Asteko Gaiak

2015-06-122015-06-15Albisteak, Asteko Gaiak, Nafarroa

Eta Tafallak abestu zuen

Tafallak abesten badu, Euskal Herriak abestuko du, dio esaerak. Eta iragan maiatzaren 24ko bozetan, Tafallan eta Nafarroa Garaian (ez hainbeste Euskal Herrian), aldaketaren aldeko kanta ozen aditu zen. Beste inon baino ozenago, kasik, Zidakos ibaiaren ertzeko hirian.

Inor gutxik espero zituen emaitza horiek, alternantzia hutsaz harago, ezkerreko indarren blokearen aldera lerratu baitira Tafallako boto-emaileak. Finean, hauteskunde paisaiaren goldatzea eragin zuten bozek. EH Bildu izan zen garaile garbia, zortzi zinegotzi lortuta, eta gehiengo osotik eserleku bakarrera. 2.405 botopaper jaso zituen koalizio abertzaleak (boto guztien %40 inguru); Bilduk 2011n baino 600 boz eta bi zinegotzi gehiago. Eta duela lau urteko emaitzak, jada, "bikainak" izan ziren ezker abertzalearentzat —2007an, bina zinegotzi lortu zituzten EAE-ANV alderdiak eta Nafarroa Bai koalizioak—. Garaipenaren benetako neurria ematen du horrek.

Txanponaren ifrentzua, berriz, UPNri egokitu zaio. Nafarroako Gobernua zipriztindu duten polemikek, murrizketa bortitzek, hautagaiaren erakarmen-gaitasunik ezak eta Tafallako Udalean erakutsitako jarrera zurrunak hondora bultzatu dute alderdi erregionalista.

Guztira, 618 boto eta hiru zinegotzi galdu ditu UPNk, eta seguruenik, alkatetza ere galduko du, zortzi urteren ostean. Kolpe latza nafar eskuinarentzat, batez ere, Tafallaren izaera sinbolikoa kontuan hartuta. Izan ere, 2003-2007 agintaldiaren salbuespenarekin, erabatekoa izan da UPNren nagusigoa 1991etik aurrera, Luis Valero eta Cristina Sota alkateen agintaldi sendoek zedarrituta.

Eskuinaren blokean, PPk ere boto ugari galdu ditu: 68 tafallarren babesa besterik ez zuen jaso maiatzaren 24an (botoen %1); duela lau urte baino 188 gutxiago. Ondorioz, udalbatzatik kanpo gelditu da.

PSNk jasotako uzta ere aspaldiko txarrena izan da. 2003an alkatetza lortu zuen alderdia laugarren indar politikoa izanen da udalbatza berrian, bi zinegotzi lortuta. 2011n, hiru eserleku egokitu zitzaizkien sozialistei; eta 2007an, berriz, lau. Bi agintalditan, beraz, Tafallan zeukan babesaren erdia galdu du Maria Txibiteren alderdiak.

UPNren eta, batez ere, PSNren galerak mesede egin dio IT Iniciativa por Tafalla hautetsien zerrendari, bi zinegotzi izanen baititu agintaldi honetan (ordezkari bakarra izan du 2011tik). Ezkerra koalizioa, azkenik, estreinakoz izanen da Tafallako Udalean, zinegotzi bat lortuta.

Ilusioa pizten

EH Bildu, IT eta Ezkerra alderdien goranzko joeraren eta eskuinaren amiltzearen atzean dauden faktoreak aztertzea ez da erraza. Hauteskundeen osteko lehen agerraldian, aginteak eragindako higadura eta krisialdi ekonomikoaren eragina aipatu zituzten UPNko agintariek, emaitza kaskarrak justifikatzeko. Tafalla, ordea, ez da krisiak gehien zigortu duen herria, inondik inora; udalaren egoera ekonomikoa, txarra izanagatik, beste administrazio askok dutena baino dezente hobea baita. Gainera, UPNk aise maneiatu zituen krisiaren lehen urteak, eta 2011ko hauteskundeetan, gehiengo zabala lortu zuen. Beraz, aldaketaren arrazoia ez da soilik ekonomikoa.

Abstentzio txikiak ere zerikusia izan du udal hauteskundeetako emaitzekin. %73,05ekoa izan zen parte hartze tasa iragan maiatzaren 24an, azken urteotako altuena. Datuek agerian utzi dutenez, gainera, ezkerreko indarrek modu eraginkorrean mobilizatu zuten botoa, abstentziora jo zuten gehienak eskuineko alderdien boto-emaile ohiak izan baitziren.

Badago, baina, inkestetan eta alderdien txostenetan azaldu ez den beste faktore bat. Balantza ezkerrera mugiarazteko lagungarria izan den elementua: pertsonalismoa. Izan ere, UPNren agintaldirik egonkorrenek ezaugarri hori izan dute komunean. 1995etik 2003ra, kudeatzaile onaren irudia landu nahi izan zuen Luis Valero alkate ohiak, baina udalak dituen betebeharren gainetik irudi pertsonala lehenestea leporatu zion oposizioak. Azken bi agintalditan alkate izan den Cristina Sotari, berriz, Tafallako Barcina izengoitia jarri zioten, Nafarroako Gobernuko presidentearen jarrera pertsonalistak imitatzeagatik.

Aurtengo bozetan, berriz, Pablo Larrasoaña zinegotzia izan da UPNren alkategaia, eta hautagaitza horrek desmobilizatu egin ditu eskuineko boto-emaileak.

Arturo Goldarazena (EH Bildu): “UPNk garesti ordaindu du bere itsukeria”
2015-06-122015-06-15Albisteak, Asteko Gaiak, Nafarroa

Arturo Goldarazena (EH Bildu): “UPNk garesti ordaindu du bere itsukeria”

Tafalla eta Iruñea artean dabil egunotan Arturo Goldarazena (Tafalla, 1965). Ezusteko handirik ezean, bere sorterriko alkate izanen da, eta galtzak bete lan dabil, gobernu taldea osatzeko negoziazioetan murgilduta. Aldi berean, eskolak ematen ditu Nafarroako Unibertsitate Publikoan eta Nafarroako Goi Mailako Kontserbatorioan. Ez du zailtasun handirik espero, ezkerreko gainontzeko indarrekin batera, aldaketaren doinua udalera eramateko.

