Nafarroa

Imanol Lapeña: «Euskara eta kirola lotzea da helburua»
2015-09-252015-09-25Aisialdia, Albisteak, Asteko Gaiak, Euskara, Kirola, Nafarroa

Imanol Lapeña: «Euskara eta kirola lotzea da helburua»

Euskararen aldeko aldarria presente izango da San Fermin Txikiko jaietan. Laugarren urtez, Euskaraz bizi nahi dut lelodun lasterketaren lekuko izango dira Alde Zaharreko kaleak, bihar goizean. Euskalgintzako taldeek abiatutako lasterketa da; prestatzeko, ordea, Imanol Lapeña (Iruñea, 1963) Hiru Herri atletismo taldeko kidearengana jo zuten orain lau urte. Iñaki Mendiorozekin batera, lasterketaren prestaketarako logistikaz arduratzen da urtero Lapeña.

Dioenez, lasterketaren aurreko egunetan izaten dute lan gehien. Finean, "ongi eraman behar dira gauza guztiak, egunean, dena ongi atera dadin". Besteak beste, lasterketarako beharrezkoa den materiala lortzeaz arduratzen da, bai eta ibilbidea markatzeaz ere, adibidez. Eskarmentua du horretan, Iruñerriko bestelako kros eta lasterketen antolaketan ere ibilia baita.

"Zerbait berezia egin nahi zelako" sortu zen 2012an euskararen aldeko lasterketa bat egiteko ideia. "Zerbait berezia, kirolarekin harremana izango zuena". Izan ere, Lapeñak dioenez, "euskara eta kirola lotzea izan zen helburua lasterketa formatuan. Ez lehiatzeko, baizik eta parte hartzeko, eta, hala, egun eta festa polita sortzeko". Data aukeratzerakoan, San Fermin Txikiko festekin batera egitea erabaki zuten, "jai giroan antolatzeko". Eta bistan da asmatu zutela, "jendearen erantzuna eta sortutako giroa oso polita izaten delako", Lapeñaren hitzetan.

Euskararen aldeko aldarrikapenerako kirola aukeratu izana ez da kasualitatea, Hiru Herri taldeko kidearen ustez. Are gehiago, kirolean, eta bereziki atletismoan, euskararen erabilerako potentzial handia dagoela uste du: "Kirolarena beste mundu bat da. Agian orain arte ez gara ohartu mundu horretan euskara erabiltzeko zenbat aukera dauden. Iruñean asko dira atletismo taldeak, eta horietan dabiltzan asko dira euskaldunak". Horretaz gain, lasterketaren moduko formatuak jendea erakartzeko izan dezakeen gaitasunaz mintzo da Lapeña: "Jendea erakartzeko aukera polita da. Jendea mugitzeko gauza erraza da korrika egitea".

Errezetak emaitza onak eman ditu orain arte. Aurretik egindako

hiru lasterketetan "oso giro polita" sortu izan da, Lapeñaren hitzetan. Partaideen kopurua ere "poliki-poliki" gora doa, "bai helduen eta bai umeen lasterketetan ere". Eta orain arte behintzat, eguraldiak lagundu izan du, eta "hori oso garrantzitsua da".

Guztira, 300 bat lagunek parte hartu ohi dute lasterketan. Ez da kopuru makala. Are gehiago, Euskaraz bizi nahi dut leloarekin Euskal Herriko beste hainbat herri eta hirietan egiten diren antzeko lasterketen artean, "jendetsuena" omen da Iruñekoa. Orain hiru urte, egun bakarrean egin ziren lasterketa horiek guztiak, 30 bat herritan. Orain, ordea, "hilabeteko epea" ematen zaie antolatzaileei, "herri bakoitzak hilabete horretan nahi duen data aukeratu dezan".

Denetariko korrikalariak

Aniztuna izan ohi da euskararen aldeko Iruñeko lasterketan parte hartu ohi dutenen profila. Batetik, Lapeñak dioenez, "atleta onak izaten dira, Iruñerri ingurukoak, famosoak batzuk". Horietako askok "entrenamendu modura" hartzen dute lasterketa. Antolatzaileak dioenez, Iruñerriko klub gehienetako —Lagunak, Ardoi, Pamplona Atletico, Ederki, Hiru Herri, Beste Iruñea, Berriozar...— kideak izaten dira lasterketan. Bestalde, krosa "oso herrikoia" dela dio Lapeñak, eta "edonork" parte har dezakeela. Aniztasun horrek egiten du lasterka "polita".

Orain arteko erantzunari eustea izango da, aurten ere, antolatzaileen helburua. Horretarako ondu dute bost kilometro inguruko ibilbidea. San Frantzisko plazatik abiatuko da, 10:30ean. Eslava, Kale Nagusia, Udaletxe plaza eta Santo Domingoko aldapa igaroko ditu, Arrotxapea zapaldu aurretik. Curtidoresko zubitik ibaia zeharkatu eta ertzetik ibiliko da, Vergel zubira iritsi arte. Arantzadira eginen du salto handik, eta inguru horretan buelta eman ostean Zumalakarregiko atetik igoko da berriro Alde Zaharrera. Karmen, Navarreria, Mercaderes, Txapitela, Gazteluko plaza eta San Nicolas kaleak igaroko ditu orduan, eta San Migel kaletik iritsiko da berriro San Frantzisko plazara, han bukatzeko. 09:00etan jarriko dituzte izena emateko mahaiak. Puntual izateko eskatzen die Lapeñak korrikalariei.

Helduen lasterketaren ostean izango da haurrena, San Frantzisko plaza inguruko kaleetan. Aurten hiru talde osatuko dituzte antolatzaileek, adinaren arabera. Txikienek, 6 urtera arte, gurasoen eskuei helduta eginen dute lasterketa. 7 eta 9 urte bitartekoek haien lasterketa egiteko aukera izango dute, eta hortik gorakoei helduen lasterketan parte hartzeko aukera emango zaie, hala nahi badute. Dena bukatuta, zozketa eginen dute parte hartzaileen artean. Euskara eta kirola lotzeko aukera, bihar, edonoren eskura.

