Aisialdia

Garaikidea, eta euskaraz
2017-09-292017-09-28Aisialdia, Albisteak, Nafarroa

Garaikidea, eta euskaraz

Kattalin Barber

Euskaraz ekoizten den arte garaikideak bere tartea izanen du Iruñean, gaur hasi eta urriaren 25era bitarte. Euskarazko taularatze, adierazpen modu eta idazkera eszeniko berritzaileen erakusleiho bat sortzeko asmoz, Garaikide ekinaldia jarri du martxan Iruñeko Udalak. Antzerkia, dantza garaikidea, musika eta, oro har, kategoria bakarrean sailkatzeari ihes egiten dioten lanak eskainiko dituzte Ziudadelan, Kondestablearen Jauregian, Iturramako Civivox aretoan eta Nafarroako Antzerki Eskolan.

Euskarazko adierazpen artistiko garaikidearen erakustaldia da Garaikide zikloa, Iñaki Azkona Iruñeko Udaleko euskara koordinatzaileak azaldu duenez: "Euskaraz obra asko egiten ari dira garaikidetasun kontzeptu horrekin: estiloak nahastu dira, eta garrantzitsua da euskaraz aritzen den jendearen gauzak erakustea eta egileak bultzatzea".

Gozamen estetikoaz harago, zikloak beste helburu bat duela adierazi du Azkonak: "Euskarazko kultur programazio osoak bi helburu ditu: batetik, kultur jarduera da, edozein hizkuntzatan egiten dena. Bestetik, euskaraz egiteak badu beste balio erantsi bat: euskarazko espazio bat sortzen da. Gurearen gisako hizkuntza gutxitu batentzat oso inportantea da espazio hau sortzea. Garaikide ez da bakarrik kultura, hizkuntza politika ere bada". Kasu honetan, arte mintzaira berritzaileetan, euskara erabili izan ohi den proposamen eta formatuetatik harago doa Garaikide.

Gaurtik aurrera, zazpi proposamen garaikide aurkeztuko dituzte oholtza gainean. Asier Zabaletak zuzendu eta bost dantzariz osatutako Ertza dantza konpainiak emanen dio hasiera Garaikideri, gaur, 19:30ean, Iturramako Civivox aretoan. Diziplina anitzeko Hariak obra aurkeztuko dute. "Dantza garaikideak, tamaina errealeko txotxongiloek eta Harkaitz Canoren testuek bat egiten dute obran istorio errealak kontatzeko", Azkonak azaldu duenez.

Mursego eta Amorante izanen dira zikloko bigarren proposamenaren protagonista. Kontzertua bihar izanen da, 19:30ean, Iturramako Civivox aretoan. Bi musikariek Banpiro maitaleak ikuskizuna aurkeztuko dute. Hiru zati ditu: zati batean, elkarrekin joko dituzte zenbait abesti; eta, gainerako bietan, nork bere errepertorio propioa aurkeztuko du.

Askotarikoa

Miss Karaoke abangoardiako antzerki emanaldiarekin, berriz, hausnarketa bat egin nahi du Metrokoadroka Kolektiboa & Pez Limbo taldeak, "umorea eta absurdoa oinarri hartuta" eta "jakiteko zerk definitzen dituen pertsonak, edo nortasuna aukeratu ote daitekeen". Lan hori Nafarroako Antzerki Eskolan erakutsiko dute, urriaren 4an, asteazkenarekin, 20:00etan.

Leku eta ordu berean, baina urriaren 10ean, asteartearekin, Beheko Larraine taldeak Atte hil aurretik lana aurkeztuko du. Maika Etxekopar da zuzendaria, eta Miren Tirapu ariko da sortzaile eta protagonista lanetan. Baserri bateko inauteriak eta jada hilda dagoen amatxi batek kontatutako ipuin bat dira istorioaren oinarri.

Publiko orokorrerako saioez gain, Garaikidek ikasleentzako emanaldiak eskainiko ditu, goizez, urriaren 16an eta 17an. Vaiven Producciones taldeak, Gaiarre Antzokia Fundazioarekin elkarlanean, Treblinkara azken trena obra taularatuko du. Bi goiz horietan eskoletako ikasleentzat antzeztu ondoren, Ziudadelako Arma aretoan eskainiko dute lana, doan, urriaren 17an, asteartearekin, 20:00etan. Obrak berrehun haur juduren istorioa kontatzen du; 1942an, Varsoviako umezurztegi batean bizi dira haur horiek, haien lege eta araudi propioekin bat, harik eta uztera behartzen dituzten arte, trenez Treblinkako kontzentrazio esparrura joateko. "Ahalegin handia egin dugu obra hau ekartzeko".

Erakusketaren dantza garaikideko bigarren proposamena Idurre Azkue dantzariak eta Joseba Irazoki musikariak aurkeztuko dute, urriaren 23an, 19:30ean, Kondestablearen Jauregiko Areto Gotikoan. Dantzagurea obraren oinarria dantzatzeko jarduera bera da, bai eta sortzen duen askatasun espazioa eta soinuak gorputzean duen eragina ere.

Zikloa bukatzeko, Horman Poster taldeak Iragan perfektua performancea aurkeztuko du, urriaren 25ean, 19:30ean, leku berean: Kondestablearen Jauregiaren Areto Gotikoan. Ibilbide moduko bat egitea da taldearen proposamena, nork bere haurtzaroa bilatze aldera, dantza, antzerkia eta irudia baliatuz.

Irratia hartu dute bozgorailu
2017-09-222017-09-21Aisialdia, Albisteak, Gizartea, Komunikazioa, Nafarroa

Irratia hartu dute bozgorailu

Edurne Elizondo

Ahalduntzen jarraitzeko uhinak. Buruko gaitza dutenen aldeko lanean urratsak egiten segitu nahi du Mejorana elkarteak, eta irratia hautatu du, orain, aurrera egiteko bide: Locura Transistoria izeneko saioa jarri dute martxan taldeko kideek, Atica katean. Astelehenean egin zuten lehendabiziko programa, eta, aurrerantzean, hamabost egunean behin ariko dira, 13:00etatik 14:00etara (FMko 106.4).