EH Bilduk zortzi zinegotzi lortu ditu, eta UPNk, lau. Espero zenuten halako aldearekin irabaztea?

Gure arrakastak bainoago, UPNren amiltzeak harritu gaitu. Jakin bagenekien Tafallako jendeak egoera irauli nahi zuela, erakunde publikoak berritu nahi zituela, eta hori guztia kalean nabari zen. Horregatik, EH Bilduren igoera espero genuen, baina UPNk behea jo izana ezusteko handia izan zen.

Zeintzuk izan daitezke UPNren gainbeheraren arrazoiak?

Nire ustez, UPNren jarrera intransigentea izan da faktore nagusietako bat. Kontabilitate kontuetan, batez ere, bizkarra eman diete gainontzeko udal taldeei, eta jendea jabetu da horretaz. Sei zinegotzirekin, ezin diozu gizartearen gehiengoaren aurrean entzungor egin, garesti ordaintzen baita gisa horretako itsukeria. Bestalde, udalaren kudeaketa bera oso opakua izan da, hertsia erabat. Den-dena maneiatu dute udal gobernu taldeko kideek, eta ezinezkoa izan da ikuskaritza lana egitea. Oro har, esanen nuke UPNk udalaren ateak itxi egin dizkiela herritarrei.

Krisiaren kudeaketari eta aginteak eragindako higatzeari leporatu dizkie UPNk emaitza txar horiek. Ados zaude irakurketa horrekin?

Ez dut uste hori Tafallako kasuan aplika daitekeenik. Ez da erreala. Gure herrian, beste hainbat tokitan bezala, egoera ekonomikoa ez da sobera ona, baina udala ez dago itota, zorpetzearen muga ez baitugu gainditu. Langabezia tasa, berriz, bai. Handia da, batez ere gazteen artean, eta horrek, seguruenik, eragina izan du UPNren gainbeheran. Baina halako eroriko bat ez da azaltzen erraza, eta faktore asko hartu behar dira kontuan.

Eta, kontrara, zeintzuk izan dira EH Bilduren indarguneak?

Nik bi ardatz nabarmenduko nituzke, batez ere. Alde batetik, lau urte hauetan udalbatzan egin dugun lan serioa; eta bestetik, herritarren parte hartzeari eman diogun protagonismoa. Lehen ardatzari dagokionez, uste dut arduraz jokatu dugula legealdi osoan: gure printzipioei muzin egin gabe, oposizio irmoa eta gogorra egin dugu hainbat unetan, baina era berean, ez digu lotsarik eman unean uneko akordioak lotzeak, izan UPNrekin edo beste edozein alderdirekin, tafallarren mesedetan zirela uste bagenuen. Herritarrek begi onez ikusi dute jarrera hori.

Herritarren parte hartzea ere aipatu duzu...

Bai, hori izan zen gure programaren oinarrietako bat. Hauteskunde kanpainan ez genuen promesa ikusgarririk egin, egungo egoera ekonomikoan, inbertsio handiak eginen dituzula promes egiteak ez baitu zentzurik. Finean, ez dago horretarako dirurik; eta halako proiektuak, paperean itxuroso azaltzen diren arren, ez dira egingarriak. Horren ordez, printzipio argiak eskaini genituen: parte hartzea, gardentasuna eta talde lana. Ahotsa eman diogu jendeari, proposamenak egiteko garaian. Filosofia horizontala da erabat, herritarrek beraiek helarazi dizkigutelako euren beharrak, nahiak eta proposamenak. Eta hortik aitzinera, denon artean erabakiko dugu alternatiba hori eraikitzeko modua.

Gehiengo osotik zinegotzi bakarrera gelditu zarete, baina beharrezkoa izanen da itunak sinatzea, udal gobernu taldea osatzeko. Nola daramatzazue negoziazioak?

Orain arte, ezkerreko indarrekin batzartu gara: Ezkerrarekin, IT Iniciativa por Tafalla taldearekin eta PSNrekin. Hirurek ala hirurek borondatea agertu dute negoziatzeko eta gure proposamenak aztertzeko, baina gaur gaurkoz ez dugu itunik sinatu. Negoziazioak, ordea, beste zutoin bat dauka: udaleko organoen eta batzordeen banaketa. Udal gobernu taldea osatzeko elkarrizketetatik banandu nahi izan dugu karguen aukeraketa, ez dugulako negoziazioa karta-trukatze soil bat bihurtzerik nahi. Beraz, hilaren 13tik aitzinera erabakiko dugu batzordeen osaketa.

Zeintzuk izan dira zuen lehentasun programatikoak, negoziazio horietan?

Negoziazio mahaian eseri diren gainontzeko taldeei helarazi diegun lehen puntua larrialdiko aurrekontuena izan da. Izan ere, urteak daramatza UPNk aurrekontuak aurrera atera ezinik, eta hori konpondu behar dugu ahalik eta lasterren. Beraz, 2015eko behin-behineko kontuak negoziatu nahi ditugu, udal talde bakoitzaren proposamenak eta herritarrek egindako ekarpenak aintzat hartuta. Helburu hori lortzen badugu, oso mesedegarria izanen da tafallarrentzat, eta alderdiontzat ere baliagarria izanen da, 2016ko aurrekontu behin betikoen zirriborro gisa.

UPNko buruek EH Bilduren aurka zabaldutako mezuak etengabeak izan dira kanpainan. Zaila izan al da ideia horiei aurre egitea?

Ez gehiegi, jendeak naturaltasun osoz hartu baititu gure proposamenak. Guk, batez ere, ilusioa nabaritu dugu, UPNk astindu dituen mamuen gainetik, eta hori argi gelditu da hauteskundeen emaitzetan. Gizartearen zatiketa areagotu nahi izan zuen UPNk, EH Bildukoak deabruen gisara aurkeztuta. Baina kukuak oker jo dio. Beldur eta mesfidantza horiek ez dira inondik ere azaldu.

Atea ireki du ezkerrak UPNren harresian
2015-06-052015-06-05Albisteak, Asteko Gaiak, Nafarroa

Atea ireki du ezkerrak UPNren harresian

Urte luzez, nafar eskuinaren indarguneetako bat izan da Tutera. UPNren gotorlekua. Erregionalistek aise maneiatu dute boterea Erriberako hiriburuan —askotan, PSNren jarrera otzanari esker—; baina hogei urteko erregimena bertan behera gelditu zen iragan maiatzaren 24an, ezkerreko indarren igoera ikusgarriaren eta eskuinaren amiltzearen ondorioz.

