Nafarroa

Iritzia: Hemen dira
2020-07-102020-07-09Albisteak, Iritzia, Nafarroa

Iritzia: Hemen dira

Lur Albizu Etxetxipia

Etorkizunean, 2020. urteaz hitz egiten dugunean, ez dut uste askok gogoratuko ez dutenik hemen izan zela aste luzetako konfinamendua, hilabete luzetako noraeza, ez dakit noiz arte iraunen duen ziurgabetasun egoera, krisiak, festarik gabeko uda, ohiturak galtzera behartzen gaituzten arauak eta harremanak hozten dituen distantzia madarikatu hori.

Ez dugu gogoratuko, beharbada, gaur gogoratzen ez dugun bezala, zenbat lan egin dugun 2019. urtean ere, zein ikasturte labur eta eternala izan den eta zenbat gertakari izan ditugun. Urteak pasatu direla ematen du, baina prozesu katalanaren aurkako epaia urrian egin zen publiko. Udazken beroa, Mugimendu Feministaren Euskal Herriko Jardunaldiak Durangon, hauteskundeak, gogoratzen ez ditudan beste hamaika gauza… Greba orokor bat ere egin genuen, joan den urtarrilaren 30ean!

Eta ezagutzen genuen mundua hankaz gora jarri zitzaigun.

Atera gara balkoietara, egin dugu oihu, negar, irribarre… Beldur pila bat pasa dugu, ezezagunak zaizkigunei ikara diegunean bezala, honek ere buelta eman dielako gure begiradei ere. Dagoeneko ezer ez da berdin (memoriak huts egiten ez digun bitartean); eta ez dut uste epe laburrean behintzat inon baino alaiagoa izanen denik.

Filosofatzen eta etorkizuna asmatzen saiatzen ari garen bitartean, dena dela, guk ezagutu ez (edo jakin ez) baina gosea pasatzen ari den edo pasatuko duen gero eta jende gehiago dago. Langabezia datuen igoera ikaragarria izaten ari da, eta ez dakigu zenbat etxegabetze egonen diren.

2008. urteko krisia eta eztandak ezagutu genituen, baina ez dakigu nolakoa izanen den honako hau. Noiz eroriko zaigu gainera murrizketen mamua? Zer gertatuko da gurekin? Zer gertatuko da ezagutzen ez ditugun horiekin guztiekin? Zer gertatzen da ondoan nahiko genituzkeenekin? Zer pasatuko zaigu guztioi, gutako bakoitzari?

Baina kolpeak etortzen ari direla segurua da. Eta bat-batean, errealitatea dugula ate joka (maskararekin bada ere): gaur hau, bihar bestea. Duela apenas egun batzuk albisteak jo gintuen, bete-betean. Hasi da itxieren eta kaleratzeen zerrenda amaigabeko lehenengo seinale handia: Siemens-Gamesa, Agoitz. 250 bat langile kalera, fabrika itxi. Eta horrek berarekin dakarren ondorio zakua: bestelako industriak, herrietan izanen duen eragina, langabezia, deslokalizazioa (beste bat)…

Gogora dezagun non dagoen Agoitz eta Pirinio aurreko eskualde horrek azken hamarkadatan zer bizi behar izan duen: Itoizko urtegiaren eraikuntza eta bere ondorio guztiak (porlanezko eskualdea, herrien eraisketa, urtegia garapen ekonomikotzat hartzea…), horrek ekarriko zuen aberastasunaren iruzurra, Agoitz eta inguruko herri eta eskualdeek bizi duten hustea… Deslokalizazio berri bat, herrietan bizitzeko zailtasun handiagoak, eskualdeek bizi duten arriskua. Biharko manifestaziora deitu dute langileek.

Denbora kontua da. Ez diezaiegun utz. Jokoan ez daude lanpostu batzuk bakarrik.

Espazio komun bat solastatzeko
2020-07-032020-07-02Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa

Espazio komun bat solastatzeko

Edurne Elizondo

Pedagogia beharko dela erran du hizlariak, saioaren bukaeran; eta pedagogia egiteko pazientzia jada agortu egin zaiola erantzun dio entzuleetako batek. Transa da, eta nekatuta dago: nekatuta, eskuin muturrekoek transen aurka egin erasoekin, bai eta mugimendu feministaren arlo batetik egiten dizkietenekin ere. "Gure egunerokoa ez da erraza, eta sareetan, bertzeak bertze, transen aurkako hagitz diskurtso bortitzak garatzen ari dira; jende gaztea da hori egiten ari dena".

Arretaz jaso ditu Alicia Pano Rodriguez hizlariak entzulearen gogoetak. Ekintzaile transfeminista da, Zikutak eta Bullerak taldeko kide, bertzeak bertze; genero berdintasunean aditua ere bada, eta indarkeria matxistaren prebentzioaren arloan egiten du lan, Equilatera elkartearekin. Ulertzen ditu entzulearen nekea eta pazientziarik eza; eta ezaguna du aipatu duen transen aurkako giro bortitza. Izan ere, egoera horri aurre egiteko beharrak eragin du E28 plataformak Pano Rodriguezen hitzaldia antolatu izana. "Handia da topaguneak aurkitzeko beharra egungo jokalekuan; hagitz handia", erran du Equilaterako kideak.

Topagune hori zein den argi du ekintzaileak: transfeminismoa. Eta horren alde egin du, "egungo giro gatazkatsuari" aurre egiteko. LGTBI kolektiboaren barruan, trans pertsonak bazterraren bazterrean utzi izan ditu sistemak, eta egoerak okerrera egin du, azken boladan; transen aurkako diskurtsoak ez dira bakarrik eskuin muturretik edo sektorerik kontserbadoreenetatik zabaldu; mugimendu feministaren zati batek ere egin du transen eskubideen aurka, eta diskurtso instituzionalagoetan ere sartu da transfobiaren hazia.

