Lanean jarraitzeko gogoz dira BASATI taldeko albaitariak. Horretarako, herritarren laguntza eskatu dute. Teaming bidez, hilean euro bateko ekarpena eginez elkarte horri babesa emateko aukera bada. www.teaming.net/basati helbidearen bidez egin daiteke ...
Ahulenak laguntzeko prest
Bertze hainbat animaliarekin partekatzen dute etxea herritar anitzek. Txakurrekin eta katuekin, batez ere. Legez babestutako animaliak dira horiek, baina horrek ez du erran nahi babes hori beti jasotzen dutenik. Berriki, Bartzelonan, karrikako katuak artatzen eta zaintzen dituen elkarte baten egoitzari su eman dio pertsona batek. Hamar katu hil ditu erasoak.
Nafarroan ere animalien aurkako tratu txarrak gertatzen dira: karrikan abandonatzen dira txakurrak eta katuak; oilarren arteko borrokak egiten dira, bai eta txakurren artekoak ere. Foruzaingoak badu eskumena halakoetan parte hartzeko, baina animalien aurkako tratu txarren esparruan, oraindik ere, laburra izaten da, kasu gehienetan, herritarren salaketek egiten duten bidea.
Gauzak aldatzeko gogoz dagoen jendea bada, hala ere. BASATI elkarteko kideak dira horren adibide. Iazko irailean jarri zuten taldea martxan, babesgabeko animaliak artatzeko. Albaitari talde iraunkorra da, eta haien lana ahulenen esku jarri nahi dute.
Hogei albaitari inguruk osatzen dute BASATI. Ez dira elkarteko profesional bakarrak. Abokatuak, kriminologoak, kazetariak eta biologoak ere badira, bertzeak bertze. Alfonso Bañeres da kideetako bat. Albaitaria. Argi utzi du haien helburua zein den: "Babesgabeko animaliak artatzea da gure lana. Jaberik ez duten animaliak, bai eta tratu txarrak jasan dituztenak ere". Zehaztu du, hala ere, elkarteak ez duela animaliak babesteko ohiko elkarte baten modura funtzionatzen. "Gure helburua ez da herritarrek guregana jotzea". Albaitari gehienak kliniketan ari dira lanean, eta esparru horretan aritzen da elkartea, hain zuzen ere.
Segida eta babesa eman
"Guregana anitzetan ailegatzen dira zauritutako animaliak, edo gaixo direnak. Jaberik ez dutelako, edo tratu txarrak jasan dituztelako. Halakoetan, beti artatu izan ditugu. Elkartearen bidez, lan horri segida eman nahi diogu, eta, gainera, babesa. Lan profesionala egiten ari garela ziurtatu, eta balioa eman, hori da kontua", azaldu du Bañeresek.
Animalia babesgabea artatzen duen albaitaria elkarteko kide bada, BASATIri emanen dio egindako lanaren berri, eta elkarteak ordainduko dio egindako lan hori. Elkarteko kideen asmoa da, noski, osatzen duten sarea gero eta handiagoa izatea. "Gero eta gehiago bagara, hobeki artatu ahal izanen ditugu guregana heltzen diren eta bestelako babesik ez duten animaliak".
Lan hori ordaindu ahal izateko, proiektua lagundu nahi dutenen eskutik jasotzen dutena baliatzen dute. Hainbat ospitaletatik, adibidez, materiala heldu izan zaie. "Pertsonentzat jada erabilgarria ez den materiala da, baina beste animaliak laguntzeko balio diguna". Gisa horretako laguntzak jasotzen jarraitzeko bideak aztertzen ari dira elkarteko kideak, bai eta dirua lortzeko bertzelako moduak ere, haien lanak aurrera egin ahal izan dezan.
Foruzaingoarekin ere elkarlanean ari dira BASATIko albaitariak eta bertzelako profesionalak. Txakurren arteko borroketan erabilitako animaliak artatu dituzte elkarlan horri esker, adibidez, bai eta borroketan erabilitako oilarrak ere. "Horrelakoak egiten dira Nafarroan, oraindik ere", salatu du BASATIko albaitariak.
Tratu txarrak jasan dituzten animalien esparruan, albaitarien zaintzaz harago joan nahi dute elkarteko kideek. Salaketak jartzeko laguntza eskaini nahi dute, eta haien txostenen bidez, halako jarduerak zigortzeko urratsak egin, bertzeak bertze. Pozoitutako animaliak artatzea, eta gisa horretako jarduerak salatzea eta haiei aurrea hartzea ere bai.
Txakurrak eta katuak ez dira BASATIko kideek artatzen dituzten animalia bakarrak. Berriki hegazti harrapari bat sendatzeko aukera izan zuen Bañeresek berak. Nafarroan, gobernuak badu basafauna artatzeko zentro bat Ilundainen. Baina egungo egoera kaskarra dela nabarmendu du Bañeresek. Han aritua da bera, baina egun zentroak albaitaririk ez duela azaldu du. "Ez albaitaririk, ez beste langilerik ere", erantsi du. Murrizketek eragin dute egoera hori, eta ondorioak, noski, animaliek jasanen dituzte.
