Kattalin Barber
Euskararen aurkako mezuak aspaldiko kontua dira Erriberan. Euskara eta D ereduaren aurkako eskuorriak banatu zituzten otsailean, adibidez, eta behin baino gehiagotan agertu dira euskaraz idatzitako bide seinaleak ezabatuta. Azkena, Cast...
Edurne Elizondo
Kosta egin zitzaion onartzea. Behin baino gehiagotan egin zuen proba. Emaitza positiboa izan zen lehendabizikoan. Emaitza positiboa bigarrenean ere. "Hasieran, informaziorik ez nuen. Ez nekien zer eritasun nuen. Larria zela erran zidaten, baina ez nintzela hilko". Duela hamar urte jakin zuen Luisek GIB giza immunoeskasiaren birusa zuela. "Etxera joan, eta interneten bilatu nuen zer zen. Magic Johnson saskibaloi jokalariaren irudia agertu zitzaidan ordenagailuan".
Hiesaren Kontrako Nazioarteko Eguna da gaur. Azken bost urteotan, 212 pertsonari diagnostikatu diete GIBa Nafarroan. %90 dira 15 eta 54 urte bitartekoak, eta %39k dituzte 35 urte baino gutxiago; azken horietako %44 emakumeak dira. Nafarroan, Sare eta Hiesaren Kontrako Herritarren Batzordea ari dira eritasun horren eta GIBaren aurka lanean. Prebentzioa landu, eta birusak edo eritasunak jotako pertsonak eta haien ingurukoak artatzen dituzte, prozesuan lagunduz.
Zientziak tratamenduen esparruan egin dituen urratsak nabarmendu dituzte elkarteok, eta, haiei esker, gero eta albo ondorio gutxiago duen gaixotasun kroniko bilakatu dela GIBa. Bertzelakoa da, ordea, gizartearen erritmoa, salatu dutenez, eta GIBari lotutako estigmak eta bazterketak indarrean jarraitzen dutela agerian utzi dute. "Moralak zeharkatutako gaixotasuna da GIBarena, sexuarekin eta drogekin lotu baita, eta horrek tabuak eta estigma nabarmentzen ditu", azaldu du Sareko gizarte langile Leticia Remon Serratek.
Birusa baino indartsuagoak izan daitezke aurreiritziak, finean. Hori argi du Luisek, eta, ondorioz, nahiago du bere diagnostikoa isilpean gorde. Inori ez erran. Estigmaren beldur baita. "Birusarekin bizitzen ikasi dut; baina beldur handiagoa diot bazterketari".
Diagnostikoa jaso eta gero, emazteari haren berri ematea izan zen hurrengo urratsa. Hori egitea ere kosta egin zitzaiola aitortu du Luisek. Prozesuan Sare elkarteko kideak izan zituen lagun. Haien eskutik jaso zuen GIBari buruzko informazioa; haien eskutik jaso zuen, halaber, emaztearekin hitz egiteko behar zuen indarra. "Errudun sentitzen nintzen. Nire kezka nagusia zen hark ere GIBa izatea".
Informazioa, giltzarri
"Senarrarengandik urrun nintzen berria jaso nuenean. Ezer gutxi nekien GIBari buruz, baina nuen informazio apurra ez zen ona. Ni ere kutsatua izanen nintzela pentsatu nuen. Zalantzarik ez nuen hala izanen zela. Argi nuen hilko nintzela". Etorkizuna mila puskatan hautsi zitzaiola sentitu zuen Isabelek, duela hamar urte. Bertzelakoa da egun orainaz eta geroaz duen iritzia. Hagitz bertzelakoa. Senarra GIBduna zela jakin eta gero, proba egin zuen. Emaitza negatiboa izan zen. Negatiboa izan da errepikatu duen bakoitzean. Egun, hiru seme-alabaren ama da. GIBa ondoan duen zerbait da Isabelentzat, baina ikasi du birusak ez duela bere egunerokoa baldintzatzen. "Informazioak eman dit aurrera egiteko aukera".
Emaztearen babesa "funtsezkoa" izan dela erran du Luisek. Sareko kideez gain, Isabel da haren egoeraren berri dakien bakarra. Isabelek bat egin du diagnostikoa isilpean gordetzeko erabakiarekin. "Argi dut haren familiak ez lukeela ongi hartuko". Biek erabaki dute, handitzen direnean, seme-alabei emanen dizkietela aitaren diagnostikoari, GIBari eta hiesari buruzko xehetasunak.
Luisek, Isabelek bezala, argi du bere familiak ez lukeela ongi hartuko diagnostikoaren berri. Faltan sumatzen du, halere, zenbaitetan, hitz egin ahal izateko lagunen bat. "Gustatuko litzaidake egoera berean den norbait izatea ondoan, esperientziak partekatzeko, elkarri lagundu ahal izateko".
Egunean bi pilula hartzen ditu Luisek, egun. Gehiago ziren, ordea, hasieran. "Hozkailuan gorde behar nituen lehendabizikoak. Hasieran, gela bat nuen pisu batean alokatua. Pisuko kideek nire botikak ikusiko zituzten beldur nintzen. Ez zen samurra izan. Baina inoiz ez zidaten deus erran", gogoratu du Luisek. Botikei esker, hain zuzen ere, birusa ia detektagaitza da orain haren odolean. "Hagitz ongi nago".
"Gaur egun, GIBa diagnostikatu gabe daudenak dira birusa kutsatzen dutenak; GIBa dutela dakitenek, botikak hartuz gero, lor dezakete detektagaitz bilakatzea". Horixe azaldu du Hiesaren Aurkako Herritarren Batzordeko koordinatzaile Lucia Burgik. Babesik gabeko sexu harremanen bidez kutsatzen da GIBa, egun, nagusiki. "Jende gaztea ari da diagnostikoak jasotzen. Gizonen artean, bertze gizonekin sexu harremanak dituztenak dira nagusi; emakumeen soslaia bertzelakoa da, diagnostiko gehienak bikote egonkorra duten andre heterosexualenak baitira".
Burgi duela lau urte ailegatu zen Hiesaren Kontrako Herritarren Batzordera. Elkartea, hala ere, lehenagokoa da. 1987. urtean sortu zen, Gizarte Lana ikasten ari zen emakume talde baten eskutik. 1980ko hamarkada latza izan zen. Babesik gabeko sexu harremanekin batera, drogen kontsumoa zen, hasiera hartan, GIBa kutsatzeko bide nagusia. "Birusaren diagnostikoak, orduan, berehala ekartzen zuen hiesa garatzea", gogoratu du Burgik. Hiesa, orduan, heriotza zigor baten modukoa zen, kasu gehienetan.
"Elefanteen hilerria"
Errealitate gogor horrek bultzatuta sortu zen Sare ere, 1992. urtean. "Aurretik, kafetegietan bat egiten zuten elkartea bultzatu zutenek. GIBak eta hiesak jotako pertsonak laguntzea zen helburu bakarra; elkarri babesa ematea", azaldu du Sareko Leticia Remon Serratek. "Sareri, hasiera hartan, elefanteen hilerria erraten zioten, jende anitz hiltzera joaten zelako elkartera".