Aterpea atontzeko lanean
2015-09-182015-09-18Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa

Aterpea atontzeko lanean

Hutsik dagoen gela bat daukat etxean, bertan aterpea ematen ahal diet behar dutenei"; "etxean tokirik ez, baina ekarpen ekonomiko txiki bat egin dezaket nik"; "badakit arabiera pixka bat; ez dakit baliagarria suertatuko zaizuen". Siriako gerraren ondorioz errefuxiatuen krisiak eztanda egin zuenetik, etengabeak dira gobernuz kanpoko erakundeek jasotzen dituzten elkartasun mezuak eta telefono deiak. Emateko asko ez, baina bihotza bete ilusio duen jendea da, hein handi batean, bere burua eskaini duena. Gainera, Nafarroako Gobernua eta Iruñeko Udala errefuxiatuak hartzeko prest agertu zirenetik, gora egin du eskaintzen kopuruak, GKEen aurreikuspenak gainditzeraino. "Nafar gizartearen erantzuna hunkigarria izan da", laburbildu du Pobreziaren eta Bazterketa Sozialaren Aurkako Sareko presidenteorde Eduardo Jimenez iruindarrak.

Gobernuak eta udalak hartutako erabakia positiboa izan dela adierazi dute elkarte eta eragile sozialetako arduradunek, baina ohartarazi dute lehen pausoa besterik ez dela, eta segur aski, bidea luzea eta malkartsua izanen dela. "Bai Nafarroako Gobernuak bai Iruñeko Udalak aurrera urrats bat egin dute errefuxiatuen auzian, eta hori pozgarria da guretzat. Errefuxiatuekiko diskurtsoa moldatzen lagundu dute, eta hein batean, Espainiako Gobernuaren jarrera aldatzeko lagungarri izan dira", esan du Jimenezek. "Errefuxiatuen kuotak ezartzen dituen eztabaida lotsagarri horren erdian, elementu positiboa izan da nafar instituzioen jarrera. Pertsonak salerosgaien gisara tratatuak dira Europako estatuen artean, eta hori ikusirik, Nafarroako erakunde publikoek hartutako erabakiak balio izan du 'aski da' esateko". Iritzi horrekin bat egin du Patricia Ruiz Munduko Medikuak erakundeko ordezkariak ere: "Estatuaren diskurtsoa eraisteko balio izan du, frogatu baita laguntza ematea eta hiriak babesleku bihurtzea ez dela utopikoa, erabat egingarria baizik".

Administrazioaren jarrera txalotu arren, ordea, SOS Arrazakeria taldeko ordezkari Beatriz Villahizanek gogorarazi du harrera egitasmo horietako asko "beranduegi" heldu direla, eta borondateaz gainera, neurri konkretuak beharko direla afera konpontzeko. "Erantzun espontaneoak, asmo onekoak izan arren, ez dira nahiko krisiari aurre egiteko; beharrezkoak izanen dira ongi egituratutako egitasmoak, irtenbidea iraunkorra izan dadin".

Gobernuarekin elkarlanean

Irailaren 2an, Iruñea hiri babesleku bihurtzeko asmoa agertu zuen udalak, eta hurrengo egunean, antzeko erabakia plazaratu zuen Nafarroako Gobernuak ere, herrialdeak "200 bat errefuxiatu" hartzeko gai izanen dela adierazita. Handik egun gutxira egin zituzten lehen bilerak gobernuz kanpoko erakundeekin. "Lehen kontaktuak egiteko balio izan zuten bilera horiek", dio Ruizek.

Nafarroako Gobernuak, gainera, lan saioa baliatu zuen Espainiako Atzerri Ministeriotik jasotako informazio guztia erakunde sozialei helarazteko. "Madrilek emandako informazioa oso eskasa zen, eta agerian gelditu zen Europako estatuek ez dutela neurria eman, erreakzio gaitasun urria izan dutela, eta mantsoegi ari direla erabakiak hartzen. Hala ere, lehen urratsak egin genituen bilera hartan. Besteak beste, zerbitzu guztiak Nafarroako Gobernuan zentralizatzea erabaki genuen".

Bilera horietan argi gelditu zen, gainera, Madrilen erabakiek baldintzatuko dituztela harrera planaren nondik norakoak, eta horrek, gainera, prozesu osoa luza dezakeela. "Airean dago dena oraindik: zein izanen da etorriko diren pertsonen egoera juridiko-administratiboa? Paperak emanen dizkiete? Errefuxiatu izaera aitortuko diete?", galdetu du Jimenezek. Haren irudiko, galdera horiei erantzuna eman arte, gutxieneko koordinazio lana besterik ezinen dute egin eragile sozialek: "Oso goiz da oraindik aurreikuspenak egiteko. Ez dakigu [errefuxiatuak] zenbat diren, nortzuk diren, noiz etorriko diren, luzerako etorriko diren ala ez, zeintzuk diren haien beharrizanak... Kontingentzia plana orain diseinatuko bagenu, gerta liteke gero ezertarako balio ez izatea, ez legokeelako migratzaileen beharretara egokitua".

Munduko Medikuak eta SOS Arrazakeria erakundeetako arduradunen esanetan, berriz, kontzientziazio lan handia egin daiteke, Madrilen erabakien zain egon gabe. "Gauza asko egin ditzakegu: kalera atera, egoera salatu, sentsibilizazio kanpainak egin, informazioa eman... Ezinbestekoa da jarrera hori, Europak eta Espainiak aplikatzen dituzten migrazio politikak aldatuko baditugu", adierazi du Ruizek.

Haren ildo beretik, salaketaren eta kontzientziazioaren beharra ere azpimarratu du Villahizanek: "Gizartearen erantzuna gauza ederra da, baina hori bideratu beharra dago; instituzioak behartu egin behar ditugu, dagokien lana egin dezaten". Izan ere, SOS Arrazakeria taldeko eledunaren esanetan, erakunde publiko guztiek izan beharko lukete migratzaileei babesa emateko plan bat. "Euren betebeharra da. Nazioarteko arauak eta legediak sinatu dira zentzu horretan, baina egungo errealitatea oso bestelakoa da: pertsonen eskubideak mutilatzen dituen atzerritartasun lege bortitza daukagu, muga zurrunak, Frontex... Gaur egun, herritar askorentzat Europara etortzeko legezko biderik ez da existitzen. Eta jendeak ezagutu behar du errealitate latz hori".