Etxauri, txakurrak eta neskak
Urte hasieran, uholdeek hartu zuten Nafarroako Gobernuak etxerik gabeko txakurrentzat Etxaurin duen egoitza. Dozena bat animalia inguru zendu ziren, kaioletatik ezin atera. Etxauriko Neskak taldeko boluntarioei esker, bertze anitz salbatu ahal izan zituzten, txakurrak laguntzera agertu baitziren.
BASATIko albaitariak ere aritu ziren txakurrak artatzen. "Denera 28 animalia hartu genituen". Haietako hainbatek kaioletatik ihes egiten saiatu zirenean egindako zauriak zituzten, bai eta elkarri egindako hozken arrastoak ere. Haiek sendatzen aritu ziren Bañeres eta elkarteko gainerako kideak.
Etxauriko Neskek eskertu zuten laguntza. Gobernuaren egoitzako txakurrak artatzen dituen boluntario taldea dago elkarte horren atzean. Txakurrak zainduko dituzten familiak bilatzen dituzte, eta egoitzan dauden bitartean ere, paseatzera ateratzen dituzte, haien egonaldia samurrago bilakatzeko asmo bakarrarekin.
Etxauriko Nesketako bat da Susana Garmendia. Babesik gabeko animaliak artatzea zer den ederki daki. Halakoxeak izaten direlako txakurtegira ailegatzen direnak. Etxerik gabe gelditu diren animaliak.
Ilundaingo zentroan bezala, murrizketen ondorioak sumatu dituzte Etxaurin ere. Bereziki, Etxaurin bizi diren animaliek sentitu dituzte, krisiaren aitzakian, etxerik gabe gelditu direlako haietako anitz.
Krisiaren aitzakian. Horixe nabarmendu du Garmendiak, hain zuzen ere. "Krisia aitzakia izan da jende anitzentzat. Txakurra zaintzeaz nekatu, eta, haien burua nolabait zuritzeko edo, krisiaren aitzakia erabiltzen dute animalia zaintzen ez jarraitzeko", salatu du Etxauriko Nesken taldeko kideak. "Egonen da halabeharrez txakurra utzi behar izan duena, baina kasu gehienetan krisia aitzakia hutsa da", berretsi du Garmendiak.
Etxaurikoaren gisako egoitzetara ailegatzen diren txakurren soslaia, gainera, hagitz nabarmena dela erantsi du Susana Garmendiak. "Gehienak ehizarako erabiltzen diren txakurrak dira", azaldu du.
Ehiza garaia amaituta abandonatzen dituzte txakur horiek haien jabeek. "Bertze anitz akabatu egiten dituzte; nik ikusi izan ditut lepoan sokaren arrastoa zuten txakurrak", azaldu du Etxauriko Nesken taldeko boluntarioak.
Uda ere txakurrak abandonatzeko garaia izan ohi da. Garmendiak gogoratu du: "Txakurra oporretara ezin dutelako eraman txakurtegira eramaten dutenak animalia abandonatzen ari dira". Arduraz jokatzeko beharra berretsi du. "Gure babespean diren animaliak dira, eta ez du balio babes eta ardura horri uko egiteak, bertzerik gabe".
Ardura hori hartzeko prest denak Etxaurin baditu txakur anitz adoptatzeko zain. "Egoitza beteta dago", erran du Susana Garmendiak. Laguntza behar dute. Etxauriko Neskak taldeko kideak laguntza hori emateko prest dira. BASATIko albaitariak eta gainerako profesionalak ere bai. Babesgabeko animaliak artatzen eta zaintzen jarraitu ahal izateko.
PONEYAK EZ ERABILTZEKO PROTESTA
Zezenekin batera, bertze hainbat animalia erabiltzen dituzte Iruñeko bestetan. Barraketara haurrak gainean ibiltzeko poneyak ekarri dituzte azken urteotan. Eguzkipean orduak ematen dituztela salatu dute animalien eskubideen aldeko aktibistek. Elkarretaratzea egin zuten igandean, animalion egoera salatzeko. Tuteran debekatu dute poneyak erabiltzea. Iruñeko Udalak ere poneyak erabiltzearen aurkako mozioa onartu du, UPNren kontrako bozekin.
“Bideoa Esako urtegiaren handitze lanak gelditzeko tresna izatea nahi dugu “
Eguzki Bideoak-eko kidea da Laura Berro (Iruñea, 1986), eta buru-belarri dabil proiektu berri batekin: Esako urtegiaren handitze lanen kontrako dokumentala martxan jartzen. Izan ere, aurreko astean lortu zuten bideoa finantzatzeko behar zuten aurrekontua, finantzaketa kolektiboaren sistemari esker. René Petiten amesgaiztoa deitzen da lana, eta orain hasiko dira filmatzen; bost hilabete barru, dokumentala prest izatea espero dute.
