Joan den urrian estreinatu zuten Bilboko Arriaga antzokian Soinujolearen semea antzezlana. Bernardo Atxaga idazlearen obraren egokitzapena da, eta Fernando Bernuesek zuzendu du. Aktore ezagunek hartzen dute parte; tartean, Aitor Beltran, Joseba Apaolaza, Patxo Telleria... Nobela antzerkirako egokitzeaz Patxo Telleria arduratu da. Gaur, 20:00etan antzeztuko dute David eta Josebaren istorioa kontatzen duen antzezlana, Iruñeko Gaiarre antzokian.
Ehun herritan baino gehiagotan argia piztea lortu du IKAk
Nafarroako euskaldunen sarea zabala dela adierazteko eta Iruñerriko IKAren euskaltegiak diruz laguntzeko xedez jarri zuen martxan iragan azaroan IKAk Milaka argi Nafarroan kanpaina. Honela hitz egin du Sagrario Aleman IKAko zuzendariak: "Egia bada Nafarroako udalerri guztiak piztea ez dugula erdietsi, ehundik gora dira argitu ditugun udalerriak". Beraz, alde horretatik pozik agertu da.
IKAko kideak kezkatuta daude Nafarroaren euskalduntasuna ukatzeko egin diren ahaleginak direla eta. Alemanen irudiko, egoera horretan zerikusi zuzena du 1986. urteko Euskararen Legeak. Beste behin, lege horrek euskararen normalizazioa oztopatzen duela salatu du.
Bigarren helburuari dagokionez, alegia, IKAren euskaltegiak diruz laguntzea, pozik agertu da Aleman. Denera, 25.000 euro inguru bildu dituzte Barañaingo Sahats, Iruñeko Arturo Campion eta Atarrabiako IKA euskaltegiak laguntzeko. Dena den, Alemanek argi utzi du euskaltegiko kideen helburua euskara ikasi nahi duenari horretarako aukera ematea dela, eta eskolak egun osoz eta doan eskaintzea. Hala ere, jomuga hori erdiesteko asko dute egiteko. Izan ere, Nafarroako Gobernuak, krisia "aitzakiatzat" jarrita, "nabarmen" murriztu duelako herri ekimeneko euskaltegietara bideratzen duen diru laguntza.
“Valonia eta Flandria eskualdeen arteko tentsioa izugarria da”
Txokolatearen herrialdea da Belgika, baita garagardoarena eta patata frijituena ere. Brusela hiriburu guztietan hiriburuena dela esan daiteke, Flandria, Belgika eta Europako Batasuneko hiriburua baita. "Bruselako kaleek xarma berezi bat dute; orduak pasa daitezke ibiltzen, txokoak ezagutuz eta, batez ere, giroaz gozatuz". Andrea Salinas (Iruñea, 1990) duela zazpi hilabete iritsi zen Belgikara, eta martxotik bizi da Bruselan.
Holandan egin zuen Erasmusa urtebetez, eta Iruñera itzuli zen ikasketak amaitzera —Enpresen Administrazio eta Zuzendaritzako lizentzia—. Bukatzean, lanean aritu zen Nafarroan, baina baldintza txarretan, eta atzerrira joatea erabaki zuen. "Belgika aukeratu nuen, frantsesa ikasi nahi nuelako", aitortu du. Hasieran, boluntario lanak egiten aritu zen Belgikako herri txiki batean; elbarrituekin lan egiten zuen. Martxotik, Bruselan bizi da, eta Degroof izeneko Belgikako banku batean topatu du lana. Informatika departamentuan aritzen da, eta haren lana da enpresaren beste departamentuek dituzten beharrizanak identifikatzea, "gero informatikariek behar horiek asetzen dituzten aplikazio informatikoak egin ditzaten". Urtebeterako du lana, baina Euskal Herriko egoera ikusita, denboraldi bat igaroko du Bruselan. Luzera begira, hala ere, Iruñean ikusten du bere burua.
Frantsesez lan egiten du, eta aitortu du ez duela hitzik ere ulertzen nederlanderaz. Bruselatik iparraldera hitz egiten dute nederlanderaz; Bruselatik hegoaldera, berriz, frantsesez. "Bi eskualdeen —Flandria eta Valonia— arteko tentsioa izugarria da. Brusela bi eskualdeen arteko uhartea da, inguru mistoa; bi hizkuntzak nahasten dira, eta, hortaz, hemen tentsioa ez da hainbeste nabaritzen". Adibidea jarri du Salinasek: Flandria eskualdeko herritarrek ez dute erantzuten frantsesez hitz egitean; ingelesez —edo beste hizkuntza batean—, berriz, bai. Dena den, Salinasek uste du Belgikako herritarrek "gatazka" umorez hartzen dutela. 2010etik 2011ra, ez zen izan gobernurik herrialdean, alderdiak ez zirelako ados jartzen. "Hemengoek esaten dute urte hori izan zela, politikaren ikuspuntutik, gogoratzen duten urterik onena".
