. Angel Navallas Zangozako alkateak ekitaldian zehaztu zuen moduan, Irunberrikoa izan da parte hartzeko eskaerari uko egin dion bakarra. Nafarroako Gobernuak ere babestu du omenaldia, bai eta hainbat elkartek ere.

Omenaldian, senideek urteetan instituzioengandik jasandako "bazterkeria" eta frankismoak izandako "zigorgabetasuna" salatu zuten. Era berean, eskertu egin zuten Nafarroako Gobernuak, udalek eta elkarteek oraingoan egin duten urratsa ahaztutakoak gogoratzeko. Askorentzat berandu da, halere, dagoeneko hilik baitaude biktima gehienen gurasoak, anai-arrebak eta senar-emazteak, eta, batzuetan, baita seme-alabak ere. "Honek balio dezala datozen belaunaldiek jakin dezaten errespetatzen eta oroitzen, egitate ezatsegin hauek ez daitezen berriz gertatu", adierazi zuen Emilia Salvatierrak, Emilio Salvatierra andosillarraren alabak. Ekitaldian, Zangozako Rocamador dantza taldeak, Irunberriko txarangak eta Fermin Balentziak hartu zuten parte; bina abesti eskaini zizkieten biktimei eta senideei.

Omenaldiaren antolatzaileek eskerrak eman zizkioten David Maruri ikertzaileari haren lanarengatik. Hark, berriz, azpimarratu du Loitiko omenaldia aurrera ateratzeko "ezinbestekoa" izan dela Nafarroako Gobernuaren Memoriaren Institutuak azken lau urteetan egin duen lana, Zangozako Udalaren ekimena, eta gainontzeko udalen eta elkarteen laguntza. Ikertzaileak "justizia" moduan ikusten du errepresioa sufritu dutenei laguntzea, eta "oso atsegingarria" dela adierazi du: "Senideen erantzuna ahaztezina izaten ari da".

Ikerketa osatzen ari da orain Maruri. N-240 errepidean egondako fusilamenduez gain, inguruko beste errepide txikiago batzuetan egondakoak ere erregistratzen ari da. Zangozako Enrique II de Albret kultur taldeak urtero argitaratzen duen Zangotzarra agerkariaren hurrengo zenbakian aterako du ikerlan berria, Carreteras sin retorno (Itzulerarik gabeko errepideak) izenburupean. Lan horrekin, bere alea jarri nahi du Nafarroako Gobernua sortzen ari den hobien mapa osatzeko.

Memoriaren lekuak

Loitikoarekin, beste urrats garrantzitsu bat egin dute Nafarroan memoria historikoaren alde. Era berean, Nafarroako Gobernuak onartu berri du memoria historiakoaren lehen sei lekuak inskribatzea, horiek "babesteko, kontserbatzeko eta hedatzeko" helburuarekin. Hala, memoria historikoko lekuen erroldan inskribatu dituzte Sartagudako Memoriaren Parkea, Urbasako Otsoportillo leizea, Olabeko hobia, Igaritik Bidankozerako errepideko oroitarria, Erreniegako hilobien oroitarria eta Azkoiengo emakumearen errepresioaren memoriaren eskultura. Ana Ollo Herritarrekiko eta Erakundeekiko Harremanetako jarduneko kontseilariak esan du lekuen izendapenekin horien ezagutza sustatu nahi dutela, "beldurraren lekuak oroitzapenerako gune bilakatzeko, horiek bakearen eta bizikidetzaren aldeko balioak transmititu ditzaten".

Sei horiek ez dira izango bakarrak, halere. Ollok jakinarazi duenez, dagoeneko lanean ari dira erregistroan beste zazpi leku sartzeko. Horien artean daude Eloko Tejeriako hilobia, Cadreitako Valcarderako hilobia, Ezkabako GR-225 ibilbidea, Iberoko Hiru Gurutzeen Gaina, Etxauriko Memoriaren Parkea, Berako Argaizko harrobia eta German Rodriguezen oroitarria.

David Marurik gogora ekarri nahi izan ditu memoriaren bidean aitzindariak izan diren pertsonak, taldeak eta egitasmoak. Batetik, Itzulera operazioa delakoa aipatu du: "Franco hiltzean, biktima askoren hilotzak hobietatik eta areketatik atera zituzten, eta lurperatze duina eman zieten beren herrietan". Bestetik, lehenbiziko omenaldiak ekarri ditu gogora, eta 1978an Martzillan egin zutena nabarmendu du.