Nor zen René Petit, eta zein zen haren amesgaiztoa?
Esako urtegia diseinatu zuen ingeniaria da. Haren amesgaiztoa urtegia handitzea zen; handitzea oso arriskutsua litzatekeela zioen. Eta, hala ere, egun handitzen ari dira! Ez al da ironikoa? Oso esanguratsua iruditu zitzaigun hark handitzearen kontra egitea, eta hori baliatu dugu dokumentalaren izenburu gisa.
Nola sortu zen proiektua?
Dokumentala egitea Esa+Ez eta Rio Aragon plataformei bururatu zitzaien, eta ideia ona zela pentsatu genuen guk ere. Arazoa zera izan zen: ez genuela dokumentala finantzatzeko dirurik.
Orduan, finantzaketa kolektiboa erabiltzea bururatu zitzaizuen.
Bankuari ez genion mailegurik eskatu nahi; maileguek bankuarekiko esklabotza harremana izatera behartzen zaituzte. Beraz, finantzaketa kolektiboa oso aukera interesgarria iruditu zitzaigun.
Nola funtzionatzen du finantzaketa kolektiboaren sistemak?
40 egun baino ez dauzkazu beharrezko dirua lortzeko. Denbora tarte horretan ez baduzu lortzen aurreikusitako kantitatea, dena galtzen duzu. Guk 14.000 euro eskatu genituen René Petiten amesgaiztoa aurrera ateratzeko.
Finantza kolektiboa bukatzeko 25 ordu baino falta ez zirenean bildu zenituzten 14.000 euroak. Lortuko ez zenutelako beldur zineten?
Lortzeko esperantza geneukan, bilketaren azkenengo egunetan 14.000 euroak lortzeko diru gutxi falta zitzaigun eta. Lehenengo eta bigarren asteetan, erraza da jendeak dirua ematea: gaia pil-pilean dago, eta gaurkotasun handikoa da. Hirugarren astean sufritu genuen gehien, astebetean ez ziguten kasik dirurik eman. Laugarren astean, baina, hobera egin zuen: Esaren kontrako manifestaldia egin zen, eta Casas geologoak handitzearen kontra esandakoek ere asko lagundu ziguten.
Azkenean, 284 mezenasek 14.860 euro eman dizkizuete. Horiek zer lortzen dute proiektua babestuz?
Emandako diru kopuruaren arabera, hainbat abantaila dauzkate: dokumentalaren afixa, DVDa, Eguzki Bideoak-en bideo sorta... Horretaz aparte, mezenasak proiektuaren parte sentitzeko aukera dauka. Jendeak diruaz gain, ilusioa ere ematen du.
Nolakoa izango da dokumentala?
Urtegiaren handitze lanak gelditzeko tresna izatea nahi dugu. Ikus-entzunezko obra deigarria sortzea aurreikusi dugu. Thriller moduko bat grabatzea da hasierako ideia; pertsonaia batzuen ikuspegitik, bideo ulergarri eta entretenigarria egitea. Ez dugu argudiatze zurrun, hertsi eta aspergarri bat nahi, baizik eta dokumental dinamiko bat.
Zein da bideoaren helburua?
Helburua jendearengana heltzea da; gaia ezagutzen ez dutenengana ere iristea. Aragoin gaia asko landu da, izan ere, lur desjabetzeak egin dira, eta gatazka handia sortu da. Nafarroan, ordea, ez da gaiari buruz asko hitz egin, eta eztabaida piztea nahi dugu.
Eta behin dokumentala grabatu eta gero?
Esako urtegiaren inguruko herrietan bistaratuko dugu. Bideoa arazoa gizarteratzeko tresna izateko asmoa dugu. Ezkutuko errealitate baten bozgorailu izan nahi du dokumentalak; administrazioak isildutako gatazka baten isla.
Obrak hasiak dituzte. Oraindik geldiaraz daitezke handitze lanak?
2001etik ari dira obretan, eta aurreikusitako aurrekontua baino %300 gehiago gastatu dute. Handitze lanak geldiaraz daitezke; borroka irabazteke dago.
Ez, zilarrezko erretiluan ez
Zilarrezko erretiluan zerbitzatzea" oso esamolde ezaguna dugu gaztelaniaz, bere horretan hitzez hitz euskaratu daitekeena. Gauzak erraz, errazegi jartzen dizkigutela/dizkiotela… —hartzailea nor den kontuan harturik— esan nahi du.