Ezkerra koalizioa izan da bozetako garaile argiena. Orain arteko marka guztiak apurtu ditu, 2011n baino 1.000 boto gehiago eskuratuta (3.766). UPNk ere sei eserleku izanen ditu hurrengo agintaldian, baina 1.100 boto galdu ditu 2011ko hauteskundeetatik. Higadura are nabariagoa da, aurtengo emaitzak 2007ko datuekin alderatuz gero. Urte hartan, eskuindarrek hamabi zinegotzi lortu zituzten hauteskundeetan; agintaldi honetan izanen duten ordezkaritzaren bikoitza.

PSNk ere antzeko higatzea pairatu du: zazpi zinegotzi zituen 2007an; bostera jaitsi zen 2011n; eta aurtengo bozetan beste bi eserleku galdu ditu, 1.200 boto gutxiago lortuta. PSNk Nafarroa osoan izandako emaitzen isla izan da Tuterako kasua ere.

Maiatzeko bozetan, gainera, ezustea eman dute ezkerreko bi alderdi berrik: Tudela Puede (Podemos Ahal Dugu-ren zerrenda) eta ezkertiar nahiz abertzaleak biltzen dituen CUP Herritar Batasuneko Hautagaitza. Hiru zinegotzi lortu ditu lehenengoak; CUPek, berriz, ordezkari bakarra, ia 1.000 boto lortuta. Inoizko udalbatzarik ezkertiarrena osatuko dute denen artean.

Ezkerra, Ahal Dugu eta PSNko ordezkariek aste honetan abiatu dituzte bilerak gobernu alternatibo bat osatzeko eta 1995az geroztik agintean izan den erregimena eraisteko. Oraindik ituna sinatu ez duten arren, hiru alderdiek borondate argia adierazi dute aldaketa udalera eramateko. Baita UPNren makulu izandako PSNk ere: "Emaitzak ez dira onak izan guretzat, eta ez ditugu aurreikuspenak bete, baina irakurketa argia egiten dugu: aldaketa eskatu dute herritarrek, eta horren alde lan eginen dugu", azaldu du PSNko hautagai Carlos Gimenok.

Itun horretara batu daiteke CUPen zinegotzia ere, baina ikusteko dago PSNk betoa ezartzen dion hautagaitza horri. Edonola ere, aldaketaren aldeko blokeak nahikoa babes izanen du lasaitasunez gobernatu ahal izateko.

Iraultzaren gakoak

Hiru dira Tuterako aldaketa politikoaren gakoak: Erriberako atzeraldi ekonomikoa; UPNren higatzea eta herritar batasuneko hautagaitzen fenomenoa.

Krisialdi ekonomikoak ito egin ditu Erriberako udalerri asko, eta Tutera ez da salbuespena izan: Nafarroako batez bestekoa baino altuagoa da Tuterako langabezia maila (%21), batez ere gazteen artean; azken ikerketen arabera, bazterketa egoeran dauden herritarren kopuruak gora egin du nabarmen; eta hainbat azpiegitura eta zerbitzu publiko desagertu egin dira lau urte hauetan.

Testuinguru horretan, UPNk Tuterako Udalean eta Nafarroako Gobernuan eginiko kudeaketak kritika latzak jaso ditu Erriberan. Osasungintzan eginiko murrizketak, besteak beste, polemika iturri izan dira azken urteetan.

Horrek guztiak abstentziora bultzatu ditu UPNren ohiko boto-emaileak; ezkerreko indarrek, berriz, modu eraginkorrean mobilizatu dute botoa. Prozesu horretan, berebiziko garrantzia izan du herritar batasuneko hautagaitzen sorrerak. Tuterako EH Bilduk urtarrilean erabaki zuen ez aurkeztea hautagaitza propiorik, eta, horren ordez, CUP bultzatzea. Lortutako emaitzen argitara, erabakigarria izan zen hori ere.

Iruñeko kaleak, artisten esku
2015-06-052015-06-05Aisialdia, Albisteak, Asteko Gaiak, Nafarroa

Iruñeko kaleak, artisten esku

Iruñeko Alde Zaharreko kale eta bazterrak hartu dituzte arteak eta artistek egunotan. Duela zazpi urte sortu zenetik aurrenekoz, aste osoko iraupena hartu du aurten Artisten Auzoa jaialdiak. Astelehenean abiatu zen, eta bihar bukatuko da, Nabarreriako Zabaldi gunean egingo den jaiarekin. Sei egunez, Alde Zaharreko txoko askotan izan dira erakusketak, kontzertuak, antzerkiak eta bestelakoak.

Idoia San Matias antolatzaileetako batek azaldu duenez, duela zazpi urte, 2008an egin zen aurrenekoz Artisten Auzoa. Bi lagunen arteko ideia izan zen hasiera batean: "Bi lagun elkartu ziren, interes komun bat zutelako. Hain zuzen ere, artea kalera atera zedin nahi zuten, han egon behar baitu arteak, kalean, denontzako eskuragarri izateko moduan. Ez leku itxi batean, baizik eta Alde Zaharraren gisako eremu ireki batean". Ideia horren bueltan hasi ziren lanean orduan, eta, gutxika, interes hura partekatzen zuten pertsona gehiago bildu eta jaialdia izango zena borobildu zuten. Ordutik, otsaileko egun batean egin izan da urtero; aurten, ekainean, eta astebetez.

Ideia orokorra, ordea, modu bertsuan mantendu da: jaialdiak irauten duen denboran, sortzaileek kalera ateratzen dituzte haien lan eta ikuskizunak, jendearengana hurbildu eta publikoarekin partekatu ahal izateko. San Matiasek dioenez, "artearen bitartez elkarrizketa bat gauzatzeko jardunaldiak" dira Artisten Auzoak proposatzen dituenak, "herritarrak parte hartzaile bihurtzen dituzten jardunaldiak". Hain zuzen ere, artea da bidea artista eta herritarraren artean harremana eta elkarrizketa izan dadin.