"Nahi genuen zerbait egin, irrati saio bat prestatu, edo aldizkari bat argitaratu. Ideia hori aztertzen ari ginenean, Atica irratiak programa bat egiteko aukera proposatu zigun, eta, irratiaz deus ez badakigu ere, onartzea erabaki genuen". Sandro Iaboni mikrofonoaren aurrean aritu da Mejorana elkartearen estreinako saioan. Hasi baino lehen urduri zela aitortu du. Urduritasunaren gainetik, halere, beren mezua uhinen bidez zabaltzeko gogoa nagusitu da Mejorana elkarteko kideen artean. Adimeneko osasun arazoak dituztenek osatzen dute taldea. Hamar urte bete ditu elkarteak aurten. Aisialdia lantzeko asmoz sortu zen, baina azken urte eta erdian bertze norabide bat hartu du: ahaldundu nahi dute kideek, estigmaren aurka eta bertze psikiatria eredu baten alde lan egin. Beren prozesuetan parte hartu eta erabaki nahi dute, gainera, hitza hartu, egungo "eredu paternalistatik" urruntzeko.

Maiatzean, gaixoak ohera lotzeko sistemen aurkako elkarretaratzea egin zuten Mejoranako kideek, Iruñean, Osasunbideak Oliveto kondearen etorbidean duen egoitzaren aurrean. Sistema horiek pairatzen dituztenek egindako lehendabiziko protesta izan zen, Euskal Herrian. Asteleheneko saioan ere auzi hori izan zuten mintzagai. "Gure esperientzien berri eman nahi dugu irrati saioaren bidez", nabarmendu du Iabonik.

Esperientzia horien bidez, hain zuzen ere, adimeneko osasun arazoak dituztenak lagundu nahi dituzte Mejoranako kideek, lehenik eta behin. Babesa eman nahi diete, lagundu beren prozesuetan, bakarrik ez daudela erakusteko. Argi utzi dute, halere, beren mezua gizarte osoari helarazi nahi diotela. "Estigmaren indarra handia da, oraindik ere, eta horren aurka lan egin nahi dugu", azaldu du elkarteko kide Garbiñe Santanok.

Hitzak bereganatu

Duela urtebete inguru ailegatu zen Garbiñe Santano Mejoranara. "Hagitz kontent" da elkartean. Iaboni ere bai. "Iazko apirilean, etxetik ateratzen ez zen pertsona bat nintzen ni. Ispilurik ere ez nuen etxean, ez nuelako neure burua ezagutzen", kontatu du. Mejorana elkartean etxetik ateratzeko behar zuen pizgarria aurkitu du, eta bertzeak lagundu nahi ditu.

Irrati saioak horretarako aukera ematen diola argi du. Haren bidez, gainera, ero hitza bere egin nahi dute buruko gaitza dutenek. "Gai garrantzitsu eta serioez ariko gara, baina umorea ere baliatu nahi dugu gure mezua zabaltzeko", zehaztu du Iabonik.

Izenburuaren ideia Extremoduro taldearen abesti batek eman ziela kontatu du. "Locura transitoria izena du. Hura entzun eta gure saioaren izenak zein izan behar zuen argi ikusi genuen. Gure egin nahi ditugu buruko gaitzen inguruko kontzeptu horiek, eta haiekin jolastu".

Bertze edozer gauzaren gainetik, hain zuzen, duten gaitzaz harago "pertsonak" direla nabarmendu nahi dute Mejorana elkarteko kideek beren irratsaioaren bidez. "Anitz dugu egiteko, gizarteak buruko gaitza dutenen inguruan duen irudia aldatzeko. Pertsonak garela erakutsi nahi dugu. Pertsona ikus dezatela guri so egiten digutenean, ez, ordea, gaixoa", erran du Iabonik.

Helburu hori izan du Mejoranak ardatz urte osoan. Urte "bizia" izaten ari dela nabarmendu dute kideek. "Duela urte eta erdi taldeak bertze norabide bat hartu zuenean, lau pertsona baino ez ginen elkarteko motor; aurten, zortzira ailegatzea hartu genuen xede, eta hogei baino gehiago gara jada oinarrizko taldean", azaldu du Iabonik, harro. Bertze anitz ari dira, gainera, elkartea laguntzen.

Mejoranak lortu du, neurri handi batean, ikur bilakatzea. Hainbat osasun etxetan izan dira jada hitzaldiak ematen, eta zentro horietako profesionalentzat ere "erreferente" bihurtu direla nabarmendu du Iabonik. "Zerbitzuko erabiltzaileei ematen diete gure elkartearen berri, guregana jo dezaten. Horrek erran nahi du egiten ari garen lana babesten dutela, ontzat ematen dutela".

Profesionalen aldetik lortu duten babesa garrantzitsutzat jo dute Mejoranako kideek, hain zuzen ere. "Anitz dira gure proposamenekin bat egiten dutenak". Mejoranatik sortu da, hain zuzen ere, giza eskubideen eta adimen osasunaren aldeko plataforma. Elkarteko kideekin batera adimen osasunaren arloko profesionalak eta senideak ere badira plataforma horretan, bertzeak bertze. Maiatzeko elkarretaratzearen harira, gaixoak ohera lotzeko sistemen aurkako manifestua aurkeztu zuten. Manifestu hori politikarien eta sindikatuen artean zabaldu nahi dute orain. Plataformako kideek bilera eginen dute hilaren 29an, hain zuzen ere, bide horretan urratsak egiten jarraitzeko.