Esapideari dagokion irudia, hain zuzen, zerbitzari atsegin batek zilarrezko erretilu batean nahi duguna zerbitzatzen digula izango litzateke. Aitzitik, jatorria bilatzeko Bibliara jo beharko genuke, San Marcos eta San Mateoren ebanjelioetara non San Joan Bataiatzailearen hilketa deskribatzen duten:
Herodes Antipasek, Herodes Handiaren semeak, Jesus haurra desagerrarazi nahian haur guztiei zintzurra moztu zien haren semeak, Joan Bataiatzailea preso zeukan, profetak gaitzesten ziolako Herodias koinatarekin bizi izatea: "Ez duzu zure anaiaren emaztea desiratuko". Herodiasen alabak, Salomek, bere dantza dotore eta lizunarekin txunditurik utzi zuen Herodes bere urtebetetze-festa handian. Agintariak, esker onez, nahi zuen guztia eska zezala esan zion gazteari, eta honek, amari galdetu eta gero, erretilu batean Joan Bataiatzailearen burua nahi zuela adierazi zion. Eta eskatu bezalaxe ekarri zioten profetaren burua, bandeja batean. Herodiasek mendekua hartua zuen.
Urte batzuk geroago, zehazki 1966. urtean, Billy Wilder zine-zuzendariak beste istorio bat kontatu zigun: Zilarrezko erretiluan izenburua zuena. Protagonistak lanean ari zela buruan hartutako kolpea aprobetxatu nahi izango du, koinatuaren laguntzaz diru-etekinak lortu eta alde egin dion emaztea berreskuratu ahal izateko. Film honek hipokresia, gutizia, diru-zalekeria… baina baita errudun-sentimendua ere lantzen ditu. Errudun-penak hartu omen zuen Herodes Antipas ere.
Euskaraz zilar hitzak gehienetan aberastasuna eta argitasuna adierazten digu. Batetik, aberastasunaren lekukoak genituen jantzi aberatsenetan zilar-harizko brodatuak eta zilarjoskundea bera, zilar-diruak eta zilardunak, aberatsen etxeetako zilarrezko ontziak eta bitxiak. Beste aldetik, argitasunaren ikur ziren argizagi zilarbola edo zilarpil larria, ilargi handi eta argitsua izendatzeko; eguzkia eta izarrak ere zilarrezkoak ziren: eguzki zilartsua eta izarrak dirdiz zidarrezkoak; eguzkia zilar-kolorekoa.
Zilarrak bestelako bertuteak ere deskribatzen zituen: oilarraren zilarrezko turuta; larrurik onena zilar kolorekoa; mailu zilarrezkoak hauts ditzake ate burdinazkoak; Mariana, espos paregabea, zilarrezko ama; mintzatzeak zilarra balio du edo lanak zilarra balio du.
Aitzitik, zilargose eta zilarkoi hitzek esanahi gaitzesgarria adierazten zuten.
Zilarrezko katilua Nafarroako ipuinak kontatzen digu sagarrak biltzeko garaian auzokoak hurbilduak zirela etxe batera laguntzera. Egun osoan lan egin eta gero, nagusiak arratsaldekoa eskaini zien. Auzoko emakume batek ardoa guztiei banatu eta gero, zilarrezko katilua sagarrondo baten bi abarren artean utzi zuen. Guztiak etxeratutakoan etxeko jabeak bazter guztiak miatuta ere ez zuenez topatu zilarrezko katilua emazteari kontatu zion. Ebatsi ote ziela frogatzeko etxekoandreak kandela bat erre eta horrela lapurra zigortuko zuen. Baina auzoko andreari ez zitzaion ezer gertatu. Biharamunean, sagarrondo berde-berdea zena orain iharturik zegoela ikusita, botatzea erabaki zuen nagusiak. Aizkora hartu eta kriski-kraska zuhaitza erori zenean hantxe agertu zen zilarrezko katilua.
Udako solstizioak, San Joan izenez ezagun den egunak atea zabaldu dizkie udako festei. Tradizioz Sakanako herrietako festetan ardoa banatzen da zilarrezko katilu edo barkiluetan, apika, garai bateko udaletxeetako aberastasun-ondare apurra jai-giroan herritarrekin eta berdintasunean partekatzeko asmoz. Horregatik, arestian aipaturiko guztiarengatik, zilarrezko bandejan patata ustela baino, nahiago ardoa zilarrezko barkilu eta katiluetan.
Baztanen harrobia egiteko asmoa berpizteko aukeraz ohartarazi du Erdiz Bizirik-ek
Magnesitas de Navarra Baztan aldera begira jarri da berriz ere. Aukera horretaz ohartarazi du, behintzat, Erdiz Bizirik plataformak. Magnak 2008. urtean iragarri zuen Erdiz eremuan harrobia egiteko proiektua bertan behera utziko zuela; duela bi aste, ...
“Etxeko mahaiaren gainean egiten ari dira ebakuntzak”
Iruñeko Donibane eta Iturrama auzoetan aritzen da Javier Yabar albaitaria lanean. Iratxe monasterioko Mascompany klinikan hartu gaitu, sukarra zuen txakur bat artatu eta gero. Krisiak albaitarien jardueran izan duen eraginaz mintzatu zaigu, eta, batez ere, gurekin etxean bizi diren animalien osasunean izan dituen ondorio larriez.