Pano Rodriguezek PSOEk idatzitako barne agiria aipatu du horren adibide. "Argumentario contra las teorías que niegan la realidad de las mujeres izenburuko dokumentua egin dute, eta piztutako gatazka handitu eta zabaldu da sare sozialen bidez". Agiri horren arabera, transak "mehatxu bat" dira feminismoarentzat, queer teoriak emakumea subjektu politiko gisa "desitxuratzen" duela argudiatuz. Agiriak, ondorioz, ez ditu emakume transak feminismoaren subjektutzat onartzen.

Hori guztia kontuan hartuta, berretsi egin du Pano Rodriguezek: "Transfeminismoa da bat egiteko espazioa: transfeminismoan gurutzatzen dira feminismoak, LGTBI borrokak eta queer teoriak". Mugimenduok, gainera, ez dira iragazgaitzak, eta jaso dute bertze hainbat iturritako ura. "Iragazkortasun horrek eragin du mugimenduen eta borroken arteko elkarrizketak garatzea, eta elkar elikatzea".

Sortutako elkarrizketen adibide, patriarkatu hitzak izandako garapena aipatu du ekintzaileak: "Heteropatriarkatu bilakatu zen, lesbianek beren gaineko zapalkuntza bikoitza zela erran zutenean: emakume izateagatik eta lesbiana izateagatik, hain zuzen". Baina bada gehiago: emakume transak zapaltzen dituzte ez direlako identifikatzen jaio zirenean egokitu zieten generoarekin, eta errealitate horrek ekarri du zisheteropatriarkatu hitza. Ez da azken pausoa, ordea. Emakume arrazializatuen aurkako zapalkuntzak eta zapalkuntza horren kontrako erantzunak ere eragin diete hitzari eta borrokari, eta sistema zapaltzailea arrazisheteropatriarkatu hitzarekin izendatu dute.

Teoria kritikoak

Feminismoak, LGTBI borrokak eta queer teoriak gurutzatzen dira transfeminismoan, baina espazio komun horrek baditu bertzelako osagaiak ere, bertzelako eraginak, Pano Rodriguezek erantsi duenez: "Ekologismoarena, antiespezismoarena, kapazitismoaren aurkako mugimenduarena, lodifobiaren kontrakoarena...".

Borroken arteko harreman horrek ekarri du gizaki jakin batzuk zapaltzen dituen sistema gero eta hobeki zehaztu ahal izatea, eta, horrekin batera, sistema zapaltzaileari eusten dion binarismoari aurre egitea. "Feminismoak, finean, sistemaren aurkako lubakian diren pertsona guztien teoria kritikoak jaso ditu", nabarmendu du Alicia Pano Rodriguez adituak.

Feminismoaren bertze ekarpen nagusi bat jarri nahi izan du ekintzaileak erdigunean: intersekzionalitatearena, alegia. Gizabanakoak bere kategoria sozialen arabera dituen zapalkuntza eta pribilegio egoeren fenomenoa azaltzen du hitz horrek. Sortu zenetik, halere, garatuz joan da.

Kontzeptua, berez, testuinguru zehatz batean jaio zen: Kimberle Crenshaw abokatu afro-amerikarrak sortu zuen, 1989. urtean, General Motors enpresako emakume beltzen aurkako bazterketa izendatzeko. Hitzaren esanahaiak geroztik egindako bidean Patricia Hill Collinsen urratsak aipatu ditu Pano Rodriguezek, bereziki. "Zapalkuntzen matrize moduko bat egin zuen, linealtasunetik eta binarismotik urrunduz; finean, zapalkuntza beti da dimentsio anitzekoa". Ondorioz, gakoa litzateke dimentsio ororen aurkako borrokek gainerakoen aldarrikapenak ere bere egitea.

Elkarren berri izatea, elkar ulertzea eta elkarri eragitea ezinbertzekoa da zapalkuntza sistemari bere osotasunean aurre egiteko. Borroken eta mugimenduen arteko elkarrizketa horietan ere sortu dira gatazkak, eta horiek erakutsitako lezioak oroitzeko beharra nabarmendu du Pano Rodriguezek, hain zuzen ere. Patriarkatua heteropatriarkatu bilakatzeko prozesuan ez direlako gutxi izan sortutako tirabirak, adibidez. "Eta ez ditugu ezkutatu behar". Gatazken bidez ere egin dutelako aurrera transfeminismoan gurutzatzen diren mugimenduek.

1970eko hamarkadako Ameriketako Estatu Batuetan, adibidez, lesbianen diskurtsoaren inguruan sortu ziren desadostasunak. "Antolatzen hasi zirenez, gatazka piztu zen mugimendu feministaren barruan. Lesbianen aldarrikapenak zamatzat hartu zituzten anitzek; are gehiago, kaltegarritzat mugimenduarentzat. Lavender menace gisa izendatu zituzten". Mehatxu bioletak, baina, lortu zuen bere kontrako olatua baretzea: izen bereko taldea sortu zuten, beren aldarrikapenen zilegitasuna defendatzeko. Irain gisa sortutako izena bere egin zuten lesbianek, eta, egun, "aspaldiko gatazka guztiek arrastoak utzi dituztela ahaztu gabe", inork ez du irudikatzen haiek subjektutzat ez dituen mugimendu feministarik.

Plazera eta arriskua

AEBetan sortutako bertzelako gatazkak ere oroitu ditu Alicia Pano Rodriguezek hitzaldian: "Antipornoen eta prosexen artekoak, adibidez. Hainbat ekintzailek defendatu zuten sexualitatea badela, aldi berean, arrisku, murrizketa eta errepresio eremu bat, bai eta plazer, miatze eta ekintzarako eremu bat ere", azaldu du.