Politikak, hala ere, garrantzia hartzen du hirian. Europako Batasuneko hiriburua izanik, mugimendu handia du egunero. Turista asko erakartzen ditu, eta hitzaldiak eta bisita gidatuak antolatzen dituzte parlamentuan. Era berean, hiriaren ikur dira Atomium —argazkikoa—, Manneken Pis eta Grand Place. Gainera, herrialdea txikia da, eta azkar ezagutu du Salinasek: Brujas, Gante, Anberes... Brujas du gustukoen; "ipuin batetik ateratako herria dirudi".
Behin, Malmedy herria ezagutu zuen Salinasek, ia Alemaniarekin muga egiten duen herri bat. Nafarroan bezala, Belgikako herri gehienek inauterietako pertsonaiak dituzte. Oso bitxiak iruditu zitzaizkion Malmedy herriko pertsonaiak: "Long nez deitzen dira, sudur-luzeak, eta Where is Wally? liburuaren (Non dago Wally?) protagonistaren antzera janzten dira, sudur luzeko maskararekin". Inauterietan, long nez-ak seiko taldetan banatzen dira, eta biktima bat aukeratzen dute. Haren atzean jarri, eta egiten duen xehetasunik txikiena ere imitatzen dute. "Bakean uzteko, korrika ihes egin behar dute, eta ez badute lortzen, garagardo batera gonbidatu behar dituzte". Eta benetan dio Salinasek egun osoa igaro dezaketela biktimen atzean.
Milioi bat inguru biztanle ditu Bruselak, eta hizkuntza ugari entzun daitezke. "Kultur aniztasuna da nagusi". Horrela, askotan, auzoka banatzen dira herritartasunak, eta herrialde guztietako jakiak probatzeko jatetxe ugari daude hirian. Salinasek azaldu du Bruselako biztanleak "ohituta" daudela aniztasunera eta, horregatik, oso irekiak direla. "Beti dute irribarrea ahoan, eta laguntzeko prest daude; iritsi naizenetik, etxean bezala sentitu naiz hemengo jendearekin", aitortu du. Belgikako jendearekin lan egiten du, baina Euskal Herriko lagunak ditu Salinasek. Izan ere, errazago egiten zaio haiekin harremana izatea; batik bat, kulturarengatik eta hizkuntzarengatik.
Atez ateko zabor bilketa sistema dago Belgikako herri askotan. Bruselan, birziklatzea derrigorrezkoa da 2010. urtetik: "Oso zorrotzak dira atez ateko sistemarekin. Zaborra biltzean, poltsak irekitzen dituzte, eta isunak jartzen dituzte hondakinak nahasten badituzte". Hala ere, Salinasen iritziko, kaleak beti poltsaz beteta daude; batez ere, taberna eta jatetxe inguruetan, zabor asko sortzen baitute. Birziklatzeko atez ateko sistema modu ona dela uste du Salinasek, baina ez dela oso "higienikoa", udan bero handia egiten du eta.
Nafarroako ijitoen aurkako legea indarrean jarri zuten urtea.
Duela bost mende iritsi ziren ijitoak Nafarroara. 1549. urteko lege testu batean aipatzen da ijitoak aurkituz gero zigortu eta kanporatu eginen dituztela. Ijitoen egoerak okerrera egin zuen XVII. mendean.
BI AUZOKIDE ERRALDOI BERRIAK
Ofizialki joan den larunbatean aurkeztu zituzten Iruñeko Buztintxuri auzoko erraldoi berriak. Antonio eta Ana izena dute. Konpartsan beste bi erraldoi ere badaude, Feli eta Mikel. Antonio eta Ana Cristian Azkona 17 urteko gazteak egindakoak dira. Larunbatean hainbat haur beldurtzea lortu zuten arren, erraldoien xedea gaitero eta txistularien bitartez kaleak girotzea da. Hala, heldu den irailean, auzoko jaiekin batera izango da lau erraldoiak batera ikusteko parada.
Bizikidetza xede duen herria
Ez dirudizu ijitoa", esan dio tabernariak Ricardo Hernandezi. Nafarroako Ijitoen Gaz Kalo Elkarteen Federazioko koordinatzailea da Hernandez. Ijitoa. Antza, ez du bat egiten gizartean gailentzen den ijitoaren irudiarekin, estereotipoak hausten ditu. B...
