Saioa Alkaiza
Haritzek 23 urte dauzka, filologia titulu bat eta Bigarren Hezkuntzako Irakasle Masterra ateratzeko premia, gogorik ez duen arren eta adin horretako nerabeak gorroto baditu ere. Izan ere, ez da besterik lan munduan, eta irakasle bat beti ...
“Tradizioa eta bide berriak modu naturalean uztartu dira”
Edurne Elizondo
Sanferminekin lotzen dute anitzek Pamplonesa udal musika-banda, baina taldeak urte osoan egiten duela lan nabarmendu du Vicent Egea zuzendariak (Cocentaina, Herrialde Katalanak, 1961), datozen hilabeteotan Gaiarren eskainiko duen programazioaren aurkezpenean.
Kultura zinegotzi Maider Belokik erran du Pamplonesa dela Iruñeko Rolling Stones. Zer deritzozu?
Ez nuen horren berri, baina egia da bandako kideok erruz sumatzen dugula herritarren babesa eta maitasuna. Kontzertu guztietan erakusten digute hori, oholtza baten gainean gaudenean, bai eta hiriko bestetan karrikan jotzen dugunean ere. Uste dut lortu dugula, Rolling Stones taldeak bezala, jarraitzaile leial eta sutsuak izatea.
Rolling Stones baino zaharragoa da Pamplonesa. Datorren urtean ehun urte beteko ditu. Nola lortzen da eustea?
Taldeak bide sendo eta luzea egin du, baina bandako kideak gazteak dira. Lantalde oso gaztea dut, eta hori gauza ona da. Jendea gauzak egiteko gogoz dago. Erakundeak historia luzea du atzean, eta horrek ematen du sendotasun bat; aldi berean, jende gaztea aritzeak gauza berriak egiteko gogoa eta ilusioa ekartzen ditu. Gazte izateak, gainera, ez du erran nahi formakuntzarik ez dutenik. Jende prestatua dugu bandan.
Tradizioa eta bide berriak jorratzeko gogoa uztartzea izan da zuen sekretua?
Nik uste dut baietz. Tradizioa eta bide berriak, gainera, modu naturalean uztartu dira. Errespetu handia diogu orain arte egindako bideari, eta kalitatea bilatzen dugu beti, bai sanferminetan karrikan jotzen dugunean, bai eta antzoki batean obrarik konplexuena jotzen dugunean ere. Errespetu bera erakusten dugu beti, eta hori da gakoa. Musika garaikidea gure errepertorioko parte bat da.
Bestetan jotzen duen banda baino gehiago da Pamplonesa?
Hala da. Sanferminak bederatzi egun dira, eta bandak urte osoan egiten du lan. Onartu behar dut kosta egin zitzaidala herritarrei hori erakustea, sanferminetan jotzen duen banda baino anitzez ere gehiago garela erakustea, alegia, baina uste dut lortzen ari garela, ari garela jendea antzokietara erakartzen, eta jendea jabetzen ari dela egiten dugun guztiaz.
Konpositorea ere bazara. Ongi uztartzen dituzu bi arlo horiek?
Ekainean nik sortutako Don Perlimplín estreinatu genuen, eta datozen hilabeteotarako programazioan ere nik egindako lan bat aurkeztuko dugu, lehenengo aldiz. Niretzat, bi arlo horiek erabat osagarriak dira; zuzendari izateak hobeki idazten laguntzen dit, eta, alderantziz, sortzaile izateak zuzendariak egin behar duena hobeki ulertzen laguntzen dit. Aitortu behar dut, halere, nire benetako pasioa musika idaztea dela.
Bandarako musika joko duzue hilaren 21ean, Gaiarren. Lau konpositore nafarren lanak eskainiko dituzuela erran, eta zeure burua sartu duzu nafarren artean. Zenbat denbora daramazu hemen?
Nafarroan egon naiz denbora gehien, eta Nafarroan, gainera, musikaren arlo guztiak ukitu ditut: kontserbatorioa, Pamplonesa eta bertze hamaika erakunde; Iruñeko Taldeko konpositore izan naiz... hemengoa naiz, neurri handi batean. Harreman estua dut hemengo jendearekin.
Pamplonesan hogei urte baino gehiagoko bidea egin duzu jada. Ez zara nekatzen?
Iruñera 18 urterekin ailegatu nintzen. Pamplonesako zuzendari, berriz, 1996. urtean hasi nintzen. Beti dugu gauza berriak egiteko gogoa, eta horrek ematen dit aurrera egiteko indarra eta ilusioa.
Publiko berria erakartzea ere bada zuen erronka?
Musikaren esparruan ari garen erakunde guztion erronka da hori. Publiko berria bilatzen egon behar dugu beti. Iruditzen zait arlo horretan egon dela ardurarik eza, eta gurearen gisako taldeen kontzertuetan jende gazte gutxi egoten da. Hori arazo bat da. Horregatik uste dut garrantzitsua dela estilo ezberdinak lantzea, publiko ezberdinak erakartzeko.
Publikoa trebatu behar da?
Bai, funtsezkoa da. Hezkuntzaren esparruan erabat txertatu beharko lukete musika. Kontua da krisiaren aitzakiarekin hezkuntzaren esparruan egondako murrizketek min egin diotela arteari eta, bereziki, musikari. Bertzelako arerioak ere baditugu.
Zeintzuk?
Gaur egun entzuleen esku dauden teknologia eta gailu guztiak. Etxetik ez ateratzea ekartzen dute tresna horiek, eta musika etxean kontsumitu ahal izatea; hori gero eta errazagoa da. Horren ondorioz, noski, antzokietan jendea galtzen dugu. Ahalegina egin behar dugu musika ikuskizun gisa ez desagertzeko. Argi dago zuzeneko musikak teknologiak ematen ez duen zerbait baduela, baina jendea eroso dago etxean. Horren inguruan egin behar dugu lan.
Abendura bitarteko programa prest duzue. Zer eskainiko die Pamplonesak etxean gelditzeko tentazioa izan dezaketenei?
Batetik, nabarmentzekoa da zarzuela eta Gabonetako kontzertua eskainiko ditugula, ohi bezala. Tradizio bilakatu dira, eta publikoak eskatzen ditu. Bertzetik, John Williams konpositoreak zinemarako egindako piezak joko ditugu, eta parte hartuko dugu Musikagileak zikloan. Garrantzitsua da ziklo horretan aritzea guretzat, Euskal Herri mailako ekinaldia delako, eta oihartzun handiagoa izanen duelako. Berritzea da kontua, publiko berria erakartzea. Gure bidea egiten jarraitu behar dugu.
Lanaldia amaitu eta gero, etxera itzuli ahal izateko
Edurne Elizondo
Ezin dugu onartu. Ezin dugu egoera hau normaltzat jo". LAB sindikatuko idazkari nagusiaren ondoko Igor Arroyok erran ditu hitzok, lan istripuei buruz. Urtea hasi zenetik, hamabost pertsona hil dira Nafarroan, sindikatuek salatu dutenez; haietako 11, gainera, udako hilabeteotan gertatutako ezbeharretan zendu dira. Egoera hori salatzeko, manifestaziora deitu dute, biharko, Iruñean.