Beharrak eta baliabideak

Europako gobernuek etorkinen kuotaz eztabaidatzen duten bitartean, Nafarroako administrazioa hasia da lanean, eskura dituen baliabideak zerrendatzen. Hala, migratzaileei babesa eskaini nahi dieten herritarrek telefono bakar bat izanen dute aurrerantzean —012—, laguntzaileen zerrendan izena emateko. "Oinarri-oinarrizkoena bizitokiak bilatzea da, bizimodu duina bermatuko duten azpiegiturak behar direlako. Eta horrekin batera, elikadura, osasuna eta bertako hizkuntzen ezagutza ere bermatu behar dira. Adingabeen kasuan, gainera, hezkuntza eskubidea ere kontuan izan behar da, eta, beraz, hezkuntza sisteman txertatu behar dira", azaldu du Eduardo Jimenezek.

Hori guztia migratzaileen eskura jartzea, ordea, administrazioen ardura dela berretsi du Ruizek. "Pertsonei eskubideak aitortzea eta bermatzea gobernuen lana da; ez dezagun hori ahaztu. Zergak ordaintzen ditugu, hain zuzen, gobernuek euren betebeharrak egin ditzaten, eta horietako bat da, hain zuzen, errefuxiatuei laguntza ematea".

Horregatik guztiarengatik, GKEetako ordezkariek hainbat aholku eman nahi dizkiete lagundu nahi duten herritarrei. "Jendeak jakin behar du larrialdi egoera ez dagoela hemen, Hungarian, Libanon edo Turkian baizik. Herritarrek laguntza eman nahi badute, akaso eraginkorragoa izanen da lurralde horietan lanean diren erakundeak diruz laguntzea", azaldu du Jimenezek. "Horrekin ez dut esan nahi jendearen elkartasuna eskertzen ez dugunik. Aitzitik, hunkigarria iruditzen zait, gutxien duen jendea baita laguntzeko prest agertu ohi dena. Baina beharra, gaur egun, ez dago Iruñean, errefuxiatuen kanpalekuetan baizik".

Horrez gainera, pazientzia izateko eskatu diete boluntarioei. Ruizen irudiko, Nafarroako Gobernua, Iruñeko Udala eta beste zenbait erakunde prestatzen ari diren harrera prozesua ez da batere erraza eta, seguruenik, asko luzatuko da: "Gogoan izan behar dugu hona datozen errefuxiatuak ez datozela bizpahiru asterako. Asko eta asko hemen geldituko dira hainbat urtez. Hori da, behintzat, ohikoena. Beraz, etxebizitza eskaintzen duenak jakin behar du epe luzerako izanen dela. Integrazio prozesu bat da, azken finean".

Azken eskaera bat egin die Villahizanek herritarrei, baina batez ere, erakunde publikoei: "Errefuxiatuen dramaren ondorioz, ez dezatela ahaztu beste hainbat pertsonak ere premia larriak dituztela, eta denon laguntza behar dutela. Sailkapen arriskutsua egiten hasiak dira batzuk, Siriako errefuxiatuen eta gainontzeko migratzaileen artean. Ezin ditugu lehen eta bigarren mailako pertsonak sortu, denek baitituzte eskubide berberak".

2015-09-182015-09-18Albisteak, Nafarroa

Herritarrengandik “gertuegi”

Iruñeko hiltegia lekuz aldatzeak ika-mika piztu du Noain, Beriain eta Getzeko (Galar) bizilagunen artean. Orkoiengo errepidean, Iruñeko mugen barruan dago egun enpresa hori, eta urteak daramatza egoitza nagusia lekuz aldatzeko asmoarekin. Asmo hori begi onez ikusi zuen bere garaian Iruñeko Udalak, eta martxan jarri zuen prozedura. Hasiera batean, hiltegia Iruñetik ateratzeko epea 2014ko abenduaren 31n ezarri zuten. Iazko urrian, ordea, 2016ko abenduaren 31ra arte luzatu zuten epe hori. Ordurako beste leku batean beharko du enpresak, bere jarduerarekin jarraitu nahi badu.

Beste leku hori Getzeko herrigunetik eta Beriain zein Noaingo udalerrietatik gertu dago, eta horrek sortu du inguruko bizilagunen haserrea. Galarko Udalak Getzeko Meseta industrialdean —19.000 metro koadroko eremuan— instalazioak eraikitzen hasteko baimena eman zion hiltegia kudeatzen duen Protectora de Carnes SLU enpresari, joan den ekainaren 2an. Prozeduran izandako balizko hutsegiteen inguruko kritikak zirela-eta, bere burua defendatu zuen udalak: legea goitik behera bete izana defendatu zuen, eta AESA Espainiako Aire Segurtasun Agentziaren zein Nafarroako Gobernuko Ingurumen Zuzendaritzaren baimenak zituela argudiatu zuen.

Bizilagunak, ordea, kexu dira, hiltegia haien etxeetatik gertuegi eraikiko delako. Getzeko lehenengo etxeetatik 400 metro ingurura egongo dira instalazioak, Beriaindik 900 metrora, eta Noaindik 1.000 metrora baino gutxiagora. Hiltegiak eragingo duen kutsadurak kezkatzen ditu. Batetik, hondakinek hegazti sarraskijaleak, karraskariak eta intsektuak erakarriko dituztela uste dute. Bestetik, jarduerarako beharrezkoa den uraren kutsadura aurreikusten dute. Gainera, fabrikak airean eragin dezakeen kutsaduraz eta, bereziki, usainaz kexu dira.

Hori guztia dela eta, hiltegiko proiektuaren aurkako plataforma osatu dute kaltetuak izango diren herritarrek. Plataforma horretako bozeramaileetako bat da Rafa Ruda. Hasieratik argi utzi nahi du bere taldearen aurkakotasunaren oinarria: "Hiltegiaren kokapenaren kontra baino ez gaude. Gure plataforma ez dago hiltegiaren industriaren kontra, ez eta ganaduzaleen kontra ere. Oraingo egitasmoak duen kokapenaren kontra gaude". Dioenez, frankismo garaian bazen halako industrien kokapena arautzen zuen legedirik; horren arabera, populazio eremuetatik gutxienez bi kilometroko distantziara kokatu behar ziren hiltegien instalazioak. Gaur egun, ordea, ez dago halakorik. Hortaz, "mota horretako industriak herrietatik hain gertu eraikitzeak herritarrentzako ezinegona" dakarrela uste du plataformako kideak.