Albaitari gisa, nola sumatzen dituzu krisiaren ondorioak?
2010. urtera arte, klinika guztion jarduerak egin zuen gora. Gizartean bazen gaitasuna etxean animaliak izateko, eta modu egoki batean zaintzeko. 2011. urtean gauzak aldatzen hasi ziren, BEZak pixka bat gora egin zuen, eta sumatu genuen horren eragina. 2012an, berriz, igoera nabarmena izan zen, %8tik %21era pasatu baitzen. Krisia gehiago sumatu zen gizartean, eta gure kliniketan ere bai. Gero eta bezero berri gutxiago etortzen zela ohartu ginen. Hau da, gero eta animalia gutxiago zegoela etxeetan. Eta etortzen ziren bezeroek ere gero eta diru gutxiago gastatzen zuten.
Datu ekonomikoak dira horiek, baina zer eragin dute animalien osasunean eta ongizatean?
Eragina nabarmena da. Gero eta animalia gutxiago dago etxeetan, eta gaixotzen direnean, tamalez, eutanasia izaten da, anitzetan, jabeek erabakitzen duten bidea. Lehen baino anitzez ere azkarrago hartzen da animaliei eutanasia egiteko erabakia, bertzelako sendabideak saiatu gabe. Jendeak aurrekontu bat badu, eta ez du hori baino gehiago gastatu nahi. Lehen baziren 11 edo hamabi urteko animaliak, ebakuntza egin eta hamasei urtera arte lasai bizitzen ahal zirenak; orain, gaixotu eta berehala, eutanasia egiten zaie; aurrekontuak agintzen du.
Etxeetan animalia gutxiago dagoela diozu; abandonatu egin direlako?
Animaliak Babesteko Elkartearekin dudan harremanagatik badakit hori, batez ere, azken bi urteotan gertatu izan dela. Baina krisiak eragin du bertze egoera dramatiko anitz.
Nolako egoerak?
Gertatzen ari da guk ditugun baliabideak ez dituzten klinika txikiak jartzen ari direla martxan. Animalien osasuna bermatzeko behar diren baliabide guztiak ere ez dituzte. Gisa horretako lehia dugu orain, baina ez digu bakarrik guri eragiten, animaliei ere bai, eskaintzen duten zaintzaren kalitatea eskasagoa delako.
Animalien osasuna arriskuan jar dezakete?
Gertatzen ari da, adibidez, ebakuntzak ez direla behar diren baldintzetan egiten. Gauza bat da kirofano batean aritzea, dena kontrolatzen duen monitore batekin, albaitari batekin, laguntzaile batekin eta anestesista batekin. Eta bertze gauza bat da katu bati, adibidez, etxeko mahai gainean egitea ebakuntza, anestesia xiringatuz. Hori gertatzen ari da.
Elikaduran ere sumatzen da krisia?
Bai. Animalientzako janaria kliniketan erosi ordez, supermerkatuetako pentsua hartzen hasi da jendea. Pentsua erosterakoan argi izan behar dugu zer osagai dituen. Ulergarria izan daiteke, langabezian dagoen pertsona batentzat gastu handia izan daitekeelako.
Animaliak ikusteko gure moduak ere badu zerikusirik?
Nik uste dut anitzetan animaliekin bizi diren pertsonek ez dakitela, benetan, horrek zer erran nahi duen. Zenbaitentzat, zerbaiterako balio duen zerbait bertzerik ez dira animaliak. Niri, adibidez, harrigarria iruditzen zait norbaitek mailegua eskatzea oporretara joateko baina etxeko animaliari ebakuntza ez egitea eta hiltzen uztea dirurik ez duelako gastatu nahi.
Animalia zama bilakatzen zaie?
Hala da. Eta kontuan izan behar dugu gurekin bizi den animaliak hamaika arazo izaten ahal dituela. Kontua ez da bakarrik gaixotzen ahal direla. Haien osasun psikologikoa ere zaindu behar dugu, haien beharrak ongi ase. Eta horri ez diogu garrantzirik ematen, gaur egun.
“Nire bizitza hemen dago, baina ni ez naiz hemengoa sentitzen”
Bost urte zituela hasi zen Laida Aldaz (Etxarri Aranatz, 1980) dantzan, eta egun, artista eta dantzaria da. Nafarroako Dantza Eskola Ofizialean egin zituen dantza klasikoko ikasketak, baina dantza garaikidea ikasi nahi zuen, eta atzerrira joan behar izan zuen. Orain dela hamahiru urte iritsi zen Bruselara (Belgika), eta dantzan ez ezik, artearen beste arlo batzuetan —arte plastikoetan eta bideogintzan, batez ere— sakondu du.