Sortu zenetik, El Vertigo de la Trapecista elkarteak hartu du egitaraua antolatzeko ardura. Aurten, ordea, elkarte gisara eratu da Artisten Auzoa bera, parte hartzen duten artistek osatua. Erabaki horrekin, San Matiasek dioenez, "erosoagoa" izango da antolaketa eta kudeaketa. Hala, bere bestelako jardunarekin jarraituko du El Vertigo de la Trapecista elkarteak, eta Artisten Auzoaren eginkizun zehatzak hartuko ditu bere gain elkarte berriak. "Dibortzioa oso adiskidetsua" izan da San Matiasen iritziz, "eta bi aldeentzako onuragarria".

Ez da makala antolatzaileen taldeak aurreko hilabeteetan egin behar izan duen lana. San Matiasek azaldu duenez, prozedura zehatza jarraitzen dute urteroko egitaraua antolatzeko: "Lehenik eta behin, iazko jaialdiaren balorazioa egiteko elkartzen gara, zer hobetu dezakegun pentsatzeko. Gero, izena emateko epea zabaltzen dugu, nahi duen artista orok, inolako mugarik gabe, izena eman dezan". Antolatzaileak argi du ez dagoela inor baztertzerik: "Gu antolatzaile hutsak gara, eta ez dugu uste arteak inolako mugarik izan behar duenik, eta are gutxiago muga horiek guk jarri behar ditugunik". Hala, "gozatzeko gogoa eta artea pertsona guztiekin partekatzeko nahia" duen orok izena eman dezake jaialdian, eta kalera eraman bere sormena. Bestalde, finantzaketa iturriak ere bilatu behar izan dituzte antolatzaileek, aurten "oso txikia" izan baita Iruñeko Udalaren laguntza. Azkenik, jarduerak jasoko dituzten espazioen bila ere aritu dira, taberna, tailer, denda eta liburu dendetan, besteak beste.

138 ekintza, aste bakarrean

Azken hilabeteotan egindako lanak, azkenean, emaitza oparoa ekarri du, astelehenetik martxan baitira 138 arte ekintza baino gehiago. Besteak beste, 47 erakusketa iraunkor, 28 kaleko ekintza, bost antzerki pieza eta 37 kontzertu antolatu dituzte beste horrenbeste kale, plaza, txoko eta tabernatan. Horien guztien artean, aipagarriak dira Pozoblanco kaleko putzuaren gainean Lazaro H. Cano artistak jarritako instalazioa, Irla izenekoa, edota jaialdiaren ibilbidea errepasatuz Kondestable jauregian jarritako atzera begirako erakusketa, Zazpi izenekoa. "Bere parte hartze edo ekarpenagatik jaialdiarentzako garrantzitsuak" izan diren hamar artistak parte hartu dute erakusketa horretan.

Horien artean, leku berezia du duela hilabete gutxi hil zen Koldo Agarraberes margolariaren obrak. Hala, "keinua" egin nahi izan diote antolatzaileek artistaren memoriari.

Agarraberesena izan zen, hain zuzen ere, Artisten Auzoko egitaraua egun bakarretik astebetera pasatzeko ideia. San Matiasek dioenez, aspalditik zetorren asmoa, "artista askok ziotelako egun bakarrarekin motz geratzen zela". Hala, ideiaren inguruan eztabaidatzeko, antolatzaileek bilera batera deitu zituzten artistak, eta, azkenean, egitaraua sei egunetara luzatzea erabaki zuten, "gehiago zabaldu ahal izateko, jende gehiagorengana iristeko eta ahalik eta gehien gozatu ahal izateko". Amaierara iristen ari da astebete hori, baina oraindik aukera dago Alde Zaharreko kaleetara atera eta arte ikuskizunekin topo egin eta gozatzeko.

Eleberrietan azaltzen ez den Nafarroa beltza
2015-05-292015-05-29Albisteak, Asteko Gaiak, Ekonomia, Gizartea, Nafarroa

Eleberrietan azaltzen ez den Nafarroa beltza

Kokaleku zehatza aipatzen zen mezu elektroniko anonimo batean: San Bartolome gotorlekua, Iruñeko harresian. "Gutun-azal bat aurkituko duzu zirrikitu batean. Bakarrik joan zaitez", zioen mezuak. Zigarretari azken kea eman, eta hara abiatu da protagonista, abenduko gau hotzaren iluntasunak lagunduta. Gabardina luzea, bufanda eta kapelua daramatza soinean, inork ezagut ez dezan. Mezuak zioen bezala, harresiko zirrikituan dago gutun-azala, baina, hartu duen unean, lau figura beltz azaldu dira itzalen artetik. Poliziak dira. Eskuburdinak jarri dizkioten arte ez dira jabetu gabardinaduna Santiago Cervera dela.

Eleberri beltz batetik ateratako pasartea dirudi, baina errealitate gordina da. Xantaiak, espioitza, ustelkeria, konspirazioak, botere ekonomikoa eta politikoa kontrolatzen duten familia aberatsak... Hamaika nobela edo gidoi idazteko adina misterio dago Nafarroako egungo erregimenaren gibelean. Horren jakitun, Nobela beltza, errealitate beltza izeneko mahai ingurua antolatu zuen Iruñeko Karrikiri elkarteak iragan astean.

Joxerra Senar BERRIAko kazetaria, Ivan Gimenez El corralito foral liburuaren egilea, Jon Alonso idazlea eta Patxi Urrutia Kontuz elkarteko kidea aritu ziren gaiaz solasean, eta foru komunitatearen alderik ilunena azaleratzen saiatu ziren.

"Nire liburuetako batean Cervera, gutun-azala eta harresiaren eszena edo horren gisakoren bat idatzi izan banu, idazle txartela erretiratuko lidakete segituan", esan zuen Alonsok, saioaren hasieran. Haren irudiko, fikzioak "egiazkotasuna" bilatzen du, errealitatea imitatzen du; baina, askotan, errealitateak berak egoera sinestezinak aurkezten ditu: "Cerverarena hain da gehiegizkoa, nobelagile txar batek asmatutako burugabekeria ematen du... egia izan arren".

