Edurne Elizondo
Tuterako Instrukzio Epaitegi Dekanora ailegatu da auzia: erakunde horren aurrean salatu ditu Nafarroako Fiskaltzak Corellan Alhama ibaira egindako ur zikinen isurketak. Araztegian dago arazoa, batetik, azpiegitura horretako saneamendu s...
Edurne Elizondo
Urtegi bati lotutako herria da Esa, eta hango alkate Roberto Martinez Luiando (Iruñea, 1984). Urtegia handitzeko lanek baldintzatu dute eskualdeko egunerokoa. 103 etxebizitza desjabetu zituzten, 2013ko lur jausiagatik.
Noiz eta zergatik eskatu zenuten kalte-ordaina?
2013. urtean lur jausia izan zen Esako eskuineko hegalean, eta urbanizazioak hustu behar izan zituzten, segurtasunagatik. Horren ondorioz, proiektua aldatu behar izan zuten; aurretik ere hirutan egokitu zuten plana. Aldaketa horren bidez, konponbidea eman nahi izan zioten urbanizazioetan sortutako arazoari, lur mugimenduak 103 etxebizitzari eragin ziolako. Udalak, gainera, herri lurrak bazituen mugimendu horrek ukitutako eremuan.
Hori gertatu baino lehen, Esak jaso izan du ordainik urtegiko lanek eragindako kalteengatik?
Bai. Lanek eragindako kalteak ordaintzeko sail bat badu Ebroko Ur Konfederazioak. Zortzi milioi eurokoa da, eta, orain arte, sei inguru ordaindu dizkiote udalari. Gu sartu ginenean, ordainketa horiek bertan behera gelditu ziren. Konfederazioak erran zuen diru anitz gastatu zuela jada ordura arte. Uler dezakegu, neurri batean. Baina hegaleko lur mugimendua gertatu, eta lurrak eta etxebizitzak galdu eta gero, uste genuen ordaina jasotzeko eskubidea bagenuela, eta konfederazioari zegokiola ordainketa horiek egiteko plan berri bat prestatzea edo aurretik zegoenari segida ematea.
Nola eragin dio etxebizitza horiek galtzeak herriari?
Anitz da 103 etxebizitza galtzea. Egia da gehienak bigarren etxebizitza zirela jabeentzat, baina urbanizazio horiek jende anitz erakartzen zuten Aste Santuan eta udan, batez ere, eta sumatzen da galdu izanaren eragina. Horko jendeak herrian kontsumitzen zuen, eta beherakada hori sumatu da. Horregatik uste genuen ordaina jasotzeko plana martxan jarri behar zela, berriz ere.
Ebroko Ur Konfederazioari egin zenioten eskaera?
Bai. Eta isiltasuna izan zen jasotako erantzuna. Ondorioz, Espainiako Auzitegi Nazionalera jo genuen helegitea aurkeztera. Erakunde horrek kolpe batez konpondu nahi izan zuen auzia: auziaren mamiari ez diote eutsi, eta erran dute guk proiektua aldatzeko prozesuan aurkeztu behar izan genituela gure alegazioak. Gure abokatuek kontrakoa diote, ordea. Proiektua egokitu dutenean alegazioak aurkezteko epea zehaztu dute, baina lur jausiak eragindako aldaketaren kasuan ez dute horrelakorik egin.
Espainiako Auzitegi Nazionaleko epaileen ebazpenari helegitea jarriko diozue?
Bai. Egin dugu jada. Abokatuek erran digute ez dela erraza izanen, baina saiatu behar dugula uste dugu. Espainiako Auzitegi Gorenean dago orain auzia, beraz.
Esako urtegia handitzeko lanek zertan aldatu dute herriko egunerokoa?
Eragin diote. Urtegian bi kanpaleku baziren, eta urtegia handitzeko lanen ondorioz itxi egin dituzte. Kanpalekuak ez zeuden berez gure herrian, baina Esa zen gertuen zuten herria, eta bizia ematen ziguten. Urbanizazioak galdu ditugu, eta ertzeko bertze 30-40 etxebizitza ere bai. Kendu eta kendu, eta ematen ez badizute, azkenean desagertuko gara. Egoerak, gainera, ez dio onik egiten herriaren ospeari, alderantziz.
Orain arte urtegiari lotutako herria izan zarete.
Bai. Baina urtegia handitzeko lanek kalte egin digute. Galdutako etxeak ez dira arazo bakarra. Errepideena ere badago. Desjabetutako etxebizitzak botako dituzte orain, eta errepidea moztuko dute. Autobia baino ez dugu izanen, eta herritik ez dugu sarbiderik.
Etxeak desjabetu zituzten lur jausia izan zelako. Kezka duzue segurtasunarekin?
