Martxoaren 26an, BERRIAlagunen batzarra egin zen Iruñean, Zaldiko Maldiko elkartean. Lagunarteko giroan, hedabidearen ibilbidea, berritze prozesua eta erronkak azaldu zituzten Martxelo Otamendi BERRIAko zuzendariak, Andoni Alvarez BERRIAlaguna egitasmoaren koordinatzaileak eta Pello Urzelai teknologia berrietarako arduradunak. Nafarroako Hitza-ren garapena eta etorkizuneko proiektuak ere hizpide izan zituzten parte hartzaileek; besteak beste, hil honen bukaeran aurkeztuko den webgune berria.
Zinemara, oztoporik gabe
Itsuen nahiz gorren eguneroko bizimodua oztopoz josia dago. Arloz arlokako gabeziek zaildu dezakete pertsona horien bizimodu arrunta, eta aisialdia ez da salbuespena: pelikula baten proiekzioa, kontzertu bat edo bestelako edozein kultur jarduera oztopo bihur daiteke ikusteko zein entzuteko arazoak dituenarentzat. Navarra de Cine elkartea, Orange fundazioarekin batera, aspaldi ari da zinema pertsona horiengana hurbiltzeko ahaleginean. Berriki, itsu eta gorrentzako prestatutako areto bat ireki du Morea merkataritza guneko Golem zinemetan. Asteartero eskainiko ditu filmak, ohiko emanaldien prezio berean.
Navarra de Cine elkarteak Deustuko Unibertsitatearekin elkarlanean garatutako Acceplay sistema erabiliko du areto horrek astearteroko emanaldietan. Itsu eta gorrentzat, bientzako tresnak erabiltzen ditu, pelikula jarraitu ahal izan dezaten. Itsuek entzungailuak eska ditzakete, eta filmean ahots bidezko deskribapena jasoko dute, pantailan agertzen diren elementuak azalduz. Besteak beste, pertsonaien erreakzioen edo paisaien berri emango zaie. Pertsonaien arteko elkarrizketen arteko hutsuneetan doaz mezu horiek, modu sinkronizatuan.
Gorrek, bestalde, zinemako pantaila nagusiaren azpian dagoen pantaila txiki batean jasoko dute filma jarraitu ahal izateko laguntza. Bertan, azpidatzietan irakurriko dute pertsonaiek esaten dutena —kolore bana izango du pertsonaia bakoitzak, errazago identifikatzeko— eta baita pelikulako beste soinu adierazpenen erreferentziak ere; musikarena, kasurako.
Modu horretan, itsuentzat eta gorrentzat ez ezik, gainerako publikoarentzat ere erabilgarria izango da aretoa: soinu bidezko azalpenak itsuek soilik jasoko dituzte entzungailu bidez, eta azpidatziak pantaila nagusitik kanpo izanen dira, behar dituenak bakarrik erabil ditzan. "Denak kontuan hartzen dituen sistema" lortu dutela dio Dimas Lasterra Navarra de Cine elkarteko zuzendariak, "jendea lagunekin edo senideekin zinemara joan ahal izateko, elbarritasuna nork duen eta nork ez kontuan hartu gabe".
Lasterrarentzat, "guztiontzako diseinu bat" sortzea da lehentasuna: "Lortu behar dugu diseinatzen den guztia pertsona guztientzat izatea, pertsona horiek urritasuna izan edo ez". Morean estreinatu berri duten aretoak, behintzat, lortu du hori, "bakoitzari behar duen laguntza eskainiz".
"Asko dago egiteko"
Katixa Castellano Asorna Nafarroako gorren elkarteko komunikazio arduradunarentzat, "albiste bikaina" da aretoaren irekiera, "edozein aurrerapen beti delako positiboa". Aretoko sistema probatzeko aukerarik izan ez badute ere, pozik daude elkartean, "jasotako azalpen teknikoen arabera sistemak itxura ona duelako". Edonola, entzumen edo ikusmen urritasuna duten pertsonei aisialdia hurbiltzeko orduan "oraindik asko egiteko" dagoela uste du. Gorrez mintzo da, batez ere, Castellano, eta bata bestearen atzetik aipatu ditu aisialdian topatzen dituzten gabeziak: "Egokitutako proiekziorik ez, keinu hizkuntzarik gabeko antzerki eta ikuskizunak, interpreterik gabeko ikastaroak...". Telebistak legez derrigortuta daude interpreteekin ordu kopuru jakin bat eskaintzera. Baina, Castellanoren hitzetan, "ez dute betetzen".