Urrian, gainera, 19an eta 20an, Bilbon adimen osasunari buruz antolatu dituzten jardunaldietan izanen dira Mejoranako kideak. "Lan handia egiten ari gara", berretsi dute elkarteko kideek. Udak atseden hartzeko eman dien aukera eskertu dutela aitortu dute, halere. "Finean, elkartearen helburu nagusia geure burua zaintzea da, eta ez da ona egin beharreko lanak gehiegizko estresa eragitea. Atseden hartu behar dugu beharra dugunean", zehaztu du Iabonik.

Lan egiteko gogoa ez dutela galdu argi utzi du Iabonik, dena den. Oraindik ere, egoitza falta dutela azaldu dute elkarteko kideek. Tokiren bat lortzeko zain dira. Beren mezua zabaltzeko, Atica irratiak eskainitako txokoa eskertu dute. Eragiten jarraitu nahi dutelako. Lan egiten. Gizarteari nor diren erakusten. Estigma apurtzen.

Oteiza batetik bertze Oteiza batera
2017-09-152017-09-18Aisialdia, Albisteak, Nafarroa

Oteiza batetik bertze Oteiza batera

Edurne Elizondo

Edozein hiri ezagutzeko hamaika modu badira; Iruñea bisitatzeko bat izan daiteke hiriko eskulturei so egitea. Jorge Oteiza (1908-2003) artista oriotarrak egindako lanei erreparatu die hiriko udalak, hain zuzen ere, eta, aldi berean, mugikortasun iraunkorra bultzatzeko asmoz, ibilaldia egin du, eskulturaz eskultura, bizikletaz. Nahi duenak badu aukera bidea errepikatzeko: hiriko hainbat karrika eta plaza lotzen ahal ditu, Oteizaren obren bidez; Oteiza batetik bertzera. Hiriko paisaiaren parte bilakatu dira lanok jada. Eskultorearen ibilbidea sakonago ezagutu nahi duenak, gainera, Altzuzan du haren museoa.

GAZTELUKO PLAZA
Unitate hirukoitz eta arina

Iruñean, Gazteluko plaza izan daiteke bidea hasteko toki egoki bat. 1999. urtean jarri zuen udalak Oteizaren Unitate hirukoitz eta arina eskultura, Gazteluko plazan. Oteizak berak ikuskatu zituen obra bere tokian paratzeko lanak; han izan zen, artistarekin batera, Iruñeko orduko alkate Yolanda Barcina ere. Egun hotz bat zen, eta kafe bat eraman zioten Orioko eskultoreari. Barcinak berak eutsi zion katilua jartzeko platertxoari, Oteizak errazago har zezan. "Alkatea ari zaizu kafea hartzen laguntzen!", erran zion norbaitek artistari. "Alkatea da?", erantzun zuen Oteizak, harridura itxurak eta irri eginez.

1950. urteko lana da Gazteluko plazakoa, eta Oteizak hiperboloideari buruz egindako lehendabiziko azterketen emaitza da. Zilindroaren figura du ardatz, baina masa galduz doa; hutsa, finean, eskultura bilakatzen da lan horretan. Hori izan zen Jorge Oteizaren kezka nagusietako bat. 2004. urtean tokiz aldatu zuten eskultura, plazan gehiago sartu eta plazako giroarekin barneratzeko.

ASKATASUNAREN PLAZA
Korearra

Eskultura hau lan garrantzitsua da, adituen hitzetan, artista oriotarraren plastikaren barruan. Formari dagokionez, agerikoak dira erreferentzia figuratiboak, eta nabarmena da giza irudia: erabat definitua ez badago ere, hankak, gorputz enborra eta burua erraz identifikatzen ahal dira.

Hiltzeko zorian dagoen gizakia irudikatzen du, zehazki; barrutik hutsik da, eta besoak altxatuta eta eskuak garondoari helduak ditu. 1950. urtekoa da lana, gerra hotzaren garaikoa alegia.

UNIBERTSITATE PUBLIKOA
Saenz de Oizari omenaldia

1997. urtean hamar urte bete zituen NUP Nafarroako Unibertsitate Publikoak. Urteurrena ospatzeko, hainbat eskultura jarri zituen unibertsitateak Arrosadiko campusean; haietako bat zen Jorge Oteizak Francisco Javier Saenz de Oiza arkitekto eta lagunaren omenez egindako lana. Hutsaren ideia funtsezkoa izan zen Oteizarentzat, eta NUPeko obra horretan nabarmena da hutsaren inguruko gogoeta eta lana. Saenz de Oizarekin harreman estua izan zuen Oteizak, eta arkitektoak egin zuen Altzuzan Orioko artistaren lanak gordetzen dituen museoaren diseinua.

FELIX HUARTE PLAZA
Omenaldia espirituari

1952. urteko lana da Felix Huarte plazakoa. Hiru zatik osatutako multzoa jarri zuen Oteizak hiriko txoko horretan. Gazteluko plazako obraren bidetik, zilindroa husteko eskulturen seriearen barruan dago. Oteizak Londresko Tate Galleryk antolatutako nazioarteko eskultura erakusketarako egin zuen obra. 1953an egin zuten erakusketa hori. Handik hainbat urtera, 1965ean, harriz garatu zuten Oteizaren proiektua Madrilgo etxe bateko lorategian jartzeko, batetik, eta, bertzetik, Iruñean. Iruñeko Udalak eta Felix Huarte ren familiak ordaindu zuten.

YAMAGUCHI PARKEA
Kubismoaren estilema hutsari omenaldia

Yamaguchi parkeko eskulturak ederki islatzen du Jorge Oteizak materiaren eta hutsaren inguruan egin zuen gogoeta lan osoa. Egituraren aldetik, lan sinplea da: metalezko oinarri baten gainean daude bi xafla bertikal eta zeihar. Oteizak espazioa husteko egindako lanaren emaitza da eskultura, hain zuzen ere. Artistaren prozesu horren amaieran, hutsa nagusitu zitzaion obraren materialtasunari, azkenean. Yamaguchiko lanak horixe islatzen du: hutsa gailendu dela, espazio irekia nagusitu dela. Lanaren jatorrizko pieza Jorge Oteiza fundazioak Altzuzan duen museoan dago; 1959. urtekoa da. Madrilgo Reina Sofia arte garaikideko zentroan ere bada erreplika bat.