Konfederazioak neurriak hartu ditu, eta ni lasaitzen naute neurri horiek. Hegala mugimendua neurtzeko gailuz beteta dago. Kontrolpean dute magala. Gutxira arte, datuak bidaltzen zizkiguten. Bazen mugimendu txiki bat.
Hegala ez da gelditu, beraz?
Ez. Baina gutxi mugitzen da. Hasieran hilabetero bidaltzen zizkiguten datuak; orain, sei hilabetean behin edo urtean behin.
Konfederaziotik kanpoko hainbat adituk erran dute Esa ez dela segurua. Zer deritzozu?
Ez dakit, ez da nire esparrua. Teknikariek erraten dutena hartu behar dugu kontuan.
Ez duzu kezka?
Kezka badut. Zangozan egiten dut lan. Baina lasai joaten naiz.
Gobernuak ere eskatu ditu txosten gehiago.
Nik uste dut gauzak argi ez baleude ez luketela aurrera eginen lanekin. Mugimendua gertatu zenean bai kezkatu nintzen. Baina inbertsio handia egin dute. Egia da Rene Petitek erran zuela handitzea arriskutsua zela. Baina teknologiak aurrera egin du. Horretan izan behar dugu konfiantza.
Saioa Alkaiza
Zutabe hau ez da existitzen eta bere buruaz beste eginen du bere existentzia ezaren ezaugarriak azaldu ondoren. Zutabe hau ez da martxoaren 8an idatzi, baina martxoaren 8an argitaratuko da, eta, beraz, greba feministari uko eginen lioke b...
Aurten ere, Berria Taldeko Emakumeen Batzarrak erabaki du bat egitea Euskal Herriko Mugimendu Feministak Martxoaren 8rako deitutako emakumeen grebarekin: kazetari, diseinatzaile, zuzentzaile, harrerako arduradun, publizista, banatzaile, komertzial eta sustapen, kudeaketa eta administrazioko langileok egun osoko lanuztea egingo dugu. Iaz bezala, hedabideetako langileok ere arrazoi ugari ditugu greba egiteko. Batetik, sektorearen prekarizazioak langileon eguneroko lanean, osasunean eta bizimoduan eragiten duelako. Eta...
Edurne Elizondo
Desagertzeko helburuarekin sortu zuten Paris 365 jantoki solidarioa, 2009. urtean. Hamar urte joan dira geroztik, eta Iruñeko aterpe horretako ateek zabalik segitzen dute. Bazterketa egoeran direnentzako babesleku bat da, eta, oraindik ere, sortu zutenean bezain beharrezkoa. Horregatik ez ditu ateak itxi. Iruñeko Alde Zaharreko gizarte eragile bilakatu da, eta komunitatea elikatzen jarraitu nahi du, bere sukaldetik.
Urteotan guztietan, halere, egoera aldatuz joan da, eta proiektua garatu egin dute bultzatzaileek. Jantokitik bertze hainbat egitasmo sortu dira, eta erabiltzaileak jarri dituzte, gero eta gehiago, erdigunean. Esentzia galdu gabe, betiere: justizia sozialaren aldeko aldarria da, oraindik ere, Paris 365 jantokiko sukaldean erabiltzen duten osagai nagusia; justizia soziala da egun oroko jaki.
Hamar urteotan, 277.982 gosari, bazkari eta afari partekatu dituzte Paris 365 jantokiko erabiltzaileek, espazio atsegin batek ematen duen berotasuna eta giro lasaia lagun. 10.241 elikagai saski banatu ditu Gizakia Herritar fundazioak, gainera, proiektu horren bidez, eta 1.430 zopa bero eman ditu Iruñeko karriketan bizi direnentzat, neguan, abendutik martxora garatutako programan.
35.571 kontsulta jaso dituzte proiektuko aholkularitza juridikorako zerbitzuan, eta 471 haur hartu dituzte elkartearen ludotekan. 1.700 boluntario aritu dira hamar urtez Paris 365 jantokian eta sortutako gainerako proiektuetan lanean, eta 560 bazkide lortu ditu egitasmoak, urteotan, denera.
Zenbakiek nekez isla dezakete Paris 365 proiektuaren inguruan sortutako komunitateak duen garrantzia. Baina hori nabarmendu nahi izan dute, hain zuzen ere, Gizakia Herritar fundazioko kide Patxi Lasak, Myriam Gomezek eta Maite del Campok. Sortu duten komunitateak duen garrantzia eta indarra.
Lasa da Paris 365 egitasmoko sortzaileetako bat, eta fundazioko patronatuko presidentea. Del Campo boluntario hasi zen, duela sei urte, jantokiko sukaldean, baina, gaur egun, proiektu horren babespean sortutako bigarren eskuko dendetan ari da.