Aspaldiko borroka
Urritasuna duten pertsonentzako zinema eskaini ahal izatea ez da izan egun batetik bestera lortutako garaipena. Borroka horretan luze ari dira Navarra de Cine elkartekoak; halako zortzi areto atonduak dituzte Espainiako Estatuko beste zortzi hiritan, eta Iruñekoa izan da azkena.
Lasterrak dioenez, batetik, urritasuna duen pertsona "konbentzitu" behar da, "zinemaz goza dezakeela senti dezan". Bestetik, zinema aretoetako programatzaileak eta banatzaileak ere konbentzitu behar dira, urritasuna duten pertsonentzat egokitutako filmak eskain ditzaten. Lasterrak dioenez, hori egin ezean "masa kritiko bat eta publikoaren zati bat galduko luketela ulertarazi behar zaie".
Bide bikoitzeko lan horretan, beraz, "normaltasunerantz ibiltzen joan behar dugu, halakoak albiste izan ez daitezen, eguneroko kontua baizik". Oraingoz, egunerokoa ez, baina astearterokoa izango da itsu eta gorrentzat zinemaz gozatzeko aukera. Hasteko, Pride filma eskainiko dute (Erresuma Batua, 2015).
9
Iruñea-Logroño autobia bukatzeko denbora, urtetan
Orain dela bederatzi urte zabaldu zuten Iruñea eta Logroño (Espainia) lotzen dituen A-12 autobia, baina bukatu gabe zegoen. Mariano Rajoy Espainiako presidenteak inauguratu du Logroñoko lotunea, bozen bezperan. Ehun milioi euroren kostua izan du 6,5 kilometroko zatiak.
“Denetarik dugu, dantzetan oso aberatsa baita Nafarroa”
Ortzadar elkarteak 40 urte daramatza dantza tradizionala ikertzen eta sustatzen. 2005ean, Nafarroako Kultur Ondarearen Legea onartu zenean, lan horri testuinguru berria emateko aukera ikusi zuten. Hala abiatu zen Nafarroako Dantza Tradizionalaren Inbentarioa, atlasa ere badakarrena. Besteak beste, Karlos Irujo (Iruñea, 1960) ibili da inbentarioa osatzeko jardunean.
2005ean abiatu zen proiektua, kultur ondarearen legea onartu zenean, baina zuek hamarkada luzeak daramatzazue dantzaren inguruan lanean, ezta?
Momentu jakin batzuetan, gauza ezberdinak elkartu eta berriak sortzen dira. Guk, berez, 40 urte daramatzagu esparru honetan lanean. 2005ean kultur ondarearen legea onartu zuten, eta guk, ostean, bi txosten etnografiko egin genituen; batetik, Ituren, Zubieta eta Lantzeko inauteriak, eta, bestetik, Erronkariko hiru behien zerga kultur ondare gisa har zitzaten. Hortik abiatu genuen egitasmoa. Esku artean zehazki zer dugun jakin behar dugu, eta hortik aurrera, aitortza zerk merezi duen erabaki, edo babes neurriak zehaztu. Hortik abiatu ginen, eta gurera ekarri genuen legeak zioena. Pentsatu genuen diagnostiko bat egin behar genuela, dantzak gurean nola dauden eta denboran nola garatzen diren aztertzeko. Eta horrekin hasteko tresna bat behar genuen. Inbentarioa da tresna hori. Alegia, diagnostikatzea zeintzuk diren Nafarroan ditugun dantzak. Hor daude, besteak beste, dantza berriak, zaharrak, berreskuratuak, birsortuak... Mota askotako dantzak topatu ditugu bidean.
Argitu behar da inbentarioa eta atlasa bi gauza ezberdin direla.