Muturreko pasadizoez gainera, ordea, Nafarroak adibide ugari eskaintzen dizkio detektibe eleberri bat edo thriller bat idatzi nahi duenari. Aingeru Epaltzak, adibidez, maisuki islatu zuen Iruñea zaharreko giro kirastua —hiriaren izena aipatu gabe— eta botere politiko nahiz ekonomiko ilunen itzal luzea Rock'n'roll eleberrian. Fikzioaz harago, ordea, ustelkeriari izen-deiturak paratu dizkioten saiakera liburuak izan dira, azken urteetan, arrakasta handiena erdietsi dutenak; besteak beste, Joxerra Senarren CAN: eta hemen ez da ezer gertatu (Pamiela, 2015); Jose Mari Esparzaren La sima (Txalaparta, 2015); edota Alberto Gil, Aritz Intxusta eta Patxi Zamoraren El banquete (Txalaparta, 2014).

Horietan salatzen denak frogatzen du San Frantzisko, New Orleans edo Malmo bezain misteriotsuak eta ilunak izan daitezkeela Iruñea, Baztan edo Corella ere.

FAMILIA HANDI BAT

Genero beltzean, oso ohikoa da krimenaren gibelean hariak mugitzen dituen elite edo familia boteretsu bat paratzea. Literatura mota honetan, botere eta aberastasun handien kausa eta ondorioa da ustelkeria.

Stieg Larssonen nobeletan bezala, Nafarroan elite batek kontrolatu ditu, orain arte, baliabide ekonomikoak, enpresa handienak eta botere politikoaren gune garrantzitsuenak. Ricardo Feliu soziologia irakasleak zehaztasun zientifikoz neurtu zuen herrialdeko enpresaburu handien, politikarien eta agintarien arteko sare zurruna, bere doktoretza tesian. Haren esanetan, 90 edo 100 bat pertsonaren eskuetan dago herrialdearen botere guztia. "Tesia idatzi nuenean, Nafarroako enpresa handienak hartu eta administrazio kontseiluak ikertu nituen. Datu horiek alderatu egin nituen politikari eta legebiltzarkideen izen-deiturekin, eta kointzidentzia handiak zeudela ikusi nuen. Izenetako asko errepikatzen ziren zerrenda batean zein bestean. Alor ekonomikoaren eta politikoaren artean zubiak eraikitzen dira, eta horrek bide ematen dio ate birakarien fenomenoari, interes pribatuak eta publikoak nahasita", azaldu zuen Feliuk 2013ko azaroan, Nafarroako Unibertsitate Publikoan emandako hitzaldi batean.

Zehazki, soziologo iruindarrak 38 enpresa publiko aztertu zituen bere tesian, eta 145 zuzendaritza kargu 90 politikariren eskuetan zeudela ondorioztatu zuen. "Hori ez zen zubi bat, autobide bat baizik". Baina ate birakarien fenomenoaz harago, nafar eliteen sarean abizenek pisu handia dutela uste du Feliuk. "Nafarroan, eliteen kontzeptuak harreman estua du familia ondarearekin. Uranga, Asiain, Arraiza... Familia horiek sekulako sarea sortu zuten enpresa, boteregune eta hedabideen artean".

Beste ikerlari batek, Ivan Gimenez kazetari eta sindikalistak, erregimenaren erraiak aztertu ditu El corralito foral liburuan (Pamiela, 2015), eta, haren aburuz, sare horren epizentroa Corella herrian dago. Handik atera ziren, besteak beste, Jose Antonio Asiain PSNko legebiltzarkide, Nafarroako Gobernuko presidenteorde eta CANeko presidente ohia; Miguel Sanz presidente ohia; eta Antonio Catalan NH eta AC hotel kateen jabea.

Gimenezen arabera, familia arrakastatsu horiek guztiak Jose Luis Arrese ministro eta idazkari frankistak Corellan eraikitako sare klientelistaren gerizpean hazi ziren. Izan ere, egungo eliteen arrakasta ulertzeko eta sekretu ilunenak azaleratzeko, beharrezkoa da denboran atzera egitea.

MEMORIA LURPEAN

1936ko gerrak odol arrasto luzea utzi zuen Nafarroan. 3.000 pertsona baino gehiago fusilatu, erail edo desagerrarazi zituzten Franco eta Molaren aldeko militar matxinoek. Nafarroako egungo agintariek behin baino gehiagotan esan dute diktadura garaian gertatutako sarraskiak gaitzesten dituztela, baina, aldi berean, UPNren gobernuak ateak itxi dizkie memoria berreskuratzeko saioei. Besteak beste, Franco diktadoreari Nafarroako seme kutun eta Iruñeko seme kutun tituluak kentzeko proposamenen kontra bozkatu dute erregionalistek legebiltzarrean nahiz hiriburuko udalean, hainbat udalerritako kaleen izen frankistak aldatzeari uko egin diote behin eta berriz, eta, urtero-urtero, Mola eta Sanjurjo jeneral kolpisten omenezko mezak baimentzen dituzte Iruñeko Erorien monumentuaren kriptan.

Gimenezek El corralito foral liburuan azaltzen du horren arrazoietako bat: lotune sendoa dago 36ko gerraren ostean sortutako erregimen frankistaren eta egungo elite politiko-ekonomikoen artean. Gerraren itzalpean aberastu ziren enpresaburuak, goi politikarekiko zaletasuna (eta batzuetan, baita karguak ere) oinordetzan jaso dituzten hautetsiak eta garai batean ezarritako estatusa mantendu nahi duten agintariak nahaspilatzen dira Nafarroako boterearen bilbean.

Taberna familia da adibide garbienetako bat. Gimenezen arabera, okindegi kate xumea zena izugarri hazi zen gerraren ostean, falangisten lankidetzarekin, kooperatiba errepublikano eta ezkerrekoen baliabide eta ondasun guztiak arpilatu ostean. Prezioak adostea eta monopolio bat sortu nahi izatea leporatu diote behin baino gehiagotan enpresari, eta 2013an, 1,9 milioi euroren isuna ezarri zien Espainiako Konpetentziaren Batzordeak. 110 familia nafarren esku zegoen enpresa, eta duela lau urte saldu zioten multinazional bati 300 milioi euroren truke.

HARRAPAKINAK BANATZEN

Ezin da Nafarroako ekonomiaren egungo egoera azaldu CAN auzia edo Nafarroako Kutxaren desagerpena aipatu gabe. Thriller politiko baten antzera, interes ekonomikoak, ustelkeria eta eskrupulurik gabeko politikariak biltzen ditu Nafarroako historia hurbileko gertakari larrienak.

