Asteko Gaiak

Iruñe euskaldun bat uhinetan
2018-11-092018-11-08Albisteak, Asteko Gaiak, Euskara, Gizartea, Nafarroa

Iruñe euskaldun bat uhinetan

Edurne Elizondo

Oztopo lasterketa bat izan da gurea". Horixe erran du Iruñerriko Euskalerria Irratiko esatari Reyes Ilintxetak, hedabide horrek orain arte egindako bideari buruz. On air seinalearen argia itzali da. Mikrofonoak jada ez du inoren ahotsa zabaltzen. Irrintzi dorreko egoitzan, begirada atzera botatzeko baliatu du saioa amaitu eta geroko tartea kazetariak. Oraingo momentuak merezi du: 30 urte bete ditu irratiak, asteon.

1988. urteko azaroaren 7an egin zuen lehendabiziko emanaldia Euskalerria Irratiak. Ilintxeta 1992. urtean hasi zen Irrintzi dorrean lanean. Harekin batera sartu zen irratian Amaia Lasa teknikaria ere. Arratsaldetako oraingo lan taldea Lohizune Amatria kazetariak osatzen du. 1992. urtean jaio zen, eta joan den abuztuan hasi zen Euskalerria Irratian esatari lanetan. Lankideen ahotik entzun ditu hasierako urratsen ingurukoak; hedabide horren oraina, berriz, estudiotik ari da marrazten Amatria, Ilintxetarekin eta Lasarekin batera.

Goizeko lan taldean ere, irratiko kide historikoek, beteranoek eta ailegatu berriek egiten dute bat. Mikel Bujanda zuzendaria da irratia martxan jarri zutenetako bat; 1995. urtetik ari da Pello Argiñarena; Maialen Uhartek irratiaren adin bera du, eta 2010ean hasi zen esatari lanean. Administrazioren esparruan eta arlo komertzialean Maite Elizagarai eta Joseba Ripa ari dira.

Kontrol gelan egin ditu azken zazpi-zortzi urteak Igor Eskuderok, eta ailegatzen azkena izan da Haritz Pascual. Bi asteko bidea egina du Irrintzi dorrean. Irratia, halere, ezaguna du, han egin zituelako praktikak. "Harrobiko kidea naiz", erran du Pascualek, irribarrea erakutsiz.

Ikasteko garai horri buruz, kontrol gelan aritzen zen Ibon Gaztanbide teknikaria ekarri du Pascualek gogora. "Harekin ikasi nuen teknikari on baten lana zeinen garrantzitsua den", nabarmendu du.

Gaztanbide 1995. urtetik ia hogei urtez aritu zen irratiko teknikari. 2014ko abenduan zendu zen. Hurrengo urtean ailegatu zen irratiak hamaika urtez eskatutako lizentzia. Ezin izan zuen gozatu. Irrintzi dorrean utzi zituen lankideentzat, ordea, mugarri izan da administrazioak beren lanari egindako aitortza publiko hori. Entzuleen eta Iruñerriko euskaltzaleen babesa hasieratik izan du Euskalerria Irratiak. Haiek eman diete lan egiteko baimena eta bidea.

Itxita ziren bertze mota bateko ateak ireki dizkie lizentzia ofizialak, halere: diru laguntzak eta publizitate instituzionala jasotzeko aukera, batez ere. "Ez da pagotxa", nabarmendu du Ilintxetak. "Prekarietatean bizi gara; baina bizi izan gara miserian", onartu du.

"Momentu berezia"

Iruñeko Irrintzi dorrera iritsi zenean, Maialen Uhartek ez zuen Euskalerria Irratian egin lehendabiziko geldialdia. BERRIA-n aritu zen bekadun, lehendabizi. Handik, 2010. urtean, paretaz bertzaldeko egoitzara egin zuen bidea. Irratiak lizentzia jaso zuela iragarri zuten egunean, lanean zen kazetaria. "Gobernutik deitu zuten, bileran hartutako erabakien berri emateko prentsaurrekoa iragartzeko. Gu han egotea garrantzitsua zela esan zidaten, baina ez zidaten zergatik azaldu nahi izan. Mikel Bujandarekin edo Juan Kruz Lakastarekin hitz egin nahi zuten", gogoratu du Uhartek.

Bujanda ez zen egoitzan, eta ezin harrapatu aritu ziren. "Bere eguna zen, hainbeste urtez eskatutakoa jasotzeko eguna, eta ezin aurkitu!". Lakasta elkarrizketa bat egiten ari zen irratian gobernuko kideen deia jaso zutenean. "Estudiotik aterarazi behar izan nuen. Deia jaso, eta horrela jakin genuen baimena lortu genuela, azkenean". Orduko urduritasuna nabarmendu du Uhartek. "Oso momentu berezia izan zen denontzat".

Uhartek fresko ditu lizentziarik gabe egindako urteak. "Zailak izan ziren, gogorrak; etorkizunari buruzko inolako segurtasunik ez genuen".

Baimena eskuratu izanak lehen ez zuten segurtasun bat ekarri diela erran du kazetariak. Argi du, halere, bidean urratsak egiten jarraitu behar dutela etorkizunari sendotasunez so egin ahal izateko.

Uhartek errandakoa berretsi du Pello Argiñarenak ere. Eskertu du lizentziak emandako babes ofiziala, eta beharrezkotzat jo du. Argi utzi du, halere, irratiko kideek beti sentitu dutela beren lana egiteko zilegitasuna bazutela. Eta zilegitasun eta berme hori entzuleek, bazkideek, kolaboratzaileek eta iragarleek eman dietela nabarmendu du esatariak. "Atzean beti izan dugu oinarri sozial zabal bat, eta hori izan da gure benetako lizentzia; mila bazkide ditugu, eta berrehun kolaboratzaile. Horrek ezohiko irrati bilakatzen du gurea; beste inork ez du halakorik".

Argiñarena 1995. urtean hasi zen Euskalerria Irratian. Bertze irrati baten egoitzan ezagutu zuen Mikel Bujanda, halere, Ser irratikoan, alegia. "Euskarazko saioetan kolaborazioak egiten hasi nintzen; handik etorri nintzen Euskalerria Irratira". Gauez egin zuen lan, hasiera hartan. Gero, arratsaldeko saiora mugitu zuten, Kike Diez de Ultzurrunekin. Orain, Juan Kruz Lakasta esatariarekin batera zuzentzen du goizeko saioa.

"Irratia niretzat beti izan da lagun bat; maite dut irratia. Txikitan, transistorearen diala mugitzen aritzen nintzen, eta Onda Pesquera edo Radio Paris-en gisako irratien saioak aurkitzen nituen. Jostailu bat zen niretzat!". Irratiari beti izan dion maitasunak gora baino ez du egin Irrintzi dorreko estudioan. Euskalerria Irratiaren garapenaren lekuko izan da, eta, ondorioz, ongi ezagutzen du egindako urrats bakoitzaren atzean egon den lana eta ahalegina.

Oraingo irratiak zer ikusteko gutxi du hasierakoarekin; eta, aldi berean, bera dira. "Oinarria ez da aldatu; hitz egiten duen bat dago, entzuten duen beste bat, eta, erdian, mezua. Entzuteko moduak dira aldatu direnak. Zuzenean entzunen gaitu batek; kaskoak jarrita korrika egitera joaten denean beste batek, podcastei esker; eta Berlinen ikasten ari denak on line jasoko du gure mezua".

Teknologiaren eskakizunetarara moldatu behar izan du Euskalerria Irratiak. Horrek ekarri du inbertsioa egin behar izatea azken urteotan. Arlo horretan izan diren aldaketak, batez ere, Igor Eskudero eta Amaia Lasa teknikariek kudeatu behar izan dituzte.

Lasak ezagutu zituen bobina irekien eta magnetofoi handien irratiko garaiak. "Lan fisikoa ere egin behar genuen teknikariok, aulkitik altxatu eta martxan jarri behar genituelako; batean publizitatea genuen, eta bestean elkarrizketak; horrela moldatzen ginen".

Gero CDak ailegatu ziren, eta horiek ere zaharkituta gelditu dira jada. "Nahas mahai berria dugu orain; eta kontrol gelako ordenagailuetan dugu jasota gure artxibo guztia", erantsi du Eskuderok. Irratiak sare sozialetan duen presentzia nabarmendu du teknikariak, eta bide berri horietara guztietara moldatzeko beharra. Esatariek ematen diote beren ahotsa Euskalerria Irratiari, baina Eskuderok argi utzi du sentitzen duela teknikariek egiten duten lanari duen balioa ematen diotela etxe barruan.

Lan horren garrantzia jarri du mahai gainean Lohizune Amatriak, hain zuzen ere. Irati Irratian aritu zen urtebete luzez, Euskalerria Irratian hasi baino lehen. Han, kazetaria zen, eta, aldi berean, teknikari. "Euskalerria Irratian konturatu naiz teknikariak egiten duen lanaren garrantziaz. Azkenean, teknikaria da denbora hobekien kontrolatzen duena, eta puzzlea osatzen duten pieza guztiak hobekien ezagutzen dituena".