Memoria historikoaren arloan lanean aritu direnen artean, berriz, Jose Maria Jimeno Jurio historialaria nabarmendu du, memoriaren aldeko mugimenduaren "sortzaile eta motor" izan baitzen, haren hitzetan. Azkenik, Nafarroako fusilatuen zifrak zehazteko orduan "gakotzat" jo du Tafallako Altaffaylla kultur taldeak 1986an argitaratu zuen Navarra 1936. De la esperanza al terror liburua (Nafarroa 1936. Itxaropenetik terrorera).

Urrats garrantzitsuak egin dira, baina oraindik lan handia egin beharra dago Nafarroako hobietan geratu zirenei memoria eta duintasuna itzultzeko.

Kultura jaso eta zabaldu
Eka 14, 20192019-06-13Albisteak, gaiak, Nafarroa0

Kultura jaso eta zabaldu

Edurne Elizondo

Oholtza gainean edo kontzertu areto batean gertatzen dena baino anitzez ere gehiago dira musika eta arte eszenikoak. Sorkuntza prozesuaren ingurukoek ere elikatzen dute azken emaitza. Oihalaren atzekoak ikus-entzuleen begiradatik at gelditzen ohi dira, ordea, kulturaren alde ezkutuan. Esparru horretara argia eraman nahi izan du Nafarroako Gobernuko Kultura Departamentuak, hain zuzen ere; hori egiteko bidea 2017an hasi zuen, Musikaren eta Arte Eszenikoen Artxiboa sortuz; orain, jasotako funtsen berri emateko eta zabaltzeko webgunea jarri du martxan, www.amaen.es helbidean.

Nafarroako Artxibo Nagusiaren esku dago musikaren eta arte eszenikoen inguruko ondarearen ardura. 2017tik, hogeita hamazazpi egileren eta erakunderen funtsak jaso ditu: hogeita bederatzi dira musikaren arlokoak, eta bost, berriz, antzerkigintzaren alorrekoak; gainerako hirurak, azkenik, dantzaren esparrukoak dira.

Musikaren arloan, hamaika musikariren, konpositoreren eta abeslariren lanak eta haien ingurukoak hartu ditu artxiboak: Teresa Catalan, Koldo Pastor, Pablo Sarasate, Pedro Iturralde, Isidoro Fagoaga eta Maria Dolores Higueras Dominguezenak, bertzeak bertze. Iruñeko Ganbera Abesbatzak, Iruñeko Orfeoiak, Lizarrako Gaitariek eta Santa Zezilia Kontzertu Elkarteak ere Nafarroako Artxibo Nagusiaren esku utzi dituzte beren funtsak.

Antzerkigintzari dagokionez, lau egilek eman dute beren kultur jarduerarekin lotutako ondarea: Aurora Moneok, Nieves Oteizak, Ventura Ruizek eta Alfredo Sanzolek. Urrats bera egin du, gainera, Nafarroako Antzerki Eskolak. Dantzaren arloan, berriz, Nafarroako Dantza Eskolako funtsarekin batera, Almudena Lobon eta Concha Martinez eta Jose Lainez dantzari eta koreografoena jaso du artxiboak.

Sortze prozesua

Nafarroako Gobernuko Agiritegien eta Dokumentazio Ondarearen Zerbitzuko buru da Joaquim Llanso, eta gobernuak Musikaren eta Arte Eszenikoen Artxiboa martxan jartzeko aukera mahai gainean jarri zuenetik, proiektu horren sustatzaile eta babesle izan da.

Artxiboa sortzeko lehen fasean, gisako bertzelako erakundeak bisitatu zituzten erakundeko arduradunek. Llansok azaldu du, bertzeen lana abiapuntutzat hartuta, ohartu zirela artisten sortze prozesuarekin lotutako funtsak jaso nahi zituztela, nagusiki. Artxiboko kideen asmoa da egileen eta erakundeen lanari dagokion testuingurua ematea. Hori, kasu anitzetan, egileek beraiek egiten dute, artxiboan gordetako bideo lanen bidez, bertzeak bertze. Gisa horretako euskarriak bultzatu nahi dituzte, etorkizunera begira, funtsak egungo eta biharko herritarren esku jartzeko asmoz.