Gomez izan da ailegatzen azkena. Duela bi urte eta erdi hasi zen patronatuan lanean. Jantokia, halere, zabaldu zenetik ezagutzen du. Argi du berdinen arteko harremanak sustatu nahi dituela proiektuak, eta ahalegin horretan egin duela azken hamar urteotako bidea.
Krisi garai betean
2008. urtean egin zuen eztanda azken urteotan herritar anitzen egunerokoa baldintzatu duen krisi ekonomikoak; Paris 365 jantoki solidarioa krisi horrek eragindako larrialdi egoerari erantzuteko jarri zuten martxan, hain zuzen. Gizakia Herritar fundazioko kideek beti argi izan dute erakunde publikoei dagokiela herritarren oinarrizko eskubideak bermatzea, baina krisi ekonomikoak itota zirenen premiazko egoerari konponbidea emateko beharrean zirela sentitu zutelako jarri ziren martxan.
Lehen asmoa izan zen bazterketa egoeran zirenen elikadura bermatzea; eta, horrekin batera, pertsona horiek laguntzeko aholkularitza juridikorako doako zerbitzua eskaintzea ere bai. "Jantokia sortu baino lehen, hiriko beharrak aztertzeko ikerketa egin genuen, eta ikusi genuen bi lan ildo horietan urratsak egiteko beharra bazela", gogoratu du Patxi Lasak.
Elkartasunaren eta justizia sozialaren ikuspegitik egin ditu Paris 365 proiektuak orain arteko urrats guztiak. "Bazterketa egoeran direnak laguntzeko edo artatzeko jarduera duindu nahi izan dugu, hasieratik". Horregatik, jantokiko menuak 0,50 euroren truke eman dituzte beti. "Salneurria jarri dugu erabiltzaileek senti dezaten deus ez digutela zor", erran zuten arduradunek, abian jarri zirenean.
Geroztik joan diren hamar urteotan gauzak anitz aldatu direla nabarmendu du Lasak. Krisiaren ondorioz edo haren itzalpean sortutako langile pobreak aipatu ditu Paris 365 proiektuko arduradunak, eta haiek artatzeko beharra. Argi utzi du sare baten babesa izan ez dutenentzat zailagoa izan dela lanpostu bat lortzea; eta lortu dutenentzat, soldatak behera egin duela eta baldintzak lehen baino kaskarragoak direla erantsi du.
Horrek guztiak sortu du erantzuteko modua aldatzeko beharra. "Argi dago guk adabaki bat baino ezin dugula eskaini. Baina uste dugu garrantzitsua dela arazoari aurrea hartzeko lan egitea ere, enplegua sustatzeko neurriak jorratuz eta hezkuntza bultzatuz", azaldu du Gomezek.
Txokoa, sukaldea, dendak
Paris 365 jantoki solidarioak Jarauta karrikan zabaldu zituen ateak, 2009. urtean; hamar urteko bidean egindako urratsek tokiz aldatzera eraman dute, hainbat aldiz. Egun, Descalzos karrikan dago jantokia. Inguruko karriketan, gainera, egoitza horretan mamitutako bertze hainbat proiektuk hartu dute beren tokia.
Lehendabizikoetako bat izan zen Paris 365 Txokoa. "Jantokira etortzen zirenen ahotik ikasi genuen behar zutela egoteko toki bat; neguan, batez ere, eskertzen zuten bat egiteko, lasai egoteko espazio bat izatea", azaldu du Lasak.
Komunitatea osatzen ari zen jada, Paris 365 proiektuaren inguruan. Taldeak bertze urrats bat egin zuen sukaldea eta jakientzako gordailua zabaldu zituenean. Sukaldearen bidez, batetik, helburu hirukoitza lortu du fundazioak. Batetik, jantokian zerbitzatzeko menuak prestatzen dituzte han; bertzetik, kanpora saltzeko menuak ere egiten dituzte, proiekturako finantzaketa lortzeko; eta, hirugarrenik, jantokiko erabiltzaileen formakuntza sustatzeko erabiltzen dute.
Gordailuaren bidez, bertzalde, erabiltzaileek saskia betetzeko aukera dute, hilabetean behin. "60 pertsonak jasotzen dute zerbitzu hori. Elikagai banku baten gisakoa da, baina denda baten itxura eman nahi izan diogu, erabiltzaileek berek erabaki dezaten zer hartuko duten. Bazterketa egoera batean egoteak ez du erran nahi erabakitzeko gaitasunik ez duzunik", erantsi du Lasak.
Paris 365 proiektuaren inguruan bat egin duten erabiltzaileen artean nagusi dira haurrak dituzten emakumeak. Guraso bakarreko familiak osatzen dituzte emakumeok, gehienetan, eta zaintza lanak, anitzetan, oztopo bilakatzen dira emakumeok enplegu bat bilatzeko, edo aisia propioaz gozatzeko, bertzeak bertze. "Lagun batekin kafe bat hartzera joateko aukera ere ez dute, ezin badituzte seme-alabak norbaitekin utzi".