Drogen kontsumoak eragindako diagnostikoek sarerik eta heldulekurik ez zuten pertsonak jotzen zituzten ia beti. "Drogen ondorioz familiarik eta lagunik gabe gelditzen ziren horiek erabateko bakardadea zuten lagun GIBaren eta hiesaren aurrean", gogoratu du Remon Serratek. Behar zuten babesa ematea izan zen, ondorioz, Sareko kideen helburu nagusia.
Xiringak banatzeko eta ez partekatzeko egindako kanpainek lortu dituzte espero zituzten emaitzak. Esparru horretan lan handia egin dute Hiesaren Kontrako Herritarren Batzordeak eta Sarek. Azken elkarte horrek espetxean ere badu xiringak banatzeko programa, eta hari esker azken urteotan inor ez dela GIBarekin kutsatu nabarmendu du Sareko psikologo Yolanda Yanez Nascimientok.
Burgirekin bat egin du Yañez Nascimientok, eta arrisku nagusia babesik gabeko sexu harremanak direla berretsi du. Gizarteak GIBaren eta hiesaren berri izan zuenetik urte anitz joan badira ere, "informazio falta" jarri du Sareko psikologoak mahai gainean. Egoera hori bi konturekin lotu du, batez ere: "Sexu heziketan gabeziak badira, batetik; eta, bertzetik, erakundeek aspaldi ez dute sexu harreman seguruen aldeko kanpainarik egin. Telebistan aspaldi ez dugu horrelakorik ikusi", salatu du.
Kanpainak eta heziketa behar direla argi du Burgik ere. Sareko kideak bezala, Hiesaren Kontrako Herritarren Batzordekoak ere aritu dira, martxan jarri zirenetik, ikastetxeetan lan egiten. Egoera aldatu da orain, Nafarroako Gobernuak sexu eta ugalketa osasunari buruzko foru dekretua onartu eta gero. Dekretu horrek jasotzen du sexu heziketa garatzeko beharra eta asmoa. "Erakunde publikoek eginen dute aurrerantzean lan hori", zehaztu du Yañez Nascimientok. Ontzat jo du administrazioak ardura hori bere gain hartu izana. Programak martxan jarri bitartean heziketa jaso gabe geldituko diren gazteen inguruko kezka agertu du, halere.
Beharra agerikoa dela uste du Burgik. "Oraindik ere, GIBa listuaren bidez kutsatzen dela uste duenik bada eskoletan. Halakoak aipatzen dizkigute, tarteka", azaldu du. Aldi berean, "funtsezkotzat" jo du prebentzioaren aldeko kanpainak egitea. "Iaz, 19 urteko gazte bati erran behar izan genion GIBa zuela. Hori hagitz gogorra da. Birusari aurrea hartzea erraza da. Indarra jarri behar dugu horretan; sexu harreman seguruak behar ditugu", nabarmendu du.
Hiesaren Kontrako Herritarren Batzordeak 120 proba inguru egiten ditu, urtean. Saren ere egin daitezke. "160 baino gehiago egin ditugu jada aurten", azaldu du Yañez Nascimientok.
25 minutuan jasotzen ahal da probaren emaitza. 25 minutu, GIBduna zaren edo ez jakiteko. "Saiatzen gara etortzen direnak emaitza positibo bat jasotzeko prestatzen. Denei galdetzen diegu norekin hitz eginen duten, noren babesa bilatuko duten, eta gehienek erantzuten dute isilpean gordeko dutela diagnostikoa", erran du Sareko psikologoak, kezka agertuz.
Estigmaren eta bazterketaren indarraren adierazgarri da egoera hori, Sareko kideen hitzetan. Eta horren aurka egiteko beharra nabarmendu dute. Burgik bat egin du haiekin. "Ezin dugu ahaztu GIBa denon auzia dela; diagnostikoa izan edo ez, denoi eragiten digu, eta denon artean egin behar diogu aurre", erran du koordinatzaileak.
Gaur, Hiesaren Kontrako Nazioarteko Egunean, mezu hori zabaldu nahi dute Sarek eta Hiesaren Kontrako Herritarren Batzordeak. Lanean jarraitzeko behar duten babesa eskatu diote, gainera, administrazioari, eta gogoratu dute osasuna denon eskubidea dela.
Luisek ere badu zer erran. Gogoratu du diagnostikoa jaso zueneko beldurra. Gogoratu du orduan sentitu zuela bidea han amaitzen zela. Baina egin du aurrera. Eta horixe nabarmendu nahi du: "Diagnostikoa ez da amaiera. Informazioa, botikak eta zaintza lagun, egin daiteke aurrera".
Kattalin Barber
Emakumeen eta gizonen arteko ezberdintasun sozioekonomikoak egiturazkoak eta oso nabarmenak dira". Horixe da Iruñeko Udalak egindako Iruñeko emakume eta gizonen arteko desberdintasunak. 2007-2017ko analisi sozioekonomikoa izenburuko ikerketa lanaren ondorio nagusia. Ezberdintasunek, noski, emakumeei egiten diete kalte. Demografia, formakuntza, lan merkatua, zerbitzu sozialak, pobrezia eta bazterketa kontuan hartu dituzte txostenean, hirian emakumeen eta gizonen artean dauden desorekak ikertzeko asmoz. Paola Damonti ikertzaileak egin du lana; esku hartze sozialaren eta ongizate estatuaren alorreko doktore da, bai eta genero aditua ere.
Datu andana eman daiteke emakumeen eta gizonen diru sarreren arteko arrakala azaltzeko. 2016ko datuak kontuan hartuta, adibidez, emakumeen eta gizonen arteko aldea, soldatan, urtean 8.164 eurokoa da. Iruñeko emakumeen jarduera tasa %53,8 da; gizonezkoena, berriz, %63,8. Okupazio tasan alde nabarmena dago, halaber: emakumeena %46,1 da, eta gizonena, %56,5. Datuek ez dute batere harritu Damonti. "Pentsatzen duguna baieztatzen digute datuok". Izan ere, ez da berria emakumeen eta gizonen arteko soldata arrakala; eta ez da datu berria, halaber, emakume gutxi iristen direla ardura postuetara. "Eta emakumeentzat jo ohi diren lanpostuetan soldatak kaskarragoak dira", erantsi du ikertzaileak. Segregazio horizontal deritzo horri Damontik; segregazio bertikala, berriz, soldatarik handieneko lanpostuetan emakumeek duten parte hartze eskasa izanen litzateke, kristalezko sabaitzat jotzen den hori, alegia.
Pobrezia
Intersekzionalitatea aipatu du Damontik. Emakumeen okupazio motaren araberako desberdintasunak ere agerikoak baitira. "Kalte handiagoa izaten dute soldata apala duten emakumeek. Hortaz, gizartea sexista da, bai eta klasista ere, pobreei gertatzen zaienak interes txikiagoa baitu". Horiek horrela, etxegabeen egoera aztertu du, eta, jasotako datuen arabera, Iruñean bizi diren etxegabeen %11 emakumeak dira. "Gutxi dira, eta argi dago kalean bizitzea oso gogorra dela emakume edo gizona izanda. Emakumeek, baina, arazo gehiago dituzte: genero indarkeria, esaterako. Kutxa automatiko batean lo egitea ez da gauza bera gizona edo emakumea baldin bazara. Arrisku gehiago dituzte".