Datu hotzen atzean, hamabost pertsonaren istorioak daude; hamabost langileren bizitzak, etxetik lanera atera, eta sekula itzuli ez direnak. Ataungo (Gipuzkoa) 26 urteko irakasle bat zen, adibidez, hilaren 13an Beran gertatutako lan istripuan hildako emakumea. Autoarekin izan zuen ezbeharra, lanera bidean. Donezteben ari zen irakasle, Mendaur institutuan. Herrian pisua hartzeko aukera aztertzen ari zen, bidaia luzea zuelako, egunero, etxetik lantokira. Berandu jakin zuen lana non egokitu zitzaion. Egun batetik bertzera mugitu behar izan zuen, behin-behineko ordezko kontratua duten irakasle anitzek bezala.
Abuztuaren 27ko istripuan, berriz, 58 urteko gizon bat hil zen, Atondon, etxe baten eraikuntza lanetan. "400 euroko subsidioa jasotzen zuen; egun baterako deitu zuten lanera; onartzeko premia zuen, bere diru sarrera urriak behartuta. Lanera joan, eta ez zen etxera itzuli, ordea", kontatu du Arroyok.
ELA, LAB, ESK, Steilas, EHNE, Hiru eta CGT sindikatuak dira biharko manifestaziora deitu dutenak. Iruñeko autobus geltoki zaharretik abiatuko da protesta, 18:30ean. Sindikatuok alarma piztu nahi dute, argi dutelako egungo lan baldintzek lotura zuzena dutela gertatzen ari diren lan istripuekin.
Lan baldintzak gero eta kaskarragoak direla nabarmendu dute, eta agerian uzten dituztela enpleguaren arloko prekaritatea, behin-behinekotasuna, azpikontratak, eta prebentziorik eta kontrolik eza. Lan baldintza kaskar horien atzean "patronalaren ardura" dagoela erantsi dute, bai eta administrazioarena ere. "Lan istripuek eta istripu horietan hildako pertsonen kopuruak jarduera ekonomikoak baino nabarmen gehiago egin dute gora", salatu dute.
2011tik izan diren lan erreformek erraztu dute prekaritateak gora egitea. Horixe salatu dute Arroyok, bai eta ELAko lan osasunerako ordezkari Andoni Larraldek ere. "Estatistika ofizialek islatzen dute orain lan merkatuan sartzen diren gehienek lan baldintza kaskarretan egiten dutela, aldi baterako kontratuekin", erran du Larraldek. "Istripuen erdiak baino gehiago kontratuaren lehen bi hilabeteetan gertatzen dira, eta heren bat, berriz, azpikontratetan", erantsi du Arroyok. Biek nabarmendu dute formakuntzak egiten duela huts, anitzetan, baldintza horietan, eta segurtasunerako eta arriskuen prebentziorako bideratutako baliabideak urriak izaten ohi direla. "Argi dago istripu guztiak ezin direla saihestu, baina prekaritatearen eragina nabarmena da, eta arlo horretan har daitezke neurriak", erran du Arroyok.
Lan Osasunaren Institutuko datuen arabera, 2017. urtean 11 pertsona hil ziren herrialdean, lan istriputan. 2016n, bederatzi izan ziren, eta 2015ean, 11; 2014. urtean, berriz, hamabi hil ziren. Datu ofizialek, halere, ez dute beti sindikatuek esku artean dituztenekin bat egiten. 2016an, adibidez, hamahiru hildako zenbatu zituen Steilasek. "Estatistika ofizialetan, askotan, datuak falta dira; autonomoei buruzkoak, adibidez; zenbaitetan ez dira ez datu ofizialetan ez prentsan ez inon agertzen", erran du Steilas sindikatuko lan osasunerako arduradun Lourdes Cuestak.
Lan istripu eta gaixotasunen ingurukoak "ezkutatzen" direla gaineratu du Larraldek. "Lan istripuen ardura enpresena da. Askotan, enpresek mutualitateen laguntza jasotzen dute gertatutako istripuen berri ez emateko, edo izan dezaketen larritasuna arintzeko".
Enpresen jardueraren inguruko kontrolik ezak du egoera horrekin lotura zuzena, sindikatuek salatu dutenez. Enpresen gaineko ikuskaritzaren ardura Madrilek du; Nafarroak ez du arlo horretan eskumenik. Datuek agerian uzten dute ez dela behar adina baliabiderik. "Europako batez bestekotik urrun gaude Nafarroan; Europan, 7.300 langileko lan ikuskari bat dago; Nafarroan, berriz, 12.000 langileko ikuskari bat dugu. Egungo egoerak agerian uzten du ez dela nahikoa", azaldu du Larraldek.
Administrazioaren ardura
"Enpresariek araudia betetzen ez badute, administrazioari dagokio betearaztea; baina administrazioak ez du hori egiten; ez, behintzat, behar adina", gaineratu du Andoni Larraldek. Bat egin du Lourdes Cuestak: "Sindikatuok behin eta berriz erraten dugu lan osasunari duen garrantzia eman behar zaiola, baina gure hitzak airean gelditzen dira inork ez baditu jasotzen. Irakaskuntzaren esparruan, adibidez, segurtasunari eta osasunari buruz egiten diren batzarretan gertatzen dena ikusi bertzerik ez dago, egon behar duten administrazioko kide anitz ez baitira agertzen ere; administrazioak beste alde batera begiratzen du auzi honetan", erran du Steilaseko ordezkariak.
Larraldek ere salatu du administrazioaren jarrera. Onartu du Lan Osasunaren Institutuak egin duela ahalegin bat, azken urteotan, teknikariak kontratatzeko, eta enpresetara bisitak egiteko plangintza prestatzeko. Agerian utzi du, halere, teknikari horiek isunak jartzeko eskumenik ez dutela, eta, horren ondorioz, beren eragin ahalmena mugatua da. Nafarroako Gobernuak gehiago egin dezakeela uste du, halere, ELAko ordezkariak. Nabarmendu nahi izan du, batetik, politika publikoetara bideratutako aurrekontua "oso murritza" dela: "Nafarroako aurrekontuen %0,03; kopuru horren erdia diru laguntzetarako da, eta diru laguntzen erdia patronalaren esku gelditzen dira". Bertzetik, Larraldek salatu du lan istripuen auzia ez dela lehentasuna gobernuarentzat. Horren adibide aipatu du Lan Osasunaren Kontseiluaren azken bileran gertatu zena: hilaren 20an egin zuten bilera hori, eta ELAko eta LABeko ordezkariak mahaitik altxatu ziren, Lan Osasunaren Institutuak gai zerrenda aldatzeari uko egin ziolako eta ez zuelako aztertu nahi izan istripuen arazoa.
Nafarroako Hitza saiatu da erakunde horretako arduradunekin hitz egiten. Zehaztu dute, ordea, sindikatuekin lan istripuei buruzko bilera egin arte nahiago dutela adierazpenik ez egin. Urriaren 10ean egitekoa zuten bilera hori, baina 3ra aurreratu dutela ezagutarazi dute Lan Osasunaren Institutukoek.
"Patronalaren aliatua"
Lan Osasunaren Institutuak duen arduraz gain, Nafarroako Gobernuko Garapen Ekonomikoko lehendakariorde Manu Aierdiren erantzukizuna ere nabarmendu nahi izan du LABeko Igor Arroyok. "Batetik, Aierdi da Lan Osasunaren Institutuko azken arduraduna, eta uste dut lehendakariordeak ez duela sinisten tresna horrek izan dezakeen erabilgarritasunean; bertzetik, Aierdi izan da patronalaren aliatu nagusia, aldaketa instituzionala gertatu zenetik. Patronala oso eroso dago Aierdirekin, eta, oro har, gobernuarekin".