Eztanda bat
Udaberria ofizialki hasi da. Lehertu da, esan ohi denez. Facebookeko lagun batek "maitemindurik nago" idatzi du bere horman. Nik lehenagotik banuen susmoren bat, udaberria hasita zegoelakoa, baina —euriak tarteko— baieztapenik ez. Nik ere eztanda egiteko tentazio bat edo beste. Kalean burua ohi baino gehiagotan bueltatzen dut. Karlos III.a etorbidean karpetatxoekin jendearen ehizan dabiltzan boluntarioei kasu egiteko, eta beharbada ACNURekin, Gurutze Gorriarekin edo dena delakoarekin kolaboratzeko bultzada.
Josetxo Ezponda El Bicho-ren aspaldiko elkarrizketa zati batzuk irakurri ditut; hil berri delako berriz eman dituzte. Halako tristezia bat sartu zait, hain hurbil edukita, Burlatakoa baitzen, erantzunetatik eratortzen den bezala, tipo ezin argiago bat ezagutzeko nekerik hartu ez izanak eragina. Bere izena googletuz ikusi ahal izan dudanez, burlatar honen heriotzaren berri eta deitorea urrutira iritsi da, esaterako, La Vanguardia bezalako egunkari batera ere bai ("El navarro Josetxo Ezponda fue un músico de músicos, un personaje que influenció a varias generaciones de la escena independiente, gracias a su labor al frente de Los Bichos".). Hil osteko aitortzak ez du ezertarako balio; zenduari bederen ez dio laguntzen. Ez dut argi bizirik jarraitzen dugunok, bidegabekeria horren partaideok, geure burua zigortzeko edo modu sotilean geure burua saritzeko egiten ote ditugun (hau bezalako) omenaldi postumook, heriotzak akaso gu ere sublimatuko gaituelakoan.
Egunotan berreskuratu duten elkarrizketa zahar horretan, El Bichok, kanpotik bere gainbeherari egozten ahal zitzaizkion adierazpen pesimistak egiten zituen, baina gizarte moduan ematen ari ginen eta orain nabarmenago ematen ari garen atzerapausoak argi eta garbi salatuz: "Urte triste eta grisak ziren. Telebista gris kolorekoa zen, zerua ere grisa, jendea grisa… polizia ere grisa zen. Eta azkenaldian guztia halakoa da berriz ere. Baina tristezia ere ederra da, betiere belaxka ez bazara. Negar egitea eta pentsamendu sakon bat adieraztea ez baitira gauza bera". Edo beste hau: "Denbora pasata, damutu nintzen abesti baten bat sartzeaz, baina perfekzioa fatxa da". Edo beste hau: "Nik arrakasta izan nahi nuen, bete-betean asmatu. Hemen tipo berexia nintzen lehen, orain zuzenean maritxua, Erdi Arora eramaten gaituzten garaiak bizi ditugu".
Negura, amairik gabeko negura eramaten gaituzte garaiok, baina ez diegu utzi behar. Takoneran hemezortzi urteko bi mutil jipoitu dituzte elkarri musu emateagatik.
Josetxo Ezpondak Un poco más izeneko kantuan bere epitafioa izan litekeena idatzi zuen: "Beraz, hau da amaiera. Ez nuen holakoa espero. Zerbait hobea nahi dut. Bero handiagoa nahi dut, gogo gehiago, zarata, eztanda bat".
Erromintxela, Euskal Herriko ijitoen hizkera
Ez da hizkuntza, ezta dialektoa ere: pagodolektoa da, euskara eta erromantxera hizkuntzak nahasiz sortutako hizkera. Ijito ez direnek ez ulertzeko moduko hizkera sortu zuten ijito euskaldunek. Egun, Lapurdiko kostaldean, Zuberoako mendi inguruetan, Nafarroan, Gipuzkoan eta Bizkaian bizirik dirauen hizkera da erromintxela. Hala ere, Nafarroako ijitoen elkarteek ez dute ezagutzen Nafarroan erromintxela hitz egiten duen ijitorik. Gutxi aztertutako hizkera izan da. Azkeneko ikerketa Josune Muñozek egin zuen, 1990eko hamarkadan, eta, horren arabera, 500 ijitok hitz egiten zuten erromintxela Euskal Herrian. Egun, seguruenik gutxiago izanen dira, hiztun gehienek 80 urte inguru zituztelako eta belaunaldiz belaunaldi galdu delako. Erromintxelak morfologia eta gramatika euskararenak ditu. Lexikoa, berriz, erromantxelarena da. Hauek dira esaldi batzuk: "Masak eta barkitxuak panguan daoz" (ardiak eta arkumeak larrean daude); "Xaua, goli keau zak, mol buterrago ajinen duk" (mutila, kanta ezak, ardo gehiago izanen duk); "Txipa nola duzu?" (nola duzu izena?).