Bidean jarraitzeko beharra

Prentsa idatzian eta telebistan ere aritu izan da Amatria. "Irudiaren presioa" ez duela maite onartu du kazetariak, eta maite duela irratiko estudioan sortzen den magia. "Berezia da kaskoak jartzen dituzunean sortzen den giroa. Gonbidatuek askotan galdetzen didate ea beharrezkoa den kaskoak jartzea, eta nik beti esaten diet nik nahiago dudala, ahotsa entzun eta egoera berezi bat sortzen delako".

Iruñerriko eta inguruko euskaldun eta euskaltzaleentzat erreferente bilakatu da Euskalerria Irratia. Euskal komunitatea batzeko eta sendotzeko tresna bat izan da, hasieratik. Ilintxetak argi du ardura hori. Mikel Bujandak ere bai. Hogeita hamar urtez egindako bidea nabarmendu du, baina, batez ere, hemendik aurrera egin beharrekoa. Eta ez da gutxi, Bujandaren erranetan. Are gehiago, egiteko dutena egindakoa baino gehiago dela utzi du agerian Euskalerria Irratiko esatariak. "Gure ametsak ez dira bete".

Ez da txikia ametsa: "Iruñerrian euskara errealitate bizi eta sendoa izatea; hori oraindik ez dugu lortu". Euskararena errealitate hauskorra dela uste du Bujandak. Euskalerria Irratiak egindako lana izan da errealitate hori sendotzeko hanka bat. Behar dira bertze hainbat, ordea. Irrintzi dorreko hedabideak, gainera, ezin izan du bere lan hori askatasun osoz egin, lizentzia jaso arte. "Zailtasun bat izan da, baina ez dut argi zailtasun nagusia hori izan ote den". Gogoetarako gaia utzi du Bujandak mahai gainean.

Komunikazio zerbitzu bat euskaraz eskaintzea da irratiaren lana, esatariaren hitzetan. Eta Euskalerria Irratiak horixe du helburu eta erronka. Horretan aritu da hogeita hamar urtez, eta horretan jarraitu nahi du.

Baloi bat ere arma bat da okupazioaren kontra
2018-11-022018-11-02Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Kirola, Nafarroa

Baloi bat ere arma bat da okupazioaren kontra

Edurne Elizondo

Existitzea erresistitzea da Palestinan. Okupazioaren aurka egiteko estrategia bat. "Okupatzaile israeldarrak palestinarren egunerokoa hankaz gora jarri nahi du", erran du Helena Bengoetxea kazetariak. Testuinguru horretan, eguneroko horri eusteko urratsak egitea, zapaltzaileari erronka jotzeko modu bat da. Eta baloi bat, okupazioaren aurkako arma bilakatzen da. Futbolean aritzea ere existitzea eta erresistitzea baita.

Horixe ikasi du Bengoetxeak Palestinara egindako azken bidaietan. Ez da bakarrik joan. Joseba Zabalza argazkilaria eta Ivan Pastor kazetaria izan ditu bidaide; Nafarroan, gainera, Ruben Marcilla errealizatzailea izan dute hirurek proiektuan lagun.

Iruñean mamitzen hasitako egitasmo baten eskutik, Palestinako futbolari egin diote so, zehazki, kirol horren inguruko dinamikek eta bizipenek komunitatea sendotzeko, egunerokoa egituratzeko eta etorkizuna helburu hartzeko duten indarra jorratzeko asmoz.

Zisjordaniako Tulkarem hirian ikusitakoa eta ikasitakoa partekatzeko eta zabaltzeko, finantzaketa kolektiborako kanpaina jarri dute martxan, liburu bat argitaratzeko eta erakusketa ibiltari bat antolatzeko asmoz. Hamabi egun falta dira gutxieneko kopurua lortzeko. 7.660 eurokoa da gutxieneko kopuru hori, eta helburua da liburua argitaratzeko erabiltzea. Zabalzak egindako argazkiekin eta Bengoetxeak eta Pastorrek idatzitako testuekin osatuko dute. Gutxieneko kopuru hori lortzea ezinbertzekoa dute proiektuko sustatzaileek, bigarren erronda martxan jartzeko, eta, haren bidez, erakusketa ere osatzeko behar duten kopurua lortzeko: denera, 19.800 euro.

2015ean, Mikel Uhartek eta bertze hainbat pertsonak Futbola ere lapurtu ziguten izenburupeko jardunaldiak antolatu zituzten Iruñeko Katakrak liburu dendan. Ekinaldi horretan erein zuten Palestinako Tulkarem hiriko Markaz Tulkarem futbol taldeari buruzko proiektuaren hazia, hain zuzen ere. "Elkar ezagutu genuen Bengoetxeak, Zabalzak eta hirurok, eta ohartu ginen bagenuela kirol horri buruzko antzeko ikuspuntua. Futbol komertziala bazter utzi, eta balio sozialak aldarrikatzen dituen futbol baten alde egiten dugu guk", azaldu du Ivan Pastorrek.

Futbolari buruzko ikuspegi horrek eraman zuen kazetaria Palestinara. Herri hori hautatu zuten jardunaldietan entzundako pasarte batek bultzatuta. "Aipatu zuten futbolari palestinar baten istorioa; atxilotu egin zuten, eta hiru urtez egon zen espetxean. Gose greba egin eta gero, askatu zuten, baina bi hilabeteko baraualdiak osasunari eragin zion, eta ezin izan zuen profesional gisa aritzen jarraitu", gogoratu du Joseba Zabalzak.

Futbolari horren istorioak eraman zituen Pastor, Zabalza eta Bengoetxea Tulkarem hirira. Pastorrek bakarrik egin zuen lehendabiziko bidaia, helburu garbi batekin: futbolaren egoera aztertzea. Lan horren ondorioz, Tulkarem hiriko errefuxiatuen kanpalekuetako batean sortutako futbol taldea hartu zuten beren proiekturako ardatz: Markaz Tulkarem izenekoa, alegia. "Bi jokalari kenduta, gainerako guztiak dira errefuxiatuen kanpalekuko kide", erran du Pastorrek.

Okupazioak zeharkatuta

Existitzea erresistitzea da Palestinan. Horixe argi dute Bengoetxeak, Pastorrek eta Zabalzak. Argi dute aurrera egiteko grina zapaltzaileari aurre egiteko modu bat dela, eta, argi dute, halaber, zapaltzailearen urrats orok baduela egunerokoan eragina. Futbolean ere bai. "Ez genuen okupazioaren auzia bazter utzi nahi; baina nahi izanda ere, ezinezkoa da; okupazioak dena ukitzen du, dena zeharkatzen du".

Markaz Tulkarem taldeak erabiltzen duen zelaiaren izenak islatzen du errealitate hori: Jammal Ghanem izena du estadioak, korner bat ateratzen ari zenean bizkarretik tiro eginez hil zuten jokalariaren omenez, hain zuzen ere. "Lehen intifadan parte hartu zuen. Lagun arteko partida bat jokatzen ari zen hil zutenean", azaldu du Zabalzak. Markaz Tulkarem taldeko jokalarietako baten osaba ere hil zuten israeldarrek, misil baten bidez bere anbulantziari eraso eginez. "Jokalari izana zen, eta epaile aritu zen gero. Paramedikua zen, eta zauritutako herritar bat laguntzen ari zenean hil zuten", erantsi du argazkilariak.

"Itzulera helburu dute palestinar guztiek; beren etxeetara itzuli nahi dute. Gure proiektuaren bidez herri horri buruzko istorio bat kontatu nahi dugu; ez du zer ikustekorik harriekin eta barrikadekin, baina, aldi berean, ez dago hain urruti", nabarmendu du Zabalzak. Baloiak ere badirelako okupazioaren aurkako arma.

Komunitatea

"Futbolean aritzea, finean, aurrera egitea da. Liga antolatzen dute, jarraitzaileek estadioak betetzen dituzte; bigarren mailan denak lehenengora igotzea du helburu. Horrek guztiak erakusten du palestinarrek beren etorkizuna jorratzeko gogoa dutela, eta horrek izorratzen ditu okupatzaileak", azaldu du Bengoetxeak.

Izan ere, Palestinan zer egitekorik ez dago. "Langabezia izugarria da; frustrazioa, ondorioz, handia. Baina dinamika horiek guztiak apurtzen dira futbolean aritzen direnean", erantsi du kazetariak.

Kirol horrek jarraitzaile anitz ditu Palestinan. Han ez dituzte, halere, Europako ligek izan ditzaketen baliabideak. Ronaldoren pareko izarrik gabeko futbola da palestinarrena. Han, taldeko kide guztiak dira bertzeentzat ikur eta erreferente. "Futbolak komunitatea sortzeko indar handia du. Markaz Tulkarem taldean denak dira lagunak; jokalariei on egiten die futbolean aritzeak, eta beren partidak ikustera joaten direnei ere on egiten die beren lagunak zelaian ikusteak", nabarmendu du Ivan Pastorrek.