ZIUDADELA
Odiseo deritzon gudari baten erretratua

Odiseo euskal gudari bilakatzen du Jorge Oteizak Ziudadelako lan horretan. Obra abstraktua da, eta indar sinboliko handikoa egilearentzat, adituek nabarmendu izan dutenez. Oteizaren kutxa hutsetako bat da Ziudadelakoa, hain zuzen ere. Ikerketa ildo horri 1957. urtean ekin zion artistak. Hutsari buruzko gogoeta da, berriz ere, lan horien ardatz. Altzairuzko hainbat xafla beltzek osatzen dute 1.500 kiloko obra.

Ozeanoaz bestaldeko etxea
2017-09-012017-08-31Aisialdia, Albisteak, Euskara, Gizartea, Nafarroa

Ozeanoaz bestaldeko etxea

Iker Tubia
Ozeano Atlantikoa zeharkatuta ere, han bada euskararik, bada euskal kulturarik. Urteak dira euskaldunek maleta hartu eta Amerikara emigratu zutela; tartean, nafar anitz. Horietako batzuek Argentina izan zuten aterpe, eta han eraiki zuten etx...

Bideak izan dezan denentzako tokia
2017-07-282017-07-27Aisialdia, Albisteak, Gizartea, Kirola, Nafarroa

Bideak izan dezan denentzako tokia

Edurne Elizondo

Bizikletaren gainean gaudenean, gure gorputza da txasisa". Patxi Etxenikerenak dira hitzak. Txirrindularitza du aspaldiko zaletasun. "47 urte ditut, eta 30 daramatzat bizikletaren gainean". Ez du utzi nahi, biziki maite duelako, baina aitortu du saiatzen dela ibilgailu gutxiago dituzten bideak aukeratzen. "Arriskua, halere, edozein tokitan da". Duela urtebete luze, Etxenike eta haren semea harrapatu zituen auto batek, Endarlatsa inguruan. Lesakan bizi da Etxenike, eta Behobiarako bidea hartu zuen semearekin batera. "Bazterbidean ginen gu, bata bertzearen atzean; autoa gainera etorri zitzaigun. Gidariak ikusi gintuen, baina oharkabetu, eta harrapatu gintuen", gogoratu du.

Etxenikek ukondoarekin apurtu zuen autoaren aurreko kristala; kolpeak fisura eragin zion. Lau saihets-hezur apurtu zituen, gainera, bai eta klabikula ere, bi tokitatik. "Semea 30 metro eraman zuen autoak kapotaren gainean, eta alboko langaren bertzaldera bota zuen, azkenean; erradioa eta kubitua apurtu zitzaizkion, hezur bakoitza hiru tokitatik. Bigarrenez egin behar izan zioten ebakuntza, torlojuak apurtu zitzaizkiolako; urte bat baino gehiago pasatu da, eta oraindik zain gaude ea hezurrak ongi batzen diren", azaldu du Etxenikek.

Lesakako Beti Gazte elkarteko kide da Etxenike. Bortzirietako txirrindulariak batzen dituen Urtxintxa elkarteko kideekin ateratzen da errepidera, halere, bizikletaz gozatzera. Eskualde horretan zale anitz ditu txirrindularitzak, eta sumatzen da hango bideetan. "Gipuzkoatik ere txirrindulari anitz etortzen da honat", erran du Etxenikek. Kezkatzen du N-121-A errepidearen egoerak, eta, horregatik, Urtxintxako Mikel Gomezekin batera, Nafarroako Parlamentuan egon da, bide horretan zer hobetu badela aldarrikatzen; neurriak har ditzatela eskatzen.

Nafarroako Gobernuak ere aitortu du txirrindularien segurtasunak kezka eragiten diola, eta Lehendakaritza, Funtzio Publiko, Barne eta Justizia Departamentuak hartu du konpromisoa hainbat neurri martxan jartzeko. Hasteko, gobernuaren asmoa da txirrindulariek anitz erabiltzen dituzten hiru ibilbidetan seinaleak jartzea: zehazki, Markalain, Ultzama aldea, Erro eta Eguesibar aldean; Ultzama aldean, Bidasoa Garaian, Artesiagan eta Esteribarren; eta Erroibarren eta Artzibarren.

Nafarroako Txirrindularitza Federazioarekin batera lan egin du gobernuak zaleek gehien erabiltzen dituzten bide horiek identifikatzeko eta egin beharreko lanak zehazteko. Federazio horrek 1.650 lizentzia inguru baditu. Erakunde horrek aitortu du, halere, herrialdeko errepideetan ibiltzen diren txirrindulariak anitzez ere gehiago izanen direla, segur aski, lizentzia dutenen adina edo gehiago izanen direlako lizentziarik gabe ibiltzen direnak.

Iruñerriko eta Erdialdeko bertze hainbat ibilbidetan ere seinaleak jartzeko asmoa du Nafarroako Gobernuak. Bide horiek identifikatu ditu jada, eta gauza bera egin nahi du Maria Jose Beaumonten departamentuak Erriberan ere. "Konpromisoa badago", berretsi du kontseilariaren kabineteburu Paula Iberok. Datak ez dituzte zehaztu, halere, plangintza egiteke dagoelako, oraindik ere, Iberok erran duenez. Eta uda pasatu arte, segur aski, ez diote lan horri ekinen.

Hamalau hildako 2010etik

2010. urtetik, hamalau txirrindulari hil dira Nafarroako errepideetan gertatutako istripuetan. 2016. urtean, txirrindulariak tartean izan zituzten 110 ezbehar gertatu ziren, eta, ondorioz, hemezortzi pertsona larri zauritu ziren, eta bertze 95, berriz, arin. Aurten, lau txirrindulari hil dira herrialdean: haietako bi auto banak harrapatuta zendu ziren, ekainean, eta bertze biak, berriz, berez hil ziren errepidean, hilabete berean. Ekainera bitarte, hain zuzen ere, txirrindulariak tartean ziren 31 istripu gertatu, eta 29 pertsona zauritu dira Nafarroan, gobernuak zabaldutako datuen arabera.