Behar horrek bultzatuta, ludoteka jarri zuen martxan Gizakia Herritar fundazioak. Ludoteka horren funtzionatzeko modua garatuz joan da, eta, egun, Garabato izenburupean, ikasteko komunitatea da. "Ez da bakarrik proiektuko erabiltzaileek baliatzeko espazio bat. Auzoko guraso eta haur guztientzat zabalik dago. Hamaika tokitako pertsonek egiten dute bat, eta elkarrekin ikasten dituzte zaintza onari buruzkoak", nabarmendu du Gomezek.
Hiritar ekintzaileak
Komunitatea sendotzeko pizgarri garrantzitsua dira Paris 365 egitasmoaren babespean sortutako dendak ere. Maite del Campo da arduradunetako bat. "Boluntarioak eta erabiltzaileak ari gara elkarrekin. Hasieran, denda txiki bat genuen, baina handituz joan zen proiektua". Orain, bi dituzte, biak Iruñeko Alde Zaharrean. 90 pertsona inguru ari dira lanean, denera. "Jostunak ere baditugu, ematen dizkiguten arropak moldatzeko, saldu aurretik. Dendek emandako pieza berriak ere saltzen ditugu, bai eta guk erositako hainbat ere".
Auzoan bere tokia lortu du Paris 365 proiektuak. Auzoko bizitzan eragin du, eta auzoko kideen arteko harremana sendotzeko balio izan du. "Elkarri laguntzea da kontua; hiritarrak ekintzaile bilakatzea". Lan horrek ekarri du saririk: jantoki baten inguruan sortutako komunitatea.
Edurne Elizondo
Iruñeko billabesen bederatzigarren linea elektrikoa izanen da, aurrerantzean. Iruñerriko Mankomunitateak hilabete honen bukaeran berrituko du zerbitzua, mankomunitateko presidente Aritz Aiesak ezagutarazi duenez. Egun zehatza erabakitzeke dagoela erantsi du.
Nafarroako Gobernuaren laguntza izan du Iruñerriko Mankomunitateak proiektu hori garatu ahal izateko. Bi erakundeok akordioa sinatu zuten, iazko udan, %100 elektriko diren sei autobus erosteko, eta ibilgailuok kargatzeko azpiegitura jartzeko bederatzigarren linea hasten eta bukatzen den geltokietan. Tren geltokia eta Nafarroako Unibertsitate Publikoa lotzen ditu linea horrek, zehazki.
Iruñerriko Mankomunitateak erregai fosilen kontsumoa murriztea hartu du helburu, eta hori lortzeko jarriko du martxan bederatzigarren linea elektriko bilakatzeko proiektua. Berotegi efektua eragiten duten gasen isuriak behera egin dezan lortu nahi du mankomunitateak, "mugikortasun iraunkorrago baten aldeko" apustuaren bidez.
Asmo hori txalotu du Espainiako Trantsizio Ekologikorako Ministerioak, hain zuzen ere, eta Clima programaren bidez, babesa eman dio. Ez da Espainiako Gobernuaren aitorpena jaso duen proiektu bakarra, gainera; zehazki, Iruñerriko Mankomunitateak garatutako hiru proiektu nabarmendu ditu Trantsizio Ekologikorako Ministerioak, berotegi efektuaren aurka egiteko ematen duten aukeragatik.
Bederatzigarren linea berritzeko egitasmoa da bat; bigarrenak eskertu nahi izan du Iruñerriko Mankomunitateak ibilgailu hibridoak erabiltzeko egindako ahalegina. Ibilgailu zaharren ordez hibridoak erosteko ahalegin horren ondorioz, hain zuzen ere, kontsumoak eta gasen isuriak %25 inguru egin dute behera billabesetan. Egun, 143 autobus ditu mankomunitateak, eta haietako 33k dute motor hibridoa (diesel eta elektrikoa).
Hirugarren proiektuak nabarmendu nahi izan du, oro har, autobus elektrikoen kopurua handituz joateko mankomunitateak agertutako konpromisoa. Autobusak aldatzerakoan elektrikoen alde eginen du erakunde horrek. Iruñerriko Mankomunitateak 2011. urtean egin zituen lehendabiziko probak autobus elektrikoekin. 2015. urtean beste ibilgailu elektriko bat erosi zuen mankomunitateak, bigarrena, zerbitzua eskaintzeko eta funtzionamenduari buruzko datuak jasotzeko asmoz. Bederatzigarren lineako autobus guztiak elektriko izatea da hurrengo urratsa.