Tulkarem hirian bi futbol talde badira; bat da errefuxiatuen kanpalekuko kideek osatua. Bertzea, Shabab Al Khalil izenekoa, hiriko taldea da. "Baliabide gehiago ditu, baina errefuxiatuenak du jarraitzaile gehien", azaldu du kazetariak. Hori izan zen talde hori proiektua osatzeko aukeratzeko arrazoietako bat. Klubaren jarduerak, gainera, ukitzen ditu bertze hainbat arlo. 1956. urtean sortu zen, kirol talde gisa ez ezik, kultur eta gizarte gune bat ere izateko asmoz, hain zuzen ere. Komunitatea sendotzeko espazio bat da, finean.

Bengoetxeak, Pastorrek eta Zabalzak beren egitasmoa martxan jarri zutenean, bigarren mailan zegoen taldea. "Azken urteotan, gora eta behera aritu da taldea, Osasuna bezala", azaldu dute proiektuko bultzatzaileek. Nafarren aurrean lortu zuen taldeak lehen mailara itzultzea.

Azken partidaren atarikoek ederki erakusten dute nafarren proiektuak nabarmendu nahi duen palestinarren komunitate izaera. "Denak urduri ziren; ondorioz, klubeko kafetegian lo egitera gelditu ziren hainbat jarraitzaile, eta taldeko jokalari nabarmenenetako batek ere haiekin egin zuen bat", gogoratu du Pastorrek.

Tulkarem "hiri kontserbadorea" dela azaldu du Helena Bengoetxeak. Kazetaria Palestinan sartu da lehendabiziko aldiz futbol zelai batean. "Bi partida ikusten izan nintzen, eta bietan nintzen emakume bakarra".

Horrek ez du erran nahi, halere, Palestinako emakumeek futbola maite ez dutenik. "18 urteko jokalari bat ezagutu genuen. Betleem hirian futbolean aritzen zen, baina Tulkaremera mugitu behar izan zuen, amarekin. Ama kanpalekuko errefuxiatua da. Tulkaremen, hiriko taldearekin entrenatzen zen tarteka. Musulmana da, baina beloa janzten ez duen emakume bakarrenetakoa", erran du Helena Bengoetxeak.

Futbola lapurtu

"Etorkizunik gabeko herri bilakatu nahi dute israeldarrek Palestina". Palestinarrek, ordea, etorkizun bat pentsatzeko eta izateko egiten dute borroka, egunero. Horixe nabarmendu du Bengoetxeak. Eguneroko horretan gainditu beharreko oztopoak ez dira gutxi, ezta futbolaren esparruan ere. "Taldeek partidaren egunean egiten dute bidaia; gerta daiteke kontrol militarrak izatea bidean, eta, ondorioz, norgehiagoka bertan behera utzi behar izatea", azaldu du Ivan Pastorrek.

Gazan eta Zisjordanian liga bana dutela erantsi du, eta finala baino ez dutela jokatzen elkarrekin, "aukera dagoenean". Israeldarrek palestinarrei futbola ere kendu nahi izan dietela gaineratu du kazetariak. "1934. eta 1938. urteetan, Israel sortu baino lehen, Munduko Txapelketarako sailkatze fasean aritu zen Palestinako futbol selekzioa. Futbol talde horretan, ordea, arabiarrik ez zegoen, denak ziren judu sionistak", azaldu du Pastorrek. "Palestina lanean ari da FIFAk bere futbol selekzioa onar dezan; Israelek, berriz, hori ez gertatzeko egiten du presioa", erantsi du.

1967an ezarritako mugaren ondoan dago Tulkarem hiria. "1948. urtean, 700.000 palestinar bota zituzten beren lurretatik; berriz mugitu behar izan zuten 1967ko gerraren ondorioz", erran du Bengoetxeak. Itzultzeko helburuarekin bizi dira. Eta futbolaren bidez beren etorkizuna irudikatzeko saioa egiten dute palestinarrek. Baloikadaz baloikada.

Patriarkatuan itsatsitako erroak
2018-10-262018-10-26Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa

Patriarkatuan itsatsitako erroak

Edurne Elizondo

Patriarkatua jarri du Iruñeko Udalak mahai gainean. Hari egin dio so, eragiten duen zapalkuntzaren ondorioak aztertzeko. Indarkeria Sexistei Buruzko Nazioarteko Biltzarra antolatu du udalak, zehazki, indarkeria horiek dagozkien testuinguruan jartzeko, jorratzeko, eta horiei aurka egiteko estrategiak prestatzeko eta aurrea hartzeko moduak lantzeko. Komunikazioaren, ikerketaren eta zuzenbidearen ikuspuntutik heldu diote auziari parte hartzaileek, hiru egunez garatutako programan.

Komunikazioari buruzko eztabaidagunean aritu da Nerea Barjola politologoa; Ana Burgos antropologoa, berriz, ikerketari buruzkoan. Soka berari eutsi diote biek, halere, beren hitzaldietan, eta nabarmendu dute sistema patriarkalak emakumeengan jartzen dutela haien kontrako indarkeriaren ardura.

1992ko azaroaren 13ko gauean Alcasserren (Valentzia, Herrialde Katalanak) desagertutako Miriam Garcia, Toñi Gomez eta Desiree Hernandez gazteen hilketa jorratu du Barjolak. 1993ko urtarrilaren 27an aurkitu zituzten haien gorpuak, erdi lurperatuta. Hedabideek modu berezian eman zuten ordukoen berri, eta, xehetasunik txikiena ere argitaratzeko lehian, muga deontologiko guztiak gainditu zituzten.

Denborak ematen dion perspektibarekin eta oraingo analisirako aukerarekin, hedabideon jarrera aztertu du Barjolak, eta ondorio nagusi bat jarri du mahai gainean: "Izu sexualari buruzko kontakizuna egin zuten". Hedabideetan eta gizartean artikulatu zen kontakizun hori, Barjolaren hitzetan, eta ekarri zuen hildako hiru emakume gazteak bilakatzea jasotako indarkeriaren erantzule eta errudun. "Aldi berean, emakume guztien erantzukizuna jarri zuen kontakizun horrek agerian; argi utzi zuen zer gertatzen ahal zitzaien besta egitera ateratzen ziren neska gazteei".

Barjolak uste du sistema patriarkalak Alcasserko hilketen auzia baliatu zuela erantzuteko 1980ko hamarkadan mugimendu feministak lortutakoei eta egindako urratsei, eta aurrerapauso horiek hutsean uzteko. Orduko hedabideek eta gaur egungoek egindako kontakizunetan bertzeak bertze, 2016ko sanferminetako talde bortxaketaren inguruan ez dago alde handia, Barjolak nabarmendu duenez. "Oraingoan ere, erantzun misoginoa jaso du mugimendu feministaren gorakada indartsuak".

Ideia horrekin lotu du Ana Burgosek bere hitzaldia, eta erran du, Alcasserko hilketak gertatu zirenean bezala, orain ere patriarkatuak emakumeak bilakatu dituela haien aurkako indarkeriaren erantzule eta errudun.

Noctambul@s behatokiko kide da Burgos. Sexu indarkerien ingurukoak jorratu ditu erakunde horrek, esparru zehatz batean: besta eta droga kontsumoa gertatzen den esparru batean, alegia. Bestaguneetan alkohola izaten da kontsumitzen den droga nagusia. Gizarteak ez duela gizonen eta emakumeen kontsumoa berdin epaitzen nabarmendu du Burgosek: "Gizonen kasuan, kontsumo hori egin ditzaketen erasoen aringarri bilakatzen da; emakumeen kasuan, berriz, sufritzen ahal duten indarkeriaren larrigarri. Kontsumo horrek gertatzen zaionaren erantzule bilakatzen du emakumea".

Hedabideetan zabaltzen diren mezuek indarkeria sufritu duen emakumearengan jartzen dute ardura. "Mezu horiek erraten dute araua hausten duela espazio publikoa besta egiteko hartzen duen emakumeak". Burgosek erantsi du erakunde publikoen kanpainek ere gisa horretako mezuak zabaltzen dituztela. "Emakumea bilakatzen dute errudun; alkohola edateak emakumea zaurgarri bihurtzen duela erraten dute".

Sexu indarkeriak dagozkien testuinguruan kokatzeko beharra nabarmendu du antropologoak, eta argi utzi du indarkeria horiek islatzen dutela gorputz batzuek bertze batzuengan ezartzen duten nagusitasuna.

Zuzenbidearen arlotik

Sistema patriarkalaren kontakizunek badute isla justiziaren esparruan ere. Duela bi urteko Iruñeko taldeko bortxaketaren auzia ere bada errealitate horren adibide. Indarkeria ukatu, eta abusutzat jo zuen sententziak erasoa. "Historikoki, Zigor Kodea patriarkatuaren adar armatua izan da", erran du, argi eta garbi, Maria Acale Sanchez Zigor Zuzenbideko katedradun eta Cadizko Unibertsitateko irakasleak (Espainia), udalak antolatutako indarkeria sexisten inguruko biltzarrean.