Carole S. Vance izan da horietako bat, eta haren hitzak gogoratu ditu Pano Rodriguezek. Antropologo horrek testu bilduma bat argitaratu zuen Pleasure and Danger: Exploring Female Sexuality (plazera eta arriskua: emakumeen sexualitatea miatzen) izenburupean, eta hor jaso zuen ondokoa: "Plazera eta arriskua biltzen dituen dimentsio bikoitz hori kontuan hartzea garrantzitsua da; bertzela, plazeraz bakarrik hitz egiteak eramaten gaitu bazter uztera emakumeen gaineko egitura patriarkala; era berean, bakarrik errepresioaz eta indarkeriaz ari bagara, bazter uzten ditugu emakumeen sexualitatearen inguruko hautuak eta esperientziak, eta sexuaren inguruko beldurrek gora egitea lortzen dugu".

Pano Rodriguezek azaldutako "sexuaren gerrek" queer teoriei eragin zieten. Adituak erdigunean jarri nahi izan ditu LGTBI kolektiboko pertsonen eskubideen aldeko borrokaren bidean egindako hainbat urrats.

Batetik, 1969ko Stonewall Inn tabernan gertatutako istiluak aipatu ditu. Poliziak ekainaren 28an egindako sarekadak eragin zituen urte hartako gatazkak. "Errepresio eta jazarpen giro batean bizi ziren LGTBI kolektiboko kideak, eta, sarekada hori gertatu eta gero, justizia eskatzeko borroka karrikara eraman zuten", gogoratu du Pano Rodriguezek. "Lehen lerroan, emakume transak, prostitutak eta arrazializatuak jarri ziren, haiek zirelako galtzeko gutxien zutenak", erantsi du ekintzaileak. Galtzeko ez zuten deus, pobrezia gorria zutelako bizileku. "Beren gorputzak jarri zituzten polizien eta kolektiboko gainerako kideen artean".

Bertzetik, LGTBI kolektiboak Bartzelonan 1977an eta Madrilen 1978an lehendabizikoz egindako manifestazioak oroitu ditu Pano Rodriguezek. "Bartzelonan Polizia oldartu zitzaien manifestariei; Bartzelonan, berriz, borrak eta pistolak zituen talde batek egin zien aurre ekintzaileei".

Hizlariak nabarmendu nahi izan du queer teorien aurretik garatu izan direla beti queer borrokak. Queer teorien oinarrizko testutzat hartzen da Juditk Butlerren Genero nahasmendua. "Lan horretan nabarmendu zuen sistema patriarkalak gizarte eredu binarioa sortu duela: gizonak eta emakumeak daude, eta batek bertzea baztertzen du; gizona zara, edo emakume". Queer teoriek bertzelako bide bat egin dute, sexua ere kategoria politikotzat jotzen dutelako, eta oinarri hartzen dutelako pertsona baten identitatea ez dela finkoa, Pano Rodriguezek erantsi duenez. Bat egiteko espazioen beharra berretsi du solasaldiaren amaieran, eta biribil irudikatu ditu espazio horiek, binarismoaren bi muturrak lotzen dituen lerro zuzenetik urrun.

Mahai baten bueltan eseri arte
2020-07-032020-07-02Albisteak, Ekonomia, gaiak, Nafarroa

Mahai baten bueltan eseri arte

Edurne Elizondo

Grebari eutsi diote. Sephora enpresako Nafarroako langileek ez dute amore eman, eta joan den otsailean hasitako protestarekin aurrera jarraitzea erabaki dute. Lan baldintza duinak bermatuko dizkien lan hitzarmena exijitu nahi dute egiten ari diren greba mugagabearen bidez, baina enpresak, oraindik ere, ez du urratsik egin haiekin hitz egiteko. Alderantziz: "Isildu nahi dituzten ahotsak gara", salatu du Ainhoa Urkiak, ELA sindikatuko zerbitzuen arloko arduradunak. Sephorako langileen aholkulari lanetan ari da greba hasi zenetik, eta enpresak erakutsi duen "jarrera harroa" kritikatu du.

Sare sozialen bidez zabaldu dute Sephorako langileek beren borrokaren berri, eta hori egiteagatik, hain zuzen ere, enpresak idatzi bat igorri dio ordezkarietako bati, konpainia ez kritikatzeko ohartarazteko: "Langileen lan baldintza txarrek ez dituzte kezkatzen Sephorako arduradunak, baina min egiten die herritarrek egoeraren berri jakiteak", nabarmendu dute ELAko kideek. Sindikatu hori da enpresan ordezkaritza duen bakarra. Multinazionalak salatu egin ditu, eta kalte- ordaina eskatu, enpresarien ustez greba legez kanpokoa delako. Hilaren 17an dute epaiketa.

Prekaritateak jota

"Egoerak izen propioa du: prekaritatea". Hori da auziaren gakoa, Ainhoa Urkiaren hitzetan. Emakumeak dira Sephorako langile guztiak, eta horrek badu ikustekorik gertatzen denarekin: "Feminizatutako sektore bat da gurea, eta gisako bertze hainbat arlotan gertatzen den bezala, gu ere zapaltzen gaituzte".

Sephora multinazional bat da, eta bi denda ditu Iruñean; denera, hamalau langile ari dira bi zentro horietan. "Karlos III.a etorbideko langile guztiek egin dute bat grebarekin; Moreako zentroan, berriz, erdiek baino gehiagok", azaldu du Urkiak. Ostegun, ostiral eta larunbat oro egiten dute greba, zehazki, eta protestari eusteko asmoz dira. "Egoera gogorra da, baina langileak indartsu daude, eta dagokiena jasotzeko borrokatzeko prest".

Erdigunean jarri dituzte euren aldarrikapen nagusiak: soldatak hobetzea, eta behin-behinekotasuna eta ordutegien malgutasuna murriztea. "Astean sei egunez irekitzen dituzte dendak, eta atsedenerako aukerak gero eta urriagoak dira, jaiegun askotan ere lan egin behar dutela kontuan hartuta", erantsi du ELAko kideak, eta gutxienez egun eta erdiko atsedenaldia eskatu du Sephorako langileentzat.