Joan den asteko Lan Osasunaren Kontseiluaren bilera aipatu du Arroyok ere, gobernuaren "ardurarik ezaren" adibide. Lan istripuen auziari eusteko gai zerrenda aldatu nahi ez izana salatu du, Larraldek bezala. "Gai bakarra zen estatuko prebentziorako funtsen ziurtapena; tramite huts bat UGT eta CCOO sindikatuek eta patronalak estatuan dituzten proiektuak finantzatzeko. Hori da lehentasuna", salatu du LABeko kideak.
Sindikatuek gizartea mobilizatu nahi dute lan istripuen aurka, herritarrek ere erakunde publikoei exijitzeko lehentasuna eman diezaiotela lan istripuen auziari. Datuek errealitate latz baten berri ematen dute. 2017an, adibidez, langileak gaixo-agiria hartzera behartu zituzten 8.904 lan istripu gertatu ziren herrialdean. 2016ko datuekin alderatuta, iaz %5,3 igo zen. Gaixo agiria hartzea ekarri ez zuten bertze 13.806 istripu gertatu ziren, gainera.
Lan gaixotasunen esparruan ere benetako datuak jakiteko eta egungo errealitatearen berri eman ahal izateko lan anitz egiteko badela erran du ELAko Andoni Larraldek. "Hainbat iturriren arabera, Europan lan istripuan hiltzen den langile bakoitzeko 35 hiltzen dira lan gaixotasun baten ondorioz", nabarmendu du. Erantsi du Nafarroan, azken bost urteotan, minbiziak jota hil diren zazpi langileren heriotza jasotzen dutela estatistika ofizialek. "Nabarmena da, hor ere, mutualitateek zer rol betet duten arazoari duen garrantzia kentzeko", gaineratu du Larraldek.
Lan gaixotasunak onartzeko eta estatistiketan jasotzeko dauden zailtasunak nabarmendu ditu Steilas sindikatuko Lourdes Cuestak ere, eta zailtasun horiek bereziki handiak direla gaixotasunak fisikoak ez direnean. "Urrats asko dago egiteko, oraindik ere", berretsi du.
Hori guztia jarri nahi dute sindikatuek mahai gainean biharko manifestazioaren bidez, eta gaur lantokietan eginen dituzten protesten bitartez. Argi dute urrats garrantzitsua litzatekeela Nafarroak eskumenak bere esku izatea. Lan baldintza duinak eskatu dituzte, kalitatezko enplegua sustatzeko. Prekaritatearen eta kontrolik ezaren aurka lan egiteko beharra berretsi dute, langileen bizitza dagoelako jokoan. "Merezi du baliabideak jartzea, gaia serio hartzea, eta neurriak hartzea". Lanaldia amaitu eta gero, etxera itzuli ahal izateko.
“Identitatea boterea baita”
Edurne Elizondo
Duela 22 urte sinatu zituzten, Guatemalan, 36 urteko gatazka armatua amaitzeko bake akordioak. Testu haietan jaso zituzten, bertzeak bertze, herri indigenen identitateari eta eskubideei buruzko aldarrikapenak. "Baina ez dira gauzatu. Gure eskubideak hutsaren hurrengoa dira. Giza eskubideen urratzea eguneroko kontua da. Laugarrenez, Guatemalari berea kentzeko aro batean gara".
Guatemalako Mam Emakume Indigenen Elkarte Integraleko kide Eliza Orozco Perezenak dira hitzak. Iruñean erran ditu. Euskal Herrira etorri da, Mugarik Gabe elkartearen eskutik, bere herriko egoeraren berri emateko. GITE elkarteko kideen liburutegian izan zen joan den astean, eta, atzo, berriz, Zabaldin hartu zuen hitza. Orozco Perezek, batez ere, identitatea aldarrikatu nahi izan du, hori delako, haren ustez, aurrera egiteko giltza. "Identitatea boterea baita; nazio bat gara, maia-mam nazioa; bi milioi pertsonak osatutako nazioa da gurea; gure hizkuntza, gure janzteko modua, mundua ulertzeko gure modua ditugu, eta hori guztia da gure lurraldea", berretsi du.
Duela 500 urtekoa izan zen Guatemala bere ondasunez gabetzeko lehen aroa. "1821eko ustezko independentziak ekarri zuen bigarrena", azaldu du Orozco Perezek. Hirugarrenak 36 urteko gerra izan zuen protagonista; eta laugarrena da oraingoa. "Bake akordioen ondoko hogei urteotakoa".
Egun, Guatemalako eta bertze hainbat herritako lurrak garbitu nahi dituzten enpresa transnazionalen interesak dira nagusi. Gobernuek haiei egiten diete mesede. "Duela 500 urte kolonizatu gintuzten, eta kolonizatuta jarraitzen dugu; geure burua deskolonizatu behar dugu, lehenik eta behin".
Enpresa horiei aurre egin die Orozco Perezek, halako urratsak egiten dituztenak enpresa horien jomugan direla jakin arren. Lurraren defentsarekin konpromiso irmoa erakutsi duten ekintzaile anitz hil dituzte, meatzaritzarekin edo energia hidroelektrikoarekin lotutako proiektuen aurka egiteagatik.
Orozco Perezen herrian ere badakite zer den gisa horretako egitasmo baten aurka egitea. Zentral hidroelektrikoa eraiki nahi izan zuten han. Proiektuak berekin ekarri behar zuen herria hornitzen duten lau iturriak pribatizatzea, baina, herritarrek aurka egin, eta geldiaraztea lortu zuten.
Taldeak, kolektiboak duen indarra nabarmendu du Orozco Perezek. "Denon artean, atzera begiratzeko ahalegina egin behar dugu, ikusteko eta ikasteko nondik gatozen, ikusteko eta ikasteko nor garen. Horrela erabaki ahal izanen dugu nora joan nahi dugun, nor izan nahi dugun". Amona ekarri du gogora Guatemalako indigenak, eta haren eskutik atzera begiratu izanak ekarri dion aberastasuna jarri du mahai gainean. "Amonaren herentzia jaso dugu, eta eman digun baliorik garrantzitsuena erresistentziarena da; erabateko erresistentziarena", erran du, harrotasunez.
Egile eskubide kolektiboa
Erresistentzia, identitateari eutsi ahal izateko. Gaur egungo indigenek ere erronka hori dute esku artean. Beren jantzien inguruko adibidea aipatu du Orozco Perezek: "Gure jantzien diseinuak lapurtzen dizkigute enpresa handiek, gure herritik kanpo eramateko. Eta gai dira diseinu horiek jatorrizkotzat saltzeko. Jantzi horien diseinuen gainean, ordea, gure egile eskubide kolektiboa dago. Ni jantzi hau irakurtzeko gai naiz. Ez da jantzi soil bat. Nik irakurtzen ahal dut; hemen dago nire identitatea", erran du Guatemalako elkarteko kideak, soinean duen jantzia ukituz.
Kanpotik egiten dizkieten erasoei egin behar diete aurre maia-mam nazioko kideek; eta Guatemala barruan mamitzen direnei ere bai. "Herri indigenak bazter utzi ditu sistemak; boterearen asmoa da gu desagerraraztea". Asmo horiek hezkuntzan dute isla, bertzeak bertze. "Arlo horretan, indigenok ez gara existitzen".
Egoera horrek berekin ekarri du desorekek gora egitea. "Gero eta handiagoa da herriko aberastasuna beren esku dutenen eta deus ez dutenen arteko aldea". Emakumeen eta gizonen arteko ezberdintasunek ere gora baino ez dute egin, Orozco Perezek nabarmendu duenez. Emakumeen aurkako indarkeria "hagitz arazo larria" dela azaldu du. Zehazki, sexu indarkerien auzia jarri du mahai gainean.