Ez da hor bukatzen herritarren beldurra. Gaur egun, Iruñeko hiltegiak Arabako erraustegi batera bidaltzen ditu haragi hondakinak, bertan erre daitezen. Baina hori alda daitekeela uste dute herritarrek: Europako Batasuna arautegi aldaketa bat aztertzen ari da, hondakinak sortzen diren leku berean erre daitezen. Horrek, hiltegiarekin batera, erraustegi baten eraikuntza ekarriko luke, eta, ondorioz, baita "pertsonen osasunean kaltea" ere, Rudak dioenez. Badute zalantzarako arrazoi bat, gainera: batetik, instalazio berrietara egungo produkzioaren %20 baino ez eramatea aurreikusten du proiektuak, Rudak dioenez. Baina, bestetik, egitasmo berriak langile gehiago eta ordutegi zabalagoa izango du. Eta kontraesana ikusten du Rudak bi gauzen artean: "Ekoizpenaren %20 baino ez badu jasoko baina, aldi berean, ordu gehiagoz eta langile gehiagorekin arituko bada, zertan ibiliko dira?".

Oraingoz, herritarren susmo hori ukatu dute agintariek, ziurtatuz erraustegirik ez dela eginen. Baina ahoz baino gehiago "idatziz eta prentsaurreko batean" nahi du baieztapena Rudak.

Erabakiaren zain

Oraingoz, proiektuaren aurkako mobilizazioak abiatu ditu hiltegiaren aurkako plataformak. Uztailaren 4an, elkarretaratzea egin zuten Nafarroako Jauregiaren aurrean, eta, joan den astean, egitasmoaren aurkako 4.000 sinadura inguru aurkeztu zituzten Nafarroako Gobernuaren Tokiko Administrazio departamentuan. Herritarren babesaz gain, Beriaingo eta Noaingo udalen eta Getzeko kontzejuaren laguntza ere jaso dute, baina aurka dute Galarko Udala. Abuztuaren 25ean, gainera, Ainhoa Aznarez Nafarroako Parlamentuko presidentearekin bildu ziren. Bileratik "oso gustura" atera zen Ruda, "interes handia" erakutsi zuelako Aznarezek.

Orain, Nafarroako Gobernuak proiektuari buruz hartuko duen erabakiaren zain daude herritarrak. Rudak dioenez, gobernu berriak erabakia irail erdialderako hartzeko konpromisoa erakutsi zien. Laster jakingo dute, beraz, zein den gobernuaren jarrera. Eta horren arabera erabakiko dute mobilizazioei eutsi edo, "arazoa betiko bukatzen bada, plataforma desegitea".

Pedro Zabalza: «Askorako ematen dute sanferminek, topikoetatik at»
2015-09-182015-09-18Aisialdia, Albisteak, Asteko Gaiak, Nafarroa

Pedro Zabalza: «Askorako ematen dute sanferminek, topikoetatik at»

Sanferminetako edozein egunen antzera, Iruñeko erraldoien konpartsako kideak ateratzeko zain daude ehunka lagun. Txarli, ordea, erraldoiak gordetzen dituzten gelan giltzapetu da, eta ez du inor sartzen uzten. Urduritasuna nagusi da, inork ez baitaki zergatik ez diren erraldoiak ateratzen. Hortik abiatuta osatu du Pedro Zabalzak (Iruñea, 1970) Gigante lana, eta Gaiarre antzokiak sanferminei buruzko antzezlanen inguruan antolatutako lehiaketan irabazle izan da. Atzo aurkeztu zuten Iruñeko antzokian, arrakasta handiz. Erraldoien konpartsako kideen parte hartzea izan da berezitasun nagusia.

Nola erabaki zenuen lehiaketan parte hartzea?

Antzerki kritikaria izan naiz Diario de Noticias egunkarian, urte dezentetan. Pasio handiz bizi izan dut antzerkia. Aldi berean, asko gustatzen zait idaztea, eta, denetarik idatzi izan badut ere, azkenaldian geroz eta gustukoagoa dut antzerkia idaztea. Hori dela-eta hartu izan dut parte Gaiarre antzokiaren lehiaketan. Uste dut aurtengoa hirugarren parte hartzea izan dela, eta, oraingoan, saria eman didate.

Istorio bitxia jaso du zure lanak.

Askotan pentsatu izan dut nola egin sanferminekin lotutako zerbait. Gainera, proposamen ezberdinak egitea gustatzen zait. Sanferminek gai askotarako aukera ematen dute, eta, gainera, topikoetatik at egon daitezke. Alegia, ez du zertan zezenketa arratsalde bati buruzko lan bat izan. Pentsamendu horietan ari nintzela, ez dakit nola, Dog Day Afternoon filmarekin oroitu nintzen. Zapuztutako banku lapurreta baten istorioa kontatzen du filmak, eta lapurren eta kanpoan dagoen polizia baten arteko negoziazioa da ardatza. Iruditu zitzaidan ideia ona zela hori sanferminekin nahastea, eta erraldoien mundura jotzea horretarako. Alegia, planteatzea zer gertatuko litzatekeen norbait erraldoiekin giltzapetuko balitz, inori sartzen utzi gabe, eta, argumentuaren aitzakia horretatik abiatuz, istorio bat kontatzea.

Oso sanferminzalea al zara?

Uste dut zahartzen hasia naizela, baina bai, oso sanferminzalea izan naiz. Nik uste dut denei pasatzen zaiguna pasatu zaidala niri ere. Alegia, txikitan egunez bizi ditugu sanferminak, gurasoen eskutik goazelako. Urteetan aurrera egin ahala, gaueko bizitzan murgiltzen gara. Eta, gerora, berriro hasten gara egunez bizitzen. Hiri honetako edozein pertsonaren eboluzio arrunta da nirea ere.