Bai, ez dira gauza bera. Inbentarioa dantzen zerrenda da, zer dagoen identifikatzea. Atlasean, ordea, dantza bakoitzari dagokion fitxa dago. Horren barruan, dantzari buruzko azalpenak aurki daitezke, ezaugarri nagusiak azalduz. Eta horrekin batera, partiturak, bideoak, audioak eta halakoak ere izango dira. Hori ere zabaldu ahalko litzateke. Hain zuzen ere, hori da gure asmoa, jendearekin batera osatzea fitxa horiek.
Egitasmo zabalago baten parte da hau guztia. Nafarroako Dantza Tradizionalaren Behatokiaren parte, hain zuzen ere.
Behatokian jarraipen bat egingo dugu, tradizioa eta dantza nola dagoen aztertzeko. Leku batzuetan helduek egiten dituzte dantzak, beste batzuetan galtzear daude, eta beste leku batzuetan oso osasuntsu daude. Egoera ezberdinak dira. Beraz, behatokiaren funtzioa da diagnostiko hori noizbehinka eguneratzea.
Eta abian da jada egitasmo hori?
Bai, martxan dago. Aurten, jada, hainbat tokitan egon gara, gauzak filmatzen eta halako diagnostiko bat egiten. Noski, gure baliabideak murritzak dira, gu amateurrak baikara eta denbora librean egiten baititugu gauza horiek. Saiatzen gara proiektua leku bakoitzean azaltzen —Leitzan eta Cortesen egon gara, besteak beste—, gure proiektua auzolanaren gisara ikusten dugulako, eta denon artean egin nahi dugulako. Adibidez, orain Aranoko dantzei buruzko fitxa egiten ari gara. Gero haiengana joango gara, eta haiek esango digute zer sartu eta zer ez, bi aldeen arteko elkarlana izan dadin. Izan ere, haien dantzak dira, eta haiek ezagutzen dituzte. Guk sinesten dugu halako proiektu parte hartzaileetan.
Testigantzak oso garrantzitsuak izango dira lan horretan...
Bai, eta gustatuko litzaidake hori azpimarratzea. Tokian tokiko aldizkarietan agertu nahi dugu, jendearengana hurbildu nahi dugulako. Herrietako jendeak badaki zer dantzatzen den herrietan; edo nork dantzatzen duen oso ongi jota edo porrusalda. Testigantza horiek oso garrantzitsuak dira era honetako proiektuetan.
Zer motatako dantzak dauzkagu Nafarroan?
Denetarik. Nafarroa oso aberatsa da dantzetan. Euskal Herria, dantzei dagokionez, hemen bildu daiteke. Gipuzkoan eta Bizkaian bezala, ezpata dantzak ditugu. Ez dira berdinak, baina ezpata dantzak dira. Bestalde, batez ere ingurutxoak ditugu, guk dantza sozialak deitzen ditugunak: jotak, porrusaldak eta halakoak. Horrez gainera: makil dantzak, arku dantzak, zinta dantzak... denetarik daukagu.
Eta nafarrok ezagutzen al ditugu gure dantzak?
Topikoetan eta tipikoetan geratzen gara. Jota ezagutzen dugu, eta dantzatzen da, nahiz eta geroz eta gutxiago dantzatu... Badira dantza ezagunak. Nork ez ditu ezagutzen Otsagabiko edo Lesakako dantzariak? Eta Lantzeko zortzikoa? Baina badira beste asko galtzeko bidean daudenak, eta ezagunak ez direnak.
Eta dantzatzen ditugu?
Badago dantzarako ohitura, baina galtzen ari da. Guk oso erraz sartu izan ditugu polkak, mazurkak edo garai bateko modazko dantzak. Baina oraindik ez gara ausartzen, adibidez, dantza sueltoa sartzera. Dantza suelto modernoa nahi dut esan: rocka, popa eta holakoak. Guk ez ditugu horiek sartu izan, ez garelako ausartu. Eztabaida hori ematen ari da. Nik gogoan dut gure garaian diskotekan dantzaldia beti bukatzen zela jota batekin. Gauza horiek gero eta gutxiago ikusten dira.
Tradizioak, izan ere, eraldatu beharra du, bizirik iraun nahi badu.