Artxiboak egun duen materialaren kopurua handitu eginen da laster, Llansok ezagutarazi baitu jasotako bertze hamar funtsen berri emanen duela erakunde horrek, laster. Jasotzea eta zabaltzea da haien lana.

“Nafarroan 86.000 pertsona daude bazterketa egoeran”
Eka 14, 20192024-02-02Elkarrizketa, Elkarrizketak0

“Nafarroan 86.000 pertsona daude bazterketa egoeran”

Ainhoa Larretxea Agirre

Hainbat alorretako 30 elkartek osatzen dute Nafarroako Pobreziaren eta Gizarte Bazterketaren Kontrako Sarea. Lehendakariordea da Gara Gonzalez (Iruñea, 1989). Sareak 25 urte bete berri ditu, baina hasierako helburu berari eutsi dio: pobrezia desagertzea.

Sareak 25 urte bete berri ditu. Nola sortu zen?

Bazterketaren kontra zeuden 22 elkartek sortu zuten. Banaka, zaila da presioa egitea eta emaitzak lortzea, eta elkarrekin lan eginda xede hori errazago lortzeko sortu zuten. Sarean lan egiteko beharra nabari zuten, elkarte bakoitzak bere aldetik egiten zituelako gauzak.

Sortu zenean, 22 elkartek osatzen zuten sarea, baina, gaur egun, 30 elkarte daude.

Urteen poderioz, elkarte gehiago batu dira sarera. Azkenekoa iaz batu zen: Tuterako elkarte bat. Horrela, lurralde guztian dugu presentzia. Banaka-banaka joan dira sartuz taldeak sarera.

Zer-nolako elkarteak daude?

Alor guztietako elkarteak daude. Batzuek etxebizitzaren inguruan egiten dute lan; bertze batzuek, ijitoekin… aterpeak kudeatzen dituzten elkarteak daude, baita emakumeekin lan egiten dutenak ere. Askotarikoak dira elkarteak. Pobreziak eta bazterketak alor asko ukitzen dituzte.

Sarearen sorreratik nola aldatu da zuen funtzioa?

Helburuak berak dira duela 25 urte eta orain. Egia da egiteko moduak aldatu direla. Gaur egun, hiru lan arlo zehatz ditugu. Alde batetik, eragin politikoa dugu: egiten diren politika guztiak guztion beharrak errespetatzeko egitea da asmoa. Bestetik, sarean elkarren artean egiten dugu lan. Hirugarren arloa parte hartzea da. Guretzat oso garrantzitsua da lan egiten dugun pertsonek politikan eta hartzen diren erabakietan parte hartzea. Azken urteotan, alor horretan lan handia egiten ari gara.

Politika aipatu duzu; azken lau urteetan nabaritu duzue aldaketarik gizarte politiketan?

Egia da egin direla politika berriak. Egiten diren politikak ez dira egokitzen errealitatera, eta oso garrantzitsua iruditzen zaigu analisiak egitea eta egiten diren politika guztiak aztertzea; politika guztien helburua izatea pobrezia bukatzea. Azken urteetan nahikoa gauza egin dira, baina beti gehiago eskatzen dugu. Helburua ez da ahaztu behar.

2008an izan zen azken krisialdi handia. Zer ondorio utzi ditu?

Adituek askotan erraten dute krisia bukatu dela, baina errealitatea oso ezberdina da. 2008an lanpostu asko galdu ziren; soldatek behera egin zuten, eta jende asko pobrezian gelditu zen. Egoera horretatik ez gara atera. Pobrezian gelditu ziren horiek pobrezia larrian daude oraindik ere, eta errealitate berri bat dago: lana daukan jendea, baina hala ere pobrezia egoeran dagoena. Errealitate hori bada Nafarroan, eta ardura hartu behar da, egoera horiek oso latzak baitira.

Krisi berri baten mamua zabaltzen hasi da. Gizartea prest dago horrelako krisi bati aurre egiteko?

Krisian jarraitzen dugu; beharbada ez da krisi makroekonomiko handi hori, baina krisia errealitatea da. Gure inguruko pertsonak pobrezia larrian daude, eta, beste krisi bat etortzen bada, oso zaila izango da jende hori guztia pobrezia egoera horretatik ateratzea.