Bi urtez egon zen Bruselako PARTS dantza eskola entzutetsuan, eta hortik aurrera, bere kabuz lan egin du, freelance bezala. "Hor hasi zen dena", aitortu du. Instalazioak, performanceak eta bideoak egin ditu, bai bere kabuz, bai lagunekin eta baita enkarguz ere. Kuriositatea izan du beti, eta autodidakta izan da, gutxika-gutxika beste arlo batzuetan murgildu da. "Beharra dut nire gauzak egiteko, baina horrek lan eta esfortzu handia eskatzen du; horregatik kanpotik zerbait eskatzen didatenean gustura egiten dut, erosoagoa da niretzat". Horrela egin zuen, adibidez, When the here is there instalazioa —www.laidaldaz.wix.com/arts webgunean ikus daitezke bere lan guztiak—. Bruselan bizi diren Turkiako emakume batzuekin lan egin zuen Aldazek, eta atzerria landu zuen haiekin. "Haiek atzerritarrak ziren, eta ni ere: hori zen gure puntu komuna". Instalazioaren bidez, pertsona bat bere herritik kanpo nola sentitzen den azaldu nahi zuen. "Herri mina". Turkiako emakumeek, adibidez, beti esaten zuten zahartzen zirenean haien herrialdera itzuli nahi zutela.
Eta sentimendu bera du Aldazek. "Nire bizitza hemen dago, baina ni ez naiz hemengoa sentitzen". Turkiako emakumeak egoerak behartuta joan ziren Bruselara, eta neurri batean horrela joan zen Aldaz ere. "Ni ez nintzen hona etorri ezer jateko ez nuelako, baina bai ezin nuelako nire arloan lan egin Nafarroan". Egungo krisi ekonomikoarekin konparatu du bere egoera. "Orain gazteak atzerrira joaten dira lana bilatzera; niri hori orain dela hamahiru urte gertatu zitzaidan. Artistok beti egon gara krisi egoeran, beti tokatu zaigu leku batetik bestera mugitzea".
Ez da damutzen, hala ere, hartutako erabakiaz. Esperientzia "guztiz aberasgarria" izaten ari dela dio, bai pertsonalki eta baita profesionalki ere, eta ez zuen inolako dudarik izan. "Nafarroan geratu izan banintz seguruenik ez nukeen ikasiko hemen ikasi dudan guztia. Pertsona bezala, atzerriak irekitzen zaitu, eta pentsatzeko modua aldatu". Hala ere, onartu du hastapenak ez zirela batere errazak izan. Hogei urte besterik ez zituen, hiri berri eta handi batera iritsi zen, eta ez zituen ez frantsesa ez ingelesa menperatzen. Hutsetik hasi zen, eta erdi galduta sentitzen zen hasieran. "Nazioarteko bizimodua da hemengoa, mundu guztiko jendea bizi da, eta denetarik dago".
Artistari ematen zaion garrantziaz mintzatu da Aldaz. Han konturatu da Belgikan artisten lanbidea normalizatua dagoela, adibidez. "Ez Euskal Herrian ezta Espainian ere ez da errespetatzen gure lanbidea; hemen, ordea, bai". Belgikan artistek badute haien estatutua, eta horren bidez eskubideak dituzte, eta aukera dute langabezia saria jasotzeko. "Gobernuak kontuan hartzen du artistaren lanbidea ez dela erraza, ez dela egonkorra. Horregatik beti nago ziur jateko eta gastuak ordaintzeko dirua izanen dudala; eta bitartean nirean lan egin dezaket". Izan ere, bere lana ez da errutina. Egun guztiak dira desberdinak Aldazentzat, batzuetan lan gehiegi du, eta beste batzuetan lasaiago dago. "Ez dut ordutegi finkorik ezta leku finkorik lan egiteko. Estresagarria da batzuetan, baina baita ere atsegina. Bizi naiz egiten dudanarekin, zorte handia izan dut".
Egin dituen lanekin atzerrira joateko aukera izan du Aldazek. Ameriketako Estatu Batuetan, Japonian eta Europako herrialde askotan egon da bere proiektuekin eta Txilen egon zen dantza eskolak ematen. Nafarroara bere proiektuak eramaten saiatzen da, baina onartu du ez dela erraza izaten. "Erakutsi nahi dut zer egin dudan. Erraztasunak baino gehiago, ordea, zailtasunak jartzen dizkidate hori lortzeko". Tratu oso txarra jaso duela dio, eta 2010. urtean, adibidez, Aldazek ezetz esan zion Nafarroako Artista Gazteen Topaketak lehiaketako arte plastikoetako bigarren sariari, sariketak sortzaileen lana bultzatzeko eta zabaltzeko helburua betetzen ez zuelako. Orain, murrizketen eraginez, egoera okertu dela uste du Aldazek.