Azken hamar urteak ikertu ditu Damontik, eta hamarkada horretan krisiak gogor jo ditu emakume eta gizonen bizitzak. Langabeziari dagokionez, orain dela hamar urte desberdintasunak oso handiak ziren gizonen eta emakumeen artean Iruñean. Urtez urte gutxitu egin dira, eta egin diren ikerketa gehienek hala baieztatu dute. Analisiei genero ikuspegia falta izan zaiela dio Damontik, halere: "Krisiaren eragina emakume eta gizonengan aztertu denean, ardatza beti izan dira gizonezkoak. Hamar urtean, baina, gizonezkoen langabezia tasak inoiz ez du emakumeena gainditu, inoiz ez. Krisi garaietan eta krisi garaiak ez zirenetan, emakumeek beti izan dute gizonezkoek baino langabezia tasa altuagoa, eta inoiz ez da errealitatea modu horretan begiratu". Halaber, gizonen kasuan, langabeziari buruzkoak egoeraren araberakoak dira; emakumeen kasuan, berriz, desberdintasuna egiturazkoa da. "Krisiarekin eta gabe, emakumeak dira".
Langabezia saria jasotzen dute gizon gehiagok emakumeek baino. Baina urte hauetan guztietan emakume gehiago egon dira lan gabe. "Zergatik? Emakumeen ibilbidea lan merkatuan zatituagoa izan ohi da, eta askok ez dute langabezia saria jasotzeko eskubiderik. Bestalde, iraupen luzeko langabe gehienak emakumeak direnez, gehiago kostatzen zaie lan merkatuan berriro sartzea, eta laguntzak agortzen dituzte". Izan ere, egoera iraultzen da langabeziaren subsidioari erreparatuz gero. Emakumeen ehunekoa handiagoa da: "Horrek erakusten du haien egoera okerragoa dela, lan gabe daudelako eta denbora luzez".
Iruñeko Udalaren laguntzak jasotzen dituzten guraso bakarreko familietan %95 emakumeak dira. Pertsona bakarreko familietan, berriz, gizonak dira gehien jasotzen dituztenak. Horrez gain, zahar etxeak eta eguneko zentroak hizpide izan ditu Damontik. Erabiltzaileen %70 emakumeak dira. Arrazoi logikoa aurkitu du ikertzaileak, baina baita galdera bota ere: "Emakumeek bizi itxaropena handiago dute, eta datuak espero zirenak dira. Hala ere, aldatuko litzateke zahar etxeen esku hartzea gizonezkoak gehiengoa izanda?". Kasu horretan ere, genero ikuspegia txertatzea ezinbestekotzat jo du Damontik, adinean aurrera egin ahala emakumeek bestelako arazoak dituztelako.
Lana eta laguntzak ez ezik, hezkuntza ere ikertu du genero adituak. "Lanbide Heziketako 17 familia profesional daude Nafarroan, baina haietako lautan bakarrik dago orekatua gizonen eta emakumeen parte hartzea; hau da, emakume eta gizonen ikasle kopurua %40-%60 bitartekoa da". Feminizatutako eta maskulinizatutako ikasketak daudela erakusten du horrek, Damontiren aburuz.
Datuak faltan
Bada zerbait ikertzailearen arreta "bereziki" piztu duena. Ez du eskuratu denboraren erabilerari buruzko daturik, ez Iruñean ez eta Nafarroan ere. Eta uste du "ezinbestekoak" direla datu horiek, emakumeen eta gizonen arteko desberdintasunen analisi sakona egin ahal izateko. "Zaintza lanak gehienbat emakumeei egokitzen zaizkie, eta, haurrak izanez gero, haien lan aukerak murriztu egiten dira. Emaitzak ondorioztatzen ahal ditugu, baina beharrezkoa dugu datu horiek biltzea, beti badagoelako norbait errealitate hori ezkutuan utzi nahian", adierazi du txostenaren egileak. Datuak biltzeko orduan genero ikuspegia txertatzea beharrezkoa dela berretsi du ikertzaileak. Ez du inolako zalantzarik emaitzak "argigarriak" izanen liratekeela.
Edurne Elizondo
Egun berezia izanen da bihar Iruñeko Alde Zaharreko gaztetxeko kideentzat: ateak irekiko dituzte, Nabarreria karrikako Rozalejo jauregi barruan mamitzen ari diren proiektuen berri emateko. Joan den irailaren 3an okupatu zuten eraikina. Atontzen aritu dira geroztik. Hamaika kolektiboren etxe da jada. Gaztetxearen kudeaketarako batzordean, gainera, hogei pertsonak baino gehiagok egin dute bat. Asteartero egiten dute bilera, 17:00etan. Auzoan dira, auzoan lan egin nahi dutelako, eta auzoarentzat. "Auzo ereduan eragiteko; eraldatzeko", nabarmendu dute.
13:00etan irekiko ditu ateak gaztetxeak, bihar. Bisita eginen dute ordu horretan, han lanean ari diren kolektiboen berri jaso dezaten herritarrek. Ordubete inguruko ekinaldia izanen da, eta, amaieran, Alde Zaharreko gaztetxeak aurrerantzean izanen duen izena ezagutaraziko dute: "Pertsona baten izena hartuko du; pertsona horri omenaldia eginen diogu, hain zuzen ere", azaldu du gaztetxeko kide Izaskunek; bihar arte, ez du zehaztasun gehiago eman nahi izan.
Gaur ere izanen da zer ikusi gaztetxean. Izan ere, Paradisu zinema aretoa inauguratuko du Nabarreriako eraikinak. Hamabost egunean behin, filmak bistaratuko dituzte gaztetxean, "auzo eta herri giro atseginean". Gaur, 18:00etakoa izanen da lehendabiziko emanaldia. Haurrei zuzendutako Kiriku eta sorgina ikusteko aukera izanen da; 20:30ean, berriz, aretoari izena eman dion filma: Paradisu zinema. Ostiralero bezala, gainera, afaria izanen da gaur ere, gaztetxean.
Bi urteko bidea
Alde Zaharreko gaztetxeak bide malkartsua egin behar izan du azken urteotan. 2015eko abenduan, Compañia karrikako eraikin bat okupatu zuten. Iruñeko Udalarekin negoziazio prozesua hasi zuten, eta, haren ondorioz, gaztetxea Caparrosoko txaletaren eraikinera aldatu zuten, 2016ko ekainean. Urrian inauguratu, baina berehala hustu behar izan zuten, "segurtasun arrazoiengatik". Udalak gaztetxean egindako obrak baliatu zituen gaztetxeko kideekin zuen kontratua bertan behera uzteko. Erakundeek dituzten "mugak" onartu dituzte gaztetxeko kideek. "Gizartea eraldatu nahi dugu guk", nabarmendu dute.