Azken hamarkadetan, UPNren kudeatzaile bikainaren mitoa mantentzen lagundu du kutxaren hazkunde etengabeak. Krisiaren eztandak azaleratu duen errealitatea, ordea, oso bestelakoa da, agerian gelditu baitira erregionalisten obsesioak, handinahia eta agintari zenbaiten megalomania.

Bi izan dira CAN auziaren benetako dimentsioa ezagutzeko aukera eman duten lanak: El banquete eta CAN: eta hemen ez da ezer gertatu. Lehenbizikoan, Patxi Zamora, Aritz Intxusta eta Alberto Gil egileek botere politikoaren eta ekonomikoaren arteko harreman estua ikertu dute, kutxaren sorreratik gertatutako eskandaluak haizatuz: bileretara joateagatik politikariek jasotzen zituzten dieta opakuak, Rolex eta bestelako luxuzko opariak, diru xahutze etengabea...

CAN: eta hemen ez da ezer gertatu liburuan, berriz, CANen hazkunde ikusgarriaren eta gainbehera bortitzaren kronika egiten du Joxerra Senarrek, fokua kudeaketa txarrean jarrita. Besteak beste, Miguel Sanz presidentearen eta Enrique Goñi zuzendariaren megalomania aipatzen du kazetariak, entitatearen porrotaren arrazoien artean.

POLIZIA EREDUGARRIAK

Poliziaren figurak garrantzi handia du eleberri beltzaren historian. Zenbait kasutan, heroia izan da; beste askotan, berriz, antagonista, ustelkeriak jotako pertsonaia iluna. Iruñean ere, Udaltzaingoaren kontrako ustelkeria eta gehiegikeria salaketek berripaperen lerroburuetara egin dute jauzi azkenaldian. Izan ere, Simon Santamaria udaltzainburu ohiaren ibilbide profesionalak Abel Ferrararen Bad lieutenant filmetik ateratakoa dirudi: mehatxuak, indarkeria, botere gehiegikeria, lan eskubideen kontrako delituak, elkartzeko askatasunaren aurkako delituak, bazterkeria, dokumentuen faltsutzea... Halako salaketei egin beharko die aurre, iragan maiatzaren 12an Maria Paz Benito magistratuak iragarritako ahozko epaiketa egiten bada —helegitea aurkeztu du Santamariak—.

Eskandaluek itota —eta Iruñeko Udalean aldaketa politikoa gertu egon zitekeela ikusita—, dimisioa aurkeztu behar izan zuen udaltzainburuak. Udaltzainen sindikatuak egin zituen salaketak, baina ustezko biktimen alde agertu beharrean, Iruñeko alkate Enrique Maiak Santamaria jo zuen biktimatzat. "Jazarpen etengabea pairatu du", esan zuen.

Ofizioz militarra da Santamaria. Hainbat eskandalu tarteko, erreserbara bidali zuten 1992an, eta handik, Volkswagenen segurtasun sailera egin zuen jauzi. 1999an, Yolanda Barcinak Iruñeko udaltzainen buru izendatu zuenean, hierarkia eta espiritu militarra ezartzea izan zen Santamariaren obsesioetako bat, instituzioaren ezaugarriak eta helburuak baztertuta. Pertsonaia iluna, nobela beltz baten orrialdeetatik ateratako erresuma beltzean.

Estoldetatik espaloietara
2015-05-292015-05-29Albisteak, Asteko Gaiak, Nafarroa

Estoldetatik espaloietara

Katrina urakanak New Orleans hiria (Louisiana, AEB) suntsitu eta ehunka hildako eragin zituen 2005eko udan. Kalteak konpontzeko eta hiria berreraikitzeko sortutako mugimendu hiritarrari N.O.L.A After Katrina (New Orleans-Louisiana, Katrina ondoren) izena eman zitzaion. Eta hiri horretan egiten den gauza orotan bezala, musikak ere garrantzi handia izan zuen orduko prozesuan.

Paralelismoa Iruñera ekarrita, "Barcina erauntsiaz" mintzo da Jon Zelestino musikari eta Broken Brothers Brass Band taldeko kidea. Haren eta inguruko beste hainbat musikariren ekimenez, NOLA? Iruñea after Barcina jaialdia egingo da asteburuan Iruñerriko hainbat tokitan. Hiru egunez, kalea hartuko du musika beltzak, Barcinaren aroaren amaiera ospatzeko. Zelestinok aipatu du ideiaren abiapuntua: "Lagun artean, aspalditik erabiltzen genuen Yolanda Barcinaren erauntsiaren ideia, Iruñeko alkatetzan zegoenetik guretzat erreferentziazkoak ziren hainbat gauza eta mugimendu suntsituak izan direlako, hala nola Euskal Jai gaztetxea, txosnen mugimendua eta Gazteluko plaza". Iruñeko alkate izan ostean, "suntsiketa" horien arduradun izandakoak, Yolanda Barcinak, Nafarroako presidente kargua hartu zuen 2011n, eta orain utzi berri du. Eta haren agintearen bukaera ospatzeko ere New Orleansko eredua hartu dute jaialdiaren antolatzaileek. "Han oso errotua dago bizitzaren ospakizuna, eta hiletak, adibidez, jai handia izaten dira". Hala, Iruñean ere, "ospakizuna" egingo dute asteburuan.

Zelestinok dioenez, "protesta egiteko modu eraginkorra" izango da jaialdia bera, "pozez eta ospatuz" egina. "Zer ez dugun nahi eta gauzak nola egin nahi ditugun pentsatzeko ere balio izango du", haren hitzetan. Eta hor kokatzen da jaialdiaren izenaren hitz-jokoa. NOLA? horrek New Orleans-Louisiana siglei egiten baite erreferentzia, baina baita euskarazko hitzari ere: "Aldaketa dator, bai, baina nola egingo dugu?".

Ezkutuko musika, kalera

Badago bestelako lotura bat ere New Orleans eta Iruñearen artean, Zelestinok dioenez: "Azken urteetan Iruñeko estoldapeetan musika beltzaren inguruko mugimendua sortu da, bai Sustraian Recordsen inguruan, eta baita Katakrak, Jazar, Barañaingo Nabea eta halako tokietan ere. Txantxetan esaten genuen horiek guztiak estoldetan zeudela, eta uholde bat gertatzen denean estoldetan dagoena kalera ateratzen dela, eta espaloietan geratu. Bada garaia hori bistaratzeko". Musikariak gaineratu duenez, berriro kalera atera nahi dituzte "erauntsiak iraun duen bitartean lur azpian, ezkutuan izan diren gauzak".