Etengabe aldatzen eta birsortzen da tradizioa. Horregatik, guk hasieratik hautua egin genuen tradizioa birsortzeko borondatea daukaten adierazpen berriak inbentarioan sartzeko. Adibidez, Iruñeko ezpata dantza, Duguna taldeak egiten duena, edo Iruñeko kauteroen dantza. Ez dira emanaldi gisara egiten, folklorean sartzeko baizik.
2.500 kilometro
Pausorik pauso beti bidea eginez, geroa irabaziko genuela ikasi genuen Lizarran, duela orain hogeita bortz urte; ttipi-ttapa, ttipi-ttapa, korrika ere hogeita hamabortz urte daramatzagu; eta aurtengo Nafarroa Oinez-en lema Hamabortz, ama bat izanen da...
Jazz doinuak eraldatutako film ezagunen musika
Filmetara egingo dute salto, ostegunean, pianoaren hotsak eta Nerea Erbiti eta Teresa Zabalzaren ahotsek; Far Westean girotutako western pelikuletatik hasita, komedia eta thriller beldurgarrienetara. Film ezagunen musika hartu, eta jazz doinuez lagunduta eraldatuko dute, inspirazioari ateak irekiz. Jazz estiloan sona handiko musikariak dira bi iruindarrak: mezzo-sopranoa da Nerea Erbiti; Teresa Zabalza, berriz, abeslaria eta piano jotzailea. Iruñeko Tres Reyes hoteleko Ingles tabernan eskainiko dute Jazz eta zinema emanaldia, 19:30ean. Saiorako sarrera doakoa da.
Hiru pertsona hil dira Nafarroan lan istripuz urtea hasi zenetik
Hiru hilabete, beste horrenbeste heriotza. 2015. urtea hasi zenetik, hiru behargin hil dira Nafarroan, lan istripuz, LAB sindikatuak salatu duenez. Azkena, iragan larunbatean, martxoaren 28an, Noaingo Gescrap enpresan: hainbat behargin lanerako makine...
Duintasuna legearen bazterrean
Margarita, 72 urteko tafallarra. Nafarroako Gobernuak ukatu egin dio Gizarteratze Errenta, dagoeneko 300 euroko alargun pentsioa jasotzen duelako. Bi urte daramatza haren alaba Edurneren 65 metro koadroko etxean bizitzen, ezin diolako alokairuari aurre egin. Ahmed, 33 urteko senegaldarra. Egunotan Iruñeko aterpetxe publikoan bizi da, baina gehienezko egonaldia betetzean, kale gorrian gelditu beharko du. Ez du errentarik jasotzen, paperik ez duelako. Mikel eta Aitziber, 35 eta 33 urteko iruindarrak. Bi seme dituzte, Oinatz eta Inhar. Aspaldi amaitu zitzaien langabezia saria, eta gobernuak ematen dien oinarrizko errenta ez da 900 eurora iristen. Duela hilabete hasi ziren Elikagaien Bankura jotzen, laguntza eske.
Ausaz hautatutako adibide errealak dira aurreko guztiak (izenak faltsuak izan arren). Ez dira muturrekoenak, ezta dramatikoenak ere; Nafarroan, egunero-egunero errepikatzen diren hondamendi txikiak baizik. Etxeko intimitatean gertatzen diren drama isilak.
Halakoak saihesteko onartu zuen legebiltzarrak Oinarrizko Errenta arautzeko legea. 2011. urtean, ordea, UPN-PSN gobernu koalizioa agintean zela, araua aldatu zuen Elena Torres kontseilari sozialistak, eta errenta jasotzeko baldintzak gogortu. Gizarteratze Errenta izena eman zioten asmakariari, baina ironikoki, jende gehiago baztertzeko eta gizarte errentatik at uzteko balio izan zuen.
Ordutik, Oinarrizko Errentaren aldeko Plataformak hamaika protesta ekintza antolatu ditu Nafarroa osoan, eta oposizioko alderdiekin batzartu da, irtenbide bat adosten saiatzeko. PSNk, ordea, saialdi horiek guztiak boikotatu ditu, bere legeari zuzenketa propioak aurkeztuz —eta beste guztien kontra bozkatuz—. Ondorioz, plataformako bozeramaileek behin baino gehiagotan salatu dutenez, sozialistek "urardotu" egin dituzte balizko aldaketa guztiak.