Zuzenbidearen mahaian aritu da Acale Sanchez, biltzarrean. Zuzenbidean doktore eta Dones Juristes eta Antigona taldeetako kide Encarna Bodelonek ere espazio horretan hartu du hitza. Halere, esparru soziala jorratu du bere hitzaldian. "Indarkeria sufritu duten emakumeen %70ek laguntza psikologikoa jasotzea jotzen dute lehentasuntzat", azaldu du. Eman du bertze daturik: "2006tik 2014ra indarkeria matxistak hildako emakumeen %73k ez zuten salaketa jarri".

Antigona taldeak indarkeria matxistaren aurkako Kataluniako legea aztertu du. Zehazki, emakumeen eskura dauden gizarte zerbitzuen funtzionamendua jorratu dute, legea ezarri eta hamar urtera. Emaitzak ez dira hagitz onak. Zerbitzu espezializatuak eskaintzen dituen sareko profesionalak elkarrizketatuz osatu dute diagnostikoa, eta txostenak agerian utzi du gabeziak badirela. "Enplegua, etxebizitza, adingabeek jasotzen duten arreta eta koordinazioa dira ahulgune nagusiak", azaldu du Bodelonek. Profesionalen formakuntzarik eza ere agerian utzi du egindako diagnostikoak. "Sistema osoan bada genero ikuspegia eta feminismoa txertatzeko beharra", erantsi du.

Adingabeak, babesgabe

Adingabeek jasotzen duten arretari buruz, "hutsaren hurrengoa" dela erran du Bodelonek. "Sareak ez ditu haurrak artatzen, eta, artatzen dituenean, amari ematen zaion arretaren osagarri izaten da adingabeek jasotzen dutena".

Bodelonen hitzak entzun dituzte hainbat abokatu nafarrek. Sara Vicente eta Maria Ortega dira horietako bi. Kataluniari buruz agerian utzitako arazoak eta gabeziak Nafarroan ere badirela nabarmendu dute biek. Ortegak bereziki aipatu nahi izan du zer gertatzen den topaguneetan. Gurasoen eta seme-alaben arteko harremana ikuskatzeko espazioak dira, bertzeak bertze, indarkeria dagoen kasuetan. "Arazo nagusia da zerbitzu hori azpikontraten bidez eskaintzen dela herrialdean; ez dago inolako formakuntzarik, eta zerbitzua emakumeen aurka egiteko erabiltzen ari dira, seme-alabek aita ikusi nahi ez dutenean. Emakumeak bilakatzen dituzte errudun", salatu du Ortegak.

Sara Vicentek bat egin du salaketa horrekin, eta nabarmendu du gisa horretako zerbitzuek publikoak izan behar dutela. "Ongi funtzionatzen ote duten berrikusi beharko lukete, gainera, tarteka; bermeak behar dira".

Abokatuak agerian utzi du, halaber, indarkeria matxista sufritu duen emakumeak ukitzen dituen zerbitzu eta esparru guztien arteko koordinaziorik eza. "Madrilen, Fuenlabradako Udala da egin behar denaren adibide, nire ustez; erakundeen arteko benetako koordinazioa dago, kasu bakoitzak jaso duen erantzuna egokiena izan dadila bermatzeko". Formakuntza eskatu du. Feminismoa.

Besteen pareko ala berezi izan
2018-10-192018-10-18Albisteak, Asteko Gaiak, Nafarroa

Besteen pareko ala berezi izan

Edurne Elizondo

Estrategikotzat" jo zuen Nafarroako Kultura zuzendari nagusi Dori Lopez Juriok, iaz, 948 Merkatua ekinaldia. "Lan handia egin genuen, baina emaitza oso ona izan zen", berretsi du, aurten, arteen azokaren lehen aldiari buruz. Kulturaren arloko programa nagusitzat jo du gobernuak 948 Merkatua, eta bigarren aldiz antolatu du, ondorioz: hilabete barru eginen dute, Iruñean, azaroaren 21etik 23ra.

Kulturaren esparruko herrialdeko eragileek "ontzat" jo dute azokari segida emateko urratsa egin izana, baina nabarmendu egin dute, halere, ekinaldiari buruz gogoeta egiteko beharra. Gogoeta eskatu dute, zehazki, azokak bide propioa egin dezan. Bertze azoken pareko ala berezi izatea baita kontua, haien ustez.

948 Merkatuaren bigarren aldiaren bidez, euskarri horren aldeko bere apustua berretsi egin du Nafarroako Gobernuak. Kultura kontseilari Ana Herrerak argi eta garbi erran du ekinaldiaren aurkezpenean: "Asmoa da azoka erreferentziazko topaketa bilakatzea kulturaren arloko gure produktuentzat; ezagutza partekatzeko eta proposamen berritzaileak erakusteko espazio bihurtu nahi dugu".

Hori lortzeko, 180 proposamen jasotzen dituen programa bat prestatu du Kultura Zuzendaritza Nagusiak, azarorako. Proposamen horien artean izanen dira hitzaldiak, tailerrak, erakustaldiak, bilerak, eztabaidak, aurkezpenak eta bertze. Gobernuaren asmoa da, denera, kulturaren eta artearen esparruko mila profesional inguru hartzea bere azokan. "Diziplina askotako hirurogei proposamen artistikori baino gehiagori eman nahi diegu espazio bat, kulturaren esparruko eragileen arteko sinergiak sor daitezen; elkarlana eta elkar ezagutza bultzatu nahi ditugu", gaineratu dute gobernuko arduradunek.

Sektoreko kideek Baluarte auditoriuma izanen dute agertoki nagusi, baina bertze hainbatetan garatuko da, gainera, aurtengo programa; bertzeak bertze Nafarroako Antzerki Eskolan, Zentral eta Indara aretoetan, Ziudadelan, Civivox aretoetan, Nafarroako Filmotekan eta Joaquin Maia musika eskolan.

Hainbat gai nagusi edo ardatz zehaztu dituzte Kultura Departamentuko kideek azokan garatzeko: genero ikuspegia, jabetza intelektuala, internazionalizazioa, diseinua edo sektorearen profesionalizazioa… Aipatzekoa da, gainera, Nafarroa-Akitania Berria-Euskadi euroeskualdeko herrialdeak izanen direla aurtengo 948 Merkatua azokako gonbidatu nagusiak. Espainiako Errioxa eta Aragoi erkidegoek ere parte hartuko dutela erantsi dute antolatzaileek.

Programari, gonbidatuei, eta, oro har, aurtengo egitarauari so, azoka "asmo handiko egitasmo bat" dela nabarmendu du Kuna Nafarroako Kultur Kudeaketa elkarteko presidente Rebeca Esnaolak. "Lehen aldiz egin zutenean ere halakoxea izan zen, asmo handikoa". Horrek ekarri du, Esnaolaren hitzetan, antolatzaileek sektore guztietara ailegatu nahi izatea. Eta asmo horrek jarri du zailtasuna mahai gainean, hain zuzen ere: "Zaila da 948 Merkatuaren gisako azoka bat martxan jartzea; arlo eta sektore guztiak ukitu nahi izateak are zailago bilakatzen du", azaldu du Kuna elkarteko buruak.

Esnaolak zalantzarik ez du ona dela gobernuak kulturaren esparruko gisa horretako ekinaldi baten alde egin izana. "Aukera hagitz garrantzitsua ematen du elkar ezagutzeko, elkarrengandik ikasteko, elkarren arteko dinamikak sortzeko". Kunako presidenteak uste du, gainera, 948 Merkatuak lortu duela Iruñea eta Nafarroa "kulturaren mapan" jartzea. Hori ona dela berretsi du, egiten diola mesede arloari.

Abiapuntua hori izanda, halere, kontuan hartu beharreko elementuak badirela argi du Esnaolak ere, eta elementu horien inguruko gogoetak eta lanak ekarriko dutela azokak hemendik aurrera izanen duen izaera zehaztea. Haren ustez, hori da erronka nagusia: "Ezberdin bilakatuko duen hori bilatu behar du Iruñeko azokak; espezializazioa bilatu behar du; bertzela, urtero egiten diren bertze azoken pareko izanen da, eta horrek ez du erreferente bilakatuko".

Azoka erreferente bilakatuko da bere marka propioa sortzea lortzen duenean. Hori uste du Esnaolak. Argi du 948 Merkatua ekinaldiak bide hagitz motza egin duela eta goiz dela, oraindik ere, izan ditzakeen helburu guztiak bete ditzala eskatzeko. "Argi dago gisa horretako ekinaldiek behar dutela denbora, sendotzeko. Halere, hasi behar du bere ezaugarri bilaka daitekeen hori garatzen", erantsi du Kunako presidenteak.

Formakuntza nagusi

Kuna Nafarroako Kultur Kudeaketa elkarteak hitzarmena du Nafarroako Gobernuarekin, eta akordio hori baliatu zuen erakundeak iazko azokan bazkideen, parte hartzaileen eta adituen arteko topaketa antolatzeko. Bigarren urteko egitarauari so, Esnaolak nabarmendu du aurten ere formakuntzari eman diola garrantzia gobernuak, batez ere. "Topaketarako eta formakuntzarako azoka izanen da, batez ere; ez hainbertze, ordea, proiektuak eta ekoizpenak erakustekoa".