Jatorrizko antzezlana aldatu da entseguak egin ahala. Erraldoien konpartsaren parte hartzea gakoa izan da.

Obraren argumentua, muina, bere hartan gorde da. Gauza bakarra egin dugu: erraldoien konpartsako jendearen istorioz betetako kontakizuna gehitu. Eta hori egiteko, mekanismo xume bat erabili dugu, oso berritzailea ere ez dena: antzerkia egin dugu antzerkiaren barruan. Hau da, errepresentazio bat dago antzezlanaren barruan, eta, hor, konpartsako kideak aktoreak dira, baina aldi berean baita pertsonaiak ere. Protagonista nagusiarena da salbuespen bakarra, pertsonaia da beti. Baina errepresentazio hori egitea oso mesedegarria izan zait, istorioak baduelako errealitatearen eta fikzioaren arteko nahasketa bat. Protagonistak arazoak ditu zer den erreala eta zer fikzioa bereizteko, eta, horretarako, lagungarria izan da hasierako testua biltzen duen antzezlan bat sortzearen ideia lagungarria.

Zer eman dio obrari konpartsako kideen parte hartzeak?

Erabat ezberdina litzateke aktore profesionalekin egin izan bagenu. Ziurrenik, aurretik aipatu dudan hori guztia, errepresentazioarena alegia, ez litzateke existituko, ez lukeelako zentzurik. Jatorrizko testua bete-betean errespetatu izango genuke, eta oraingoa bezain emaitza ona izango genuke, baina ezberdinak lirateke. Horregatik uste dut taularatzea dela azkeneko produktua: testua abiapuntua da, eta, hortik aurrera, jendearen ekarpenekin aberastuz joaten da; agian, norberak ikusi edo pentsatu gabeko gauzak ikusten dituztelako besteek.

Nolakoa izan da esperientziarik gabeko aktoreekin lan egitea?

Egia esanda, liluratuta nago haiekin, ikaragarrizko inplikazioa erakutsi dutelako. Arriskuak hartzeak ez ditu beldurtzen; are gehiago, gustatzen zaie.

Zer modutan kasu egin diozu antzezlanaren prestaketari?

Antzerkiaren zale porrokatua naiz ni, prozesu osoarena. Ez naiz aktorea, eta ez dut antzezlana zuzentzeko behar besteko gaitasunik, eta egiten saiatzen naizen bakarra idaztea da, xumeki. Baina antzerkia bere osotasunean gustatzen zaidanez, ikasteko aukera gisara hartu dut hau. Alde horretatik, prozesu osoan parte hartzea gustatzen zait, ikasteaz gain, balio didalako azken emaitza nik kontatu nahi izan dudanaren isla dela ikusteko.

Zer sentitzen da norberak buruan izandako istorio bat taularatua ikustean?

Urduritasunez bizi izan dut prozesua, baina baita ilusioz ere. Halere, ez da lehen aldia izan. 2009an, modu nahiko antzekoan, eta Gaiarre antzokiaren ekoizpenarekin, nik idatzitako antzezlan bat egin genuen, Virtual izenekoa. Ez du zerikusi handirik oraingoarekin. Tira, ongi pentsatuta, badu zerikusia (barreak). Hikikomori baten istorioa zen. Japonian bizirik duten presio soziala jasan ezinik beren logelan giltzapetzen diren nerabeak izendatzeko kontzeptua da hikikomori. Beren logelan bizi dira, eta bideo jokoetan aritzen. Beraz, ez du lotura zuzenik Gigante lanarekin, baina, zentzu batean, bi lanetako pertsonaiei antzeko gauzak gertatzen zaizkie. Eta bietan dago itxialdi baten istorioa, baita errealitatea onartzeko zailtasuna ere. Paralelismoa badago, nahiz eta ez naizen haren bila ibili.

2015-09-182015-09-18Albisteak, Nafarroa

Nagusitik liderrera

Uda igaro eta gero bueltan gara, baina ez gara berdinak, ez gaude berdinak. Nafarroan egindako azken hauteskundeetan izandako aldaketaren fruituak dastatzen hasiak gara jada, eta liburutegietan ere badugu zer ospatu.

Erran bezala, ez gaude berdinak, eta aldatu dena, preseski, Nafarroako Liburutegien Zerbitzuko burua izan da. Orain arte genuen nagusia kendu, eta aurrerantzean lider bat izanen dugu. Horren erranahia? Ezinbertzean, goitiko aldaketa horrek behitikoan izango duela eragin gehien, liburuzainengan, liburutegiengan eta herriarengan.

Azken boladan lanbide-kideekin ez dago bertze gairik: poztasuna, irribarreak, emozioa eta galdera andana bat: Zer aldatuko dute lehen? Nondik hasiko dira? Nola egingo dute? Galdera horietan guztietan pentsatzen aurkitu dut neure burua behin baino gehiagotan lanerako bidean. Goizean goiz, egun berriari hasiera ematen, liburutegira bidean, eta ametsetan, irribarrez…

Hau bertzerik ez, jada aldaketa nabaria da, eta eskertzekoa da arras. Liburuzain gazteenok aunitzen aditu izan dugu, eta helduenak beraien artean: "Zuek ez dituzue Nafarroako liburutegien garai onak ezagutu", "(...) egin genuelarik han izan bazinate...!", "oroitzen zara urtero jardunaldi haietan elkartzen ginenean? Formakuntza ikastaroak ematen zizkigutenean?". Esaldi horiek guztia<k hainbat jenderi entzun izan dizkiot, baina batez ere orain buru dugun Asun Maestrori. Eta hortxe dago aldaketa. Hortxe irribarrea. Hortxe esperantza.

Txikitatik egon naiz liburutegien munduari lotuta, ama liburuzaina daukat, eta txikitatik Asun ezagutu. Etxean, ahizpa guztientzat da ezaguna, Iruñera joaten ginenean beti han baitzegoen, lan eta lan. Nire oroitzapenetan atzera eginda, beti lanez lepo agertzen zait, gauza berriak aztertzen, liburutegiei bultzada berri bat nola emango pentsatzen... Eta dena beti umiltasunez eta goxotasunez, "izeba Asun" izango balitz bezala.