Soldataren auzia azaltzeko, adibide argi bat aipatu du Urkiak: "Dendan badira mila euro balio duten kremak; enpresan lanaldi osoz ari diren langileak gutxi dira, eta horiek ere 900 euro eskaseko soldata jasotzen dute; hau da, krema batek balio duena baino gutxiago", salatu du.

Egungo prekaritateari aurre egiteko, lan hitzarmen propioa lortu nahi dute Sephorako langileek. Egun, Espainiako Estatuan drogerien esparruan indarrean dena ezartzen diete Nafarroako langileei. UGT eta CCOO sindikatuek sinatu zuten hitzarmen hori. "Enpresa hitzarmen bat lortzea dugu helburu, hemengo testuingurua eta egoera kontuan hartzeko".

Sephora konpainia, baina, oraingoz ez da negoziatzen hasteko prest. "Beharrik ez dutela esaten dute enpresako arduradunek". Ainhoa Urkiak argi du multinazionala dela egungo egoeraren erantzule, biktimaren rola bete arren. Izan ere, langileen greba legez kanpokotzat jo, eta, auzitara jo eta gero, Sephorak 8.000 euroren kalte-ordaina eskatu dizkie ELAri eta sindikatuko enpresako ordezkariei, greba egun bakoitzeko.

Hilaren 17ko epaiketa 09:30ean hasiko da, eta ELAk elkarretaratzera deitu ditu herritarrak, ordu erdi lehenago: 09:00etan, Nafarroako Justizia Auzitegiaren egoitzaren aurrean. Protesta horren bidez, langileen alde egin nahi du sindikatuak, eta Sephoran eta bertze zentro anitzetan pairatzen duten prekaritatearen aurka.

Etxeko hamar talde igoko dira oholtzara
2020-07-032020-07-02Albisteak, gaiak, Nafarroa

Etxeko hamar talde igoko dira oholtzara

Edurne Elizondo

Erriberrik ez du hutsik eginen: hogeita batgarren aldiz, kulturaren ekinaldi klasiko bilakatu den antzerki jaialdia eginen dute herri horretan, hilaren 17tik abuztuaren 2ra bitarte. Nafarroako Gobernuko Kultura Departamentuko arduradunek prestatutako programa aurkeztu berri dute, eta herritarrak deitu dituzte jada salgai diren sarrerak erostera. Osasun krisiak eragindako egoerara egokitzeko egindako ahalegina nabarmendu dute, batetik, eta "behar diren segurtasun neurriak" martxan jarriko dituzte, ondorioz; eta, bertzetik, etxeko konpainiak jarri nahi izan dituzte erdigunean, herrialdeko kultura sustatzeko asmoz: Nafarroako hamar talde igoko dira oholtza gainera.

Diziplina anitzeko jaialdia izanen da aurtengoa: antzerki lanekin batera, musika, dantza eta zirku ikuskizunak ere emanen dituzte. Denera, hogeita bost emanaldi izanen dira, hiru tokitan: Erriberriko jauregiko La Cavan, herriko kultur etxean, eta Tafallako kulturgunean. Erriberriko jauregian eginen dituzte jaialdiko antzezpen nagusiak, eta herriko kultur etxean eta Tafallan, berriz, antzerki poetikari buruzko ziklokoak.

"Gure betebeharra da jaialdi hau antolatzea, kultura zaintzeko, eta, aldi berean, kulturaren arloko profesionalak zaintzeko eta babesteko": horixe nabarmendu du Erriberriko Antzerki Jaialdiko zuzendari artistiko Luis F. Jimenezek. Argi utzi nahi izan du, gainera, kultura zerbitzu "publiko eta beharrezko bat" dela, "orain inoiz baino gehiago".

Mezu berari heldu dio Nafarroako Kultura kontseilari Rebeca Esnaolak ere, eta jaialdian parte hartzen duten konpainien ahalegina eskertu du; bereziki, egungo egoerara moldatzeko egindako ahaleginagatik. "Itxialdian funtsezko ondare bat izan da kultura, eta, orain, gertutik gozatzeko aukera izanen dugu Erriberrin".

Mielotxin, Lauarin, Hutsun

Espainiako poesiatik Europako antzerki garaikidera lelopean eginen dute Erriberriko jaialdia aurten; Lope de Vega, Becquer, Manrique, Lorca eta Cervantes egileen testu klasikoak jorratuko dituzte, bertzeak bertze, baina programak jaso ditu, gainera, Samuel Beckett, Bertolt Brecht eta Franz Kafka egile europar garaikideen lanak ere.

Hilaren 17an, Iñigo Agerrik zuzendutako ikuskizunak inauguratuko du jaialdia: Mielotxin musika taldeko kideak, Lauarin Dantzariak eta Hutsun taldeko txalapartariak ariko dira elkarrekin oholtza gainean, Erriberriko jauregian. Toki berean aurkeztuko dute Adriana Bilbaoren eta Beñat Axiariren Hierro/Burdina lana, abuztuaren 1ean. Euskal doinuak eta flamenkoa batzen ditu obra horrek, migrazioaren auziari heltzeko.

Aurtengo jaialdia osatzen duten emanaldietako bi bertzerik ez dira estreinaldikoa eta Bilbao eta Axiarirena. Programa osoa http: //www.oliteteatrofestival.com/ helbidean ikus daiteke. Oholtza gaineko egunean eguneko emanaldiez gain, Yarleku konpainiaren lanak ere izanen du toki berezi bat aurtengo jaialdian, antzerki talde horri egokitu zaiolako ikerketa laborategi bat egitea, Erriberrin. Retales izenburuko obra du oinarri laborategi horrek. Jaialdiak iraun bitartean, obra hori lantzeko eta garatzeko aukera izanen dute taldeko kideek, udalak utzitako gune batean.

Maskarak eta toki hutsak izanen dira aurtengo jaialdian, segurtasun neurriek behartuta. Erriberriren antzerkirako grina, halere, ohiko bera da.

Iritzia: Eta gero, zer?
2020-07-032020-07-02Albisteak, Iritzia, Nafarroa

Iritzia: Eta gero, zer?