Nafarroako Ganbera Abesbatzako kudeatzaile Iñigo Osesek ere sumatu du proiektuak eta ekoizpenak erakusteko espazioen eta aukeren falta. Esnaola baino kritikoago agertu da 948 Merkatuaren lehen aldiaren emaitzekin, eta, datorren azaroan eginen duten azokan parte hartuko dutela argi utzi duen arren, ez du ukatu zalantzak badituela. "Iaz profesional gisa parte hartu nuen, eta abesbatzak ere izan zuen bere erakuslekua. Aurten, ordea, ez dugu jarriko, iazko emaitza ez baitzen ona izan", erran du Osesek, argi eta garbi.

Azokaren neurriak eta arlo guztiak ukitu nahi izateak eragin zuen, abesbatzako kudeatzailearen hitzetan, nahi zutena lortu ez izana: "Arlo guztiak ukitu nahi izan zituzten: musika, dantza, literatura, antzerkia, arte plastikoak... Musikaren gure esparruan, behintzat, zailtasun handiak izan genituen programatzaileekin harremanak jorratzeko", azaldu du Osesek.

Osesek nabarmendu du esparru bakoitzak izaten ohi dituela bere zirkuitu propioak, eta, ondorioz, zaila dela denak uztartu nahi dituen azoka bat "erreferente" bilakatzea. "Argitaletxeek Durangoko Azoka dute, adibidez. Abenduan da, eta horretan jartzen dute indarra etxeek. Musika modernoaren arloan ere Bilboko Bime azoka dago. Halako ekinaldien ondoan, desitxuratuta gelditzen da diziplina guztiak ukitu nahi dituen ekinaldi bat".

Osesek gobernuaren apustua txalotu du, eta eskertu egin du kulturaren arloan urratsak egin nahi izatea. "Ona da ekinaldiak antolatzea; guk, noski, parte hartuko dugu". Baina gehiago hausnartu behar da , haren ustez, azokari norabide egokia emateko.

Osesek kritikatu egin du, adibidez, gobernuak diruz laguntzen dituen proiektu edo ekoizpenak erakusteko espazio berezi bat ez antolatzea. "Gobernuak ez badu ordaintzen duen hori saltzen, nork salduko du?", galdetu du. Espezializazioa eskatu dio administrazioari, azokak ardatz sendo bat izan dezan. Berezia izan dadin.

Ezagutu, ulertu eta laguntzeko zertzeladak
2018-10-122018-10-11Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa

Ezagutu, ulertu eta laguntzeko zertzeladak

Edurne Elizondo

Tailerrean bezala, hamaika sentimenduk egin dute bat erakusketaren inaugurazioan ere. Ez dira agertu parte hartu duten emakume guztiak, eta ekitaldira joan direnetako zenbaitek nahiago izan dute jendaurrean ez hitz egin; beren izena ez eman. Prozesu guztiak ez direlako amaitu; zauri guztiak ez direlako itxi, oraindik ere. Denak daude hasi zirenean baino aurrerago bidean, halere. Eta hori da kontua, nabarmendu nahi izan dutenez. Indarkeria matxista sufritu dute, baina lortu dute aurrera egitea. Andrea eta Astelehen Lilak elkarteek antolatutako pintura tailerrean aritu dira, Lola Rodriguez psikologo eta arte terapeutarekin. Egindako lanekin erakusketa osatu berri dute, Iruñeko Plazara aretoan.

Irriek eta malkoek egin dute bat paretetan zintzilikatutako lanei so. Beren koadroak erakutsi dituztenetako bat da Sandra Iraizoz. 2015ean, En un segundo tu vida cambia izenburuko liburua idatzi zuen Iraizozek, senar ohiak sufriarazi zizkion tratu txar psikologikoen inguruan. "Tailerrean konturatu naiz banuela zer sendatu, oraindik ere", onartu du. Mihiseak eman dio zauria garbitzeko eta erabat ixteko aukera, erantsi duenez. "Uste dut, orain bai, burutu dudala nire prozesua", erran du.

Gako nagusia esperientziak partekatzea izan dela argi du Iraizozek. "Liburua idatzi eta gero, ibili naiz hamaika tokitan hitzaldiak ematen. Nonbaitera joan, eta nire istorioa kontatzen nuen. Tailerrean, ordea, baten eta bertzeen istorioak nahastu egin dira; negar eta irri egin dugu elkarrekin. Elkar ulertu eta babestu dugu, bertzearen istorioetan gurea ezagutu dugulako. Zu egon zaren toki berean egon den bertze batek baino ezin du ulertu barruan gertatzen zaizuna".

Ongi daki A.B.S.-k Iraizoz zertaz ari den. Elkar ulertzeko eta babesteko sentsazio hori ezaguna du berak ere. Ezaguna, Rodriguezekin egindako tailerrean ezagutu duelako. Parte hartzaile gehienek bezala, margotzen ez zekiela erantzun zion A.B.S.-k psikologoari pintura tailerrean parte hartzeko aukera lehenengoz aipatu zioenean. Baina azkenean izena ematea erabaki zuen, eta ez da damutu. Alderantziz. Etxean margotzeko gela bat atondu du. "Antsietateak edo beldurrak hartzen nautenean, pintzelari eutsi, eta margotzen hasten naiz. Horrek lasaitzen nau".

Hamar urtez egon zen ezkonduta, eta bereizteko prozesu "gogor" baten ondoren, depresioak hartu zuen A.B.S. "Urte eta erdi egin dut etxean sartuta. Ateratzeko indarrik gabe". Tailerra karrikara ateratzeko giltza izan da A.B.S.-rentzat. "Gauza handia da bakarrik ez nagoela jakitea; nik behar dut bultzatuko nauen norbait. Tailerreko taldeak eman dit behar dudan babes hori", nabarmendu du.

Argi du tailerra hasi zutenean baino indartsuago dagoela orain. Baina oraindik badu lana egiteko. "Oraindik ez naiz gai neure buruari duen balioa emateko; kosta egiten zait. Taldearen babesa behar dut, oraindik ere", onartu du.

"Talde batu eta sendoa"

Tailerrean zortzi emakume aritu dira. "Indarkeria matxista atzean uztea lortu dute denek; hortik aurrera, nork bere prozesuak egin ditu, eta nork bere esperientziak izan ditu. Halere, lortu dute talde batu eta sendoa osatzea". Horixe nabarmendu du Lola Rodriguez arduradunak.

Prozesu guztiak burutu ez direlako, hain zuzen ere, segida izanen du pintura tailerrak. Osatutako taldeak elkarrekin jarraituko du lanean. Gainera, talde berriak osatuko dituzte. Andrea eta Astelehen Lilak elkarteek Nafarroako Berdintasunaren Institutuaren laguntza jaso dute tailerrak egin ahal izateko.

A.B.S.-rekin eta Iraizozekin batera aritu da N.M. Rodriguezen tailerrean ere. Kontent da orain arteko lanak izanen duelako segida. Eskulanak taldera ailegatu baino lehen deskubritu zituen berak, halere, terapia gisa. "Terapia hoberik ez da. Orain, pintura deskubritu dut, eta gustura ari naiz". Margotzeak ekarri dion lasaitasuna nabarmendu du, baina, batez ere, taldekideekin dagoenean sentitzen duen babesa eta enpatia. "Elkarri laguntzen diogu, eta hori zoragarria da".

Rodriguezek argi du elkarri emandako babes hori "funtsezkoa" izan dela pinturaren bidez egin dituzten prozesuetan. "Pintura, finean, tresna bat izan da nork bere mina ezagutzeko, azaleratzeko", azaldu du psikologoak. Iraizozek onartu du aurretik pertsona gutxiren aurrean errandakoa adierazteko gai izan dela tailerrean, eta, hori eginez lortu duela egoera zehatz horrek eragiten zion minari aurre egitea. "Egoerak normalizatzeko gai izan naiz".

Pinturaren bidez, eta, batez ere, talde lanaren bidez, emakumeak ahalduntzea izan da tailerraren helburua, eta Lola Rodriguezek uste du bete egin dutela, neurri handi batean.

Ados daude Iraizoz eta parte hartu duten gainerako emakumeak ere. "Emakume borrokalariak gara, eta girorik ilunenean ere, gai izan gara bizitzak eskaintzen dizkigun koloreak ikusteko", erran du A.B. S.-k.

Egun grisak edo beltzak ez dira erabat desagertu. Horixe onartu dute emakumeek. "Inguratzen gaituen gizartea arrotza da oraindik ere; emakumeon aurkako indarkeria esparru guztietan gertatzen da", erran du Sandra Iraizozek. Eta aipatu du indarkeria matxista sufritu duen emakume baten auziko epaile madrildar batek erran eta hedabidetan zabaldutakoa: "Sugegorritzat" eta "putakumetzat" jo du epaileak andre hori, bertze hainbat kiderekin auzitegian zegoenean, hain zuzen ere. "Epaile horren hitzak entzun nituenean, senar ohiarengandik bereizteko nire epaiketa etorri zitzaidan burura; gogoratu nuen nik orduan sentitzen nuen beldurra; gai nintzen sufritzen ari nintzena zalantzan jartzeko ere. Epaile horrek min handia egin die indarkeria sufritu duten emakumeei, eta bere auziko erasotzailearen jarrera indartu du, gainera. Beldurgarria da".