Dena den, Nafarroara itzuli nahi du, gogoa du. Urtero bi aldiz itzultzen da egun batzuk igarotzera, baina gutxiegi da. Hemendik aurrera denboraldi luzeak egotea gustatuko litzaioke. "Hanka bat han, eta beste hemen; ez ditut hemengo kontaktuak galdu nahi". Baina hainbeste urtez kanpoan bizi izan denez, ez ditu ezagutzen Nafarroako artistak eta bitartekoak falta zaizkio: "Nire asmoa da jendea ezagutzea eta horrela aukera izatea Nafarroan lan egiteko eta proiektuetan parte hartzeko".
Zezenketen aurkakoek biluzik egingo dute protesta Iruñeko Udaletxeko plazan
Zezenketen aurkako 50 bat aktibista bilduko dira gaur 11:30ean, Udaletxeko plazan, protesta "berritzaile" bati ekiteko. Anima Naturalis eta PETA gobernuz kanpoko erakundeek hamahirugarrenez antolatu dute ekitaldia, sanferminetan "torturatu eta hilko dituzten zezenen omenez". Biluzik adieraziko dute euren haserrea, eta hilkutxa bat beteko dute hilko den zezen bakoitzeko.
Jar zaitez zezenaren lekuan kanpainaren barruan dago gaurko ekitaldia ere, eta, Anima Naturaliseko kideek adierazi dutenez, aurtengo ekitaldia "ikusgarria bezain ikaragarria" izango da.
Tauromakiaren aurkako protestara hainbat herrialdetatik etorriko da jendea, hala nola Australiatik, Frantziatik eta Ingalaterratik. Horretaz gain, dei egin dute nahi duten guztiek parte har dezaten. Izan ere, protesta "hunkigarria" izango da, eta ikustera joaten direnak zezenen lekuan jartzea nahi dute antolatzaileek; egun hauetan "beldurra eta mina" jasango baitute zezenek, eta hil egingo dituzte.
Anima Naturalis erakundeko zuzendari Aida Gasconek azaldu duenez, momentu honetan zezen askok ez dute besta hauetan pairatuko duten sufrimenduaren berri. "Egunero, sei zezen Iruñeko kaleetan zehar jarraitu eta inguratuko dituzte, eta plazara beldurturik iritsiko dira. Arratsaldean, berriz, inongo justifikaziorik gabeko tortura eta erailketa pairatuko dute", gaineratu du.
Tauromakiak —zezenketak, sokamuturrak, entzierroak, izkingileak eta bestelako ikuskizunak— 564 milioi euroko finantzaketa jasotzen du altxor publikotik, abeltzainek jasotzen dituzten laguntzez gain. Altarriba fundazioak adierazi duenez, diru laguntza horien ondorioz familia bakoitzak batez beste 47 euro ordaintzen du.
Joan den urtean, Nafarroako Gobernuak debekatu egin zuen PETA eta Anima Naturalis elkarteek antolatutako gurutziltzatze sinbolikoa. Dirudienez, katolikoak minduta senti zitezkeen ikuskizun horren aurrean. Gaurko egunarekin sei aktibista udaletxearen aurrean sinbolikoki gurutziltzatzeko asmoa zegoen, zezenek jasaten duten "kalbarioa" irudikatzeko, baina debekua zela eta, ezin izan zuten aurrera eraman. Horren aurrean, aktibisten gorputzekin sanferminetako tauromakia bukatzeko lelo bat idatzi zuten.
Igandean hurrengo zita
Bi erakunde horiek ez ezik, Pacma alderdiko kideek ere zezenketen kontrako ekitaldi ugari egin izan dituzte. Zapi beltzak lepoan lotu, eta zezenik gabeko sanferminen alde egiten dute urtero animalista talde horretako kideek. Pacmakoek joan den urtean adierazi zutenez, badakite zezenen inguruko ekitaldiek erro sendoak dituztela, baina pixkanaka gauzak aldatzen ari direla azpimarratu zuten.
Igande honetan izango da zapi beltzak janzteko hurrengo zita, betiere, animalia guztien alde eta zezenketen aurka eginez.
Dantzaren jatorriaren bila
Urtero bezala, Lesakako herritarrek oso egun berezia ospatuko dute etzi. Egun osoko egitarau oparoan, ekitaldirik garrantzitsuena zubigainekoa izango da. Napoleones martxaren laguntzarekin, hamabost ezpata dantzari azalduko dira Eskol-ttiki ingurura. Han pertsona ugari begira dituztela, Onin ibaiaren ertzeetako petriletan aurrera eta atzera dantzan ibiliko dira.
Uztailaren 7an egiten diren dantzen jatorria zehazki noizkoa den jakin ez arren, dokumentu historikoen arabera XV. mende ingurukoa dela erran du Egoitz Telletxea Lesakako historialariak. "Garai hartan urriko jaiez gain, sanjoanak eta sanmartinak ospatzen ziren Lesakan, lehenak izanik garrantzitsuenak".