Irailetik da gaztetxea Nabarreriako jauregian. Duela hamar urte ere okupatu egin zuten eraikin hori. Bihar ateak irekiko ditu etxeak. Auzoan eta auzoarentzat.
Edurne Elizondo
Irribarrea berezkoa du Mikele Grandek (Uharte, 2000). Haur eta gazte transexualen errealitatea ikusgarri bilakatzeko egin duen lana aitortu dio Gazte sariak. Aniztasuna aldarrikatu du. "Ederra" baita. Etiketez harago, gizon edo emakume izateko hamaika gorputz badela nabarmendu du.
Zer da zuretzat sari hau?
Sekulako poza eman dit. Gainera, ezustean harrapatu nau, erabat. Etxera ailegatu, eta amak galdetu zidan ea norbaitek dei egin zidan. Baietz esan nion, baina institutuan nintzela, eta ezin izan nuela erantzun. Berriro deituko zutela esan zidan. Telefonoak jo zuenean, ama berehala etorri zen nire ondora. Deia hartu, eta sariaren berri eman zidaten. Sari hori existitzen zenik ere ez nekien! Nire izena proposatu izana sekulako oparia izan da. Ilusioz bete nau.
Azken bizpahiru urteotan hamaika hitzaldi egin duzu, eta hainbat hedabidetan agertu zara nor zaren azaltzen. Damutu zara, noizbait, jendaurrean agertzeko urratsa egin izanaz?
Ez naiz damutu. Egindako bidea biziki pozgarria izan da niretzat, eta gauza asko erakutsi dizkit. Ez, ez naiz damutzen. Egia da hasieran pentsatu nuela agian arriskutsua izaten ahal zela. Baina orain ziur naiz egin beharreko bidea egin izanaz. Argi dut oso ona dela jendearen aurrean hitz egitea eta besteen iritziak eta esperientziak jasotzea. Informazioa eta kezkak partekatzen ditugu.
Ekintzaile bilakatu zara?
Bai, neurri batean, bai.
Jendaurrean agertzeko eta hitz egiteko erabaki hori zein neurritan izan da kontzientea zuretzat?
Jendaurrean agertzeko ideia sortu zitzaidan dokumental bat ikusten ari nintzenean. Pentsatu nuen nik ere banuela zer esan, eta agertzen ahal nintzela besteen aurrera hitz egitera. Aitak esaten zidan txikiegia nintzela hori egiteko, baina dokumentalean agertzen zirenak ere umeak ziren! Orduan, Chrysallis elkarteak kanpaina egitea erabaki zuen, umeekin elkarrizketak egin nahi zituzten, eta nik 14 urte nituenez, baietz esan nuen. Horrela hasi nintzen, pentsatuz esateko dudana esan ahal izateko nituen aukerak aprobetxatu egin behar nituela.
Garrantzitsua da transexualitateaz zure esperientziatik abiatuta hitz egin ahal izatea?
Bai. Nik azaldu nahi nuen nik egindako bidea. Nik nire esperientzia azaltzen dut, eta nirea, egia esan, oso esperientzia normala izan da. Eta hori da nik zabaldu nahi dudan mezua, hain zuzen. Egia da askotan esperientzia txarrak eta gogorrak direla nagusi, baina nik erakutsi nahi dut badirela bestelako esperientziak, posible dela bizitza normala izatea. Uste dut poliki-poliki gauzak aldatzen ari direla.
Zuk familiaren, lagunen, eskolaren babesa izan duzu. Funtsezkoak izan dira?
Bai, oso garrantzitsuak. Niretzat, familia, lagunak eta gelako kideak babesguneak dira. Orain, adibidez, Barañaingo institutuan ari naiz, eszena arteetako batxilergoa ikasten. Zentrora ailegatu nintzenean, hainbatek esan zidaten ikusi zituztela nire elkarrizketak edo entzun zituztela nire hitzaldiak. Galderak egin zizkidaten, eta inolako arazorik ez nuen izan. Gustura egon naiz hasieratik. Uste dut horrela izan behar duela beti. Denok izan beharko genituzke halako babesguneak. Niri indarra eman didate beldurrik ez izateko.
Jende anitzek ezagutzen zaitu. Zer moduzkoa da esperientzia hori? Ez du alde txarrik?
Ez dut arazorik horrekin. Ez naiz hain ezaguna, gainera. Kalean jendeak zerbait galdetzen didanean, gustura hitz egiten dut haiekin. Gustuko dut hori, eta pozgarria iruditzen zait. Duela hainbat hilabete Madrilen izan nintzen Chrysallis elkartearen jardunaldi batean, eta han txikienak atzean nituen egun osoan. Oso polita izan zen niretzat.
Chrysallisen babesa ere inportantea izan da zuretzat?
Nik uste dut gisa horretako elkarteen lana oso garrantzitsua dela. Gero eta gehiago ari gara hitz egiten transexualitateari buruz, eta hori ona da. Ona da, batez ere, eskoletara joatea gaiaz hitz egitera, umeak hezteko, handitzen direnean inor bazter ez dezaten. Gure gizarteak, oraindik ere, transexualitatea arrarotzat hartzen du, eta ideia hori baztertu behar dugu, eskoletan lan eginez.
Zer iritzi duzu hedabideen lanaz? Mezu zuzena zabaltzen ari direla uste duzu?
Beti ez dute lan ona egiten, baina egia da, nire ustez, hedabideek zabaltzen duten mezua gero eta egokiagoa dela. Erreportaje onak ikusi ditut. Zenbaitetan, halere, gertatzen da jendeak hitz egiten duela jakin gabe. Gero eta gutxiago, zorionez.
Zure babesguneak aipatu dituzu. Inportantea da sare hori?
Bai. Lagunen rola nabarmendu nahiko nuke. Niri sekulako babesa ematen didate. Familia niretzat oso garrantzitsua da nire izaera definitzeko, baina eskolara joan behar nuenean, adibidez, han familia ez zegoen; arlo sozialean lagunak izan ditut ondoan. Urrea dira niretzat.
Ahalduntzea da kontua?
Bai. Halako babesa ez duen batek, adibidez, iraintzen badute, behera egin dezake, eta gaizki pasatu. Niri norbaitek zerbait esaten badit, argi dut tontolapiko bat besterik ez dela. Baina hori lortzen dut indarra ematen didatelako ondokoek. Berriz jaioko banintz, nik bide bera eginen nuke. Argi dut aniztasunak gizartea edertzen duela. Transexual hitzak errealitate bat ikusarazten du, baina egia da ez duela prozesua ongi adierazten. Ni neska bat naiz. Neska jaio nintzen, eta neska naiz.
Saioa Alkaiza
Elkarrizketa bat egiten ari naiz, mikrofonoa eskuetan, eta elkarrizketatua lekuz kanpo dauden iruzkinak egiten hasi zait, sexuari buruzko bromak-edo, baina ez zuzenean; era jasoan izan da, ez zakar eta argi, ez nabarmen, baizik eta tolest...