Zaila da beldurrak erabat uxatzea. Onartu du hori Iraizozek. Baina bertze emakumeen babesarekin, errazagoa zaio beldur horiei aurre egiteko lana. Elkarri heldu diote tailerrean, eta elkarri heldu diote erakusketaren egunean ere. Pinturak eta pintzelak gertu ez dituztenean ere, elkarri heltzen eta eusten jarraitzen dute. Pintzelik gabe ere, elkar ezagutzeko, ulertzeko eta laguntzeko zertzeladak ematen dituzte.

Herritarrek egindako zientzia
2018-10-052018-10-04Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Ingurunea, Nafarroa

Herritarrek egindako zientzia

E. Elizondo

Mende laurdena bete zuenean egin zuen Gorosti zientzia elkarteak bere lehendabiziko ornitologia kongresua, Iruñean. Hamar urte joan dira geroztik, eta bigarrena antolatzea erabaki du taldeak. "Orain egin behar genuen, edo inoiz ez!", erran du Gorostiko ornitologia saileko arduradun Juan Ignacio Deanek. Hilaren 19tik 21era eginen dute, Iruñerriko Mankomunitateak Iruñeko Mendillorri auzoan duen ur biltegian. Herritarrek egindako zientziaz ariko dira, bertzeak bertze.

Gai horrek ederki islatzen du Gorostik azken hamarkadan egindako bidea, helburu hartu baitu, hegaztien inguruko informazioa jasotzeaz gain, informazio hori zabaltzea, partekatzea, eta erabilgarri bilakatzea ere. Zeregin horretan ezinbertzeko tresna bat izan dute lagun Gorostiko kideek azken urteotan: eBird plataforma. Haren bidez, hegaztiei behatzen dien herritar orok badu aukera jasotako datuak plataformako erabiltzaile guztiekin partekatzeko. "Informazio horren bidez, ezagutza dugu gure esku; garai ezberdinetako datuak alderatzeko aukera dugu, bai eta populazioen joera ezagutzekoa ere. Gisa horretako informazioa funtsezkoa da hegaztiak ezagutzeko eta zaindu ahal izateko erabakiak hartzeko".

Deanek gogoratu du Gorosti zientzia elkarteko kideek, hasieran, paperean argitaratzen zutela ornitologia urtekari bat. "Hamar urtez, ikusitako hegaztien inguruko 20.000 ohar jaso genituen argitalpen horietan; eBird plataformaren bidez, berriz, azken bi urte eta erdian 200.000 jaso ditugu; aldea nabarmena da", erran du Gorostiko kideak.

Argitu du paperean jasotako datu horiek guztiak plataforma digitalean daudela orain, denen eskura. "Gure datuekin eta gurekin bat egin duten ornitologoek jasotakoekin batera, ari gara plataforma hornitzen; ahalegin handirik egin gabe, aukera dugu informazio hagitz baliagarria jasotzeko", berretsi du Deanek. Jose Ardaiz biologoa ariko da kongresuan, zehazki, eBird plataformaren erabilerari buruz eta euskarri horren bidez lortutako informazioari buruz.

Zaletasunak, gora

Juan Ignacio Deanek argi du ornitologiarako zaletasunak gora egin duela Nafarroan azken urteotan. Gorostik egindako lanak ere badu errealitate horrekin zer ikustekorik, hamabost urtez egin baitu elkarteak ornitologia ikastaroa, zaletasun hori sustatzeko. "Talde txikiak osatzen dira, baina, pixkanaka-pixkanaka, urrats sendoak egiten ari gara".

Hegaztiei behatzeaz gain, ornitologia beren zaletasun bilakatu duten anitzek argazkigintzarekin uztartzen dute jarduera hori. "Ornitologiarekin lotutako argazkigintzak gora egin du, nabarmen", berretsi du Deanek. Nafarroan hegaztiei so egiteko eta argazkiak egiteko "hamaika toki aparta" badirela erantsi du. "Autokritika egin behar dugu, ez baitugu joerarik gurean dugunari duen balioa emateko. Nafarroan paisaia ezberdinak ditugu: kostaldetik gertuko eskualdeetan itsas hegaztiak sartzen dira; Pirinioak ditugu, haitzez eta arroilez betetako inguruak; hegoaldean, berriz, Bardea, han bizi diren estepako hegaztiekin. Paisaia horietan guztietan bizi diren hegazti guztiak bilakatu nahi ditugu protagonista, bai urriak direnak, bai eta erraz ikus ditzakegunak ere". Kongresuari buruzko informazioa Gorostiren webgunean dago, gorosti.org helbidean.

Lanaldia amaitu eta gero, etxera itzuli ahal izateko
2018-09-282018-09-28Albisteak, Asteko Gaiak, Ekonomia, Gizartea, Nafarroa

Lanaldia amaitu eta gero, etxera itzuli ahal izateko

Edurne Elizondo

Ezin dugu onartu. Ezin dugu egoera hau normaltzat jo". LAB sindikatuko idazkari nagusiaren ondoko Igor Arroyok erran ditu hitzok, lan istripuei buruz. Urtea hasi zenetik, hamabost pertsona hil dira Nafarroan, sindikatuek salatu dutenez; haietako 11, gainera, udako hilabeteotan gertatutako ezbeharretan zendu dira. Egoera hori salatzeko, manifestaziora deitu dute, biharko, Iruñean.

Datu hotzen atzean, hamabost pertsonaren istorioak daude; hamabost langileren bizitzak, etxetik lanera atera, eta sekula itzuli ez direnak. Ataungo (Gipuzkoa) 26 urteko irakasle bat zen, adibidez, hilaren 13an Beran gertatutako lan istripuan hildako emakumea. Autoarekin izan zuen ezbeharra, lanera bidean. Donezteben ari zen irakasle, Mendaur institutuan. Herrian pisua hartzeko aukera aztertzen ari zen, bidaia luzea zuelako, egunero, etxetik lantokira. Berandu jakin zuen lana non egokitu zitzaion. Egun batetik bertzera mugitu behar izan zuen, behin-behineko ordezko kontratua duten irakasle anitzek bezala.

Abuztuaren 27ko istripuan, berriz, 58 urteko gizon bat hil zen, Atondon, etxe baten eraikuntza lanetan. "400 euroko subsidioa jasotzen zuen; egun baterako deitu zuten lanera; onartzeko premia zuen, bere diru sarrera urriak behartuta. Lanera joan, eta ez zen etxera itzuli, ordea", kontatu du Arroyok.

ELA, LAB, ESK, Steilas, EHNE, Hiru eta CGT sindikatuak dira biharko manifestaziora deitu dutenak. Iruñeko autobus geltoki zaharretik abiatuko da protesta, 18:30ean. Sindikatuok alarma piztu nahi dute, argi dutelako egungo lan baldintzek lotura zuzena dutela gertatzen ari diren lan istripuekin.

Lan baldintzak gero eta kaskarragoak direla nabarmendu dute, eta agerian uzten dituztela enpleguaren arloko prekaritatea, behin-behinekotasuna, azpikontratak, eta prebentziorik eta kontrolik eza. Lan baldintza kaskar horien atzean "patronalaren ardura" dagoela erantsi dute, bai eta administrazioarena ere. "Lan istripuek eta istripu horietan hildako pertsonen kopuruak jarduera ekonomikoak baino nabarmen gehiago egin dute gora", salatu dute.

2011tik izan diren lan erreformek erraztu dute prekaritateak gora egitea. Horixe salatu dute Arroyok, bai eta ELAko lan osasunerako ordezkari Andoni Larraldek ere. "Estatistika ofizialek islatzen dute orain lan merkatuan sartzen diren gehienek lan baldintza kaskarretan egiten dutela, aldi baterako kontratuekin", erran du Larraldek. "Istripuen erdiak baino gehiago kontratuaren lehen bi hilabeteetan gertatzen dira, eta heren bat, berriz, azpikontratetan", erantsi du Arroyok. Biek nabarmendu dute formakuntzak egiten duela huts, anitzetan, baldintza horietan, eta segurtasunerako eta arriskuen prebentziorako bideratutako baliabideak urriak izaten ohi direla. "Argi dago istripu guztiak ezin direla saihestu, baina prekaritatearen eragina nabarmena da, eta arlo horretan har daitezke neurriak", erran du Arroyok.

Lan Osasunaren Institutuko datuen arabera, 2017. urtean 11 pertsona hil ziren herrialdean, lan istriputan. 2016n, bederatzi izan ziren, eta 2015ean, 11; 2014. urtean, berriz, hamabi hil ziren. Datu ofizialek, halere, ez dute beti sindikatuek esku artean dituztenekin bat egiten. 2016an, adibidez, hamahiru hildako zenbatu zituen Steilasek. "Estatistika ofizialetan, askotan, datuak falta dira; autonomoei buruzkoak, adibidez; zenbaitetan ez dira ez datu ofizialetan ez prentsan ez inon agertzen", erran du Steilas sindikatuko lan osasunerako arduradun Lourdes Cuestak.