Nola lagundu daiteke pobrezia egoeran dagoen pertsona bat?

Gure ustez, denek lagun dezakegu. Garrantzitsua iruditzen zaigu errealitateaz jabetzea. Askotan, ez dugu ikusten edo ez dugu ikusi nahi errealitate hau existitzen dela Nafarroan. Lehen pausoa errealitateaz jabetzea da, eta itsu edo isilik ez gelditzea, zer edo zer egitea. Gure bizilaguna lagun dezakegu, elkarte batera joan… Ez du zertan ekonomikoki izan, denborarekin izan daiteke. Laguntzeko hainbat modu daude.

Badaukazu daturik errealitate hori erakusteko?

Joan den urteko datuak ditugu. 86.000 pertsona daude Nafarroan bazterketa edo pobrezia egoeran. Pertsona horien erdiak pobrezia egoera larrian daude, eta jende pila da. Egoera larrian dauden horiek oso egoera muturrekoan daude: kalean daude; ez daukate jatekorik… Horien artean, asko familiak dira, eta haur asko daude, gainera, egoera horretan.

Pobrezia eta pobrezia larria bereizi dituzu. Zein da bien arteko desberdintasuna?

Hilabetean 355 euro baino gutxiagorekin bizi diren pertsonak pobrezia larrian daudela erraten dugu. Diru kopuru horrekin ezin da alokairua edo jatekoa ordaindu.

Pobrezia egoeran egon gabe bertzelako arazoak dituzten pertsonek ere jo dezakete zuen sarera?

Bai, askotarikoak baitira sarean dauden elkarteak. Gure ideia da gizarte guztiari arreta eskaintzea. Edonor etor daiteke laguntza eskatzera edo eskaintzera

Hainbat kanpaina egin izan dituzue.

Azken urteetan, egoera oso larri baten aurka egin dugu lan: aporofobiaren kontra, pobreen kontrako mezu horien kontra, alegia. Kanpaina bat kaleratu dugu horren kontra, Benetazko ideiak pobreziaren aurka izenekoa. Ideia da gizarte guztiak parte hartzea. Gure sare sozialetan aurkitu daitezke kanpainaren nondik norakoak.

Desagertzeko sortu zenuten sarea?

Bai. Gure helburua elkartea desagertzea da, pobrezia bukatzea. Borroka horretan arituko gara beharrezkoa den denbora guztian.

Iritzia: Ez itzultzea
Eka 14, 20192019-06-13Albisteak, Iritzia, Nafarroa0

Iritzia: Ez itzultzea

Jon Barberena Ibarra

Handiena, ederrena, laudatuena… -ena atzizkiaren zaleak gara, eta horren adibide dugu munduko mendi ederrenean, handienean eta laudatuenean pasatzen ari dena. Azken hogei urteotan alimaleko jendeketa bildu da Everestera goititzeko ohiko bideetan, eta, ondorioz, Everest jendez gainezka dago. Edozein bihur liteke mendizale diru anitz edukiz gero, eta, era horretan, enpresariak, hegazkin pilotuak edo etxe oneko seme-alabak pioleta eskuan hartu eta heroi izan daitezke. Balentria gauzatu dadin punta-puntako eskalatzaileak, xerpak, material askotarikoa eta sukaldariak izanen dituzte esku-eskura. Une batez sinetsiko dute mendigoizaleak direla eta edozein balentria gauzatzeko trebatuak daudela. 1993an, Antzuolan, Jon Sarasuak horrela kantatu zion Everesteko gaina zapaldu zuen Felix Iñurrategi lagunari: "Nahiz-ta zu egin munduko mendi gailur altunaren jabe/ segi ezazu beti bezela gehiegi sinistu gabe>". Felixek ez zuen solas eta aholku horien beharrik, mendizale amorratua eta esperientzia handikoa baitzen, baina urte osoan mendirik usaindu ez eta bat-batean Everest igo duenak badu bertso horretako hitzen beharrik.