Orozco Perezek ez du zalantzarik emakumeek ahalduntzeko beharra dutela egungo egoerari aurre egin ahal izateko. Emakumeen boteretzea, hain zuzen, herri indigenen ahalduntzeko prozesuarekin lotuta ulertzen du Guatemalako ordezkariak. "Geure burua sendotu behar dugu, borrokaren bidean".
Indigenen aurkako politikek "barrutik hustu" dituztela salatu du Orozco Perezek. "Horregatik erraten dut, behin eta berriz, indigena izatea zer den ikasi behar dugula, atzera begiratuz, gure arbasoen herentzia gure eginez; bizipenak behar ditugu, barrua berriz ere betetzeko", gaineratu du. Orozco Perezek argi du nor den: maia-mam nazioko kidea.
AHTari ezetz esatera doaz
Ane Eslava
Martxan dira abiadura handiko trenaren Nafarroako hegoaldeko zatia egiteko lanak, eta, bihar, martxa bat egingo dute obretara. AHTaren obrak gelditu orain. Trena bai, AHTrik ez! lelopean, Martzilla ondotik abiatuko da manifestazioa, eta lanen parean amaituko da; han, ekitaldia egingo dute. AHTaren aurka dauden 11 taldek antolatu dute egitasmoa; besteak beste, AHT Gelditu taldeak, Sustrai Erakuntza fundazioak eta Erdialdea Trenaren Alde elkarteak. Hainbat arrazoirengatik erabaki dute obretaraino joatea, Martin Zelaia Sustrai Erakuntza fundazioko kideak azaldu duen moduan: "Batetik, jendea informatu nahi dugu: herritarrek ikus dezatela nolakoak izaten ari diren lanak, zer eragin izango duten eremuan... Eta, bestetik, salaketa egin eta obrak geldi ditzatela eskatu nahi dugu". Azpimarratu du proiektuari aurre egiteko garai garrantzitsua dela.
Abuztuan hasi zituzten Azkoien eta Erriberri arteko zatia egiteko lanak. Hamar kilometroko luzera du tarte horrek, eta Adif enpresa publikoak Azvi enpresari esleitu dio, 30 milioi euroan. Horrez gain, Alesbes eta Azkoien arteko bost kilometroko tartea OHL enpresari esleitu dio, 55 milioi euroan, eta lehiaketara atera du Erriberri eta Tafalla artekoa.
Aurreikuspenen arabera, 2019ko hauteskundeen aurretik hasita egongo dira Castejon-Ezkirotz zatiaren %42,5 egiteko lanak. Tarte horretako bi zati baino ez daude lizitatu gabe: Tafalla-Campanas eta Campanas-Ezkirotz. AHTaren aurkako elkarteek salatu dute Azvi eta OHL enpresak PPren legez kanpoko finantzaketarekin lotuak daudela.
Ez dira gutxi AHTaren aurka egiteko arrazoiak, martxaren antolatzaileen ustez: alde batetik, trenbide berria eginez gero, herri batzuk zerbitzurik gabe geldituko dira, hala nola Altsasu, Tafalla eta Castejon. Izan ere, herri horietako geltokietatik pasatzen diren tren gehienak bide berritik pasatzen hasiko dira. Pili Berrio Erdialdea Trenaren Alde elkarteko kidea da, eta Tafallako geltokiak eskualdean duen garrantzia gogorarazi du: "Geltoki horretatik Alvia tren asko pasatzen dira, eta zerbitzu bikaina ematen dute. Lagun askok erabiltzen dugu geltokia; bizi-bizirik dago". Ohartarazi du landa eremuko herrientzat oso baliabide garrantzitsua dela eta trenbide berri batek "kalte ikaragarria" eragingo duela: "Bakartu egingo gaitu". Hori dela eta, erakundeei eskatu die hausnar dezatela, lanak geldi ditzatela eta egungo ibilbidean inberti dezatela.
Bestalde, AHTaren aurkakoek uste dute trenak ez duela bidaiari nahikorik izango. "Madril eta Bartzelona arteko abiadura handiko trenak eramaten ditu zortzi milioi bidaiari urtean, gutxi gorabehera. Europako Batasunak dio tren azkar batek bederatzi milioi bidaiari eraman behar dituela errentagarria izateko. Madril-Bartzelona trenak ezin badu minimoa bete, are gutxiago hemengo batek", adierazi du Zelaiak. "Bestalde, tren horiek ezin dute pisu handirik eraman; beraz, AHTak ezingo du salerosgai astunik garraiatu". Hori dela eta, "zentzugabekeriatzat" jo du proiektua.
Prozesuaren gardentasunik eza ere salatu dute. Berrio: "Beti esan digute egitasmoaren inguruko erabakietan parte hartuko genuela, eta, azkenean, ez da inolako gardentasunik egon. Orain herritarrek ez dakite eraikuntza horrek zer kalte eragingo duen herrietan".
AHTa egiteko arrazoiak, beraz, ekonomikoak eta politikoak dira, biharko martxaren antolatzaileen ustez; "eraikuntza enpresak aberastea eta alderdi politikoek bozak irabaztea". Horrekin lotuta, Nafarroako eta Espainiako Gobernuak AHTaren auzian hartzen ari diren jarrera kritikatu dute. Hain zuzen ere, Madrilgo gobernuaren kasuan, PP agintean zenean, Iñigo de la Serna Sustapen ministroak esan zuen bultzada emango ziela AHTaren Nafarroa hegoaldeko zatiko lanei. Asmoek bere horretan jarraitzen dute PSOEren gobernuarekin: Jose Luis Abalos egungo Sustapen ministroak adierazi du aurrez hartutako konpromisoak beteko dituela, eta hori egiten ari da. Nafarroako Gobernuari dagokionez, salatu dute lehen UPNk egiten zuena egiten ari dela. "Eta aldaketaren gobernu batek ezin du AHTa bultzatu".
Garai erabakigarria
"Oraingoa garai erabakigarria da AHTaren aurka egiteko". Hori uste dute biharko manifestazioaren deitzaileek. Zelaiak azaldu duenez, beste esperientzia batzuek erakutsi dute azpiegitura handien eraikuntza lanek aurrera egiten dutenean herritarrek borrokatzeari uzten diotela —Euskal Y-an, kasurako—. "Horregatik uste dugu orain dela momentua: orain mugitzen ez bagara, gero zailagoa izango da".
Iritzia: Beti izango dut begi bat zabalik
Lur Albizu Etxetxipia
Eta bihar beldurrik gabe esnatuko bagina? Hasi dira lagunak herrira heltzen. 11:30ean jarri diete hitzordua, baina urrunenetik datozenak dagoeneko iristen ari dira. 10:45 dira. Diziplina izanen da. Autoak herria betetzen hasi dira. Mila lagunetik gora espero dira. Ematen duenez, eguzkiak ez digu gaur atsedenik emanen, distiratsu dago. Jendearen irribarreak ere loratzen hasi dira: aspaldian ikusi gabeko lagunak, gaurko lagun gazteenak, joan diren hamarkadetako kide zaharrak, bidelagunak, kide berriak… Besarkadak nagusitu egin dira.
Ez geunden konforme, eta ez gaude ados. Urte asko pasatu dira. Hamarkadatako bizipenek ez dute geltokirik izan, beharbada; zurrunbiloak ez digu utzi lasai ibilbideari begiratzen; korrika egin beharrak ez digu utzi inon gelditzen; baina haria ez da sekula eten. Ahulago edo indartsuago ibili da garaian-garaian, baina ez da moztu. Gazte eta errebelde izateko hautua ezin izan zuten ebaki, soka ikusezinak hor egoten jarraitu zuen. Gaur ere bizirik dago.