Asteburuko jaialdiak, beraz, musika talde horiek guztiak plazara ateratzeko eta elkarren arteko loturak sendotzeko aukera ere eskainiko du. "Topaketa kolektiboa" izango da, antolatzaileen hitzetan. "Aitzakia bat", Zelestinok dioenez, "jendea elkartu eta martxan jartzeko". Horregatik, bereziki iganderako antolatutako jarduerei ematen diete garrantzia: New Orleansen estilora, desfilea izanen da Alde Zaharreko kaleetan, Iruñea Nola Brass Bandek lagunduta, eta, ostean, piknika Argako ibaiertzean. "Elkarrekin harremanetan jartzeko" aukera izanen da horrela.

Bada, azkenik, New Orleansko esperientziatik Iruñera ekarri nahi duten beste elementu bat. Zelestinok dioenez, Katrina urakanaren aurretik batez ere, "New Orleansko kultura turismoa erakartzeko balio ekonomiko bezala" erabili zuten, "eszena oso komertziala sortuz". Katrina-ren ostean, ordea, "jendea musika auzotik eta auzoarentzat sortzen hasi zen berriro". Eta, hain zuzen ere, espiritu hori nahi dute Iruñera ekarri, "jendeak bere musika egin dezan, auzoari begira". Hausnarketa baten ondorio da nahi hori: "Ikusten genuen 80ko hamarkadatik hona rockak ez diola herriari musikarik edo ereserkirik eman, sakonki identifikatzeko musikarik ez diola eman, beste garai batzuetan gertatu den bezala". Egoerari konponbidea emateko saioa ere bada, beraz, jaialdia bera. "Azken 30 urteetan rockak ez duena lortu nola lortu pentsatzea da asmoa. Eta gure proposamena da hori guztia musika beltzetik, rapetik eta dantzarako musikatik egitea".

Zeregin horretan ez dira bakarrik izango musikariak. Are gehiago, parez pare ireki dituzte jaialdirako ateak. "Topaketa parte hartzailea" nahi dute egin, eta, horretarako, konpartsak sortzeko gonbita egin diete antolatzaileek herritarrei. Beste behin ere, New Orleanskoa izango da eredua: desfileetan jotzen ari diren taldeei laguntzeko konpartsak izango dira, mozorroekin, dantzan. Eta publikoak ere izango du dantzatzeko eta parte hartzeko aukera.

Kate berriak, aro berrirako
2015-05-292015-05-29Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Komunikazioa, Nafarroa

Kate berriak, aro berrirako

Aldaketa politikoa gobernura, parlamentura eta gainontzeko botere guneetara iritsi baino lehenagotik ere, beste esparru batzuetan hasia da islatzen: besteak beste, ikus-entzunezko sektorean. Ahotsa.info, Euskalerriairratia.eus eta Nafarroa.hitza.eus bezalako atarien agerraldiaz gainera, LTD lurreko telebista digitalaren esparruan ere ikusgarria izan da iraultza, lehen basamortu zena oasi bihurtzen hasia baita, euskarazko programazioari dagokionez. Hilabete gutxiren buruan, euskara modu nabarmen batean erabiltzen duten hiru hedabide azaldu dira herrialdeko telebistako emankizunen zerrendan: Xaloa, Hamaika eta Nafar telebista, 2013an lortutako lizentziei esker.

Xaloa telebista izan zen lehenengoa, iragan abenduan, eta haren eskutik heldu dira beste biak ere —multiplex bera erabiltzen baitute—. Finantzaketa kolektiboko kanpaina baten bidez lortutako 36.000 euroei esker, hedagailuak jarri ahal izan zituzten Elomendin eta Ezkaban. Ordutik, tokiko informazioak izan du lehentasuna Xaloaren programazioan, albistegiak nahiz magazinak eskaintzen baitituzte, euskara hutsean.

Hamaika telebistak, berriz, iragan astean zabaldu zuen emisioa, Iruñerrian ikusi ahal izateko. "2013an lortu genuen baimena, Nafarroako Gobernuak lizentzien lehiaketa egin zuenean, baina orain arte ez da posible izan emisioak abiatzea", azaldu du Iñaki Uria Hamaika telebistako zuzendariak. "Xaloa telebistaren izenean egin zen arren, iazko crowdfunding-ak balio izan zuen beharrezko azpiegitura teknikoak ordaintzeko, eta horri esker posible izan dugu seinalea Donostiatik Iruñera zabaltzea. Ahal izan dugun momentuan egin dugu eskaintza".

Iruñerrian emititzen hasi zirenetik ikusleengandik jasotako iritziak "oso positiboak" izan direla nabarmendu du Uriak. "Euskal Herrian eta euskaraz egindako hedabideen egarria handia da Nafarroan. Lehorte handiko eremua izan da hau, eta jendeak eskertzen du egiten dugun ahalegina".

Hamaika telebistak Iruñerrian emititzen du, 38. kanalean, eskualde horretako lizentzia bakarrik eskuratu zuelako lehiaketa publikoan. Hala ere, erronka handia dela uste du zuzendariak: "Nafarroa osoko euskaldunen %65 inguru bizi dira Iruñerrian, eta guretzat aukera garrantzitsua da haiengana iristea".

Dena den, oraingoz, Donostiako programazioa eskainiko dute soilik. "Ez dugu beste aukerarik une honetan", laburbildu du Uriak. "Nahiago genuke hau baino gaitasun handiagoa izan, baina egungo testuinguru ekonomikoan, ezinezkoa da. Ozta-ozta berma dezakegu egungo eskaintza; beraz, ezinezkoa da Iruñerrian azpiegitura tekniko oso bat antolatzea eta programazio propioa ekoiztea".

Hala ere, Hamaikak Iruñerrian duen harreraren arabera, bertoko errealitateari buruzko eduki gehiago sartzea planteatzen ari direla aipatu du zuzendariak. Erabaki horretan, balizko gobernu berri batek izan dezakeen rolaz ere mintzatu da: "Aldaketa politikoaren aukera gauzatzen bada, ikusteko dago diru laguntza publikoen zirrikitua zabaltzen zaigun ala ez. Hala ere, bide hori ere luzea izanen da, denbora pasatuko baita gobernu berri bat osatu arte, eta hedabideontzako irizpide berriak lege bihurtu arte. Baina, tira, esperantza ez dugu galduko".