Aspaldi, kontu handiz aukeratutako zenbait espediziok bakarrik lortzen zuten mendia hupatzeko baimena, baina 90eko hamarkadan atea parez pare zabaldu zuten Nepalgo agintariek, eta egun negozio paregabe bihurtu da. Bidaia agentziendako lehentasuna ez da izanen bidaiarien trebetasun fisikoa, dirua baizik, eta sosa barra-barra izanez gero, gutizia preziatua eskuratzeko aukera izanen du inoiz gutitan mendira joan den edonork. 60.000 euro euro inguru ordaindu, eta arriskua gutxietsiz, pausoz pauso aitzinera egitea da afera, baina eskalatzeko tekniken berri ez dutenez eta altuera handietara egokitzeko zailtasunak dituztenez, igoerako puntu zailenetan ilara amaigabeak sortzen dira, eta arriskua handitzen da.

Turismoaren masifikazioak ez du ondorio onik uzten eta, pilaketaren ondorioz, Everest munduko zabortegirik handien bihurtu da. Sokak, elikagaien edukiontziak, kartoia, pilak, kanpin-denden oihalak, garagardo botilak, oxigeno-botilak… Dena soberan daukate behin erabili eta gero, eta, mendizale kontzientziak hala aginduta, lurrera bota eta kito!

Munduko mendirik handiena goititzen lehen euskalduna Martin Zabaleta izan zen. 1980an Everesten ikurrina zabaldu eta "Gora Euskadi askatuta!", oihukatu zuen. Orduko irudi eta adierazpen horiek alimaleko oihartzuna izan zuten, herri zahar honen izaera aldarrikatu baitzuen munduko medi kasko altuenetik.

Baina zenbat aldatu diren gauzak, kamarada! Orain turista dirudunen erromesaldi eta kapritxo bihurtu da, eta horren harira, hedabideen diru laguntzarekin eta multinazional handien babesarekin mendia ogibide bihurtu duten zenbait mendizale haserre sumatu ditut. Halere, iruditzen zait maiz heroismoz behatu izan diegula haien dokumentalei, eta, horrek ere, hein handi batean, 8.000 metroko mendien mitifikazioan eta, ondorioz, masifikazioan lagundu duela. Nork ez du sentitu Al filo de lo imposible programa ikusi eta gero, menditzar horietara joateko tentaziorik?

Proportzio desberdinetan, denok errudun garela iduritzen zait. Agian, Goizalde Landabasok BERRIA egunkarian idatzi berri duen hitz eder hauetan dago soluzioa: "Behin baino ez dut bisitatu Venezia, beti itzuli nahi dut, baina agian beragatik, bere iraupenagatik, bere edertasunagatik egin dezakegun onena ez itzultzea da".

Ezkaba mendiko loreen aniztasunaren argazkia
Eka 7, 20192019-06-06Albisteak, gaiak, Ingurunea, Nafarroa0

Ezkaba mendiko loreen aniztasunaren argazkia

Ane Eslava

Orkidea, oreganoa, armiarma lorea, azafraia, ezkila lorea, kurkubia... Sei landare horiek, eta beste 404, ikus daitezke Iruñe iparraldeko Ezkaba mendia osatzen duten mila hektareetan. Oscar Perezek, Xabi Egurzegik, Marion Stefaniek eta Marga Galdeanok bost urte daramatzate Ezkaba mendiko bazterrak zeharkatzen eta han topatzen dituzten landareak fotografiatzen eta erregistratzen. Modu horretan, lau lagunek eremuko floraren aniztasuna erakutsi nahi diete herritarrei. Izan ere, gizartea "naturatik urruntzen" ikusteak kezkatu egiten ditu, eta antzina gizakiak landareekin zuen lotura berreskuratu nahi dute.

Oscar Perez da Ezkabako landareak erregistratzeko proiektuaren sortzailea. 43 urte ditu, eta betidanik bizi izan da Iruñean; lehen Arrotxapean eta gaur egun Ezkaban. Txikitatik izan du landareekiko interesa, baina gaztetan, jakin-mina asetzea erabaki zuen, eta Gorosti zientzia elkartera jo zuen, ikastera. "Garai hartan ez zegoen Internetik, libururik ere ez kasik, eta han asko ikasi nuen", kontatu du. Elkarte horretan German Rodriguez Nafarroako Unibertsitateko irakaslearen liburu bat aurkitu zuen. Rodriguezek Ezkaban aurkitutako 450 landare erregistratu zituen liburuan. Lan hori ikusi ondoren hasi zen Perez haren argazki makinarekin Ezkabara joaten.