Hazi nintzen, Bibliotekonomia eta Dokumentazioa ikasi nuen, Asnabin (Nafarroako Liburuzainen Elkartean) sartu nintzen. Eta Asunek han jarraitzen zuen, lehendabiziko lerroan beti bezala, kalitatezko liburutegi zerbitzu baten alde, hitzaldi, jardunaldi, ikastaro, greba eta herri aldarrikapenetan. Joan den ekainean Asnabiren 20. urteurrena Iruñeko Gazteluko plazan ospatu genuenean, han izan ginen Asun eta biok berak aukeratutako ipuin bat bion artean jendeari kontatzen.

Aurrerantzean geure burua izanen dela errateko, Benedettiren hitz batzuekin hasi zuen bere eskutitza, Alizia lurralde miresgarrian-en pasarte batekin batera. Ofizioa ezagutu eta, batez ere, maite duenaren seinale bikaina. Lider izatera datorrena, nagusi izango ez dena. Liburuzainak gogotsu gaude; herriak merezi duen kalitatezko liburutegi zerbitzua eskaintzeko bidean lehen pausoak ematen hasiak gara.

2015-09-182015-09-18Albisteak, Nafarroa

Hamaika kultura, hamaika kolore

Kolorez eta danbor hotsez beteko dira bihar Iruñeko karrikak. 11 Kolore Fest jaialdia atondu du, bigarrenez, EH 11 Kolore taldeak, eta hiriburua hamaika jatorritako herritarren bilgune bihurtuko da. Ijito herriko hainbat ordezkarik jaurtiko dute suziria —18:30ean, Udaletxe plazatik—, eta Ekialde Hurbileko errefuxiatuak ere izanen dituzte gogoan. Danbor martxak, dantzaldiak eta gastronomia uztartuko dira egitarauan.

Joseba Asiron: «Ez dugu anekdotikoak izateko asmorik; aldaketa iraunkorra nahi dugu»
2015-09-112015-09-16Albisteak, Asteko Gaiak, Nafarroa

Joseba Asiron: «Ez dugu anekdotikoak izateko asmorik; aldaketa iraunkorra nahi dugu»

Ion Orzaiz / Nafarroako Hitza Zabalik dira, parez pare, Iruñeko udaletxeko ateak. Batasunaren Pribilegioaren karira antolatutako egitarauaren barruan, udaletxea barrutik ezagutzeko bisita gidatuak antolatu dituzte, eta bisitari asko dabiltza harat eta honat, hiriburuko agintearen barrenak hurbiletik ezagutu nahian. Ospakizunaz harago, baina, udala herritarrei zabaldu beharra dagoela uste du Joseba Asiron alkateak (Iruñea, 1962). Horregatik, ekainean...

Pobreziaren kontrako neurriak, abian
2015-09-112015-09-11Albisteak, Nafarroa

Pobreziaren kontrako neurriak, abian

Uxue Barkos Nafarroako lehendakaria eta Miguel Laparra Eskubide Sozialetako lehendakariordea pobreziaren eta bazterketa sozialaren aurkako sareko 30 erakunde ingururekin bildu dira, arlo horretan Nafarroan dauden gabeziak mahai gainean jartzeko, eta b...

Jazar, autoedizioaren topaleku
2015-09-112015-09-11Aisialdia, Albisteak, Nafarroa

Jazar, autoedizioaren topaleku

Kultura eta sormen alternatiboaren aldeko bidean, Iruñeko Jazar gunea ezinbesteko geltoki bihurtu da. Gaur eta bihar, Pumpk Lehen Autoedizio Festibala eginen dute: proiektu independente eta autogestionatua, sortzaile eta editore txikien arteko topagune izateko helburuarekin. Erakusketak, kontzertuak, tailerrak eta mahai inguruak eskainiko dituzte bi egunotan, Etxabakoitz auzoko egoitzan (Arostegi etorbidea, 12).

Lizentzia bat, hamaika istorio
2015-09-042015-09-10Albisteak, Asteko Gaiak, Euskara, Komunikazioa, Nafarroa

Lizentzia bat, hamaika istorio

Azaroa zen. 1987ko azaroa. Hilabete eskas batzuk lehenago, Gabriel Urralburu Nafarroako presidentetzara heldu zen, hauteskundeak irabazita; TMEO aldizkari satirikoa argitaratzen hasi ziren Iruñean; eta zinema aretoetan Wody Allenen Radio Days estreinatu zuten. 1987ko azaroa zen, eta irrati txiki batek lehen emisioak egin zituen Iruñeko Donibane auzoko Irrintzi dorretik. Zuzenean eta euskara hutsean. Euskalerria Irratia izena eman zioten proiektuari. Ordutik —eta Allenen filmean bezalaxe—, irratia ez da hedabide hutsa izan. Ehunka lagunen bizitzak lotu ditu, irratiarekiko grina eta euskarazko informazioa ardatz hartuta.

Hala ere, ia hiru hamarkada behar izan dira irrati txiki horren egoera administratiboa legeztatzeko eta herritarrek aspaldi emandako baimena ofizial bihurtzeko. Nafarroako Gobernuak 2015eko abuztuaren 28an eman zion emititzeko lizentzia, eta, horrekin batera, hasiera eman zion fase berri bati. Oro har, 28 urte eman ditu Euskalerria Irratiak legetik at. 10.156 egun.

Baimen ofizialak irratiko arduradunei aukera emanen die, beste hedabide guztien antzera, diru laguntzen deialdietara aurkeztu, publizitate instituzionala kontratatu eta, oro har, langileen lan baldintzak hobetzeko. Ez dirudi, ordea, irratiaren nortasuna galduko denik. Izan ere, irratiko langile, bazkide eta lagunek nabarmendu dute hiru hamarkada hauetan lantaldea bainoago "komunitatea" edo "familia" osatu dutela.

Ehunka dira, izan, urte hauetan guztietan Euskalerria Irratiaren mikrofonoen aurretik igaro diren pertsonak. Kazetariak, musikariak, teknikariak... Baina baita abokatuak, arkitektoak, medikuak, laborariak edota etxeko langileak ere. Kolaboratzaileen sare itzela sortu du euskarazko hedabideak, musu truk; lizentziarik eza esfortzuarekin eta bizipozarekin ordezkatu duten boluntarioak dira guztiak ala guztiak. Emititzeko baimen ofizialik ezean, irratiari benetako zilegitasuna eman diotenak.