Gazte eta errebelde. Orain belaunaldi desberdinetako kide asko plaza horretan daude, 30 gradutan. Beroa pasatuko dute egunez, baina ez zaie inporta. Iraganarekin elkartu dira gaurkoan. Baina ez bakarrik iraganarekin: hemendik aurrera soka eraman eta lekukoa pasatuko dutenekin elkartu dira. Orainarekin. Etorkizunarekin. Hiru geltokiek topo egin dute gaurkoan. Eta ez dago atzera bueltarik: bizi izandakoak ahaztu gabe, oraina eta etorkizuna eraikitzeko hautua egitera etorri dira gaurkoan. Etorkizunaren nostalgia izan nahi dute, ez besterik.
Behin hil ginen, baina itzuli gara; erre gintuen su berbera gara. Hasi da eguna are gehiago berotzen, orduak falta zaizkio eguzkiari su-etenen bat egiteko. Baina ez dira damutzen. Argi daukate zertara etorri diren, eta mezu garbi bat helarazi dute: azken lau hamarkadetan egin bezala, antolakuntzan sinesten dute, herri honek behar dituen bulkada berrietan.
Eta ez bakarrik proiektu bati atxikitzen direlako. Ez bakarrik iraultza egin nahi dutelako. Ez bakarrik herri bat askatasunerantz eraman nahi dutelako. Ez bakarrik konprometituak direlako. Ez bakarrik herri hau maite dutelako. Ez bakarrik sinesten dutelako.
Lepoan hartu, ta segi aurrera. Iraganetik ikasi, eta hau etorkizunean proiektatzeko ahalmena dutelako. Beren buruari zin egin diotelako honek ezin duela balio iraganari gorazarre egiteko, etorkizunari baizik. Euskal Herriak gaur behar dituelako, atzo eta bihar bezala. Baina bereziki gaur. Haiek egiten ez badute, nork eginen du? Gaur egiten ez badute, biharkoak huts eginen du.
Borrokan oroitzen zaitut. Non zaude? Non gaude? Ez gaitzaten bilakatu euretako bat derrigorrez jantzitako horiek. Hemen eta orain, bidean jarraitzeko konpromisoa hartu dute. Lehengoekin eta oraingoekin, gazte bulkada berriak osatuko dituzte, ahaztu gabe zein den azkeneko geltokia; bideko trenei muzin egin gabe, elkarrekin eginen dute bidea.
Herria mugarri. Martxan goaz, martxa gara.
“Isilarazi nahi gaituzte, baina kontrakoa baino ez dute lortu”
Edurne Elizondo
2014ko martxoan jazo ziren Jorge Correa Boro (Madril, 1979) La Haine-ko kazetariaren aurkako epaiketa eragin duten gertaerak. Madrilen manifestazioa egin zuten egun hartan, astebete lehenago egondako duintasunaren martxen testuinguruan. Polizia oldartu zen. Kolpeak jaso zituen kazetariak. Urrian, ordea, bera epaituko dute. Sei urteko espetxe zigorra eskatzen dute.
Urriaren 3an duzu epaiketa. Oraingoan bai?
Nik uste dut baietz, oraingoan epaiketa izanen dela.
Zer gertatu zen apirilean?
Epaiketa hasi baino ordu eta erdi lehenago, polizietako batek fax bat igorri zuen auzitegira, gaixo zela errateko. Nik uste dut kontua izan zela auzia isilarazten saiatu zirela, baina ez zutela lortu. Horregatik ez zen Polizia agertu.
Zaila izan da zure auziaren berri zabaltzea?
Hasieratik gure helburua izan zen gertatzen ari zenaren berri zabaltzea, eta auzia isilarazteko saioak bertan behera uztea. Eta uste dut lortu dugula. Lortu dugula harresi mediatikoa gainditzea. Hedabide anitzek hitzik ere ez dute erran nire kontrako auziari buruz. Halere, informazioa zabaltzeko gai izan gara. Mesede egin didate, gainera, kazetarien sindikatuek eta Nafarroako Gobernuak berak nire auziaz egindako adierazpenek. Hori guztia kontuan hartuta, iruditzen zait poliziek atzera egin zutela.
Sei hilabete joan dira. Zer espero duzu orain?
Udako hilabeteetan dena mantsotzen da, eta auzia berriz ere mahai gainean jartzeko ahalegina egin behar izan dugu. Epaiketari buruz, betikoa berretsi baino ezin dut egin: egia gure alde dagoela, eta bideoek erakusten dutela guk dioguna dela gertatu zena. Noski, ezin gara lasai egon, bertze hainbat auzitan ere gertatu izan delako frogak alde izanda ere zigortu izana. Logroñoko CNTko kideei hori gertatu zaie, eta Altsasuko auzian ere bai: irudiek bertan behera uzten dute guardia zibilen bertsioa, baina, hala eta guztiz ere, zigortu dituzte. Beraz, lasai ezin naiz egon, irudiek nik erraten dudana erakusten duten arren. Nik hori berretsi baino ezin dut egin, halere. Poliziek gezurra erran dutela, eta nik ez niola inori eraso egin. Ez da samurra.
Lau urte eta erdi joan dira auzia hasi zenetik.
Luze joaten ari da. Espero dut epaiketa ez gelditzea bertan behera, berriz ere. Argi dut poliziek gezurra erranen dutela, bideoek errealitatea den bezalakoa erakutsiko duten arren. Baina poztuko naiz, behintzat, epaiketa egiten dutenean. Ongi nago, indartsu, baina gertatzen ari direnak kontuan hartuta, egia nire alde izan arren, ezin naiz lasai egon.
Kontent zara jasotako babesarekin?
Bai, babes handia sumatu dut. Badakit jende askorentzat nire auzia ezezaguna dela, oraindik ere, hedabide anitzek isilarazi dutelako. Baina hala eta guztiz ere, jende anitz agertu da nire alde, eta jende anitz atera da karrikara babesa agertzera. Hilaren 28an [gaur] elkarretaratzeak eginen dituzte Iruñean, Bilbon, Bartzelonan, Madrilen, Tarragonan... Kontent nago, elkartasuna eta babesa jaso dudalako.
Otsailean, urte eta erdiko zigorra ezarri zizun Espainiako Auzitegi Nazionalak, sare sozialetan zabaldutako mezuengatik. Nola eragin dizu?
Zigorra jaso, eta helegitea jarri nuen sententziaren aurka, Espainiako Azitegi Gorenean. Horren zain nago. Armiarma operazioaren bigarren fasean atxilotu ninduten ni. Adierazpen askatasunaren alde egin nuen atxilotu nindutenean, eta bide beretik jarraituko dut. Noski, ez naiz bakarra. Valtonyc abeslariak erbestera joan behar izan du, eta Pablo Hasel espetxean sartzeko zain dago. Zigorra murriztu diote hainbat hilabetez, eta saldu nahi izan dute zigor hori ia hutsean gelditu dela, baina ez da egia. Gainera, Haselen sententzia Espainiako Auzitegi Gorenaren erantzunaren zain dago. La Insurgencia kolektiboko kideak ez dira espetxean sartuko, berriki jakin dugunez. Halere, argi utzi behar da egun bakarreko zigorra ere badela bidegabea.
Kazetaritza kritikoaren kontra ari direla nabarmendu duzu.