2014an, Egurzegi, Stefanie eta Galdeano batu zitzaizkion, eta ordutik elkarrekin doaz mendira, landareak bilatzera. Txangoetan argazki makinak "oso baliagarriak" direla esan du Perezek: "Lehen, landarea etxera eraman behar zuten hura identifikatzeko, orain xehetasun handiko argazkiak egin ditzakegu, eta aski dugu". Dagoeneko espezie ugari identifikatu dituzte. "German Rodriguezek 450 aurkitu zituen, eta guk 410 daramatzagu; hark ikusi ez zituen batzuk identifikatu ditugu, eta, urteak pasatu arren, oraindik ikusten ditugu berriak". Aurkitzen dituzten landareak katalogatzen ari dira, eta hitzaldiak ere eman dituzte Iruñerriko hainbat auzo eta herritan.

Arrazoi bat baino gehiago dago Ezkaban hainbeste lore egoteko. Batetik, oso mendi zabala da eta 450 metroko altitudetik 895 metroraino heltzen da. Bestetik, iparraldeko eta hegoaldeko orientazioak dauzka, eta lurzoru mota bat baino gehiago. Eta, azkenik, klima trantsizioko eremu batean dago: Iruñerri hegoaldeko klima mediterraneoa da, Sakanatik gertuko eremukoa atlantikoa, eta Agoiztik gertukoa kontinentala. "Horrek guztiak eragiten du espezie asko egotea".

Baina ez bakarrik Ezkaba; Iruñerria ere aniztasun handiko tokia da; landare mota asko ikus daitezke kalean. "1.000 espezie ere egon liteke Iruñerri osoan", zehaztu du Perezek. Baina hark eta haren kideek kritikatzen dute hiriko lorategietako belarra asko moztearen eraginez landare asko ezkutuan geratzen direla. "Belarra pixka bat gehiago hazten utziko bagenu, landare asko ikusiko genituzke", azaldu du.

Mendia aldatu da

Perez argazkiak egiten hasi zenetik —orain dela hamabost urte—, asko aldatu da Ezkaba mendiko flora. "Garai hartan, larre gehiago eta zuhaitz gutxiago zeuden", azaldu duenez. "Eta duela 80 urte arte, adibidez, mendiak ez zuen zerikusirik oraingoarekin, asko aldatu baita lurzoruaren erabilera". Gero eta larre gutxiago egoteak kalte egiten dio floraren aniztasunari, adituaren hitzetan. "Larreetan argia sartzen da, eta basoetan baino espezie gehiago hazten dira; gainera, landare horiek intsektuak erakartzen dituzte", azaldu du. Hortaz, "premiazkotzat" jo du larreak babestea, ekosistemaren mesedetan.

Mendia aldatu da, baina gizartearen ohiturak ere aldatu dira. Hori uste du Perezek, eta kexu da: "Galdu egin dugu naturarekiko gertutasuna; gu, txikitan, beti genbiltzan landareekin jolasean; orain, landareak soilik lorategietan ikustera ohitu gara. Hirietan autoa eta hormigoia lehenetsi ditugu eta natura baztertu dugu". Hori aldatzeko bidea informazioa zabaltzea dela uste dute Perezek eta haren kideek. Horregatik, dibulgazioa egiten jarraituko dute, "gizarteak naturarekiko erlazioa berreskura dezan".

Ez dituzte auzoan nahi
Eka 7, 20192019-06-06Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa0

Ez dituzte auzoan nahi

Edurne Elizondo

Goia jo du Iruñeko Sanduzelai auzoko bizilagunen kezkak, eta antolatzea erabaki dute: batu egin dira apustu etxe eta joko aretoen kontra. Larunbatean protesta egin zuten karrikan, eta eskatu zuten auzoan dauden bi apustu etxeak ixteko. Gaur, berriz, batzar irekia eginen dute, 19:00etan, Karrikaguneren egoitzan.

Sanduzelaiko bizilagunen kezka bera dute Aralar elkarteko kideek ere. Jokoaren mendekoak eta haien gertukoak artatzen dituzte erakunde horretan. Elkartean aspaldi piztu ziren jokoaren industriaren inguruko alarmak. Azken urteotan gora egin du apustu eta joko etxeen kopuruak, bai eta arlo horren inguruko publizitateak ere; Interneten bidez jokatzeko aukerak ekarri du, gainera, apustu egiten dutenen adinak behera egitea. Aralarren, argi dute: "Lehen, jokoaren mendekoen batez besteko adina 45-48 urte zen, eta txanpon makinak erabiltzen zituzten; orain, 33 urte da batez besteko adina, eta kirol apustuetan aritzen dira batez ere; Internet bidezko jokoa ari da nagusitzen".