Amets Aranguren Arrieta
Hiltzearena, bale, bai. Baina, eta gero, zer? Hori da, beldurra baino, panikoa ematen didana", bota du X-k. "Ba, gero ezer ere ez", pentsatu dut nik; ozenki esan ez, eta nik neuk ere erantzun hori erabat ulertu eta barneratu gab...

Berriztagarria ez baita berez energia garbia
2020-06-262020-06-25Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Ingurunea, Nafarroa

Berriztagarria ez baita berez energia garbia

E. Elizondo - M. A. Txoperena

Erregai fosilak bazter uztea gero eta premiazkoagoa dela: mezu hori da egungo klima aldaketaren jokalekuan nagusitu dena. Energia berriztagarrien aldeko apustua, baina, ez da arazo korapilatsu eta konplexu baterako konponbide magikoa: berriztagarria ez baita berez garbia. "Gu ez gara energia berriztagarrien aurka; baina denak ez du balio horren izenean", nabarmendu du Nerea Maia lesakarrak. Herri horretako Auzoberriko Endara Bizirik plataformako kidea da; Nordex Energy enpresak inguru horretan eraiki nahi duen parke eolikoaren kontra sortu dute kolektiboa.

Auzoberrin jaioa da Nerea Maia; txikitan, Miren ahizpa eta bera ziren auzoko haur bakarretakoak. Baina azken urteotan biziberritu egin da, eta, auzoan gelditu diren gazteei eta kanpotik etorri eta etxeak berritu dituzten bizilagunei esker, komunitate bilakatu da Auzoberri, hogei baserri baino gehiagorekin. "Hori dena arriskuan da orain, parke eolikoa eta gure auzoa ez baitira bateragarriak. Egiten badute, auzoa gure belaunaldiarekin edo lehenago galduko da", azaldu du, argi eta garbi, Agoitz Irazoki plataformako gazteak.

Lesaka eta Bera artean kokatuko litzateke Nordex enpresak egin nahi duen parke eolikoa, eta 11 haize errota izanen lituzke; Auzoberriri ez ezik, inguruko bertze hainbat auzori ere eraginen lioke: bertzeak bertze, Alkaiagari eta Zalain Zokori. Auzo horietako bizilagunekin bilerak egiten hasi dira Endara Bizirik plataformako kideak jada, informazioa zabaltzeko asmoz. Izan ere, Auzoberriko kideek hilaren hasieran izan zuten parkea eraikitzeko proiektuaren berri, tokiko prentsaren bidez. "Informazio gutxi eta kezka handia bada herritarren artean", erran du Maiak.

Kezka horrek eragin du Lesakako herritarrak azkar mobilizatzea, hain zuzen ere. Proiektua egin nahi zutela jakin bezain pronto, lehendabiziko bilera egin eta plataforma osatzea erabaki zuten Auzoberriko bizilagunek. Lesakako Udalarekin egin zuten aurreneko batzarretako bat: herriko agintariek babes osoa eman diote sortu berri den kolektiboari, eta argi eta garbi hartu dute eraiki nahi duten parke eolikoaren aurkako jarrera. "Hagitz inportantea da hori guretzat; agian udalak kontra egiteak ez du proiektua geldiaraziko, baina udalaren babesa gabe, akabo; ezin izanen genuen deus egin", nabarmendu du Irazokik.

Endarakoa ez da egun mahai gainean dagoen proiektu bakarra: Iruñerriko iparraldean, adibidez, bertze bost parke eoliko egin nahi ditu Sacyr enpresak. Denera, 56 haize errota jarri nahi dituzte, bakoitza lau megawatteko potentziarekin. "Antza, herrialdearen hegoaldean jar zitezkeen parke guztiak jarri dituzte jada, eta orain iparralderantz zabaldu nahi dituzte proiektuak", nabarmendu du Sustrai Erakuntza fundazioko presidente Mikel Saralegik.

Kontsumoa murriztu

1994. urtean inauguratu zuten Nafarroako lehendabiziko parke eolikoa, Erreniegan Espainiako Estatuko zaharrena ere bada. Geroztik, bertze berrogei baino gehiago egin dituzte, eta, Nafarroako Gobernuan aurkeztutako proiektuak kontuan hartuta, ematen du joera dela bide beretik jarraitzea.

Egoera horrek agerian uzten du erdigunean dagoen arazo nagusietako bat, Saralegik argi eta garbi salatu duenez: "Ataka txarrean gara klima aldaketaren aurkako borrokan, energia berriztagarriek arazo anitz dituztelako erregai fosilen kontsumoa modu nabarmen batean murrizteko", erran du Sustrai Erakuntza fundazioko kideak. Izan ere, energia eolikoaren aldeko apustuak ez du ekarri erregai fosilak bazter uztea.

Eta kontsumoa da gako nagusietako bat, hain zuzen ere; edo, hobeki erranda, kontsumoa murrizteko beharra. Horretarako, Sustrai Erakuntza fundazioak argi du ezinbertzekoa dela eredu ekonomikoa "erabat aldatzea". "Guztiz beharrezkoa da energia kontsumoa murriztea. Behar ditugu energia berriztagarria hobeki aprobetxatuko duten sistemak eta antolatzeko moduak".

Bertzela, ondorio nagusia da gaur egun gertatzen ari dena: "Ez dugu anitzez ere energia berriztagarri gehiago kontsumitzeko aukerarik, baina, bitartean, enpresen helburua da produkzioak gora eta gora egitea, diru gehiago lortzeko". Parke eolikoak "espekulaziorako tresna" bilakatzen dira, ingurumenaren bizkar.

Azken 25 urteotan, Nafarroako Erdialdean eta Erriberan eraiki dituzte, batez ere, alde bateko eta bertzeko gobernuek sustatutako parke eolikoak. Apustu hori ez da doakoa izan, ordea. "Ingurumenari kalte handia egin diote azpiegitura horiek". Egindako parke horiek, gainera, ez dute lortu bertze gisa bateko erregaiak bazter utzaraztea. Castejongo zentral termikoek, errate baterako, martxan jarraitzen dute, kontrako hamaika sententzia jaso arren.