Bai. Argi dago batzuen adierazpen askatasunaren aurka baino ez dutela egiten. Faxistei eta eskuin muturrekoei nahi dutena erraten uzten diete. Kazetaritza kritikoaren aurka ari direla zalantzarik ez dut. Ni ez naiz bakarra. Badira bertze hainbat kasu. Izquierda Diario-ko Veronica Landaren aurka egin dute, edo Ahotsa.info-koen aurka, euskal preso politikoen kolektiboa izen horrekin aipatzeagatik. Irrigarria da. Jende anitz hasi da egoeraz konturatzen, baina kontzientziatzeko lanean jarraitu behar dugu.
Egoeraren larritasunaz jabetzeko?
Bai, erasoek denoi egiten digute kalte. Nik, oraindik ere, eraso horien neurriko mobilizazio handi baten falta sumatzen dut, milaka ateratzea karrikara. Ez gara gai izan milaka pertsona kalera ateratzeko, errateko aski dela.
Zigorgabetasun sentsazioa areagotzen du horrek?
Zigorgabetasuna bada, eta handia, gainera. Egoera zaila da, eta horregatik atera behar dugu kalera. Ideologia askatasuna dago jokoan, eta salatu behar dugu. Isilarazi nahi gaituzte, baina nire kasuan kontrakoa baino ez dute lortu.
Bere bizitza ospatuz oroitu dute
Edurne Elizondo
Historialaria, ekintzaile feminista, emakumeen liburutegiko arduraduna; familiako kide, laguna, lankidea. Bat, eta anitz, aldi berean. Ekainean zendu zen GITE Gizarte Ikerketarako Talde Eragileko kide Silvia Fernandez Viguera, eta asteon senideen eta lagunen azken agurra jaso du. Omenaldia egin zioten, astelehenean, Iruñeko Golem Baiona zinema aretoan; omenaldi bero eta sentitua historialari eta ekintzaileari; omenaldia familiako kide eta lagunari.
Lepo bete zuten gela agurtu nahi izan zuten herritarrek. Historialari, feminista eta GITEko emakumeen dokumentazio zentro eta liburutegiko sortzaile eta arduradun gisa egindako lana gogoratu eta nabarmendu zuten parte hartzaileek, batetik; familiako kide, lagun eta lankide gisa utzitako arrasto sakona, bertzetik. Arlo guztietan erakutsitako grina utzi zuten agerian, batez ere, eta, horregatik, bere bizitza ospatuz oroitu nahi izan zuten.
Ekainaren 27an hil zen Fernandez Viguera, gaixotasun batek eragindako ustekabeko arazoen ondorioz. 60 urte zituen. 1958. urtean sortu zen, Iruñean. "Hagitz Alde Zaharrekoa naiz. Bertan jaioa naiz. Badakizu non? Euskal Jain. Aitona pilotaria zen", kontatu zuen Fernandez Viguerak, 2011. urtean, BERRIA-n. "Frontoia bezala, erreferente bilakatu zen Silvia", erran zuen Ana Diez de Urek, asteleheneko omenaldiaren hasieran.
Aurkezle lanak egin zituen Diez de Urek. Ellas. Las mujeres en la Historia de Pamplona liburuko koordinatzaile izan zen, Fernandez Viguera, Paco Roda eta Sonia Pinillosekin batera. Lan horren hogeigarren urteurrena ospatu ahal izan zuen GITEko kideak, hil aurretik.
"Liburu hori da Silviak irakasle eta ikertzaile gisa egindako lanik garrantzitsuena". Horixe nabarmendu zuen Blanca Fernandez Viguera haren ahizpak, asteleheneko ekinaldian. Irati Berazak dantzatutako aurreskuarekin hasi zen omenaldia; Blanca Fernandez Viguera izan zen hitza hartzen lehendabizikoa. "Ahizpak utzi digun ondarea nabarmendu nahi dut; uste dut hori dela egiten ahal diogun omenaldirik onena", erran zuen. Solasaldiaren amaieran kosta egin zitzaion malkoei eustea. Ahizpari eskerrak eman zizkion, bizitzako bidean lagun izateagatik.
Silvia Fernandez Viguerak biologia ikasi nahi zuen, baina Historiaren aldeko apustua egin zuen, azkenean, "ikasketa politikoagoak" iruditu zitzaizkiolako. Mundua azaltzeko aukera emanen ziotela uste zuen. GITEren bitartez, hain zuzen ere, horixe egin zuen historialariak. Isilarazitako eta ezkutatutako emakumeen historia azalduz, mundua aldatzeko lan egin zuen. "Errebeldea eta apurtzailea" izan zela nabarmendu zuen Blanca Fernandez Viguerak.
GITE 1976. urtean sortu zen Iruñean. Silvia Fernandez Viguerak 1982. urtean egin zuen bat elkartearekin, Langaiak izeneko aldizkaria koordinatzeko. Teoria feministaren arloan urratsak egiteko sortu zuten argitalpen hori. Historialariak bere tokia aurkitu zuen GITEn, eta ez zuen taldea utzi. 35 urtez aritu zen han lanean. "Administrazio lanetan saiatu zen, tarte batez, gobernuan eta NUPen, baina GITEtik kanpoko saio horiek etxea elkartean zuela erakutsi zioten, argi eta garbi", gogoratu zuen Fernandez Vigueraren ahizpak.
Dokumentazio zentroa
Silvia Fernandez Viguerak GITEn egindako lanak fruitu anitz eman zituen, baina garrantzitsuenetako bat da, zalantzarik gabe, herritar guztien esku dagoen emakumeen dokumentazio zentro eta liburutegia. "Bitxi bat da", erran zuen Blanca Fernandez Viguerak, hunkituta. Silvia Fernandez Viguerak halaxe azaldu zuen zentroaren asmoa, 2011n: "Dokumentazio zentroa da gurea, emakumeon inguruan. Munduko hamaika txokotan badira emakumeak gurearen gisako zentroak osatzen eta kudeatzen. Feminismoaren historia jasotzea da kontua, pentsaera feminista herritarren eskura jartzea".
Silvia Fernandez Viguera erabat murgildu zen emakumeen dokumentazio zentroen arloan, eta gogo eta lan horrek Erdialdeko Amerikara eraman zuen. "Silviak ikerketa bat egin zuen, eta bere lana Erdialdeko Amerikako Emakumeen Dokumentazio Zentroen Sareko oinarri bilakatu zen", gogoratu zuen haren ahizpak.
Euskal Herriko eta inguruko emakumeen dokumentazio zentroekin ere harreman estua izan zuen Silvia Fernandez Viguerak. Sarea osatzen lagundu zuen. Bide horretan lagun izandako anitzek bideo baten bidez parte hartu nahi izan zuten asteleheneko omenaldian. Emakumeen hitzen zaindari izan zela nabarmendu zuten, eta, aldi berean, hitz horiek zabaltzen lagundu zuela.
Irudien bidez emakumeek kontatu dituzten istorioei ere bozgorailua eskaini zien Silvia Fernandez Viguerak, GITEk antolatutako Emakumea eta Zinema zikloaren bidez. "Hementxe, zinema areto honetan, hamaika emakumerekin egoteko eta ikasteko aukera izan dugu", erran zuen Blanca Fernandez Viguerak, omenaldian.
Gogoratu nahi izan zituen, gainera, ahizparekin batera egindako lanak eta bidaiak. 1995. urtean, adibidez, Pekinen izan ziren biak, bertze hainbat ekintzaile feministarekin batera, Emakumeen IV. Munduko Biltzarrean.