Sanduzelaiko bizilagunek jasotako datu gehiago jarri dituzte mahai gainean: "16 eta 18 urte bitarteko Iruñeko ikasleen erdiak egin dute apustu, behin gutxienez". Auzo horretan, bi apustu etxe daude; Iruñeko gehienak, hain zuzen, Sanduzelain, Buztintxurin, Etxabakoitzen eta Arrotxapean daude. "Ez da kasualitatea; langabezia tasarik handiena duten auzoak dira, eta, ondorioz, bazterketa arriskurik handiena ere badute", salatu dute Sanduzelaiko bizilagunek.

Nafarroako Gobernuak egoitza fiskala herrialdean duten enpresen jarduera bakarrik arautzen ahal du. Bi konpainiak dute egoitza Euskal Herrian: Reta eta Kirolbet enpresek. Horiez gainera, beste biren apustu makinak daude Hego Euskal Herriko aretoetan: Garaipen-Codere eta Sportium etxeenak. 2017. urtean, 411 milioi euro jokatu ziren lau enpresa horien makinetan eta webguneetan. Aurreko urtearen aldean, %10eko hazkundea. Bilakaera nabarmenago ikusten da 2017ko diru sarrerak 2012koekin alderatuta: %80 egin dute gora.

Hego Euskal Herriko 2017ko datuen arabera, agerikoa da jokoen pastelean gero eta handiagoa dela apustuei dagokien zatia. Oraindik ohiko txanpon makinak dira jokorik arrakastatsuena —Nafarroan, sektorean gastatutakoaren %37 dagokie—; horren atzetik, Espainiako loteria dago; eta, hirugarren postuan, kirol apustuak.

Mendekotasun ikusezina

Gizarteak onartutako jarduera bat da jokoaren ingurukoa, neurri handi batean. Aralarko adituek horixe nabarmendu dute behin baino gehiagotan. Sanduzelaiko bizilagunak ere ohartu dira egoera horretaz, baina erabaki dute ordua dutela aski dela errateko. Horregatik erabaki dute apustu etxeen aurka lanean hastea. "Apustu etxeek ikusten ez den mendekotasun bat sortzen dute; antzemateko zailagoa izaten da, eta, ondorioz, larriagoak izaten dira haren ondorioak", erran dute. "Ezin dugu ahaztu apustu etxeak boterearen erreminta direla herritarrak kontrolatzeko eta gizartea desaktibatzeko", erantsi dute.

Sanduzelaiko bizilagunek aldarrikatu dute gazteek bertzelako jarduerak behar dituztela aisialdirako. Bide horretan, hiru helburu zehatz finkatu dituzte apustu etxeak auzotik eta hiritik ateratzeko: tabernetan apustuak egiteko makinak jartzea debekatzea, apustu etxeekin lotutako publizitatea debekatzea, eta Sanduzelain dauden bi apustu etxeak ixtea.

Publizitateari dagokionez, administrazioaren kontrolik eza salatu dute auzolagunek: "Tabakoaren eta alkoholaren inguruko publizitatea kontrolatzen dute, baina ez da berdin gertatzen apustu etxeekin". Erantsi dute administrazio publikoek ez dutela kontrol zorrotzik egiten gisa horretako egoitzak irekitzeko ere. "Iruñean, bederatzi zinema areto daude, eta 53 joko areto. Kopuruak nabarmen egin du gora azken urteotan", erran dute.

Joan den larunbatean auzoko apustu etxeen aurrean protesta egin eta gero, Sanduzelaiko auzokideek batzar ireki batera deitu dute gaur arratsalderako: 19:00etan eginen dute, Karrikaguneren egoitzan. Bizilagun guztiei eskatu diete bat egiteko. "Arazoa larria da, eta gazteek aisialdirako bertzelako bideak behar dituzte; guk ez dugu gazteon aurka egin nahi, haiek ere biktima dira", nabarmendu dute Sanduzelaiko auzokideek. "Apustu etxeen kontra ari gara".