4.000 tona CO2 gutxiago
Espainiako Trantsizio Ekologikorako Clima programaren bidez, Espainiako Gobernuak 40.000 euroko diru saila emango dio Iruñerriko Mankomunitateari. Programak uste du billabesen zerbitzuan autobus hibridoak eta elektrikoak erabiltzeko urratsak ekarriko duela 4.000 CO2 tona gutxiago isurtzea.
132 proiektu jaso ditu Trantsizio Ekologikorako Ministerioak, denera, Clima programaren barruan. Hiru dira Iruñerriko Mankomunitatearenak. Erakunde horretako presidente Aritz Aiesa egon da Madrilen, proiektu horiek garatzeko akordioa sinatzen. Mankomunitateak egin du bertze berrikuntzarik billabesen zerbitzuan; berrikuntza teknologikoaren esparruan zehaztutako planaren arabera, hain zuzen ere, hemezortzigarren lineako autobusetan wifi zerbitzua bada jada. Linea hori aukeratu dute bide luzea egiten duelako; Zizur Nagusia eta Sarriguren lotzen ditu, zehazki. Bederatzigarren linean ere wifi jartzeko asmoa du mankomunitateak, ibilgailuak berritzen dituztenean.
Zerbitzua hobetzeko neurriak hartzea da Iruñerriko Mankomunitatearen helburua. 2018. urte bukaeran, ordura arteko bidaiarien kopuruari buruzko datuak ezagutarazi zituen erakunde horrek. Goranzkoa da joera, hain zuzen ere, datuek agerian utzi dutenez. Iaz, hain zuzen ere, 38,3 milioi bidaia egin zituzten Iruñerriko herritarrek eskualdeko billabesetan. %5,5 egin du gora kopuruak, zehazki.
Iruñerriko billabesetako langileek borrokan jarraitzen dute, eta lanuztea egin zuten atzo, berriz ere, "denentzako lan hitzarmen bat" eskatzeko. 19:00etatik 23:00etara egin zuten autobusetako gidariek lanuztea, zehazki.
Otsailaren hasieran ezagutarazi zuten ELA, LAB eta ATTU sindikatuek hilabete horretan mobilizazioak izanen zirela, hitzarmenarekin gertatutakoa salatzeko. Izan ere, abenduan egindako hauteskundeetan, UGTeta CCOO sindikatuek gehiengoa galdu zuten langile batzordean, baina, hala eta guztiz ere, enpresak egindako lan hitzarmenerako azken proposamena sinatu zuten. Protesten deitzaileek salatu dute UGTk eta CCOOk "negoziazio kolektiboa zartarazi" zutela.
TCC da Iruñerriko garraio publikoko zerbitzua eskaintzen duen enpresa. ELA, LAB eta ATTU sindikatuek "langile guztientzako hitzarmena" eskatzeko deitu dute protestara. Otsailaren 14koa izan zen lehendabiziko lanuztea; 12:00etatik 16:00etara egin zuten. Hil horren 21ean, berriz, 19:00etatik 23:00etara egin zuten protesta langileek.
Atzo ere, denbora tarte bera aukeratu zuten gidariek lanuztea egiteko. Iruñerriko Mankomunitateak gutxieneko zerbitzuak ezarri ditu mobilizazioak izan diren egun guztietan.
Edurne Elizondo
Badute zer ospatu. Arangurengo Irulegi euskara taldeak hamabost urte bete ditu, eta egindako bidea gogoratu eta aitortu nahi izan dute kideek. 2004. urtetik, hain zuzen ere, euskarari egin diote bidea ibarreko herrietan, hizkuntzaren aldeko apustua lehenetsiz. Euskara eta euskal kultura bultzatzea hartu dute xede, hasieratik, eta udalerriko jardueretan txertatu du taldea asmo horrek.
Taldea ekarri zuen hazia 2004a baino lehen erein zuten Arangurengo biztanleek. "Udalak zuen diru laguntza baliatu, eta Euskararen Eguna antolatzen hasi ziren, 2001. urte inguruan", azaldu du Irulegiko kide Urtzi Alkasenak. Euskararen inguruan bat egiteko gogo horrek taldearen sorrera ekarri zuen, 2004. urtean, eta hainbat herritarren arteko asmo xumea zenak lortu zuen egitura sendoago bat.
Euskararen Eguna Euskararen Aste bilakatu zen Arangurenen, Irulegi taldeak emandako bultzadari esker. Aurtengoa prestatzen ari dira jada kideak: maiatzeko bigarren astean eginen dute, asteazkenetik igandera bitartean. Lehenago, martxoaren 16an, bertso bazkaria eginen dute, hamabosgarren urteurrena ospatzeko giroa berotzen hasteko.
Euskararen Astea amaituta ere, ekain aldera, izanen da urteurrena ospatzen jarraitzeko aukerarik Arangurenen, dantza emanaldi berezia prestatzen ari baitira Irulegiko kideak, Nafarroako Dantzarien Biltzarrarekin batera. "Dantzari beteranoen topaketa egin nahi dugu", erran du Alkasenak.