Rafael Eneterreaga Lesakako historiaren zaleak jakinarazi duenez, "San Joan egunean gaur egungo uztailaren 7an egiten den dantzaren oso antzekoa dantzatzen zuten herritarrek". Garai hartan, Onin ibaiak bereizitako bi auzo zeuden Lesakan, Julio Caro Barojaren idatzietan azaltzen denez. Errekaren ibilbidea jarraituz, ibaiaren eskuineko aldea Legarrea zen, eta ezkerrekoa, berriz, Pikuzelaia. Mairuen eta kristauen auzoak ziren, hurrenez hurren.
"Goizean Matxain etxean gosaldu ostean, mairuak eta kristauak Salbatore ermitara joaten ziren meza entzutera. Eneterreagak gaineratu duenez, Salbatoretik bueltan, mairuek errekara botatzen zituzten kristauak, eta euren txapeletatik elkarri ura botatzen zieten.
Horren ondoren, herritarrak errekatik plazara joaten ziren, eta handik, dantzariak egun makil-gurutze modura ezagutzen den doinua dantzatuz elizara joaten ziren. Behin meza nagusia amaituta, bi ilaretan itzultzen ziren Eskol-ttikira, eta han zubigainekoa dantzatzen zuten, nahiz eta petrilik ez zegoen.
Uste okerrak
Eneterreagak erran duenez, askok uste dute Legarrea eta Pikuzelaia auzoen artean gerra zegoela XV. mende inguruan, eta zubigainekoa bakea sinatu ondoren egiten hasi zirela. "Baliteke auzokoen artean eztabaidaren bat edo bertze izatea, baina ez zen inolako gerrarik egon". Dirudienez, gerraren kondaira hori 1940. urte inguruan asmatu zuen lagun talde batek afari batean. Ordutik bertsio hori zabaldu da gehien Lesakako herritarren artean. Areago, oraingo dantzari batzuek ere bake ituna egon zela uste dute. Hala ere, "Lesakako Udaleko aktetan ez da inon bake itunik azaltzen, ezta gerraren berri ematen duen idatzirik ere".
Antza denez, 1411n eta 1444an Gaztelaren aurkako batailak egon ziren Lesakan. Horren harira, Lesakako hainbat gazte Nafarroan zehar ibili ziren gerran. Sorterrira itzultzean, hainbertze istilurekin nazkatuta, bakean bizi nahi zutela erran zuten. Ordura arte mairuek beren auzoko aldean dantzatzen zuten, eta kristauek, berriz, beste aldean. Baina, Eneterreagaren hitzetan, "gertakari hori ospatzeko, urte horretan alderantziz egin zuten, hots, mairuek kristauen aldean —Pikuzelaian— dantzatu zuten, eta kristauek mairuen aldean —Legarrean—, erdian Lesakako bandera zutela".
Eneterreagak adierazi duenez, ezpata dantzari izena 1727ra arte ezpatekin dantzatzearen ondorioz sortu zen. "Errekan elkarri ura botatzeaz gain, mairuak eta kristauak ezpatekin borrokan ibiltzen ziren jolasean. Baina urte horretan Pedro Gamio eta Jose Lantz ito egin ziren, eta ordutik armak debekatu eta makilak erabiltzen hasi ziren". Eneterreagak gaineratu du Lesakako zenbait dokumentutan makil dantzariak azaltzen dela ezpata dantzariak azaldu beharrean.
Egoitz Telletxearen esanetan, "dokumentu historikoen arabera, Lesakako herritar batek beste bati begia atera zion, edanda zegoelako".
Gaur egun ere XV. mendean bezalatsu dantzatzen dute zubigainekoa, eta bandera ere lehen bezala astintzen dute. Zubiko saioa amaituta, plazara joaten dira, eta han beste saio bat egiten dute. Goizeko ekitaldian mutilak bakarrik aritzen badira ere, arratsaldean neskek ere parte hartzen dute.
San Fermin egunean dantzatzen duen hamabost ezpata dantzarietako bat da Xabier Maritxalar. "Uztailaren 7a urduritasun puntu batekin baina ilusio handiarekin bizitzen dut", dio. Proba saioetan hemezortzi gazte inguru aritzen dira. Horietatik zenbait San Fermin egunean atera ez arren, dantzak bertzerik gabe ikasteko joaten dira. Beti ere, hurrengo urteetan ezpata dantzari izateko itxaropenez.
Ezpata dantzariren batek gehiago ez dantzatzea erabakitzen duenean, hamabost dantzarien artean aukeratzen dute ordezkoa. Maritxalarren esanetan, "normalean, proba saioetan denbora gehien daramana eta aldi berean adinean zaharrena dena izaten da lekukoa hartzen duena". Bertzalde, Maritxalarrek onartu du zubiaren gainean dagoenean "erabat" kontzentratuta egoten dela, baina jendearen animoek "motibatu" egiten dutela. "Azken finean, ikuslerik ez balego, dantza ez litzateke gauza bera izango".