Folletoi honen azken atala otsailaren 26koa da. Egun horretan, Gizarteratze Errentaren laugarren erreforma onartu zuen Nafarroako Parlamentuak. Erreforma horri esker, errentaren zenbatekoak eta iraupena handitu zituen legebiltzarrak —30 hilabetetik 36ra—, eta horrez gainera, 25 urtetik 18ra jaitsi zuen errenta jasotzeko langa. Bildu, Aralar, Ezkerra eta Geroa Bai taldeek beste proposamen bat aurkeztu zuten, eta bertan, Oinarrizko Errentaren Aldeko Plataformaren eskaerak jasotzen ziren —besteak beste, gutxieneko erroldatzea bi urtetik urtebetera jaistea, laguntzen luzapena erraztea eta, diru saria emateko garaian, herritarren egoera administratiboa aintzat ez hartzea—. PSNk, ordea, bizkarra eman zien eskaera horiei, eta ez zuen bere proposamenaren gaineko zuzenketarik onartu. Ondorioz, sozialisten erreforma izan zen aurrera atera zen bakarra. Iragan den astean jarri zen indarrean.
Erreforma, "adabaki bat"
Legearen moldaketa onartu eta berehala, Oinarrizko Errentaren Aldeko Plataformak eta Pobreziaren Aurkako Sareak "ezinegona" adierazi zuen ohar batean. "Sentsazio gazi-gozoa dugu uneotan, Gizarteratze Errentaren erreformak hobekuntzak ekarriko dituela onartzen dugun arren, jende asko sistematik at geldituko delako aurrerantzean ere".
Zehazki, 11.700 familiak jasotzen dute Gizarteratze Errenta gaur egun, baina pobreziaren kontra lan egiten duten erakundeen arabera, legeak bazterketa egoeran utzitakoak 2.500 eta 3.500 artean lirateke Nafarroan bakarrik. "Ez da txikikeria bat". Horregatik, erreforma "erdibidean" gelditu dela uste dute Oinarrizko Errentaren Aldeko Plataformak eta Pobreziaren Aurkako Sareak. "Borrokan segitu beharko dugu", laburbildu zuten elkarteek oharrean.
65 urtetik gorakoena eta paperik gabeko etorkinena dira sektorerik kaltetuenak, ezinen baitute inongo diru laguntzarik eskatu. Egiazki, PSNren testuak "65 urte baino gehiago izanda, familia kargarik ez duten pertsonak" uzten ditu balizko hartzaileen multzotik kanpo, baina erakunde sozialek azpimarratu dutenez, adineko gehienak daude talde horretan, "oso erretiratu gutxik baitituzte familia kargak". Hortaz, aurrerantzean ere, bestelako diru sarrerarik ez duten pentsiodunek ere ez dute oinarrizko errenta jasotzeko aukerarik izanen. Bestalde, erreforma berriak etorkin asko kale gorrian bizitzera kondenatzen dituela nabarmendu dute pobreziaren aurkako taldeek.
Erdibidean gelditutako erreforma izan arren, UPN eta PP alderdiek kontra bozkatu zuten, eta bi argudio eman zituzten: bata, garestiagoa izanen dela —errentak 32,3 milioi euroren gastua eraginen duela esan zuen Iñigo Alli Gizarte Politikako kontseilariak—; eta bestea, deialdi efektua eraginen duela: "Gizarteratze Errenta zabaltzea katastrofikoa izanen da, baldintzarik gabeko diru sari bihurtuko delako. Hartzaileek ez dute lana bilatzeko beharrik izanen, eta horrek deialdi efektua eraginen du", ohartarazi zuen Allik. Eragile sozialen aburuz, kontseilariaren hitzak "eskandalagarriak" dira, "beharrak dituzten pertsonak alferrak direla iradokitzen baitu".
Euskahaldunak, egoerak iraultzen
Korrikak, Urepeletik abiatu zenetik, kilometro batzuk egin ditu. Egia erran, ibilbidearen zatirik handiena egina du jada.