"Arazoa ez da Nafarroak ez duela behar duen energia berriztagarria ekoizteko ahalmena; arazoa da Nafarroan ditugun parkeek jada ekoizten dutela herrialdean erabil daitekeen baino energia gehiago, zenbait egunetan", azaldu dute Sustrai Erakuntza fundazioko kideek. Ondorioz, energia eolikoa sortzeko ahalmenak gora eginen balu, haizea dagoen egunetan elektrizitate soberakina izanen litzateke, eta ekoizten duten enpresek Nafarroatik kanpo saldu beharko lukete. Haizerik gabeko egunetan, berriz, energia berriztagarrien hornidura apala izanen litzateke aurrerantzean ere.

Alternatibak

"Jokaleku horretan, 2030erako energia plana aurkeztu du Nafarroako Gobernuak, eta bide beretik jarraitzen du: energia ekoizteko egungo ahalmena handitzea du helburu", salatu du Sustrai Erakuntza fundazioak. Erakunde horren apustua bertzelakoa da: energia berriztagarria hobeki erabiltzeko sistemak eta moduak sustatzearekin batera, egina dagoena baliatzea proposatu dute, kontsumo guneetatik hurbil egonen diren azpiegiturak bultzatzeko. "Hurbiltasunak eta deszentralizazioak izan behar dute ardatz".

Lesakako Auzoberrin egin nahi duten proiektuari buruz, herritarrek eta udalak bezala, jarrera kritikoa agertu du Sustrai Erakuntza fundazioak ere. "Anitz eskertzen dugu erakunde horren babesa. Auzoan izan dira, parkeak inguruan zer eraginen lukeen gertutik ikusten", azaldu du Nerea Maiak.

Oraingoz, Nordex Energy enpresak aurkeztutako aurreproiektua dago Nafarroako Gobernuko Ingurumen Departamentuko arduradunen mahaiaren gainean. Iradokizunak jasotzeko epea zabalik du gobernuak; bertzeak bertze, Lesakako eta Berako udalen iritzia eskatu du Ingurumen Departamentuak, bai eta hainbat talde ekologistarena ere.

Iradokizun horiek enpresak jasoko ditu, eta hurrengo urratsa izanen da egin nahi duten proiektuak ingurumenean eraginen lituzkeen kalteen inguruko txostena aurkeztea. Nafarroako Gobernuak aldeko edo kontrako iritzia eman beharko dio aurkeztutako txosten horri. Gobernuak ontzat jotzen badu, proiektu zehatza prestatu eta aurkeztuko luke enpresak. "Une horretan, jendaurrean erakusteko epe bat izanen litzateke, eta alegazioak egin ahal izanen genituzke", azaldu du Maiak.

Nordex enpresaren egitasmoak zer bide eginen duen zain dira Endara Bizirik plataformako kideak. Horrek ez du erran nahi, halere, geldirik direnik. "Gure asmoa da Bortzirietako herritarren eta erakundeen babesa jasotzea, denen artean indar handiagoa egiteko", azaldu du Nerea Maia kideak.

Hasi duten borrokan, hain zuzen, auzoa dute irabazteko. Ez hori bakarrik: auzoko bizimodua, ingurua eta etxe bilakatu duten lurraren alde egin duten hautua ere bai. Irazokik berretsi du: "Parkea eta gu ez gara bateragarriak".

Saretuz eginen diote aurre datorrenari
2020-06-262020-06-25Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Saretuz eginen diote aurre datorrenari

Uxue Rey Gorraiz

Elkar zaintzeko egin dute bat Sanduzelaiko bizilagunek, irits daitekeenari so. Askok iragarri dutenez, koronabirusak eragin duen krisiaren ondotik beste ekonomia krisialdi batek astinduko du gizartea datozen hilabeteetan, eta, hari aurre egiteko, indarrak batzearen alde egin dute bertako auzokideek: Sanduzelaiko Sare Soziala sortu dute, auzoko kolektibo eta bizilagunen elkartasunerako sarea. Joan den larunbatean aurkeztu zuten, Gortari plazan, berrehun bat lagunen babespean.

Bi helburu nagusi ditu Sanduzelaiko sare berriak: batetik, aldarrikapenak egiteko tresna eraginkorra izan nahi dute, eta, bestetik, datorren krisialdi ekonomikoari aurre egiteko balioko duten alternatibak eraiki. Bizilagunek nahi dute auzoak berak sortzea baliabideak; izan ere, ez dira fidatzen agintariek hartuko dituzten neurriez. Aurrea hartu nahi diote etor daitekeenari.

2008. urteko krisialdi ekonomikoan gertatutakoak dituzte buruan bizilagun askok. Gogoan dute aldi hartan murrizketa asko izan zirela, osasunaren eta hezkuntzaren esparruetan adibidez, eta, diotenez, ez dute onartuko "biktima berriz langile klasea izatea".

Ez dute nahi murrizketarik, ez etxegabetzerik, ezta jendea lanetik botatzerik ere. Irmoki diote hori. "Krisialdietan instituzioek eta boterean direnek egiten dituzten politikek ondorio bera dakarte normalean: benetan dirua dagoen tokietatik hartu beharrean, jende xeheak estutu behar izaten du gerrikoa, eta langileek ordaindu behar izaten dituzte kalteak".

Juantxo Goien sareko kidearenak dira hitzak. Haren ustez, etorkizuna "ilun samarra" da, eta nabarmendu du, hain zuzen ere, horregatik dela "ezinbestekoa" bizilagunek elkarri laguntzea. "Ondorioak latzak izanen dira, baina guk behintzat leunagoak izan daitezen eginen dugu lan", azaldu du Goienek.