Halako datuen atzean dagoen errealitatea ongi ezagutzen du Patxi Etxenikek. Egoerak hobera egin dezan, hasteko, "errespetua eta pazientzia" eskatu ditu txirrindulariak. Errespetua errepidean bat egiten duten guztien artean; eta pazientzia, berriz, mantsoago ibiltzen direnekin. "Autoek eta kamioiek argi izan behar dute txirrindulariak ere bagaudela errepidean, eta kontuan hartu behar gaituztela".

Nafarroako Parlamentuko kideen aurrean egindako agerraldian, N-121-A errepidean gertatzen denaren berri eman zuten Etxenikek eta Gomezek. Bide hori moldatu zutenetik, gora egin du kamioien kopuruak. Trafikoak, oro har, %4,8 egin du gora. Iruñea eta Behobia arteko tartean, egunean ia 9.500 ibilgailu pasatzen dira, eta haietako 2.500 baino gehiago dira astunak.

"Errepidea moldatu zutenean, ordea, txirrindulariak bazter utzi zituzten", salatu du Etxenikek. Eskualdeko egoera kontuan hartuta, horrek ekarri du 15 kilometro eskaseko tarte batean bospasei gune arriskutsu izatea. Horietan neurriak hartzeko eskatu du Etxenikek. Urtxintxako kideekin batera, "inbertsio txikia" eskatzen duten hainbat proposamen egin ditu: bazterbideak maizago garbitzea; edo Bera eta Lesaka arteko bide berdean brea botatzea, adibidez. Azken neurri horren asmoa da N-121-A errepidea saihestea, bertzeak bertze, Lesakatik Ibardingo mendatera joan ahal izateko. Izan ere, bide berdearen erabiltzaileek errepidearen azpitik badute beren sarbidea. "Seguruagoa da".

Bertze hainbat tokitan, tunelek eragiten dute arriskua txirrindularientzat. Beratik ateratzeko tokian, adibidez. "Tunelaren ahoa gertuegi dago", azaldu du Etxenikek. Bertze hainbat zatitan, errepideak bazterbiderik ez izateak sortzen du arriskua. "Bera eta Lesaka arteko tarte batean hori gertatzen da. Bi ibilgailu gurutzatzen badira, jai du txirrindulariak. Duela egun gutxi, autoan pasatu nintzen hortik. Bertze aldetik txirrindulari bat heldu zen, eta atzetik zuen kamioiak aurreratu egin zuen. Nik autoa gelditu nuen, eta txirrindulariak eskua altxatu zion gidariari, ohartarazteko. Baina kamioia ez zen gelditu: indartsuenaren legea ezarri zuen".

Bertze hainbat txirrindularirekin ateratzen ohi da Etxenike errepidera. "Taldearen babesak ematen dizu segurtasun sentsazio bat. Ematen du eragozpen gehiago eragiten diegula ibilgailuei, eta, ondorioz, gelditu bertze erremediorik ez dute, anitzetan". Txirrindulariek bata bertzearen ondoan ibiltzeko aukera badutela gogoratu du. "Klaxona jotzen digute gidari anitzek hori egiten badugu, baina badugu eskubidea; taldea handia bada, gainera, errazagoa da gu aurreratzea binaka joaten bagara", nabarmendu du.

Txirrindulariek ere onartu behar dute beren ardura. Horixe gaineratu du Etxenikek. Nafarroako Gobernuak ere txirrindulariek segurtasunaren alde egin dezaketena mahai gainean jartzeko kanpaina egin du, eta aipatu du, adibidez, aurrean eta atzean argia eramateko beharra.

Txirrindularien erantzukizunaz, "autokritiko" izateko beharra nabarmendu du Etxenikek, hain zuzen ere. "Egia da gaizki ibiltzen diren txirrindulariak badirela". Urtxintxako kideen artean jorratutako gaia dela erantsi du Etxenikek, eta denen artean adostu zutela "zorrotz" jokatu behar zutela arauekin. Semaforoak jarri ditu adibide. "Badira gelditzen ez diren txirrindulariak; guk erabaki dugu, argi eta garbi, laranja edo gorri dagoenean gelditu egin behar dugula". Etxenikek argi du errepidean txirrindulariak duela galtzeko gehien. "Gure esku dagoena egin behar dugu, gure esku diren neurriak hartu", erantsi du. Jakin badaki, halere, hori ez dela beti nahikoa.

Errepideak ulertzeko modua da arazoaren muina, Etxenikeren ustez. Hau da, txirrindulariak ez onartzea errepideetako erabiltzaile gisa. "Baina bagara". Bide bat egiterakoan edo moldatzerakoan errealitate hori aintzat hartu behar dela berretsi du.

Nafarroako Parlamentuko taldeek txirrindularien eskaerei "harrera ona" egin zietela azaldu du Etxenikek. Gobernuak mahai gainean jarri dituen neurriak ere ontzat jo ditu. Hitzak ekintza noiz bilakatu zain gelditu da.

Herbehereetan gertatu zena ekarri du gogora, errepideetako istripuetan hildako txirrindularien kopuru handiak muturreko neurriak hartzera eraman baitzuen hango gobernua. Ezagutu ditu hango errepideak. Istripuek behera egin dutela nabarmendu du. "Baina hil direnak ez dira itzuliko". Egoerak okerrera egin baino lehen, neurriak eskatu dizkie hemengo agintariei. Bideak, finean, denentzako tokia izan dezan.