Edurne Elizondo
Sexu indarkeriak jorratzeko jardunaldia hirugarrenez antolatu du Sarek, NUPen laguntzarekin. Iazko sanferminetako eraso matxistaren inguruko epaiketa aipatu dute hainbat parte hartzailek. Epaiketak "sistemak funtzionatzen" duela erakutsi duela uste du Montse Pineda Creacion Positiva taldeko kide eta indarkeria matxistan adituak (Bartzelona, 1970).
Sistema patriarkalari aurre egiteko moduez gogoeta egiteko beharra dago?
Uste dut badela ordua agerian uzteko asmo eraldatzailea ez dela oinarri talde feministetatik ere anitzetan zabaltzen diren diskurtsoetan. Oinarria edo ardatza izaten da egoera zehatzei erantzutea, edo horien aurrean nola jokatu erabakitzea. Alerta egoeran gaude gertatzen ari diren gauzak anitz eta larriak direlako, eta haiei erantzuten saiatzen ari gara. Baina bada ordua gogoeta egiteko, agerian uzteko eta jorratzeko zeintzuk diren landu behar ditugun ardatzak benetako aldaketa lortzeko. Atzean gelditzen ari garela uste dut. Ez dugu ahaztu behar politika patriarkalak duen eragina; argi izan behar dugu gurekin baduela horrek lotura, eta politika patriarkal horrek indarkeriak ulertzeko gure moduan ere baduela eragina.
Indarkeria horien naturalizazioaz ari zara?
Anitzetan aipatzen dugu naturalizazio hori tresna bat balitz bezala. Baina, berez, ideologia da. Izan ere, maskulinitate eta feminitate hegemonikoez ari garenean, horretaz ari gara, ari gara azaltzen naturaltzat jo eta onartu ditugula patriarkatuaren aginduak gizon edo emakumetzat hartzen ditugun horien eraikuntzan.
Hori da deseraiki behar ditugun kontuetako bat, hain zuzen. Ideologia patriarkal horren naturalizazio horrek erasoak ekartzen ditu, eta ekartzen du, halaber, ezerosotasuna. Finean, konturatzen gara gizon edo emakume izatea zer den finkatzen duen egitura horrek zer ikusteko gutxi duela gurekin. Kanpoko elementuekin du lotura. Hori agerian utzi behar dugu; gure autonomia mugatzen digutelako, eta gure autonomia gaitasuna mugatua delako, aldi berean, mundua ikusteko modu horren barruan dagoelako.
Ustez emakumeen eskubideak bermatu behar dituen sistema da patriarkatuari eusten diona. Nola egiten ahal zaio aurre egoera horri?
Legeek zigor kodeek diotena jasotzen dute, eta zigor kode horiek estatuen tresna bat dira ordena ezartzeko, azaltzeko zer dagoen ongi eta zer ez. Azaltzen dute, batez ere, gizarteak zer jasan dezakeen eta zer ez. Gizarte gisa jasan dezakeguna zehazten dute; ez, ordea, gizartean zer den onargarria benetan askatasuna eta autonomia garatzeko.
Nafarroako legeak izaera sexuala duen delitutzat jotzen du sexu indarkeria. Ez da hori bidea?
Erabat barneratua dugu hori, eta sexu indarkeriak ikuspuntu horretatik azaltzen ditugu. Ez gara gai dinamika hori hausteko, eta agerian uzteko autonomiarekin dutela lotura handia.
Uste dut botere egiturak jarri behar ditugula mahai gainean, batez ere. Hori da sistema patriarkalaren ardatza, boterea eta mendean hartzea.
Garrantzitsua da zapalkuntza ezberdinen arteko harremanak duen eraginari so egitea?
Bai. Eta ez hori bakarrik. Kontuan hartu behar dugu zer-nolako babesa dugun, zer-nolako baliabideak egoera zehatz bati aurre egiteko. Ez duzu bakarrik erasotzailea aurrean; aurrean duzu, halaber, babesten zaituela erran baina kontrakoa egiten duen sistema oso bat.
Sistemak bere horretan jarraitu nahi duelako?
Hori da. Indarkeriek oinarri dituzte naturalizazioa eta inpunitatea. Sexu indarkeriez hitz egiteak badu zentzua inpunitateaz hitz egiten ari garelako. Izan ere, gehienetan emakumeak babesteko eredu batez aritzen gara, ez, ordea, eraldaketarako eredu batez.
Iazko sanferminetako eraso matxistaren inguruko epaiketa da sistemaren funtzionatzeko moduaren adibide?
Epaileen eta hedabideen erantzuna behar zuena izaten ari da: sistema patriarkalari eusten ari dira. Beren funtzioa betetzen ari dira. Sistemak sekulako gaitasuna erakutsi du bere burua kontrolatzeko; aldi berean, hagitz garrantzitsua iruditzen zait mugimendu feministak eman duen erantzuna. Argi utzi du kontua ez dela bakarrik Iruñean egin duten epaiketa; auziak denoi eragiten digula erakutsi du. Egoera, nolabait, birpolitizatzen ari gara, eta hori positiboa da.
Ardura kazetariena ere bada, zure ustez?
Bai, neurri batean bai. Finean, kontua da zapalkuntzaren zein aldetan kokatu: zapaltzailearen edo zapalduaren alde.
GIBa duten emakumeekin ere egiten duzue lan. Nolako lana da?
Duela hamalau urte hasi ginen. Orduan, maitasun erromantikoa eta bortxa jotzen genituen indarkeria matxistaren oinarri. Elementu horiek dira indarkeria sufritzeko arriskua ekartzen digutenak, eta elementu horiek dira, halaber, GIBarekin kutsatzeko arriskua ekartzen digutenak.
Edurne Elizondo
"Zenbat min, zenbat oinaze dago liburu honetan!". Horixe erran du emakume batek, Joxe Lacalle Uharte (Etxauri, 1951) argazkilariaren Memorias de Lacalle lanaren aurkezpenean (Txalaparta, 2017). Egin, Egunkaria eta bertze hainbat mediotan aritu zen urte luzez Lacalle. Karrikan. "Borroka egiten zutenen ondoan". Bada mina, baina bada lana, duintasuna eta besta ere. Garai baten memoria osatu du argazkilariak.
Urte luzez egindako lanaren emaitza jaso duzu liburu batean. Zer da argitalpen hori zuretzat?
Aspaldiko ametsa egia bilakatzeko aukera eman dit. Beti izan dut nire argazkiekin liburua osatzeko ilusioa, eta azkenean lortu dut. Lan horren bidez badakit nire argazkiak jende askoren gogoan geldituko direla betiko, eta horrek poz handia ematen dit. Erretiroa hartu nuenean, liburu hau osatzea zen nire helburua. Bizi izandakoa gogoratzea garrantzitsua da; karriketan bizi izandakoak gogoratu behar ditugu, eta gazteek ere jakin behar dute aurretik zer gertatu zen.
Herrialdean urte luzez gertatu denaren lekuko dira zure argazkiak. Garai baten memoria?