Lan istripu eta gaixotasunen ingurukoak "ezkutatzen" direla gaineratu du Larraldek. "Lan istripuen ardura enpresena da. Askotan, enpresek mutualitateen laguntza jasotzen dute gertatutako istripuen berri ez emateko, edo izan dezaketen larritasuna arintzeko".

Enpresen jardueraren inguruko kontrolik ezak du egoera horrekin lotura zuzena, sindikatuek salatu dutenez. Enpresen gaineko ikuskaritzaren ardura Madrilek du; Nafarroak ez du arlo horretan eskumenik. Datuek agerian uzten dute ez dela behar adina baliabiderik. "Europako batez bestekotik urrun gaude Nafarroan; Europan, 7.300 langileko lan ikuskari bat dago; Nafarroan, berriz, 12.000 langileko ikuskari bat dugu. Egungo egoerak agerian uzten du ez dela nahikoa", azaldu du Larraldek.

Administrazioaren ardura

"Enpresariek araudia betetzen ez badute, administrazioari dagokio betearaztea; baina administrazioak ez du hori egiten; ez, behintzat, behar adina", gaineratu du Andoni Larraldek. Bat egin du Lourdes Cuestak: "Sindikatuok behin eta berriz erraten dugu lan osasunari duen garrantzia eman behar zaiola, baina gure hitzak airean gelditzen dira inork ez baditu jasotzen. Irakaskuntzaren esparruan, adibidez, segurtasunari eta osasunari buruz egiten diren batzarretan gertatzen dena ikusi bertzerik ez dago, egon behar duten administrazioko kide anitz ez baitira agertzen ere; administrazioak beste alde batera begiratzen du auzi honetan", erran du Steilaseko ordezkariak.

Larraldek ere salatu du administrazioaren jarrera. Onartu du Lan Osasunaren Institutuak egin duela ahalegin bat, azken urteotan, teknikariak kontratatzeko, eta enpresetara bisitak egiteko plangintza prestatzeko. Agerian utzi du, halere, teknikari horiek isunak jartzeko eskumenik ez dutela, eta, horren ondorioz, beren eragin ahalmena mugatua da. Nafarroako Gobernuak gehiago egin dezakeela uste du, halere, ELAko ordezkariak. Nabarmendu nahi izan du, batetik, politika publikoetara bideratutako aurrekontua "oso murritza" dela: "Nafarroako aurrekontuen %0,03; kopuru horren erdia diru laguntzetarako da, eta diru laguntzen erdia patronalaren esku gelditzen dira". Bertzetik, Larraldek salatu du lan istripuen auzia ez dela lehentasuna gobernuarentzat. Horren adibide aipatu du Lan Osasunaren Kontseiluaren azken bileran gertatu zena: hilaren 20an egin zuten bilera hori, eta ELAko eta LABeko ordezkariak mahaitik altxatu ziren, Lan Osasunaren Institutuak gai zerrenda aldatzeari uko egin ziolako eta ez zuelako aztertu nahi izan istripuen arazoa.

Nafarroako Hitza saiatu da erakunde horretako arduradunekin hitz egiten. Zehaztu dute, ordea, sindikatuekin lan istripuei buruzko bilera egin arte nahiago dutela adierazpenik ez egin. Urriaren 10ean egitekoa zuten bilera hori, baina 3ra aurreratu dutela ezagutarazi dute Lan Osasunaren Institutukoek.

"Patronalaren aliatua"

Lan Osasunaren Institutuak duen arduraz gain, Nafarroako Gobernuko Garapen Ekonomikoko lehendakariorde Manu Aierdiren erantzukizuna ere nabarmendu nahi izan du LABeko Igor Arroyok. "Batetik, Aierdi da Lan Osasunaren Institutuko azken arduraduna, eta uste dut lehendakariordeak ez duela sinisten tresna horrek izan dezakeen erabilgarritasunean; bertzetik, Aierdi izan da patronalaren aliatu nagusia, aldaketa instituzionala gertatu zenetik. Patronala oso eroso dago Aierdirekin, eta, oro har, gobernuarekin".

Joan den asteko Lan Osasunaren Kontseiluaren bilera aipatu du Arroyok ere, gobernuaren "ardurarik ezaren" adibide. Lan istripuen auziari eusteko gai zerrenda aldatu nahi ez izana salatu du, Larraldek bezala. "Gai bakarra zen estatuko prebentziorako funtsen ziurtapena; tramite huts bat UGT eta CCOO sindikatuek eta patronalak estatuan dituzten proiektuak finantzatzeko. Hori da lehentasuna", salatu du LABeko kideak.

Sindikatuek gizartea mobilizatu nahi dute lan istripuen aurka, herritarrek ere erakunde publikoei exijitzeko lehentasuna eman diezaiotela lan istripuen auziari. Datuek errealitate latz baten berri ematen dute. 2017an, adibidez, langileak gaixo-agiria hartzera behartu zituzten 8.904 lan istripu gertatu ziren herrialdean. 2016ko datuekin alderatuta, iaz %5,3 igo zen. Gaixo agiria hartzea ekarri ez zuten bertze 13.806 istripu gertatu ziren, gainera.

Lan gaixotasunen esparruan ere benetako datuak jakiteko eta egungo errealitatearen berri eman ahal izateko lan anitz egiteko badela erran du ELAko Andoni Larraldek. "Hainbat iturriren arabera, Europan lan istripuan hiltzen den langile bakoitzeko 35 hiltzen dira lan gaixotasun baten ondorioz", nabarmendu du. Erantsi du Nafarroan, azken bost urteotan, minbiziak jota hil diren zazpi langileren heriotza jasotzen dutela estatistika ofizialek. "Nabarmena da, hor ere, mutualitateek zer rol betet duten arazoari duen garrantzia kentzeko", gaineratu du Larraldek.

Lan gaixotasunak onartzeko eta estatistiketan jasotzeko dauden zailtasunak nabarmendu ditu Steilas sindikatuko Lourdes Cuestak ere, eta zailtasun horiek bereziki handiak direla gaixotasunak fisikoak ez direnean. "Urrats asko dago egiteko, oraindik ere", berretsi du.

Hori guztia jarri nahi dute sindikatuek mahai gainean biharko manifestazioaren bidez, eta gaur lantokietan eginen dituzten protesten bitartez. Argi dute urrats garrantzitsua litzatekeela Nafarroak eskumenak bere esku izatea. Lan baldintza duinak eskatu dituzte, kalitatezko enplegua sustatzeko. Prekaritatearen eta kontrolik ezaren aurka lan egiteko beharra berretsi dute, langileen bizitza dagoelako jokoan. "Merezi du baliabideak jartzea, gaia serio hartzea, eta neurriak hartzea". Lanaldia amaitu eta gero, etxera itzuli ahal izateko.

Bere bizitza ospatuz oroitu dute
2018-09-212018-09-20Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa

Bere bizitza ospatuz oroitu dute

Edurne Elizondo

Historialaria, ekintzaile feminista, emakumeen liburutegiko arduraduna; familiako kide, laguna, lankidea. Bat, eta anitz, aldi berean. Ekainean zendu zen GITE Gizarte Ikerketarako Talde Eragileko kide Silvia Fernandez Viguera, eta asteon senideen eta lagunen azken agurra jaso du. Omenaldia egin zioten, astelehenean, Iruñeko Golem Baiona zinema aretoan; omenaldi bero eta sentitua historialari eta ekintzaileari; omenaldia familiako kide eta lagunari.

Lepo bete zuten gela agurtu nahi izan zuten herritarrek. Historialari, feminista eta GITEko emakumeen dokumentazio zentro eta liburutegiko sortzaile eta arduradun gisa egindako lana gogoratu eta nabarmendu zuten parte hartzaileek, batetik; familiako kide, lagun eta lankide gisa utzitako arrasto sakona, bertzetik. Arlo guztietan erakutsitako grina utzi zuten agerian, batez ere, eta, horregatik, bere bizitza ospatuz oroitu nahi izan zuten.

Ekainaren 27an hil zen Fernandez Viguera, gaixotasun batek eragindako ustekabeko arazoen ondorioz. 60 urte zituen. 1958. urtean sortu zen, Iruñean. "Hagitz Alde Zaharrekoa naiz. Bertan jaioa naiz. Badakizu non? Euskal Jain. Aitona pilotaria zen", kontatu zuen Fernandez Viguerak, 2011. urtean, BERRIA-n. "Frontoia bezala, erreferente bilakatu zen Silvia", erran zuen Ana Diez de Urek, asteleheneko omenaldiaren hasieran.

Aurkezle lanak egin zituen Diez de Urek. Ellas. Las mujeres en la Historia de Pamplona liburuko koordinatzaile izan zen, Fernandez Viguera, Paco Roda eta Sonia Pinillosekin batera. Lan horren hogeigarren urteurrena ospatu ahal izan zuen GITEko kideak, hil aurretik.