Gaur egun, ia ehun bazkide ditu Irulegi euskara taldeak. "Talde eragilean, halere, hamar-hamabost pertsona ari gara lanean. Euskararen eta euskal kulturaren aldeko jarduerak prestatzea da gure zeregin nagusia", erran du Irulegiko kideak. Euskararen Astearekin batera, bertzeak bertze, Olentzero antolatzen dute Irulegi taldeko kideek. "Herriko jardueretan parte hartzea da kontua".
Irulegi taldeko kideen lanak eman du bertze fruiturik. Duela bost urte, hain zuzen ere, joaldun izateko ikastaroa prestatu zuten euskara taldean, eta egitasmo horren barruan sortu zen, 2014. urtean, Arangurengo Joaldun Taldea. "Bosgarren urteurrena beteko du joaldun taldeak, aurten". Ospatzeko arrazoi gehiago badute, beraz, Irulegi taldeko kideek.
2010ean, eremu mistora
Irulegi euskara taldeak bere bidea hasi zuenean, udalerria eremu ez-euskaldunean zegoen. 2010. urtetik, ordea, eremu mistoko udalerri bat da Arangurengoa. Horrek ekarri du, bertzeak bertze, eskolan D eredua ezartzea. "Mutiloan bada D ereduko ikastetxea. Institutua falta zaigu, oraindik ere", zehaztu du Urtzi Alkasenak.
Aranguren 2010. urtean eremu mistora eraman zuen prozesua 2006an jarri zuen martxan hango udalak. Urte hartan, ikerketa soziolinguistikoa egin zuen udalak, eta emaitzak argi utzi zuen herritarrek bertze harreman bat nahi zutela euskararekin. %56k erran zuten hori, hain zuzen ere.
Arangurengo Udalak "naturaltzat" jo zuen eremu mistoan sartzeko prozesua eta urratsa, lortu zuenean. Izan ere, Iruñerrian dago udalerria, eta eskualdeko udalerri gehienak eremu mistokoak dira. 2010ean, eremu mistora egindako jauzia ospatzeko, besta ibiltaria egin zuen udalak ibarreko herrietan.
Ez da hori Irulegi euskara taldea sortu zenetik ibarrean gertatutako aldaketa bakarra. Populazioaren bilakaerak ere izan du zer erranik euskararen egoeran, Alkasenak nabarmendu duenez. Mutiloa jarri du Irulegiko kideak adibide: "Duela hamazazpi urte, 2.000 biztanle zituen; gaur egun, berriz, 10.000". Herritar gehienak seme-alabak dituzten gazteak direla erantsi du Alkasenak, eta horrek eman diola bultzada euskarari, D ereduaren aldeko apustuaren bitartez. "Euskararen egoerak hobera egin du urteotan guztietan", gaineratu du.
Urratsak egiten jarraitu nahi dute Irulegi euskara taldeko kideek. Euskarari bidea egiten, alegia. Hamabosgarren urteurrenak horretarako aukera emanen diela zalantzarik ez dute. Izanen dute bertze aukerarik, gainera, Arangurenen euskararen eta euskal kulturaren alde egiten segitzeko. "Korrika prestatzen hasi gara jada!", erran du Urtzi Alkasenak. Korrika, Euskararen Astea, bertso bazkaria... Hamabosgarren urteurrena ibarreko herritarrekin ospatu nahi dute Irulegiko kideek, eta denak batu euskara taldearen egunerokora. Bidea egiten jarraitzeko.
Ane Eslava
Mendebaldeko Saharan, Marokok okupatutako lurraldeetan gero eta larriagoa da egoera, baina horren inguruko informazio gutxi heltzen da Euskal Herrira. ANAS Saharako Lagunen Nafarroako Elkarteko idazkaria da Maria Perez de Larraia (Zangoza, 1984), eta urtarrilean Aaiunera joan zen bi kiderekin batera, hango errealitatea lehen eskutik ezagutzera. Marokoko Poliziak atxiki eta kanporatu egin zituen, eta tratu txarrak egin zizkien. Orain, Nafarroako Parlamentura jo dute, bizitakoa kontatzera eta eskatzera beren esku dagoena egin dezatela egoera konpontzeko.
Zein da egungo egoera Mendebaldeko Saharan?
Mendebaldeko Saharako egoera oso kritikoa da. Militarki setiatuak daude, ez dute eskubiderik ezertarako ere. Ezin dute manifestaziorik egin, ezin dira elkartu, ez dute sarbiderik hezkuntzara, ez osasunera… Eta gero eta kanporatze gehiago daude. Giza eskubideak etengabe urratzen dira.