Noaindik Frankfurtera
2017-07-282017-07-27Aisialdia, Albisteak, Gizartea, Ingurunea, Nafarroa

Noaindik Frankfurtera

Kattalin Barber

Nafarroa munduarekin konektatu dugu, eta, era berean, mundua Nafarroarekin", esan du Carsten Hoffmann Espainiarako eta Portugalerako Lufthansa Taldearen zuzendari nagusiak. Lufthansak Iruñea sartu du bere munduko ibilbide sarean, eta, azaroaren 6tik aurrera, Iruñea Alemaniako Frankfurt hiriarekin zuzenean lotuta egonen da, astean zortzi aldiz eskainiko duten hegaldiari esker. Hoffmannek adierazi duenez, konexio horrekin, nabarmen hobetuko da Nafarroaren konexioa mundu osoarekin, Frankfurteko aireportuak herrialde askotara hegaldi andana baitu.

LH118 izeneko hegaldia astelehen, asteazken, ostiral eta igandeetan irtengo da Frankfurtetik, "bidaiatzeko egun onenetan"; 09:30ean atera, eta 11:30ean iritsiko da Noaingo aireportura. Bueltako hegaldia, LH119 izenekoa, egun beretan irtengo da Iruñetik, 12:20ean, eta 14:30ean lurreratuko da Frankfurten. Alemaniako aireportu zibil handiena da Frankfurtekoa, eta airebide berria munduko beste hiri eta herrialdeekin lotzeko zubi modukoa da. Modu horretan, Iruñetik hegan egiten dutenek aukera izanen dute beren hegaldiak mundu osoko hiriekin konektatzeko: Tokio, New York, Bangkok, Hong Kong eta Johannesburgorekin, adibidez. Halaber, Europa osoko hegaldiak ere irteten dira handik: esate baterako, Hanburgo, Budapest, Viena, Varsovia eta Mosku hirietara joateko hegaldiak.

Hoffmannek aitortu duenez, "aukera ezin hobea" da Alemaniako konpainiarentzat Noaingo aireportuan jarduten hastea. "Orain arte ez da egon nazioarteko airelinearik Nafarroan, eta bidea hastea ohorea da guretzat. Nafarroako herritarrak gainerako munduarekin lotzea nahi dugu, betiere kalitate handieneko produktu eta zerbitzuekin".

Enpresen lehiakortasunaz ere mintzatu da Hoffmann. Izan ere, nazioarteko lotura berriak "garrantzi estrategiko handia" izanen du eskualderako. Lufthansaren hegaldiek "Nafarroako enpresen lehiakortasuna hobetuko dute, eta turismo sektorearen garapenean ere lagunduko dute, Europako turismoaren irisgarritasuna erraztuz". Donejakue bidea eta sanferminak aipatu ditu zuzendariak, eta uste du airebide berriak turista gehiago erakarriko dituela.

Lehen hegazkina Iruñean lurreratzeko oraindik hilabete batzuk falta diren arren, jada bidaia txartelak salgai daude agentzietan eta LH.com webgunean. Adibidez, azaroaren 6ko hegaldia, Iruñetik Frankfurtera, 143,32 euroren truke saltzen da. Kontrako hegaldiak, berriz, 138, 64 euroren kostua du konpainiako webgunean. Hoffmannek adierazi duenez, Lufthansak Airbus A319 hegazkin "modernoak" erabiliko ditu ibilbide berrian, 138 bidaiarirentzako lekuarekin, eta bi motatako zerbitzuetan banatuta: Business eta Economy Class.

Nafarroako Gobernua ere pozik agertu da Lufthansaren erabakiarekin, eta eskerrak eman dizkio konpainiari Nafarroako merkatuan egindako apustuarengatik. Lurraldeari begirako apustu garrantzitsutzat jo du gobernuak: "Nazioarteko konektibitatea nafarren eskaera bat da, eta abian jarriko dugu Lufthansaren bidez", adierazi zuen Manu Aierdi Nafarroako Gobernuko lehendakariordeak, aurkezpen egunean. Hoffmannek, berriz, Sodena sozietate publikoaren lana goraipatu du, funtsezkoa izan delako ibilbide berria ezartzeko.

Orain dela hilabete inguru etorri ziren Lufthansa konpainiako ordezkariak Iruñera, eta Nafarroako Gobernuko arduradunekin eta hainbat enpresa publiko eta pribatutako ordezkariekin bilerak egin zituzten. "Herrialdea sustatzeko, tokiko enpresak sustatzeko eta turismoa erakartzeko aukera ezin hobeak daudela ikusi genuen, eta uste dugu apustu hau oso onuragarria izanen dela guztiontzat", adierazi du Hoffmannek.

Bidaiariek, gora

Ez da albiste on bakarra Noaingo aireportuarentzat. Iruñerriaren garapen geografiko, sozial eta ekonomikoarekin batera inauguratu zen 1972an aireportua. 2011n, berriz, terminal berria eraiki zuten. Inbertsio horrek urtean milioi bat bidaiari izateko ahalmena eman zion Noaingo aireportuari, baina krisi ekonomikoak gogor jo du azpiegitura hori, eta ez dira espero ziren kopuruak lortu. Nolanahi ere, egoera aldatu, eta garai latzak gainditzen ari da. 2017ko lehen seihilekoan, Noaingo aireportuan %9,1 hazi da bidaiarien kopurua. Denera, 80.728 bidaiarik erabili dute aireportua. Hegazkinen joan-etorriek ere % 8,9 egin dute gora, guztira 2.781 operazio izan baitira. Hegaldi berrieekin, gainera, nabarmen haziko da zirkulazioa.

Han hondarra eta hemen kazkabarra
2017-07-212017-07-20Aisialdia, Albisteak, Gizartea, Nafarroa

Han hondarra eta hemen kazkabarra

Edurne Elizondo

Muztioa nahi duela erran du. Ez daki zer den, inoiz ez baitu hartu, orain arte. Baina gustura edan du. Igerilekua maite du gehien, nabarmendu duenez. Kontent dela erantsi du, eta karrikara joan da, bizikleta hartuta, lagunekin jolastera. Said Mohamed Salek sahararra da, 10 urte ditu, eta lehendabiziko aldiz etorri da Nafarroara, uda pasatzera. 12 urteko Walda anaia ere herrialdean da, eta, haiekin batera, 11 urteko Brahim Alisalem. Denera, 115 gaztetxo saharar etorri dira aurten Nafarroara, udan, ANAS elkartearen bidez.