Bai. Esaten ohi den bezala, hobe irudi bat mila hitz baino. 400 argazki baino gehiagoren bidez istorio asko kontatu nahi ditut nire liburuan. Izan dut aukera gustura azaltzeko esateko nuena, irudi horien bitartez. Nik nahi izan ditudan argazkiak sartu ditut; nik aukeratu ditut gaiak, argazkilari gisa ezagututako errealitate horien berri emateko: emakumeen borroka, Bardeako tiro eremua, intsumisioa, Itoitz, manifestazioak... hamaika gai daude.
400 argazki baino gehiago jaso dituzu, milaka irudiren artean. Denak gordetzen dituzu?
Bai. Dena gordetzen dut. Negatibo guztiak ditut. Egin itxi zutenean, nire artxiboa Iruñeko delegazioaren egoitzan zegoen. Lortu nuen berreskuratzea, abokatuaren bidez, legez argazkilarionak direlako negatiboak. Epailearen baimenarekin atera ahal izan nituen guztiak. Hamaika kutxa atera nituen handik. Oroitzen naiz joan ziren guardia zibiletako batek esan zidala gustura ikusiko zituela nire argazkiak afari bat eginez. Ezetz erantzun nion, noski, ez zituela ikusiko, eta are gutxiago afari batean.
Negatibo horien artean denbora anitz eman duzu liburua osatzeko?
Bai. Garbitu behar izan ditut denak lehendabizi, gainera, digitalizatzeko. Xanpuarekin! Etxea hankaz gora jarri dut. Komunean zintzilikatzen nituen negatiboak lehortzeko!
Beti egin duzu lan negatiboekin?
Bai. Egunkaria-n, azken garaian, negatiboentzako eskanerra erabiltzen nuen. Baina argazki-filmekin aritzen nintzen beti. Kamera digitala erosi nuen gero, halere.
Izan zenuen lehendabizikoa gogoratzen duzu?
Bai, noski. 1970eko hamarkadan, Nicolas Ardanaz izeneko argazkilaria aritzen zen Iruñean. Nire aitaren laguna zen, eta haren bidez hasi nintzen, 1972an. Nire lehendabiziko kamera Zenit markako kamera errusiar bat izan zen. Kamera horrekin hasi nintzen Ardanazekin. Gehiago ikasi nahi nuen, eta hasi nintzen posta bidezko ikastaro bat egiten. Halere, argi nuen ikasteko modurik onena argazkiak egitea eta errebelatzea izanen zela, eta hori egin nuen. Etxean aritzen nintzen. Lehendabiziko argazkiak bota behar izan nituen, oso txarrak zirelako!
Argazkilari bilakatu aurretik, hala ere, ostalaritzan aritu zinen, ezta?
Bai. Gurasoek taberna zuten Jarauta kalean. Lacalle taberna. Haiek laguntzen aritzen nintzen, eta, gero, ezkondu nintzenean, nik hartu nuen negozioa, 1974an. Gure taberna izan zen legeztatu zutenean ikurrina jartzen lehendabizikoa.
Zure liburuak garai horretako memoriak ere ekarri nahi ditu gogora. Nolakoa izan zen garai hori zuretzat?
Hamaika istorio gertatu zitzaizkigun han. 1978an, adibidez, Kristo Erregeren Gerrilariak etorri ziren. Emaztea haurdun zegoen. Atea hautsi, eta tabernan sartu ziren, borrekin eta pistolekin. Telefonoz ere hamaika mehatxu jaso genituen. Ez nituen serio hartu, baina 1979. urtean bonba jarri ziguten tabernan. Gizon bat sartu zen, bi ardo eskatu, eta edan gabe komunera sartu zen. Hasieratik susmo txarra hartu nion, are gehiago ordaindu eta gero bederatzi pezeta han utzi zituenean. Komunera joan, eta poltsa bat ikusi nuen. Zabaldu, eta kableak ikusi nituen. Taberna hustu nuen, eta Poliziari eman nion abisua. Artezilari batek hartu zuen poltsa, eta lehertu egin zitzaion ateratzen ari zenean.
Nork jarri zuen?
Accion Nacional Española izeneko taldeak aldarrikatu zuen erasoa. Hori zen Batallon Vasco Español taldeko adar bat. Egun hartakoak fresko ditut gogoan, baina, batez ere, auzoko lagunen erantzuna dut gogoan.
Haien babesa jaso zenuen?
Bai. Sekulakoa izan zen. Auzolanean aritu ziren denak lehergailuak eragindako kalteak konpontzeko behar genuen dirua lortzeko. Auzo Elkartea, beste tabernatakoak, bizilagunak... mundu guztia zegoen laguntzeko prest. Bi hilabetez itxi behar izan genuen taberna, baina denen artean konpondu ahal izan genuen.
Taberna utzi zenuen azkenean, halere, argazkigintzaren aldeko apustua egiteko.
Bai. Lehendabizi denda zabaldu genuen. Bataioak, ezkontzak eta gisakoak egiten nituen. Baina ez zuen luze iraun. Eta hasi nintzen prentsan lanean. Egin egunkaritik deia jaso nuen. Eta baiezkoa eman nion. Haiekin hasi nintzen 1988. urtean. Denda baino gehiago gustatzen zitzaidan niri prentsaren mundua. Egin itxi zutenean, Egunkaria-n hasi nintzen. Argia aldizkariarentzat ere egiten nituen kolaborazioak, besteak beste.
Hedabide horien eskutik, kalean egon zinen zure kamerarekin. Zer oroitzapen duzu?
Garai bizia izan zen hura. Ez zen beti samurra. Polizia atzetik izaten nuen beti. Ezagutzen ninduten, eta markatuta nengoen. Aldi berean, kaleetan ez nintzen inoiz bakarrik sentitu. Beti izan dut kaleko jendearen babesa. Eta nik hor egon nahi nuen, kalean, langileekin, manifestazioak egiten zituztenekin, borroka egiten zutenekin.
Argazkiren bat ba al duzu, bereziki, gogoan?
Badut bat gogoan, oso gogorra izan zelako niretzat, oso tristea. 1995. urtean istripua izan zen Tebas-Muru Artederretako harrobian. Bi langile hil ziren. Goiz osoa eman genuen han, noiz aterako zituzten zain. Eta unea ailegatu zenean, gorpuak atera zituztenean, haien aurpegiak ikusi ahal izan nituen. Oso gogorra izan zen niretzat. Argazkia, egin, egin nuen, baina ez nuen argitaratu nahi izan.
Kalean izan zinen lanean, bai eta erakundeetako korridoreetan ere. Nolako harremana zenuen agintariekin?
Miguel Sanzekin, adibidez, oso harreman ona. Prentsaurrekoak hasi aurretik, gobernuaren egoitzako pasabideetan, zigarreta erretzera ateratzen zen, eta , askotan, ondora deitzen ninduen. Harekin egoten nintzen zigarreta erretzen eta hizketan. UPNko kideekin beti izan dut harreman ona. PSNkoek, ordea, ez zidaten hitzik ere esaten. Gutxirekin izan dut harremana. Yolanda Barcinarekin ere izan nuen harremana. Behin, sanferminetan, udaletxe barruan nengoen argazkiak egiten. Zapirik gabe nintzen, oraindik ere, eta bera etorri zitzaidan lepoan bat jartzera. Oraindik gordeta daukat.