Nafarroako emakumeen egoerari buruz egindako ikerketak ere aipatu zituen Blanca Fernandez Viguerak. 1975etik 2003ra bitarteko epea jorratu zuten, zehazki. "Hiru liburu argitaratu genituen. Silviak emakumeen parte hartze sozial eta politikoa landu zuen, batez ere".
Nafarroako Unibertsitate Publikoan ere izan zuten bi ahizpek elkarrekin aritzeko aukera: NUPek martxan jarritako genero programako bultzatzaile izan ziren. Programa hori Gizarte Laneko masterreko modulu bilakatu zuten gero. "Silvia funtsezko pieza izan da unibertsitateak genero ikasketei eutsi ahal izateko. Elkarrekin egin genuen bide hori, eta biontzat izan zen opari bat genero ikasketa horiek unibertsitateko maila gorenera eraman izana", erran zuen.
GITEko feminismoen eskola, hamaika hitzaldi eta ikastaro, manifestazioak eta jardunaldiak... Silvia Fernandez Viguerak denetarik egin zuen. GITEn, Elena San Julian izan zuen lagun eta lankide, urte luzez. Emozioak hartuta, lankidearen "grina" nabarmendu zuen San Julianek, omenaldian. "Maistra izan zen. Anitz disfrutatu ditut elkarrekin egindako lanak eta denbora, eta anitz irakatsi dit. Silviarekin ikasi nuen dokumentazioak garrantzi handia duela emakumeen eskubideen alde lan egiteko".
Maistra izan zen Fernadez Viguera, bai eta konturatu gabe ere. Horixe nabarmendu zuen Alicia Pano Rodriguez ekintzaile feministak. "Duela hamabost urte inguru ezagutu nuen Silvia. Taberna batean ikusi nuen, lehendabiziko aldiz. Nik hogei eta gutxi nituen. Silvia tabernaren erdian ikusi nuen dantzan. Eta ni harritu egin nintzen, bitxia iruditu zitzaidan irudia. Silviak, jakin gabe, feminismoari buruzko sekulako lezioa eman zidan egun hartan".
Julia Munarriz Gomarak ere lagunaren irudirik alaiena ekarri nahi izan zuen gogora. "Halakoa zen; bizitzari zukua ateratzen zion. Besta eta bizitza gustuko zituen; dena egiten zuen pasioz".
Julia Munarriz Gomarak eta Silvia Fernandez Viguerak elkarrekin egin zituzten bidaia anitz. Bidaia horietako batean egindako irudia aukeratu zuten, astelehenean, zinema aretoko pantailan erakusteko. Itsasoa zuen historialariak atzean argazki horretan, eta itsasoaz aritu zen Fernandez Vigueraren iloba Haizea Garcia Fernandez ere, izebari kantatu zion bertsoan: "Itsasoari begiratzean, olatu bakoitzarekin, hemen gaudenon bihotz zati bat eraman duzu zurekin".
Malkoak eta irribarreak
Silvia Fernandez Viguera Nafarroako mugimendu feministako kide ezaguna izan da, eta asteleheneko omenaldian agerian gelditu zen haren heriotzak utzitako arrastoa. Emozioak hartu zituen hizlariak eta herritarrak, behin baino gehiagotan. Irri egiteko tarterik ere izan zen, halere. Irribarre egitekoa, behintzat, parte hartzaileek Silvia Fernandez Viguerarekin partekatutako esperientziak kontatu zituztenean. Fernandez Vigueraren bizitza gogoratu nahi izan baitzuten denek, haren heriotzaren orduan.
Nora Otxoa de Olza Garateak, Elena Santosek eta Sheila Tiradok dantza eginez gogoratu nahi izan zuten galdutako laguna, eta gelan bat egindakoen txaloak eragin zituzten, beren erritmoak baliatuz.
Ana Diez de Urerenak izan ziren ekinaldiko azken hitzak. Paco Rodak eta Patricia Oloriz Espinalek aurretik hartu zuten parte. Inork ez zuen lankide, lagun edo erreferente izandako historialaria gogoratzeko aukera galdu nahi izan. Diez de Ureri, halere, zaila egin zitzaion azken agurraren ordua: "Omenaldi osoan eutsi diot, eta orain...".
Omenaldiaren azken unean hitzak bazter gelditu ziren, eta topa eginez agurtu zuten parte hartzaile guztiek Silvia Fernandez Viguera. 2011n BERRIAn egindako elkarrizketan, "dena aldatu" nahi zutela erranez gogoratu zituen unibertsitateko garaiak. Asmo hori inoiz ez zuen bazter utzi historialariak, eta bere lanaren eta bizitzaren lelo bilakatu zuen. Batez ere, isilarazitako emakumeen egoera aldatzeko egin zuen lan, eta, egun, agerikoak dira lan horren emaitzak. Omenaldiaren bidez, dena aldatzeko lanean jarraituko dutela erran zioten lagunek.
Artea plazara, plazak artearentzat
Edurne Elizondo
Musikak hartu zuen larunbatean Iruñeko Gazteluko plaza. Vesarte kolektiboak kontzertu bat antolatu zuen hamargarren urteurrena ospatzeko. Ez zen ohiko emanaldia izan, halere; taldeko kideek beti aldarrikatu dute arteak probokatzailea izan behar duela, eta, duela hamar urte hasitako bidea ospatzeko, kontzertu berezia egin zuten asteburuan, hiriburuko Alde Zaharrean: hainbat taldetako musikariak eta hogei bateria jotzaile elkartu zituzten plazan. Batera aritu ziren, eta beren doinuak urteurren baten soinu banda bilakatu zituzten; baterien burrunba hamar urteko bidea aldarrikatzeko.
"Hasiera gogoratu nahi izan dugu, gure lehen urratsak", azaldu du Vesarteko kide Javier Orduñak; zehazki, kolektiboak bere bidea hasi zuenean antolatutako kontzertuak gogoratu nahi izan dituzte. Kontzertu horietako batean, Iruñerriko dozena bat talde elkartu zituzten, elkarren arteko bertsioak egiteko. "Beti izan dugu gustuko gauza berritzaileak egitea, erronkak markatzea".
2008tik, bultzatzaileek uste baino gehiago garatu da kolektiboa, eta, musikaren esparruaz gain, bertze hamaika diziplina ere ukitu dituzte. Vesartek sormenerako espazio bat kudeatzen du Iruñeko Arrotxapea auzoan, eta doako ikastaroak antolatzen ditu, bertzeak bertze. Artea herritarren esku jartzea da kolektiboaren helburua, "gaur egun nagusi diren merkatuaren, kontsumoaren eta produkzioaren arauetatik at".
Helburu horiek oinarri hartuta, Vesarteko kideek argi zuten, hasieratik, hamargarren urteurrena ospatzeko kontzertua Gazteluko plazan egin behar zutela. "Espazio hori berreskuratu nahi izan dugu herritarrentzat. Gazteluko plaza enpresa pribatu anitzek erabiltzen dute beren produktuak saltzeko; sanferminetan ere hori gertatzen da. Gure asmoa da herritarren arteko dinamikak bultzatzea, eta horregatik nahi genuen plaza horretan egin".
"Bertzelako bideak eta alternatibak badirela erakutsi nahi dugu, eta uste dugu hamar urtez egin dugun bideak hori erakusten duela, hain zuzen ere", berretsi du Vesarteko kideak. Kolektiboak ez du inolako diru laguntzarik jasotzen, bultzatzaileek ez baitute inongo erakunderen menpe egon nahi."Argi dugu merkataritza gune batean erosi edo saltzen ahal den produktu bat baino anitzez ere gehiago izan nahi dugula. Ez dugu kontsumoaren edo produkzioaren araberako jarduera bat izan nahi. Bertzelako aberastasun bat eman nahi diogu hiriari, gizarte osoari", azaldu du Orduñak. Herritarrek egindako ekarpenak eta beren merchandising-a dituzte diru iturri nagusi.