Harrera familia dira Itxaso eta Amaia Antoñana ahizpak. Roberto del Cura bikotekide du azken horrek, eta beren etxean hartu dute Brahim Alisalem, Berriozarren. 2013. urtetik badute haren familiarekin harremana. Etxe dituzten kanpalekuak ere ezagutzen dituzte, hainbat aldiz joan baitira. Itxaso Antoñana izan zen bidaia egiten lehena, 2010. urtean. 16 urte bertzerik ez zuen, orduan. Ahizparekin egin zuen bide bera, gero, bertze hainbat aldiz. "Lehendabizikoz abenduan egon ginen; orduan, gogorra izan zen honat itzuli eta Eguberriak bizitzea, besta horiek duten kontsumo guztiarekin", gogoratu du Itxaso Antoñanak.

Aste Santuan ere joan izan dira Antoñana ahizpak kanpalekuetara, eta orduan ezagutu zuten, biek nabarmendu dutenez, basamortuko egunerokoa bere gordinean. "Beroa ikaragarria da; ez dago deus egiterik; ez dute deus, eta kanpoko laguntzaren menpe dira; gure egunerokoarekin alderatuta, kolpea latza da", aitortu du Amaia Antoñanak. Haurren aurtengo bidaian gertatutakoak balio du kanpalekuen eta Nafarroaren artean dagoen aldea irudikatzeko: hondar ekaitz batek agurtu zituen haurrak; eta kazkabarrak egin zien, hemen, ongi-etorria.

Ez dute deus, baina dena partekatzeko prest dira. "Guk ere familia dugu han", nabarmendu dute Antoñana ahizpek. Udan haurrak hartzea familia harreman hori lantzen jarraitzeko aukera bat da haientzat. Izaskun Villanuevak ere horixe sentitzen du. Familia osatzen ari direla. "Aita egon izan da kanpalekuetan; aurten itzultzeko asmoa du, eta neba harekin joanen da; ni ere bai, aukera badut", azaldu du. Said Mohamed Salek etxean du Villanuevak.

Haur sahararrak abuztu bukaera bitarte egonen dira Nafarroan; denera, bi hilabete. Kanpalekuetako errealitatea gertutik ezagutu eta gero, Antoñana ahizpek argi dute udan handik ateratzeko aukera izatea "gauza handia" dela haurrontzat. "Familiek ere eskertzen dute". Nafarroako Parlamentuak laguntza eman dio ANAS elkarteari, azken urteotan. Ekainaren 30ean, erakunde horren egoitzan egin zieten harrera, hain zuzen, haurrei eta beren harrera familiei. Berriozarren, udalak ere laguntzen duela nabarmendu dute Antoñana ahizpek eta Villanuevak. Harrera familia gabe gelditu diren hainbat haur udalak utzitako etxebizitza batean dira, adibidez, hainbat begiralek lagunduta.

Said eta Walda Mohamed Salek anaien ama ere begirale lanetan ari da egunotan, Jakan (Aragoi, Espainia). "Harekin asko hitz egiteko aukera izan dugu; familientzat ez da erraza beren seme-alabak ezagutzen ez dituzten pertsonen esku uztea; lasaitua hartzen dute gurekin hitz egiteko eta gu ezagutzeko aukera dutenean", azaldu du Villanuevak.

Uda, gainera, oinarrizko mediku azterketa egiteko baliatzen dute haur sahararrek. "Pediatrarengana joateko aukera dute, gizarte segurantzaren bidez; bestalde, hainbat dentistak eta optikok ere parte hartzen dute proiektuan, eta doan egiten dituzte azterketak", azaldu du Itxaso Antoñanak.

Oztopoen gainetik

Helburu nagusia, halere, haurrek disfrutatzea dela argi dute harrera familiek. Basamortuko eta kanpalekuetako errealitatea, tarte batez, behintzat, atzean uzteko aukera izan dezatela. Eguneroko martxa ez da beti erraza, baina merezi duela zalantzarik ez du Amaia Antoñanak: "Lehen egunak zailak dira, baina pixkanaka-pixkanaka ohitzen dira, eta kontent dira".

Hizkuntza, hasieran, oztopo bilakatzen dela aitortu dute harrera familiek. Kanpalekuetan gaztelaniaz egiten ikasten dute haurrek, baina denak ez dira berdin moldatzen. "Waldak, adibidez, Saidek baino hobeki egiten du; kontua da Said ez dela ikasten ahalegintzen, eta anaia erabiltzen du itzultzaile gisa", erran du Villanuevak. Horregatik, nork bere harrera familia du. "Egun osoa ematen dute elkarrekin, baina nork bere etxean egiten du lo". Hizkuntzaren mugak erraz gainditzen dituzte haurrek, dena den. "Badakite nahi dutena nola azaldu", nabarmendu du Villanuevak.

Ez dute hitz egiteko gogo handirik, baina pozik direla berretsi dute haur sahararrek. Nahiago dute elkarrekin jolastu. Aurrean ez direnean, Amaia Antoñanak aitortu du harrituta dagoela Brahim Alisalemek jaten duen fruta kopuruarekin. "Izugarri gustatzen zaio!". Villanuevak erantsi du Said Mohamed Salekek ere biziki gustuko duela fruta. "Beti dago jateko prest!". "Kanpalekuetan ez dutena gustura jaten dute", erantsi du Itxaso Antoñanak. Kanpalekuetan gogorra da egunerokoa; uda amaitzen denean, halere, haur sahararrak kontent itzultzen dira. "Haurrok ez daude bakarrik; kontent itzultzen dira familiarengana", nabarmendu du Itxaso Antoñanak. Oraindik badute igerilekuaz gozatzeko denbora. Hilabete, hondarrera itzuli arte.