Auzolan askoko auzoa da Sanduzelai, eta, lehendik ere, hainbat ziren esparru sozialean lan egiten zuten kolektiboak. Horietako zenbait zerrendatu ditu Goienek: etxegabetzeen aurkako taldea, apustu etxeen kontrako mugimendua eta ikastetxeetako gurasoen elkarteak aipatu ditu, besteak beste. Asko izanagatik ere, ordea, "bakoitzak bere espazioan" lan egin izan du, orain arte.

"Auzoan ez dugu denek elkarrekin ekintzak antolatzeko topagunerik izan, eta, horregatik, diziplina anitzeko espazio bat sortzeko premia ikusi dugu". Gainera, beste helburu bat ere erdietsi nahi dute bide hori hartuta: kolektibo jakin batean ez daudenek ere parte hartzea. Lantaldeak sortuko dituzte horretarako.

Arreta, behar dutenei

Gaur egun, 13.000 pertsona inguru bizi dira Sanduzelain. Langile auzoa da, Landaben industrialdearen ondoan kokatua. Goienek azaldu du, baina, Iruñeko Udala ez dela inoiz, oro har, "askorik kezkatu" Sanduzelairekin, eta, ezinbestean, aldarrikapen askoko auzoa izatera eraman dituela horrek, bai eta "identitate indartsua" izatera ere. "Iruñeko aldirietako auzoa gara, eta betidanik daramagu gainean ahaztuak izatearen zama", erantsi du.

Sareak arreta handia eskaini nahi die "bereziki zaurgarriak" diren zenbait kolektibori, hala nola adinekoei, haur eta gazteei, etorkinei, baliabide gutxiko pertsonei eta langabeei. Goienek dioenez, auzokide guztiek nabarituko dute krisialdiaren eragina, baina talde batzuek are modu nabarmenagoan sufrituko dituzte haren ondorioak. "Esaterako, bizilagun batzuek itzalpeko ekonomian egiten dute lan, eta horiek, jakina, oso babesgabe daude horrelako egoera batean". Guztiengana heltzen ahaleginduko dira sarekoak. Hori dute asmoa.

Aurkezpena egin berritan, hemendik aurrera egin beharko diren urratsei buruz hausnartzen ari dira Sanduzelaiko Sare Sozialeko kideak. "Eraketa fasean" daude, oraindik ere, baina ahalik eta lasterren hasi nahi dute lanean. Ez dakite koronabirusaren kontrako neurriek baldintzatutako uda honetan ekintza asko egiterik izanen duten, baina, oraingoz, iragarri dute udatik bueltan egiteko zenbait jarduera antolatzen ari direla. Adibidez, irailean jardunaldi batzuk eginen dituzte sarearen funtzionamenduari buruzko zenbait kontu zehazteko: lehenik eta behin, asmoa dute auzoaren egoerari buruzko "diagnostikoa" egiteko, eta orduan aterako dituzten ondorioetatik abiatuta finkatu nahi dituzte sarearen lehentasunak.

Krisialdian lagunduko duten neurri konkretuak diseinatu beharra dute orain. Hainbat aurreikusi dituzte dagoeneko: zaintza sareak eta herri baratzeak, esate baterako. Azken horiek baliabide gutxiko familiei elikagai iturri on bat eskaintzeko balioko dute. Argitu dute neurrietako batzuk konfinamenduan sortu diren eta indarrean mantenduko dituztenak direla, eta, aldiz, berriak izanen direla beste batzuk.

Bestalde, sarearen bidez, auzoko denda eta zerbitzuei lagundu nahi diete Sanduzelain; itxialdian ere zenbait ekinaldi antolatu ziren horiei babesa emateko, eta hemendik aurrera ere laguntza beharko dutela ikusi dute auzokideek. "Denda eta negozio txikiak aspaldi hasi ziren nabaritzen oso zaila dela denda handiekin edo multinazionalekin lehiatzea, eta, orain, koronabirusaren eraginez, kinka larrian daude horietako batzuk", esan du Goienek.

Koronabirusak eragin duen krisiari erantzuteko sortu dute sarea, baina horrek ez du esan nahi bizialdi motzekoa izateko jaioa denik. "Ez da oraingo problemei bakarrik erantzuteko sortua: epe luzeagoan erdietsi nahi ditugun helburuak ere baditugu", zehaztu du Goienek. "Badakigu ez dagoela gure esku mundu mailako krisi bat geldiaraztea, baina gauza asko aldatu eta hobetu daitezke auzoetatik eta herrietatik ere". Jakitun daude beste toki batzuetan ere antzeko sareak edo ekinaldiak antolatzen ari direla, eta sinetsiak daude hori dela bide zuzena: bakoitzak bere esparrutik lan egitea, eta gainerako herriekin batera aritzea herritarren eskubideen alde.

Iritzia: “Baina jarraitu zuten”
2020-06-262020-06-25Albisteak, Iritzia, Nafarroa

Iritzia: “Baina jarraitu zuten”

Lohizune Amatria
Ez da erraza izan egun horiek gogoratzea, bizi izandakoa ahazten edo, gutxienez, horrekin bizitzen ikasten saiatu ondoren". Aurpegian, ahotsean ere nabaritzen zitzaion Ainara Gorostiaga iruindarrari hala zela. Hitz egiten ausartu direl...

“Beharrak identifikatzeko balio behar du gertatu denak”
2020-06-262024-02-02Elkarrizketa, Elkarrizketak, Nafarroa

“Beharrak identifikatzeko balio behar du gertatu denak”

Edurne Elizondo

Krisiak agerian utzi ditu sistemaren gabeziak. Hori nabarmendu du Afan alzheimerra dutenen senitartekoen elkarteko psikologo Ana Remirez de Ganuzak (Tutera, 1982). Doako zerbitzu berri bat jarri dute martxan, zaintzaileei laguntza emozionala emateko. 948-27 52 52 eta 948-41 02 99 telefono zenbakietara dei dezakete.

Nolakoak izan dira itxialdiko egunak alzheimerra dutenentzat eta haien familientzat?