Zailagoa izan da harremana kazetariekin?
Nik uste dut kazetariek gutxiesten dutela, neurri batean, argazkilarion lana. Bigarren mailako elementu bilakatzen dute argazkia, askotan. Beste modu batera egin daitekeela uste dut. Argazkia gehiago hartu behar dela kontuan. Noski, lan egiteko moduak asko aldatu dira. Ni Egin-en edo Egunkaria-n aritzen nintzenean, argazkiak errebelatu eta autobusez bidaltzen genituen, 17:00etako autobusean! Korrika ibiltzen ginen beti.
Hedabide ezberdinetako argazkilarien arteko giroa nolakoa izan da?
Oso ona beti. Ni jada ez naiz lanean ari, baina Nafarroako Argazki Kazetarien Elkarteko presidente naiz, oraindik ere. Beste argazkilariek ez dute nahi alde egitea. Eta ni kontent!
Gogorra izan zen zuretzat argazkilari lana uztea?
Bai. Ni gustura nengoen. Egunkaria-n egondako denboraz, adibidez, oso oroitzapen onak ditut. Argazkigintza izan da beti nire ofizioa, eta nire afizioa ere bai. Saiatu nintzen jarraitzen, baina Egin egunkarian aritu izanak ate asko itxi zizkidan. Inoiz ez dut ezkutatu ezker abertzalekoa naizela, eta horrek izan du eragina.
Ostalaritzan hartu duzu erretiroa, azkenean. Jarraitzen duzu argazkiak egiten?
Bai, noski. Kamera ez dut inoiz utziko. Kamera digitalarekin aritzen naiz, baina bai eta analogikoarekin ere. Orain, adibidez, paisaiak egitea asko maite dut. Urtero joaten naiz Iratira. Aurten huts egin dut! Paisaia lantzen hasi naiz, adibidez, tripodea erabiltzen. Arraroa da, kalean beti ibili bainaiz kamera eskuan helduta. Oraindik ere maite dut, adibidez, Maiatzaren Leheneko edo Martxoaren 8ko protestetako argazkiak egitea. Ez dut ohitura hori galdu.
Durangoko Azokan izanen zara?
Bai. Abenduaren 6an eta 7an. Han izanen naiz nire argazkien istorioak entzun nahi dituen edozeinentzat.
Kattalin Barber
Genero rolen arabera, pertsonek hiria eta ingurua modu desberdinetan baliatzen dituzte. Hiri batean askotariko beharrak daude, baina ez dira talde guztien beharrizanak kontuan hartzen herri eta hirien diseinua egitean. Errealitate horri aurre egin nahi dio Iruñeko Urbanas kolektiboak, eta genero ikuspegia hirigintzan txertatzea ezinbestekotzat jo du. Hori agerian uzteko, Jane's walk izeneko ibilaldiak antolatu dituzte Iruñeko Arrosadian, "auzoa beste modu batera begiratzeko".
Hirigintza genero ikuspegitik lantzen dute Urbanas kolektiboko kideek, 1999tik. Joan den larunbatean, Jane Jacobs arkitekto, pentsalari eta hirigile soziala inspirazio hartuta, bi ibilaldi egin zituzten; eta bihar beste bi eginen dituzte. Kalez kale ibiliko dira paseoan, Jacobsen esentziari jarraikiz: hiria guztientzat izan dadin hiriaren sorkuntzan guztiek parte hartu behar dutela dioen ideia. Jane's walk ibilbideak ez dira berriak. Urtero, maiatzaren 5ean, ekinaldiak eta ibilaldiak egiten dira mundu osoan haren omenez, kalea topagune eta elkarbizitzarako esparru gisa aldarrikatzeko. "Gure helburua da auzoa modu desberdin batean ikustea, elkarbizitza oztopatzen duten xehetasun txikiak zalantzan jarriz, eta herritarrak sentsibilizatuz", azaldu dute kolektiboko kideek.
Joan den larunbatean bi ibilaldi egin zituzten, eta bihar berriro eskainiko dituzte: 11:00etan eta 17:00etan, Arrosadiko Alfredo Floristan plazatik abiatuta. "Emakumeek eta gizonek egiten dituzten jardueren arabera erabiltzen ditugu gure auzoak. Egun, emakumeen %70ek egiten dituzte etxeko lanak eta zaintza lanak. Hortaz, beharrezkoa da genero ikuspegia txertatzea hirigintzan. Herritik eta herritarrentzat proposatzen ditugu auzoak. Garrantzitsua da herritarren arteko lotura eta harreman komunitarioak izatea auzoetan, eta kale eta plazen erabileren gainean pentsatzea. Hiri eta auzoen diseinua ez da neutroa".
Datuak eman ditu Urbanas kolektiboak: 15.221 pertsona bizi dira Arrosadian. Eraikinen %43k ez dute igogailurik, eta etxebizitzen %61 ez dira irisgarriak. Zaharrak dira, gainera, eraikin gehienak: 50 urte baino gehiago dituzte etxebizitzen %73k. "Aniztasun handia dago Arrosadian, eta, era berean, konplexua da auzoa. Espazio publikoak daude, baina ez dute elkarbizitza sustatzen. Gehien harritu gaituena irisgarritasunaren arazoa da", azaldu dute.
Hain zuzen ere, Arrosadia biziberritzeko oinarri izan nahi duen plana garatzen ari da orain Iruñeko Udala, eta hori baliatuz erabaki dute Jane's walk ekinaldiaren lehen ibilbidea han egitea. "Ekarpenak eta proposamenak udalaren planean islatzea da asmoa, aberasgarriagoa izan dadin".
Auzoko kideen babesa
Ibilaldia aurrera atera ahal izateko ezinbestekoa egin zaie Arrosadian bertan bizi direnen ekarpenak jasotzea. "Iruñeko auzo dinamikoenetarikoa da. Aberasgarritasun kultural handia dago, eta auzoaren alde egiten duten elkarte eta kolektibo asko". Horien guztien laguntza jaso dute Urbanas kolektiboko kideek ibilaldia garatzeko. Gune inklusiboak, bidegurutzeak, plazak, espazio irisgarriak eta ez irisgarriak kontuan hartu dituzte, besteak beste. Denera, hamabi geldialdiko bi orduko ibilbidea antolatu dute. Helburua hausnartzea eta iraganaren inguruan eztabaidatzea da, eta, era berean, auzoaren oraina eta etorkizuna ezagutzea, eta baita bere biztanleen kezkak jasotzea ere. Hirigintza sozialagoa aldarrikatu nahi dute.
Adierazgarria da auzoan zenbat merkataritza lokal huts dauden: Urbanas kolektiboko kideek adierazi dutenez, erabili gabe daude erdiak baino gehiago. Etxabeak, aldiz, ugaritu dira azken urteotan. 2007. urtean bihurtu zuten auzoko Isaac Albeniz oinezkoentzako kale. Auzokideek Arrosadiko Karlos III. etorbidea deitzen diote karrika horri. Arrosadikoak, halere, merkataritza du faltan.