Zuek zer helbururekin joan zineten Aaiunera?
Eskualdea eta hango egoera ezagutzera joan ginen, hemen dagoen informazio blokeoa apurtzeko. Preso politikoen familiekin elkartu ginen, baita preso ohiekin ere. Izan ere, han, aktibismoa egiten duten pertsona guztiak atxilotu eta torturatu izan dituzte noizbait, edo espetxean izan dira.
Zuentzat arriskutsua zen topaketa horiek egitea?
Bai, oso arriskutsua zen. Segurtasun neurri asko hartu behar izan genituen. Etxe batean geunden, bakarrik, eta aktibistek egunero begiratzen zuten zer giro zegoen hirian eta auzoan. Egoera egokia zela ikusten bazuten, gu etxetik ateratzen gintuzten, sahararrez jantzita, eta elkarrizketatu behar genuen pertsonaren etxera eramaten gintuzten. Bestela, aktibista guregana etortzen zen, etxera. Baina aukera bat zein bestea oso arriskutsuak ziren.
Behar zenuten informazioa lortu zenuten?
Bai. Pentsatuak genituen elkarrizketa guztiak egin genituen, baita aurreikusten ez genuen bat ere: aktibismoa feminismotik egiten duen emakume batekin egon ginen, eta oso interesgarria izan zen. Beraz, nahi genuen informazio guztia ekarri dugu.
Topaketa horien ostean atxiki zintuzteten?
Bai. Elkarrizketak amaituta lasaiago geunden, eta, kafetegi bateko terrazan geunden batean bi aktibistarekin, polizia sekretuak eta istiluen kontrako poliziaren furgonetak hasi ziren agertzen toki guztietatik. Une batean, guregana etorri ziren, pasaporteak eskatu zizkiguten, eta esan ziguten haiekin joateko. Ez ziguten esan nahi nora gindoazen. Taxi batean sartu gintuzten, eta telefonoak haiei ematera behartu gintuzten.
Nora eraman zintuzteten?
Aaiun hiriaren sarrera postura eraman gintuzten, taxitik jaitsi gintuzten, eta errepidean jarri gintuzten, lurrean eserita. Iratxori [Bakedano] ukabilkada bat eman zioten, eta Alberto [Jolis] eta biok joan ginen hura defendatzera. Orduan, Albertori beste ukabilkada bat eman zioten, eta ni astindu ninduten. Eta etengabe oihukatzen ziguten ez geundela Saharan, Marokon geundela. Ikusi genuen gure sare sozialak, WhatsAppa eta posta erabiltzen ari zirela. Gero, arakatu egin gintuzten, gailu elektroniko gehiago aurkitu nahian.
Nola sentitzen zineten?
Beldurtuta geunden. Lekutan geunden, errepide erdian, eta iluntzen ari zen; gure aurrean ikusten genuen gauza bakarra basamortuko lautada zen. Haiek mehatxatzen gintuzten, behatzarekin lepoa mozteko keinua eginez behin eta berriz, eta argazkiak egiten zizkiguten haien telefonoekin. Gu ikaratu nahian ari ziren. Guk ez genekiena zen ordurako hemen gertatzen ari zenaren berri zutela; gure itxaropen bakarra zen [Espainiako] kontsulatuak gu laguntzea, baina ezin izan genuen deirik egin.
Zer gertatu zen azkenean?
Bizpahiru ordu izan gintuzten errepidean, eta ondoren pasaporteak eta telefonoak itzuli zizkiguten. Ikusi genuen telefonoetan genuen guztia ezabatu zutela, baina, zorionez, ordurako horietatik kanpo genuen lortutako informazioa. Lortu genuenean telefonoak martxan jartzea, deitu genuen kontsulatura. Gertatutakoa kontatu genien, baina esan ziguten ezin zigutela lagundu. Orduan, taxi bat hartu genuen Agadirrera, eta bidean 15 kontroletan gelditu gintuzten, eta guztietan eskatu zizkiguten pasaporteak; beldur handia pasatu genuen, gu jarraitzen ari zirela uste genuelako. Handik Marrakexera joan ginen, eta kontsulatura jo genuen, babesa eskatzeko, baina esan ziguten ezin zutela ezer egin guregatik.
Orduan, alde egin zenuten?
Bai. Salduta geundela ikusi genuenez, aireportura joan ginen, eta txartelak aldatu genituen, ahalik eta lehen alde egiteko handik. Herrialdetik atera eta gero, lasaiago geratu ginen, eta orduan kontatu genuen benetan zer gertatu zitzaigun. Atxiki gintuztenetik handik alde egin arte, agonia bat izan zen.
Orain, instituzioetara jo duzue gertatutakoa salatzera.