Konfinamenduak iraun bitartean, egoerara moldatu behar izan dugu, eta etxetik aritu gara lanean. Argi genuen lehentasuna zela laguntza eske deitzen zutenak artatu ahal izatea. Eta anitz izan dira deitu dutenak. Herritarrentzat itxialdia gogorra izan da, eta are gehiago gure kolektibokoentzat, egoera bereziki zaurgarrian direlako.

Nola eragin die egoerak gaixoei?

Konfinamenduak eragin du okerrera egitea gaixo direnen narriadura fisikoak eta kognitiboak. Dementziaren bat dutenentzat, kaltegarria da beren errutinak bertan behera uztea; bakartzeak ere egin die kalte, bertzeak bertze, beren gaitasunak lantzeko eta haiei eusteko terapiak ezin izan dituztelako jaso, eguneko zentroak itxita zirelako. Itxialdiak ekarri du, kasu anitzetan, gaixoaren jokabidea aldatzea, eta zaintzaileentzat zaila izan da egoera kudeatzea.

Zaintzaileek, anitzetan, ezin izan dute lan hori partekatu. Nolakoak izan dira hilabeteok senideentzat?

Gogorrak izan dira, zalantzarik gabe. Elkartera deitu dutenen kopuruak nabarmen egin du gora. Batez ere, sentitu duten gainkargaz aritu zaizkigu, eta kontatu digute antsietateak edo beldurrak jota bizi izan dutela itxialdia. Hagitz gogorra izan da, eta anitz sufritu dute.

Horregatik jarri duzue martxan zerbitzu berria?

Bai, argi ikusi dugulako horren beharra dutela elkarteko kideek, bai eta gure bazkide ez diren herritar anitzek ere. Beharra duten guztiengana heldu nahi dugu.

Lehendik ere ematen zenuten laguntza psikologikoa; arlo hori indartzea da kontua?

Batez ere, asmoa da elkartetik kanpo ere aritzea. Hau da, Iruñetik edo Tuteratik kanpo, gure asmoa da landa eremuko herri txikietan ere aritzea, jendeari behar duen babesa emateko.

Ezberdina da batzuen eta bertzeen egoera?

Kasu guztiak dira ezberdinak. Noski, ezberdina izan da itxialdia dementzia duen pertsona etxean duen familiarentzat edo egoitza batean duenarentzat. Argi dago osasun krisiak gogor jo dituela zaharren edo mendekotasuna dutenen egoitzak. Egoera horri aurre egitea kanpotik, egoitzan dagoen senidearekin egoteko aukerarik gabe, ez da batere erraza izan.

Konfinamendua arautu duten dekretuek ere ez dute ongi azaldu, anitzetan, zer egin zitekeen eta zer ez. Sumatu duzue hori?

Dei anitz jaso dugu galdetzeko mendekotasuna zuen pertsona karrikara ateratzen ahal zen edo ez. Hasieran, informazioa ez zen argia, eta zaintzaileek ez zekiten zer egin. Horrek ere eragin die ezinegona, hagitz garrantzitsua baita anitzentzat karrikara atera ahal izatea.

Zaintzen zutena galdu dutenek ere deitu dute?

Bai. Senidea galdu dute, baina hagitz egoera berezi batean. Ezin izan diote agur erran, ezin izan dute familiaren eta lagunen babesa jaso. Hagitz zaila izan da. Parte hartu nahi izan dugu, pertsona horien oinazea dolu patologiko bilaka ez dadin.

Senideak egoitzetan dituztenek, bertzalde, ezin izan dituzte ikusi denbora luzez.

Hori izan da gauzarik gogorrenetako bat. Egoitzetan ahaleginak egin dituzte komunikazioari eusteko, telefonoz edo bideo deien bitartez. Baina maite duzun hori bisitatzera ezin joatea gogorra izan da. Kasu batzuetan gertatu da konfinamendua hasi dela dementzia duen senide hori egoitza batean utzi berritan, eta horientzat egoera are gogorragoa izan da. Telefono edo bideo deien bidezko komunikazioa, anitzetan, zaila izan da, eta horrek areagotu egin du gaixoen eta senideen ezinegona.

Elkartean eta elkartetik kanpo nahi duzue garatu zuen laguntza zerbitzu berria. Nola?

Gure asmoa da, batetik, gisako zerbitzua ez duten egoitzetan lagundu ahal izatea. Bertzetik, osasun etxeekin edo eguneko zentroekin ere jarri nahi dugu harremanetan, espazio horietan lagundu ahal izateko. Hirugarrenik, ospitaleetako neurologia edo geriatria zerbitzuekin lan egiteko prest gara. Nafarroa osoan aritu nahi dugu. Herri txikietara mugitzeko prest gara, gutxieneko jende kopuru bat lortuz gero. Finean, beharra duen orori gure babesa eman nahi diogu.

Egoerak agerian utzi ditu sistemaren gabeziak?

Bai. Uste dut gertatu denak balio behar duela denok gogoeta egiteko eta zer behar dauden identifikatzeko. Antzeko pandemiak gerta daitezke, berriz ere, eta inportantea da oraingo egoerak irakatsitakoa baliatzea hurrengoari hobeki aurre egin ahal izateko.

Zer erakutsi dizue osasun krisiak?

Gure kasuan, adibidez, erabaki dugu Nafarroako Geriatria eta Gerontologia Elkartearekin batera ikerketa bat abian jartzea, inkesten bidez, dementzia dutenek eta beren senideek izan dituzten behar guztiak identifikatzeko. Jakin nahi dugu zer izan den gogorrena, zerk eragin dien beldur gehien. Hori guztia jakin nahi dugu etorkizunerako hobeki prestatzeko. Administrazioak ere egin beharko luke gogoeta, egindako hutsak zuzentzeko.

Zuek zer moduz zaudete?

Guretzat ere gogorra izan da hau guztia. Ordu anitz egin dugu lan. Baina ezin genuen jendea bakarrik utzi. Babesa behar zuten.