Zerrenda amaigabe horretatik, seirekin hitz egin du Nafarroako Hitza-k, uhinetako komunitatea osatzen dutenen testigantzak ere ezagutzeko.

MIKEL TABERNA

Idazlea

"Irratia sortu zenetik, sentitu dut ez nintzela arrotza ziutate honetan"

Memoria ariketa egin du Mikel Taberna idazleak, baina ez du gogoan noiz hasi zen, zehazki, Euskalerria Irratiko kolaboratzaile gisa. Badaki irratiaren sorreratik beretik ibili dela proiektuaren inguruan, eta estreinako emanaldira ere gonbidatu zutela, egitasmo jaio berriaren inguruan iritzia eman zezan.

Tabernak uste du urte horietako egoera, egungoarekin alderatuta, okerragoa zela. "Zaila da imajinatzen nola geunden Iruñerrian 1988an euskaraz bizi nahi genuenok. Euskaldunok ofizialki ez ginen existitzen. Elkarren berri izateko apenas genuen baliabiderik, tresnarik, antolamendurik". Eta horixe ekarri zien irratiak: "Iruñerriko euskaldungoa harremanetan jarriko zuen zerbait, euskaldunoi informazioa euskaraz emanen ziguna, bai, baina, batez ere, hemengo euskaldun batek egiten edo pentsatzen zuena zabaltzeko eta gainerako lagunekin partekatzeko manera bat".

Entzule eta kolaboratzaile askok nabarmendu duten ezaugarria da hori. Komunitate baten parte direla sentiarazi die irratiak. "Topikoa bada ere, irratia sortu zenetik, sentitu dut banuela lagun bat, banituela kide batzuk ziutate honetan, ez nintzela hain arrotza, ni bezalako bertze batzuk bazirela, euskara maite eta euskaraz bizi nahi zutenak".

Tabernaren irudiko, lantaldeak "arrunt ongi" eraman du emisoa urte hauetan guztietan eta kalitate handiko saioak egin dituzte, "behar baino baliabide gutiagorekin".

Egoera berrian proiektua zabaltzeari eta sendotzeari ekin beharko lioketela dio. "Garai berri baten hasieran gaude, eta txoraturik kontent, irratiak amore eman gabe hainbertze urtez eutsi diolakoz eta gaindiezina iduri zuen injustizia gainditu delakoz. Baina, ospakizunarekin batera, pentsatu beharko dugu ezin garela patxada lasaian gelditu eta denok jakin beharko dugula nola jokatu hedabideen garai aldakor honetan, iraultza teknologikoaren aroan, euskarazko produktu on bat (oraingoa bezain ona edo hobea) egiten segitzeko".

Tabernak ez du uste, baina, Nafarroako Gobernuaren lizentziak irratiaren izaera aldatu edota bazkideek orain arte agertutako atxikimendua ahulduko duenik: "Gure etxekoak irratiko elkarteko bazkide gara ez dakit noiztik, hasieratik segur aski, eta halaxe izaten segituko dugu, baita lizentzia lortu ondotik ere, horrek ez duelakoz bermatzen berez iraupena eta proiektuaren parte izaten jarraitu nahi dugulakoz".

KORO LOPEZ DE SABANDO

Euskaltzalea

"Lizentziarena entzutean, Eugenio eta Ibon etorri zitzaizkidan gogora"

Nafarroan, euskarak lagunik badu, Koro Lopez de Sabando da handienetako bat. Etxarri Aranatzen sortua, Lizarrako ikastolaren sorreran parte hartu zuen 24 urterekin, eta, handik zenbait urtera, Iruñera mugitu zen, senarra eta semeekin batera. Orduantxe izan zuen Euskalerria Irratiaren berri, Andres Iñigori esker. "Hizkuntza eskolan, ingelesa ikasten hasi nintzen, eta bera zen zuzendaria; esan zidan bazela irrati euskaldun bat martxan jartzeko proiektua, eta buru belarri murgildu nintzen zeregin horretan".

Ordutik, askotariko zereginak izan ditu irratian, proiektua bizirik mantentzea baitzen lehentasuna. "Goiatxo Elizagarai lagunak eta biok geure burua eskaini genuen, edozertarako: bulegoa garbitzeko, kartelak paratzeko, bazkariak antolatzeko... Piszinara jauzi egin genuen, urik ote zegoen begiratu gabe. Eta merezi izan zuen. Bazkideak izan gara lehen egunetik, eta aurrerantzean ere izango gara".

Irratiarekiko konpromiso horrexegatik, berebiziko poza hartu zuen lizentzia eman zietela jakin zuenean. "Irratia piztuta izaten dut beti, eta, une horretantxe, Euskadi Irratiko albistegia ematen ari ziren. Eli Eraso ari zen albiste bat ematen, eta, bat-batean, moztu, eta lizentziarena esan zuen. Hori bai poza! Telefonoa hartu, eta irratira hots egin nuen, langileak zoriontzeko". Lopez de Sabandoren ustez, baina, albisteak badu puntu garratz bat: Eugenio Arraiza eta Ibon Gaztanbide irratiko kideek ezinen dutela garaipena ospatu, berriki zendu baitira biak ala biak. "Lizentziarena entzutean, Eugenio eta Ibonekin gogoratu nintzen. Haiek ere izugarrizko poza hartuko zuketen, eta pena da une hau gurekin batera bizi ez izana".

JOSETXO AZKONA

Idazlea

"Irrati txiki batean ibiliak garenok badakigu zer den musu truk lan egitea"

Tabernak eta Lopez de Sabandok bezalaxe, Josetxo Azkonak ere harreman estua izan du Euskalerria Irratiarekin hasieratik beretik. "Data zehatzek dantzan egiten didate, baina gogoan dut Larraona ikastetxean egin zela proiektuaren aurkezpen publikoa, eta han nengoen ni ere. Hor entzun nuen, lehenbizikoz, irratiaren filosofia eta helburuak zeintzuk izanen ziren. Gerora, lantalde bat sortu zen programazioa zehazten hasteko, eta horretan ere parte hartu nuen".