Urepelen euskahaldun askok parte hartu zuten. Hasiera ekitaldian Euskal Herriko leku desberdinetatik etorritako jendea ikusteko aukera izan genuen.
17:00etan korrika hasi eta 158 kilometro egin ondoren, Dantxarinetik Baztanera sartu zen lasterketa. Festa, algara eta poza baztandarren artean, bi urte zain egon ondoren hor baitzen Korrika. Eguraldia fresko, baina giroa, bero-beroa.
Arraiotzen argazki eder bat ikusi genuen: umetxo bat 92 urteko emakume bati lekukoa pasatzen. Euskaraz bizitzeko nahiaren irudikapena. Nafarroako jendarteak duen grina argazki bakar horretan laburtzen ahal da, belaunaldi desberdinak ikusi eta tartean dauden guztiak aintzat hartzen dituena.
Baztandik karrerak Ultzaman jarraitu zuen. Eguraldia lainotsu. Laino itxia. Baina hori ez zen eragozpena izan, jendea errepidera ateratzeko.
Korrika Iruñerrira hurbiltzen ari zela, parte hartzea oraindik eta handiagoa izaten hasi zen. Geroz eta jende gehiago elkartzen ari zen errepidean. Arre, Atarrabia eta Uhartetik sartu zen eskualdera. Kaleek oso estu ematen zuten. Estuegi, halako jendetza hartzeko.
Nafarroako furgonetan zihoan lantaldearen zereginak konplikatzen hasi ziren orduantxe: bideko jendea baztertu beharra furgonetak sartu ahal izateko, bidegurutzeak ongi itxi karreran oztoporik ez topatzeko... Oro har, lan bikaina, eta kilometro andana, boluntario horien hanketan pilatuta.
Eguna atzean utzi eta gaua hasia zela sumatu zen. Horrekin batera, euria gogotik. Baina hori ere ez zen oztopo izan. Jendearen parte hartzea itzela izan zen. Lekukoaren zain jende mordo bat ikusi eta hori gainditzerik ez zegoela pentsatzen zuenak hurrengo kilometroa ikusi baino ez zuen egin behar. Gauari eta eguraldiari jendeak eman zion argia eta berotasuna. Metafora ematen ahal du, eta horretatik baduen arren, errealitatea ere bada.
Bengala asko ikusteko aukera izan genuen: Indar Gorri taldekoek 80ko hamarkada ekarri ziguten gogora, Iruñeko Peñen Federazioak argiz eta soinuz uxatu zituen doloreak, eta Zizurren, Barañainerako bidea markatu ziguten.
Alde Zaharrean ikusi ahal izan genuena ikaragarria izan zen. Eta, horrez gain, Iturrama, Donibane, Berriozar, Buztintxuri... Auzoetako eta herrietako jendea kalean, euskara ahoan zutela.
Euskararen egoera iraultzeko beharra dagoela agerian utzi zuen jendeak egun horietan, eta normalizazioaren bidean urratsak korrika egin behar direla adierazi zuen.
Iragan asteazkenean, Vianatik sartu zen berriz Korrika Erresuma Zaharrean. Eta, larunbatera bitartean, orain arte bisitatu ez dituen eskualdeak zeharkatuko ditu. Soroak, gazteluak, lakuak, mendiak... Zenbat gauza ikusteko eta zenbat bizipen izateko. Bigarren sartu-irten hori, gainera, gobernuarentzat euskalduna ez den eremutik egin zuen lasterketak. Ea Korrika pasa ondoren ere gauza bera erraten ausartzen diren gure agintariak. Izan ere, iragan ostiralean bizi izandakoaren errepikapena izaten ari dira egun hauek ere: euskahaldunak korrika egiten, euskahaldunak euskara aldarrikatzen, euskahaldunak euskaraz bizi nahi dutela ozen erraten.
Orain arte aukerarik izan ez duenak korrika egiteko abagunea izanen du. 29an Bilbon elkar ikusteko aukera izanen dugu. Bertan, lekukoan sekretupean joan den mezua entzun ahal izanen dugu. Euskal Herria Korrikan. Euskahaldunak egoera iraultzeko irrikan.