Kolaboratzaile anitz
Zortzi pertsona inguruk osatutako lantaldea da Vesarte kolektiboaren motor. "Bertze hamaika laguntzaile eta kolaboratzaile ditugu. Gure ikastaroetan ikasle izandako anitz gelditu dira irakasle gisa aritzeko, adibidez", azaldu du Orduñak. Hasieran, Vesartek lauzpabost ikastaro zituen; orain, hogei baino gehiago eskaintzen dituzte.
Kolektiboak doan egiten ditu ikastaro horiek. Horrek ez du erran nahi, halere, Vesartek baldintza duinak eskatzen ez dituenik artearen esparruan ari direnentzat. "Gaur egungo gizarte neoliberalaren bidetik aldenduko den alternatiba bat sortu nahi dugu guk; hori da gure helburua, eta, hori lortzeko, altruismoaren bidetik egin behar dugu lan. Alternatibak sortzeko prozesuaren parte bat da hori".
"Herri arteak ez du zertan kalitate kaskarragokoa izan", erantsi du Orduñak. Horren adibide jarri du kolektiboak Nafarroako Parlamentuko presidente ohi Alberto Catalani egindako erretratua. Lan horrek hautsak harrotu zituen iazko apirilean. Vesartek egin zuen, Nafarroako Parlamentuari doan eskaintzeko eta ondorioz gastu publiko hori ez egiteko. "Iaz, erretratuaren zirriborroa egin genuen; lana amaitu dugu jada".
Vesarteko kideek larunbateko bestan erakutsi zuten koadroa, herritarrek ikus zezaten. Iruindarren iritzia eskatu zuten, gainera, erretratua parlamentura bidali edo ez erabakitzeko. Bozketa egin zuten, eta baiezkoak irabazi zuen, botoen %95arekin. Kolektiboak, ondorioz, erakunde horren esku jarriko du egindako artelana. "Ez badute nahi, hiriko hainbat tokitan erakutsiko dugu".
Etxe berriak prest dituzte
Edurne Elizondo
Gau saguzar ertainak zuhaitz zaharrak maite ditu bere etxe bilakatzeko. Ez edozein zuhaitz zahar, halere. Bereziki gustuko ditu hiri eta herrietako parkeetan daudenak. "Horrek ekarri du animalion populazioak behera egitea". Juan Tomas Alcalde biologoarenak dira hitzak. Azaldu du hiri eta herrietako parkeetako zuhaitz zaharrak moztu egiten dituztela, herritarren segurtasuna bermatzeko asmoz; ondorioz, saguzarrak etxerik gabe gelditzen dira.
Etxerik gabe, ugalketarako eta negua pasatzeko aterperik gabe, hain zuzen ere, gau saguzar ertainak desagertu dira jada Iruñeko eta herrialdeko bertze hainbat herritako toki anitzetatik. Animaliok babesteko neurririk ez da hartu orain arte. Alcaldek erran du badela "mito eta aurreiritzi" anitz saguzarren inguruan. Biologoak aurre egiten die uste oker horiei bere lanaren bidez. Orain, Iruñeko Udala du lagun, hiriko gobernutik proiektu bat jarri baitute martxan gau saguzar ertainei ugaltzen laguntzeko: enbor hutsak baliatuz, animaliontzako kutxak jarri dituzte hiriko hainbat parketan, aterpe gisa balia ditzaten.
Zehazki, hamabi kutxa prestatu dituzte. Ez dira saguzarrentzat erabiltzen ohi diren kutxa beltzak. Gau saguzar ertainak zuhaitz zaharretako zuloak baliatzen ditu aterpe gisa; bertzeak bertze, okilek egindako zuloak. Ondorioz, bertze hainbat saguzar espeziek erabiltzen dituzten ohiko kutxek ez dute balio haientzat.
Aranzadi Lantegi Eskolako kideek egin dituzte kutxak. "Enborrak hustu dituzte, okilek egiten dituzten zuloen itxura emanez. Enbor horiek zuhaitzen adarretara lotu ditugu, saguzarrek erabil ditzaten", azaldu du Alcaldek.
Gainera, Iruñeko Udaleko Lorategien Zerbitzuko kideen laguntza izan dute zeregin horretan. "Adituok erabaki dugu kutxak zer parketan jarri, eta lorategietako langileek hautatu dituzte, gero, zuhaitzik aproposenak". Biologoak nabarmendu du "hagitz ona" izan dela udaleko arduradunen, langileen eta Aranzadiko kideen arteko elkarlana.
Babes gutxi
Arga eta Sadar ibaien ondoko parkeetan bizi dira, bertzeak bertze, Iruñeko gau saguzar ertainak. Gaztelugibelan ere baziren, baina handik desagertu dira jada. Arga ondoko paseoa egin zutenean, halaber, ibai horren bazterreko zuhaitz zahar anitz bota zituzten, eta, haiekin batera, saguzarrak desagertu ziren.
Alcaldek azaldu duenez, Frantzian edo Ingalaterran, adibidez, saguzarrok etxe dituzten zuhaitz zaharrak botatzen dituztenean, animalion aterpe diren adarrak babestu, eta zutik diren bertze zuhaitzetara lotzen dituzte, saguzarrek alde egin eta aterpea gal ez dezaten. "Hemen ez da horrelakorik egin. Atzetik goaz, baina, halere, lortu dugu saguzarren aldeko urratsak egitea azken urteotan".
Udalak martxan jarri berri duen proiektua aitzindaria da. "Ez dakigu aterpe gisa jarri dizkiegun enborrak gustuko izanen ote dituzten edo ez. Naturari egin diogu so, zuhaitz zaharrek ematen dietena aurki dezaten", azaldu du adituak. Gaineratu du hemendik bi urtera izanen dituztela proiektuaren emaitzei buruzko datu fidagarriak.
Kontua da gau saguzar ertainek udazkenean bilatzen dutela aterpe bilakatuko duten zuloa, eta negua barruan pasatzen dute. Udazkena gainean dela aintzat hartuta, Alcaldek ez du argi kutxak "garaiz" jarri ote dituzten. "Udaberrian jakinen dugu, zulotik ateratzen direnean. Kutxak hor direla jakinda, hurrengo urteko datuak adierazgarriagoak izanen dira, zalantzarik gabe", azaldu du.
Duela hogei urte hasi zen Alcalde gau saguzar ertainak ikertzen. Gogoratu du garai hartan gaixotasun batek jo zituela hiriko makalak, eta milaka moztu zituztela. Hala eta guztiz ere, penintsulako koloniarik handiena da Iruñekoa. Dinamika bitxia dute hiriburuko animaliok, urte osoan arrak baino ez direlako egoten. Emeak orain etorriko dira, udazkenean, alta garaian, eta martxora arte geldituko dira. Umatzera Europa erdialdeko herrietara itzuliko dira emeak.
Juan Tomas Alcalde aditu nagusietako bat da saguzarretan. Herritarrei erakutsi nahi die animaliok nolakoak diren. Duela astebete, Iruñeko Udalak antolatutako ekinaldi batean parte hartu zuen, eta parte hartzaileek hiriko karriketan izan zuten saguzarrak entzuteko aukera, adituek haien ultrasoinuak jasotzeko dituzten gailuen bidez. "Saguzarrak hobeki ezagutzea da kontua".