"Liburu hori da Silviak irakasle eta ikertzaile gisa egindako lanik garrantzitsuena". Horixe nabarmendu zuen Blanca Fernandez Viguera haren ahizpak, asteleheneko ekinaldian. Irati Berazak dantzatutako aurreskuarekin hasi zen omenaldia; Blanca Fernandez Viguera izan zen hitza hartzen lehendabizikoa. "Ahizpak utzi digun ondarea nabarmendu nahi dut; uste dut hori dela egiten ahal diogun omenaldirik onena", erran zuen. Solasaldiaren amaieran kosta egin zitzaion malkoei eustea. Ahizpari eskerrak eman zizkion, bizitzako bidean lagun izateagatik.

Silvia Fernandez Viguerak biologia ikasi nahi zuen, baina Historiaren aldeko apustua egin zuen, azkenean, "ikasketa politikoagoak" iruditu zitzaizkiolako. Mundua azaltzeko aukera emanen ziotela uste zuen. GITEren bitartez, hain zuzen ere, horixe egin zuen historialariak. Isilarazitako eta ezkutatutako emakumeen historia azalduz, mundua aldatzeko lan egin zuen. "Errebeldea eta apurtzailea" izan zela nabarmendu zuen Blanca Fernandez Viguerak.

GITE 1976. urtean sortu zen Iruñean. Silvia Fernandez Viguerak 1982. urtean egin zuen bat elkartearekin, Langaiak izeneko aldizkaria koordinatzeko. Teoria feministaren arloan urratsak egiteko sortu zuten argitalpen hori. Historialariak bere tokia aurkitu zuen GITEn, eta ez zuen taldea utzi. 35 urtez aritu zen han lanean. "Administrazio lanetan saiatu zen, tarte batez, gobernuan eta NUPen, baina GITEtik kanpoko saio horiek etxea elkartean zuela erakutsi zioten, argi eta garbi", gogoratu zuen Fernandez Vigueraren ahizpak.

Dokumentazio zentroa

Silvia Fernandez Viguerak GITEn egindako lanak fruitu anitz eman zituen, baina garrantzitsuenetako bat da, zalantzarik gabe, herritar guztien esku dagoen emakumeen dokumentazio zentro eta liburutegia. "Bitxi bat da", erran zuen Blanca Fernandez Viguerak, hunkituta. Silvia Fernandez Viguerak halaxe azaldu zuen zentroaren asmoa, 2011n: "Dokumentazio zentroa da gurea, emakumeon inguruan. Munduko hamaika txokotan badira emakumeak gurearen gisako zentroak osatzen eta kudeatzen. Feminismoaren historia jasotzea da kontua, pentsaera feminista herritarren eskura jartzea".

Silvia Fernandez Viguera erabat murgildu zen emakumeen dokumentazio zentroen arloan, eta gogo eta lan horrek Erdialdeko Amerikara eraman zuen. "Silviak ikerketa bat egin zuen, eta bere lana Erdialdeko Amerikako Emakumeen Dokumentazio Zentroen Sareko oinarri bilakatu zen", gogoratu zuen haren ahizpak.

Euskal Herriko eta inguruko emakumeen dokumentazio zentroekin ere harreman estua izan zuen Silvia Fernandez Viguerak. Sarea osatzen lagundu zuen. Bide horretan lagun izandako anitzek bideo baten bidez parte hartu nahi izan zuten asteleheneko omenaldian. Emakumeen hitzen zaindari izan zela nabarmendu zuten, eta, aldi berean, hitz horiek zabaltzen lagundu zuela.

Irudien bidez emakumeek kontatu dituzten istorioei ere bozgorailua eskaini zien Silvia Fernandez Viguerak, GITEk antolatutako Emakumea eta Zinema zikloaren bidez. "Hementxe, zinema areto honetan, hamaika emakumerekin egoteko eta ikasteko aukera izan dugu", erran zuen Blanca Fernandez Viguerak, omenaldian.

Gogoratu nahi izan zituen, gainera, ahizparekin batera egindako lanak eta bidaiak. 1995. urtean, adibidez, Pekinen izan ziren biak, bertze hainbat ekintzaile feministarekin batera, Emakumeen IV. Munduko Biltzarrean.

Nafarroako emakumeen egoerari buruz egindako ikerketak ere aipatu zituen Blanca Fernandez Viguerak. 1975etik 2003ra bitarteko epea jorratu zuten, zehazki. "Hiru liburu argitaratu genituen. Silviak emakumeen parte hartze sozial eta politikoa landu zuen, batez ere".

Nafarroako Unibertsitate Publikoan ere izan zuten bi ahizpek elkarrekin aritzeko aukera: NUPek martxan jarritako genero programako bultzatzaile izan ziren. Programa hori Gizarte Laneko masterreko modulu bilakatu zuten gero. "Silvia funtsezko pieza izan da unibertsitateak genero ikasketei eutsi ahal izateko. Elkarrekin egin genuen bide hori, eta biontzat izan zen opari bat genero ikasketa horiek unibertsitateko maila gorenera eraman izana", erran zuen.

GITEko feminismoen eskola, hamaika hitzaldi eta ikastaro, manifestazioak eta jardunaldiak... Silvia Fernandez Viguerak denetarik egin zuen. GITEn, Elena San Julian izan zuen lagun eta lankide, urte luzez. Emozioak hartuta, lankidearen "grina" nabarmendu zuen San Julianek, omenaldian. "Maistra izan zen. Anitz disfrutatu ditut elkarrekin egindako lanak eta denbora, eta anitz irakatsi dit. Silviarekin ikasi nuen dokumentazioak garrantzi handia duela emakumeen eskubideen alde lan egiteko".

Maistra izan zen Fernadez Viguera, bai eta konturatu gabe ere. Horixe nabarmendu zuen Alicia Pano Rodriguez ekintzaile feministak. "Duela hamabost urte inguru ezagutu nuen Silvia. Taberna batean ikusi nuen, lehendabiziko aldiz. Nik hogei eta gutxi nituen. Silvia tabernaren erdian ikusi nuen dantzan. Eta ni harritu egin nintzen, bitxia iruditu zitzaidan irudia. Silviak, jakin gabe, feminismoari buruzko sekulako lezioa eman zidan egun hartan".

Julia Munarriz Gomarak ere lagunaren irudirik alaiena ekarri nahi izan zuen gogora. "Halakoa zen; bizitzari zukua ateratzen zion. Besta eta bizitza gustuko zituen; dena egiten zuen pasioz".

Julia Munarriz Gomarak eta Silvia Fernandez Viguerak elkarrekin egin zituzten bidaia anitz. Bidaia horietako batean egindako irudia aukeratu zuten, astelehenean, zinema aretoko pantailan erakusteko. Itsasoa zuen historialariak atzean argazki horretan, eta itsasoaz aritu zen Fernandez Vigueraren iloba Haizea Garcia Fernandez ere, izebari kantatu zion bertsoan: "Itsasoari begiratzean, olatu bakoitzarekin, hemen gaudenon bihotz zati bat eraman duzu zurekin".

Malkoak eta irribarreak

Silvia Fernandez Viguera Nafarroako mugimendu feministako kide ezaguna izan da, eta asteleheneko omenaldian agerian gelditu zen haren heriotzak utzitako arrastoa. Emozioak hartu zituen hizlariak eta herritarrak, behin baino gehiagotan. Irri egiteko tarterik ere izan zen, halere. Irribarre egitekoa, behintzat, parte hartzaileek Silvia Fernandez Viguerarekin partekatutako esperientziak kontatu zituztenean. Fernandez Vigueraren bizitza gogoratu nahi izan baitzuten denek, haren heriotzaren orduan.

Nora Otxoa de Olza Garateak, Elena Santosek eta Sheila Tiradok dantza eginez gogoratu nahi izan zuten galdutako laguna, eta gelan bat egindakoen txaloak eragin zituzten, beren erritmoak baliatuz.

Ana Diez de Urerenak izan ziren ekinaldiko azken hitzak. Paco Rodak eta Patricia Oloriz Espinalek aurretik hartu zuten parte. Inork ez zuen lankide, lagun edo erreferente izandako historialaria gogoratzeko aukera galdu nahi izan. Diez de Ureri, halere, zaila egin zitzaion azken agurraren ordua: "Omenaldi osoan eutsi diot, eta orain...".

Omenaldiaren azken unean hitzak bazter gelditu ziren, eta topa eginez agurtu zuten parte hartzaile guztiek Silvia Fernandez Viguera. 2011n BERRIAn egindako elkarrizketan, "dena aldatu" nahi zutela erranez gogoratu zituen unibertsitateko garaiak. Asmo hori inoiz ez zuen bazter utzi historialariak, eta bere lanaren eta bizitzaren lelo bilakatu zuen. Batez ere, isilarazitako emakumeen egoera aldatzeko egin zuen lan, eta, egun, agerikoak dira lan horren emaitzak. Omenaldiaren bidez, dena aldatzeko lanean jarraituko dutela erran zioten lagunek.