Leihoa zabaldu, izarrei so egiteko
2017-07-212017-07-20Aisialdia, Albisteak, Ekonomia, Gizartea, Nafarroa

Leihoa zabaldu, izarrei so egiteko

Kattalin Barber

Esparru guztietan, Lerin izarren herri bihurtuko dugu". Consuelo Otxoa Leringo alkatearen hitzak dira. Bada oporrak pasatzeko lekua zeruaren kalitatearen arabera aukeratzen duenik, eta hilaren 26tik 30era Lerin Tierra Estrella (Lerin Izar Lurra) izenburuko jardunaldiak eginen dituzte herrian, izarrak behatzeko eta astroturismoa sustatzeko. Zeruak eskaintzen duen gaueko ikuskizunaz gozatzeko, baldintza egokiak dituzten tokiak bilatzen ditu astronomia zaletasun duenak, eta Lerin herria turismo mota horrekin bat egin nahian dabil.

Teresa Cruz Sanchez lerindarraren ideia izan zen. Andaluziako (Espainia) Descubre fundazioaren elkarteko zuzendaria da Cruz; zientziaren dibulgazioa du helburu erakundeak. Leringo alkateari proposamena helarazi zion: "Niri inoiz ez zitzaidan bururatuko horrelako zerbait antolatzea, baina ideia ezin hobea izan da", esan du. Erantsi duenez, Iruñeko Planetarioan lan egiten duen Fernando Jauregi astrofisikoarekin harremanetan jarri ziren jardunaldien nondik norakoak zehazteko, eta lanari ekin zioten. "Leringo zerua oso egokia da izarrak ikusteko. Batetik, gainerako herriak distantzia handira daudelako, eta, bestetik, industrialdea txikia delako. Zeru ona dugu izarrak behatzeko".

Starlight Fundazioak ematen duen ziurtagiria lortzen saiatuko dira, ondorioz, Lerinen. Ziurtagiri horrek leku batean zeruaren kalitatea bikaina dela egiaztatzen du. Horren bidez, nolabait, Lerin babestutako eremua dela azalduko lukete, argi kutsadurarik gabekoa, alegia. Behin eskuratuta, turismo mota horretako erreferenteetako bat bihurtzeko bidean legoke Lerin. Otxoak jakinarazi duenez, orain dela urte batzuk herriko argiztapen publikoaren zati bat aldatu zuten gutxiago kutsatzeko. "Oraindik baditugu argi kutsadura duten hainbat eremu, baina murriztea da gure helburua". Izarrak behatzeko toki egokia izatea eta zeru iluna izatea dute helburu.

Ekinaldiak harrera "ezin hobea" izan du herrian, eta hainbat elkarte eta kolektibo ari dira udalarekin elkarlanean. "Onura ekarriko digu guztioi, ondare handia dugulako herrian, eta sustatuko dugulako", azaldu du Otxoak.

Iruñeko Planetarioko astrofisikari Fernando Jauregi ere astroturismoaren abantailaz mintzatu da: "Kalitatezko turismoa da, eta gauez egiten denez, turistek leku horretan afaldu, lo egin eta gosaldu beharko dute". Haren hitzetan, "ingurumenarekiko sentsibilitate eta ardura berezia duten pertsonak" erakartzen ditu izarren turismoak.

Zeru iluna maite dute astronomoek eta izarren zaleek, herri eta hirietan dauden kaleko argiek behatu nahi dituzten izarrak ezkutatzen dituztelako. Arazo nagusietako bat argi kutsadura da. "Arazoa da kaleko argi askok, gainera, lurrean dagoena argitu beharrean, zerua argitzen dutela", azaldu du Jauregik. Argi kutsadura murriztea ez da hain zaila, haren ustez, baina udalek erabakiak hartu behar dituztela zehaztu du. "Energia xahutzen ari gara, eta argiaren inguruko hezkuntza eta sentsibilizazioa beharrezkoa da argi kutsadurari aurre egiteko".

Astrofisikariak adierazi duenez, Erronkarin ere sustatu nahi dituzte astronomia eta turismoa, eta hantxe ari da lanean Iruñeko Planetarioa Nafarroako Gobernuarekin batera, Europako proiektu bati esker. "Zehazki, Larra-Belagua astronomoentzako gune bilakatu nahi dugu".

Egitasmoak helburu bikoitza du: turistikoa, batetik, eta zientifikoa, bestetik. Lehen neurketak Larra-Belaguan egin dituzte. Jauregik jakinarazi duenez, Leringo zerua ere egokia da izarrak behatzeko. "Argi dago ez dela onena, baina interesgarria da horrelako ekinaldiak bultzatzea". Gutxika-gutxika astroturismoa gehiago bultzatzen ari dela nabarmendu du, eta baliabide "on eta interesgarritzat" jo du.

Errepikatzeko asmoz

Izarrei so egitera deitu du Otxoak. Baina horrez gain, herriko produktuei eta zerbitzuei bultzada eman nahi diete jardunaldien bidez. "Esan dezaket Lerinek dituen aukerak berriz ezagutzen ari naizela", esan du Otxoak. Besteak beste, herriko elikagaien dastatzea eginen da jardunaldietan. "Dugunari duen balioa eman nahi diogu". Hilaren 26tik 30era gauero behaketa astronomikoa eginen dute, 23:00etan, eta egunez, berriz, hitzaldiak eginen dituzte hainbat astronomok; txikientzako jarduerak eginen dituzte, halaber, izarrei lotuta, betiere.

Lehen aldiz antolatu dute ekinaldia, baina urtero errepikatzea gustatuko litzaioke Otxoari: "Lan handia egiten ari gara". Urtez urte finkatzea, eta Lerin izarrak behatzeko toki aproposago bilakatzeko urratsak egitea da orain erronka.