Gelbentzu zinema izan zenaren eraikinaren paretik igaro da ibilaldia. 1963an ireki zuten, eta 1981ean, berriz, itxi. 2000. urtean antzoki bat hartzeko eraberritu zuten, baina hiru urte baino ez zuen iraun. "Zergatik ez da kultur arteko azoka bat egiten hemen?", bota du paseatzaile batek. Proposamenak ez dira falta bizilagunen artean, eta pozik agertu dira Urbanas kolektiboko kideak: "Joan den larunbateko ibilaldiek harrera ezin hobea izan zuten. Adin desberdinetako 50 pertsonak baino gehiagok parte hartu zuten. Ekarpen ugari jaso genituen geldialdi bakoitzean, eta bihar ere hala izatea espero dugu", azaldu dute.
Argi dute Urbanas kolektiboko kideek hirigintza plangintzetan ez direla emakumeak kontuan hartzen. Hori dela eta, beharrezkoak ikusten dituzte hirigintza prozesu parte hartzaile lotesleak, eta, era berean, herritarren sentsibilizazioa, genero ikuspegia zabaltzeko. "Adibidez, Genero Eraginaren Txostena egin behar da Madrilgo plangintza guztietan, eta oso interesgarria da. Hirigintzako profesional gehienek ez dute ikuspegi hau ezagutzen".
Auzo bat bizigarria izan dadin biztanle guztientzat pentsatu behar dutela gogorarazi dute Urbanas kolektiboko kideek. Jane Jacobs urbanistaren ideia garrantzitsu bat dute oinarri: kalea berreskuratu behar da ez bakarrik ibiltzeko espazio gisa, baizik eta eguneroko mugikortasunerako ere bai, era guztietako erabilerak eta pertsonak jaso eta nahasi ahal izateko.
I. Tubia - E. Elizondo
Ulises ekarri du gogora Ramon Contrerasek. Eta, hark bezala, bidaiaren garrantzia nabarmendu du. Nonbaitera ailegatzea baino inportanteagoa dela helmugara iristeko bidea, alegia. Horregatik, jakin arren epaileek ez dutela onartu Iruñeko Udalak frankismoaren krimenen aurka aurkeztutako kereila, "gizartearen kontzientzia pizteko eta herritarrak mobilizatzeko" tresna baliagarria izan daitekeela nabarmendu du. Badaki zertaz ari den, memoria historikoaren esparruan lanean ari den Bideko Mitxingorria taldeko kidea baita. "Oinarri soziala lortu behar dugu memoria horren alde, eta inpunitatearen aurka", erran du elkarteak antolatutako mahai inguruan.
Iruñean egin dute ekinaldia, "Frankismoaren inpunitatea zulatzeko" asmoarekin aurkeztutako kereilen inguruan. Bihar, hain zuzen ere, elkarretaratzea eginen dute Nafarroako hiriburuan, udalak aurkeztutakoa ez onartzeko erabakiaren aurka. 13:00etan eginen dute protesta, Nafarroako Justizia Auzitegiaren aurrean.
Iruñeko Udalak zehaztu du helegitea aurkeztuko duela epaileen ebazpenaren kontra. Nafarroako Gobernuko Herritarrekiko eta Erakundeekiko Harremanetako kontseilari Ana Ollok ere "tamalgarritzat" du epaileek kereila onartu ez izana. Erabaki horrek "biktimek egia ezagutzeko" duten eskubidea bermatzeko bidea oztopatzen duela salatu du kontseilariak.
Iruñea izan zen frankismoaren krimenen aurkako kereila aurkeztu zuen lehendabiziko hiria. Ekinaldi horren oinarrian herri mugimenduen, erakundeen eta unibertsitatearen arteko elkarlana dagoela nabarmendu du Fernando Mendiola historialariak. NUP Nafarroako Unibertsitate Publikoko irakaslea da, bai eta Memoriaren Autobusa elkarteko kidea ere, bertzeak bertze. Udalak, hain zuzen ere, NUPeko adituengana jo zuen kereila aurkezteko ikerketa egiteko laguntza bila. Hiriko agintariek agerian utzi dute, hala ere, gizarte mugimenduetatik auziari eman zaion bultzada "funtsezkoa"izan dela haientzat. "Memoriaren esparruan ari diren taldeen eskutik jaso dugu bidean urratsak egiten jarraitzeko lekukoa", azaldu du Joxe Abaurrea Iruñeko Udaleko zinegotziak, Bideko Mitxingorriak antolatutako mahai inguruan.
Testigantzak
Herritarren, udalaren eta adituen arteko elkarlanaren bertze adibide bat da 1936ko altxamendu militarra gertatu eta gero izan zen errepresioari buruzko testigantzak jasotzeko bulegoa martxan jartzeko ekinaldia. Herritar anitzek egin dute bulego horretara joateko urratsa, beren senideek edo haiek sufritutakoaren berri ematera. "Iruñeko Udalak kereila aurkeztu zuenean, epaitegi batean onar zitezkeen ehun elkarrizketa baino gehiago bagenituen grabatuta", azaldu du Mendiolak. Zehaztu du 1970eko eta 1980ko hamarkadetan errepresioa jasan zuten hainbat pertsonak ere jo zutela udalaren bulegora. "Interesgarria izan da horren berri ere jasotzea", erantsi du.
Hitz egiteko urratsa egitea ez da erraza izan herritar anitzentzat. Izan ere, urte luzez isiltasuna izan da nagusi frankismoaren garaiko errepresioaren inguruan. Memoria lantzeko taldeek lan handia egin dute esparru horretan ere. "Kereila bat aurkezteko testigantzak jaso behar dira, agiriak erakutsi, lekukoak... Jendea konbentzitu behar dugu urratsa egin dezaten, eta prozesuan lagundu behar ditugu, une oro", azaldu du Contrerasek.
Eta prozesua ez da erraza; ez da atsegina. Izan ere, agerian gelditzen ari da justiziaren jarrera zein den. Horixe nabarmendu du Contrerasek: "Gertatu zena ukatzen ari dira". Horregatik, helburu nagusitzat jo du egun dagoen inpunitatearen aurka lan egitea. Udalek edo herritarrek aurkeztutako kereilek epaitegietan bide motza egiten badute ere, karrikan, eta herritarren artean, gertatu zenaren bozgorailu izan behar dutela argi du Bideko Mitxingorria elkarteko kideak.
Iruñeko Udalak ez du amore eman nahi, eta "ahalik eta urrutien" ailegatu nahi duela argi utzi du Joxe Abaurrea zinegotziak. "Aurrera egin nahi dugu bidean, eta Europara ailegatu, giza eskubideen epaitegira", nabarmendu du.
Iruñeko Udalak aurkeztutako kereilarekin bat egin zuten hainbat herritarrek, Abaurreak gogoratu duenez, eta haien bidez ere auziak urratsak egiten jarraitzeko aukera badela erantsi du zinegotziak. "Udala aldatuko balitz, eta prozesuarekin ez jarraitzea erabakiko balu ere, kereilak aurrera segitzeko aukera izanen luke", zehaztu du. Inpunitatearen harresia zulatzea da helburua.