Azkonak bazuen eskarmentua irratigintzaren esparruan —Radio Paraiso katean ibilia zen—, eta Euskalerria Irratiaren lehen saio horietan parte hartu zuen, kolaboratzaile gisa. "Erronka jarri nion neure buruari, urtero-urtero kolaborazio bat egiteko, eta, orain arte, ez dut hutsik egin". Askotariko gaiak jorratu ditu urte hauetan guztietan, denboraldi bakoitzean aldatzen baitu bere tartearen formatua: "Literatura jorratu dut, iritzia... Denboraldi batean, taxilariaren papera egiten nuen, eta nire taxira igotzen ziren pertsonaiak asmatzen nituen". Batzuetan kolaborazio horiek lan handia eman izan diotela aitortzen du Azkonak, baina gustura egiten ditu. "Irrati txiki batean ibiliak garenok badakigu zer den musu truk lan egitea. Irrati piratetan, ordaindu ere egiten genuen gure saioa egin ahal izateko! Niretzat, irratian kolaboratzeko konpromisoa hartzea gauza serioa da; kontratu baten antzekoa".

JON ZELESTINO

Musikaria

"Produktu itzela egiten dute, irrati handiago askorena baino hobea"

Euskalerria Irratia emititzen hasi zenean, egungo kolaboratzaile asko ez ziren jaioak oraindik. Jon Zelestino bost urteko mutikoa zen Irrintzi dorreko lehen emisioak Iruñerriko irrati-aparatuetara iritsi zirenean. "Euskalerria Irratiari lotutako lehen oroitzapena eskola garaikoa da. Hegoalde ikastolako OHOko 4. mailan nengoen, eta gure ikasgela osoak Xingulu Mangulu haurrentzako saioan parte hartu zuen". Irratiarekiko zaletasuna, ordea, geroago piztu zitzaion. "Institutuko ikasleak tertulia batera eraman gintuzten, eta gogoan dut Ibon [Gaztanbide] teknikariarekin musikaz hizketan hasi nintzela".

Duela hamar bat urte hasi zen kolaboratzaile lanetan, 60ko eta 70eko hamarkadetako musika beltzari buruzko tarte bat egiten, eta musika saio propioa aurkeztu zuen hiru urtez. Hark bezalaxe, hainbat lagunek ere aukera izan dute euren lanbideari edota zaletasunei lotutako kolaborazioak egiteko. Oro har, irratiak orain arte "produktu itzela" egin duela dio Zelestinok. "Gaiak sakontasunez lantzen dituzte, alor bakoitzeko aditu euskaldunak bilatzen dituzte, eta denbora ematen diete gauzak behar bezala azaltzeko. Luxu bat da. Handiagoak diren eta baliabide gehiago dituzten irrati askorena baino hobea da programazioa".

EDURNE ARRIZIBITA

Kazetaria, Behatokiko kidea

"Komunitatea da irratiak duen aberastasuna; hori ezin da galdu"

Beste gauza askoren artean, kazetari bikainen harrobia ere izan da Euskalerria Irratia. Gaur egun Euskadi Irratian, Euskal Telebistan edota BERRIAn diharduten profesional askorentzat, aireratze pista ezin hobea izan zen Irrintzi dorrea. Horietako bat izan zen Edurne Arrizibita, Hizkuntz Eskubideen Behatokiko langilea eta Karrikiri elkarteko kidea. "1994. edo 1995. urtea izanen zen. Unibertsitatean nenbilen, eta kazetaritza praktikak Euskalerria Irratian egin nituen. Albistegietan aritu nintzen batez ere, eta baita Xingulu Mangulu haurrentzako saioan ere. Niretzat, sekulako esperientzia izan zen, profesionalki, pertsonalki eta euskaldun bezala aberastu ninduelako", azaldu du Arrizibitak.

Urte hauetan kazetaritzaren mundua zeharo aldatu dela dio Arrizibitak, baina Euskalerria Irratiak eutsi egin dio hastapenetako espirituari. "Hori da, hain zuzen, irrati honen ezaugarrietako bat, eta hala beharko luke izan etorkizunean ere. Legez kanpo egon den urteotan, komunitate sendo bat eratu da irratiaren inguruan, baina irauteko sarea zena indargune bihurtu da. Aberastasun. Dozenaka ahots igaro dira Euskalerria Irratiaren mikrofonoen aurretik. Hori ezin da galdu".

URKO ARISTI

Kazetaria, Tokikomeko presidentea

"Oasi bat da Euskalerria Irratia, etxean bezala sentitzeko toki bat"

Ibilbide profesionala Euskalerria Irratian abiatu zuen beste kazetarietako bat da Urko Aristi. Egun Tokikom elkarteko presidente denak irratiko bekadun gisa eman zituen lehen urratsak, duela 20 urte, Zokobetailu saioan. "Ni herritik nentorren, Arribetik, eta Opuseko Unibertsitatean ez nuen topatzen giro euskaldunik. Bat-batean, Euskalerria Irratia deskubritu nuen, eta oasi bat aurkitzea bezalakoa izan zen niretzat. Etxean bezala sentitzea".

Gainera, Aristik sumatu du irratiaren izaera hurbil hori indartu egin dela 1998an Nafarroako Gobernuak emititzeko baimena bidegabeki ukatu zienetik gaurdaino. "Nahi zuenaren kontrako efektua lortu du UPNk urte hauetan guztietan. Bidegabekeria horrek indar handiagoa eman dio irratiari, jende asko hurbildu baita proiektura. Militanteago bihurtu gara. Seguruenik, egoera bestelakoa izan balitz, entzule eta lagun izanen ginateke, bai, baina UPNren kontrako jarrera hori 20 urtez nekatu gabe kolaboratzeko akuilua izan da".

Hala ere, lizentziaren ukapenaz gaindi, irratiaren eta lantaldearen merituak ere goraipatu behar direla azpimarratzen du Tokikomeko buruak: "Bost edo sei lagunen artean halako programazio txukuna osatzea izugarria da, eta horrek ere piztu egiten du jendearen ilusioa. Militantziaren gainetik, irrati profesionala izan da beti, eta horri esker lortu dute halako babes handia".