“Diru laguntzarik gabe benetan zaila da familia eta lana uztartu ahal izatea”
Joan den abuztuan eskatu zuen bigarren haurra zaintzeko hartzekotan zen amatasun baimenagatiko diru laguntza Laura Criadok (Iruñea, 1975). Dioenez, ekainerako Nafarroako Gobernuak bazekien dirurik ez zuela, baina eskaera egin ahal izan zuen. Iragan otsailean jakin zuen diru laguntzarik ez zuela jasoko. Egoera hori salatzeko, dozenaka ekitaldi egin dituzte, joan den larunbatean azkena.
Nafarroako Gobernuak 400 familia baino gehiago amatasun edota aitatasun baimena hartuta diru laguntzarik gabe utzi dituela salatu zenuten larunbatean. Nolatan hartu du administrazioak erabaki hori?
2012ko maiatzean, Nafarroako Gobernuak jakinarazi zuen 2,23 milioi euro bideratuko zituela aitatasun edo amatasun baimena hartu nahi zuten familiei laguntzeko. Laguntza jasotzeko, nahikoa zen azken bi urteetan Nafarroan erroldatua egotea. Eskaera Nafarroako Berdintasun eta Familia Institutuan egin behar zen. Baina ekainean, murrizketak hasi zituztenean, laguntzak bertan behera utzi zituzten. Ekainean, 800.000 euroko diru murrizketa egin zuten, eta laguntzarik gabe gelditu ginen 405 familia inguru. Hala ere, jakinarazpena garaiz kanpo egin zuten.
Nork zuen laguntza hori jasotzeko eskubidea?
Lehen esan dudan bezala, nahikoa zen azken bi urteetan Nafarroan bizitzea. Horrez gain, 2011-2012. urteetan eskaera egin zuten familiek genuen laguntza jasotzeko eskubidea. 800 familia inguruk eskatu dugu, eta erdiek soilik kobratu dute.
Administrazioak aurreikusi zuen arazo hori?
Inolaz ere ez. Eskaera egiterakoan, ezin da jakin onartuko duten ala ez. Nire kasuan, eskaera abuztuan egin nuen. Baina otsail arte ez nuen jaso laguntzarik ez nuela jasoko jakinarazten zidan eskutitza. Hilabete mordoa igaro da ordutik. Bada laguntza eskaera 2011n egin eta 2013an ezezkoa jaso duenik ere. Ekainaren 26ra bitarte iritsi zen dirua, baina hortik aurrera ere eskaerak onartzen jarraitu zuten. Argi utzi behar da eskaera onartu zutela lana atzeratuta zeukatelako. Lana eguneratua balute, 400 familia ez ginateke gauden egoeran egongo.
Egoera hori dela eta, nola sentitzen zara?
Engainatua sentitzen naiz. Izan ere, ekainean esan baligute aurrekonturik ez zegoela beste modu batera moldatuko ginen. Baina Nafarroako Berdintasun eta Familiaren Institutura joan eta ez ziguten esan diru laguntzarik gabe geldituko ginenik.
Zenbateko laguntza jasotzen du familia bakoitzak?
Lehenengo haurrak %33ko ezintasuna baino handiagoa badu edota bigarren haurrak urtebete egin arte soilik kobratzen da. Gutxi gorabehera 400 euro inguru kobratzen dira. 2000. urtean jarri zituzten laguntza horiek abian, eta jakin badakit oso harrera ona izan dutela beti.
Diru laguntzarik gabe gelditu izanak nola eragin dizu?
Abuztuan eskatu nuen laguntza, eta ezezkoa otsailean jaso nuen. Nik garaiz jakin izan banu diru laguntzarik ez nuela jasoko, amatasun baimenik ez nuen eskatuko. Garai honetan, gainera, ez dugu inolako aukerarik haurrak haur eskolara eramateko. Laguntza kontuan hartuta egin nituen kontuak. Administrazioak engainatu egin gaituela iruditzen zait.
Duela gutxi bilera izan duzue parlamentuan.
Bai, horrela da. Egia esanda, alderdi politiko guztiek babesa adierazi ziguten. Gainera, zor digutena ematea nahi dutela esan ziguten. Horrez gain, Iñigo Alli Gizarte Gaietako kontseilariarekin biltzeko aukera ere izan dugu. Ez dagoela dirurik esan zigun. Beraiek nahi ez dutenerako ez dago, bai ordea abiadura handiko trena eraikitzeko. Laguntzarik gabe benetan zaila da familia eta lana uztartu ahal izatea.