Nafarroako Gobernuan eta parlamentuan izan gara. Gobernuan gertatutakoa kontatu genuen, eta babesa eman ziguten. Eskatu genien babesa jakinaraztekoko, baina ez dute ezer egin. Eta parlamentura eraman genuen Saharan bildutako informazioa, kanporaketa kontatu genuen eta presio politikoa egin genuen.
Zein izan da parlamentuaren erantzuna?
Esan ziguten adierazpen instituzional bat egingo zutela Saharako Errepublika Demokratikoa aintzatetsiz. Gu oso pozik gaude horrekin; hori betetzen badute, zerbaitetarako balioko du bizi genuen esperientzia txar horrek.
Espainiako Estatuaren erantzukizuna salatu duzue.
Bai. Gaur egun, nazioarteko zuzenbideak dio Mendebaldeko Sahara Espainiaren kolonia bat dela, eta Espainiak etengabe urratzen ditu eremuari lotutako legeak. Horregatik, Espainiak lurraldea deskolonizatu behar du, NBEk erreferendum bat egin dezan han, eta sahararrek erabaki ahal izan dezaten zer nahi duten. Eta Nafarroako Gobernuak eta Parlamentuak presio egin diezaiokete Madrilgo gobernuari.
Lur Albizu Etxetxipia
Euskarak eutsi, erdarek irabazi". Hauxe zen BERRIA egunkariak duela egun batzuk zekarren albistearen titularra. Hezkuntzako matrikulazio kanpainaz ari zen, eta azken urteetan izan den joera bertsua mantentzen dela baieztatzen zuen: D ereduak matrikulazioaren %30aren bueltan jarraitzen du, eta erdara hutsezkoa pixkanaka hazten ari da.
Ohikoa izaten da horrelakoetan gertatzen denari arrazoiak, zergatiak eta (batez ere) erantzuleak bilatzea, baita topatzea ere. Izan ere, neurri batean behintzat kezkatzeko datuak badira, eta atzera goaz aurrera ez bagoaz, euskararen eta kasu honetan D ereduaren kontuan, bederen.
Eta erantzuleak asko izan daitezke. Baina arrazoietatik hasi nahiko nuke. Eta apenas dudan erantzunik, baina bai galdera asko.
Vascuencea-ren (orain Euskararen) Legeak zenbat min egin digu? Ohartzen gara? Euskararen estatusa aldatzea premiazkoa da, euskarak berme legal batzuk izan ditzan eta, batez ere, herritar guztiengana hel dadin. Hogeita hamabi urte dira dagoeneko, eta zonifikazioak Nafarroa bera ere guztiz zatitu du.
Orain posible da D ereduan ikastea eremu ez-euskaldunean ere. Aurrerapauso hori eman da. Baina zergatik izaten ari da matrikulazioa hain pobrea? Zergatik hain motela? Beraz… Beharbada beste hausnarketaren bat egin beharko genuke? Ez da aski legeak, dekretuak… aldatzea. Non dago gizartean eman beharreko bultzada? Noraino egin behar da euskararen aldeko jarrerei bultzada handia eman? Hori instituzioen ardura bakarrik al da?
Kontziente gara UPNk egindako lanaz? Euskararekiko jarreretan zertxobait atzera egin dugu azken urteetan, ikerketek esaten dutenaren arabera. Euskararen kontrako jarrerak bultzatu eta hooligan-ak ere badituzte. Edozein aurrerapauso blokeatzeko prest daude eta laguntza eta publiko handia dute. Kontuz, horren aurka fronte askotatik egin behar baita lan.
Noiz amaituko dugu zonifikazioarekin? Bigarren mailako herritar pila bat gara, izan gara, egonen dira. Ez da biktimismo kontua; jakin behar dugu esplikatzen zertarako eta zergatik behar eta nahi dugun euskara; zergatik eta zertarako da guztion interesekoa.
Ingelesa, PAI, British…: ongi egin ziguten iruzur, globalizazioaren, progresioaren izenean. Neurtu beharko genukeen mina ekarri dute horiek. Meritua al da euskarazko ereduak behera egin ez izana, kontuan hartuta horrelako lehiakide bat izan duela alboan?
Ausardia falta zaigu, baina nori, zehazki? Ardurak banatuko ditugu, baina noren artean, hain zuzen? Ausardia falta zaio legea aldatzeko prest ez dagoenari; korporatibista da legea aldatuta horrek zein ondorio izanen dituen dakiena. Eta kalean eztabaida piztu eta euskararen aldeko jarrerak sustatzeko ere inbertsioa falta zaigula uste dut.
Buelta ematen saiatu beharko ginateke, Nafarroa zatituegi egon aurretik, elkar ulertzeko zubi guztiak zartatu aurretik. Euskarak merezi du eta nafarrok behar dugu. Aitzakia gehiagorik gabe, konplexurik gabe, beldurrik gabe.