Nafar telebista, maiatzetik

Maiatzaren 16an hasi zituen emisioak NTB1 Nafar telebistaren lehen kateak. Olaizola II.ak eta Altuna III.ak buruz buruko txapelketako final-laurdenetan jokatu zuten partida izan zen kate berriaren lehen emankizuna. Horren ostean, hauteskundeei buruzko mahai inguruak eta Sortzen jaiari buruzko saio bat eskaini dituzte, baina oraindik ez dira hasi emisio jarraiarekin.

2013ko lehiaketa publikoan, bi lizentzia eskuratu zituen Nafar telebistak: bata Iruñerrirako eta bestea Nafarroa osorako. NTB1 hasia da herrialde osoan emititzen euskaraz eta gaztelaniaz. NTB2k, berriz, Iruñerrirako emitituko du euskara hutsean. Datozen asteetan jarriko da abian hori ere. Oraingoz, LTDko 26. kanala sintonizatu behar da, Nafar telebista ikusi ahal izateko.

Aldaketaren sudokua
2015-05-152015-05-15Albisteak, Asteko Gaiak, Nafarroa

Aldaketaren sudokua

Orain ala inoiz ez. Aldaketa politikoa lortu nahi dutenen artean, ideia hori zabaldu da azkenaldian. Ziklo baten amaierarekin identifikatu izan dira legealdi honetan azaleratu diren eskandaluak —CANen desagertzea, Osasuna auzia, agintarien dieta opakuak, Volkswagenen BEZa, Navarra Arenaren gisako azpiegitura antzuetan diru publikoak xahutu izana, Simon Santamariaren kontrako salaketak...—. Arrakala sakonak, gainbeheran den erregimen zaharraren azalean. Baina gauza bat da egungo botere politiko eta ekonomikoaren higadura identifikatzea, eta oso bestelako bat alternatiba sendo eta iraunkorra osatzea. Diagnostikoa argia da. Tratamendua, ez hainbeste.

Nafarroako Legebiltzarrean ordezkaritza lortzeko aukera errealak dituzten zortzi alderdiak bi multzotan banatuak daude: aldaketaren aldekoak eta statu quo-a mantendu nahi dutenak. Orain arte argitaratu diren inkesta gehienen arabera, gainera, bi blokeek antzeko babesa jasoko lukete maiatzaren 24ko bozetan; beraz, diputatu bakar batek mugiarazi lezake balantza alde batera zein bestera.

Indar parekotasun horrek inoiz baino errealago bihurtu du hainbat urtez ezinezkoa zirudien aldaketaren aukera (baita PSN bazterrean utzita ere), baina, aldi berean, ez dago argi aritmetika hutsak aukera hori ahalbidetuko duen. Ziurrenik, 26 legebiltzarkidek ziurtatzen duten gehiengo osotik urrun, oso urrun, ibiliko dira alderdi guztiak, eta naturalak diruditen balizko koalizioek ere (UPN-PP, UPN-PSN, EH Bildu-Geroa Bai...) ez dute nahikoa indarrik izanen gobernatzeko, beste zenbait alderdirekin unean uneko akordioak sinatu ezean. Sudokua osatzera kondenatuak daude indar politiko guztiak.

Inkestak, nahieran

Iazko martxotik hona, dozena bat inkesta argitaratu dira Nafarroan, baina egoera argitu beharrean, areagotu egin dute ziurgabetasun sentsazioa. Izan ere, ikerketa ordaindu duen erakundearen interesen arabera kozinatuak izan dira gehienak. Horrez gainera, Podemos Ahal Dugu edo Ciudadanos-en gisako alderdi berriek lurrikara eragin dute esparru politiko osoan, eta inkestetan distortsiorako faktore bihurtu dira.

Inpactos ikerketa etxeak argitaratu zuen lehen hauteskunde inkesta, 2014ko martxoan, eta orduko datuak zaharkituak gelditu diren arren (ez zituen kontuan izan Ahal Dugu eta Ciudadanos, adibidez), geroztik azaleratu diren ikerketa guztietan antzeman daitezkeen joerak ere ikus zitezkeen txosten horretan. Hala, UPNk jaitsiera bortitza pairatuko duela (hemeretzitik hamahirura) eta aldaketaren aldeko indarrek, berriz, egoera iraultzeko adina babes izan dezaketela nabarmentzen zen.

Iazko azaroan, berriz, Navarrometro polemikoa argitaratu zen. Podemos-en hazkunde betean kaleratu zuten txostena, eta Laura Perezen alderdiak hemezortzi jarleku lortuko zituela ondorioztatzen zen bertan. Lehen indarra, alde handiz. Hala ere, inkestaren sinesgarritasuna zalantzan jarri dute hainbat analista politikok, arazo tekniko ugari dituela argudiatuta. Ziurrenik, Podemos-k emaitza onak lortuko ditu Nafarroan, baina hemezortzi horietatik urrun geldituko da.

Ordutik argitaratu diren inkesta gehienetan, joera bertsuak igarri litezke; azalekoak batzuk, lerro artean irakurri beharrekoak, beste asko. Guztietan argiena: erregimenaren parte izan diren indarren gainbehera. Gaur egun, inork gutxik ukatzen du UPNk zaplaztekoa jasoko duela maiatzaren 24an. Ikerketa nahiz galdetegi gehienek diotenez, Javier Esparzaren alderdiak ez du hamabi-hamahiru parlamentarien langa gaindituko. Uzta eskasa, 2003an 23 eserleku lortu zituen indar hegemoniko harentzat.

Hainbat urtez UPNren makulu izan den PSNk ere beheranzko joerari eutsiko diola uste dute soziologo eta politologo gehienek. 2011koak bere historiako emaitzarik txarrenak izan ziren, baina lan handia izanen dute sozialistek, gaur egun dituzten bederatzi parlamentariei eusteko ere. Analistak, ordea, ez dira ados jartzen PSNk jasoko duen erorikoaren inguruan. Inkesta batzuen arabera, kolpe latza izanen da: bost eserleku lortuko lituzke alderdi sozialistak CIES etxearen eta Onda Cero irratiaren ikerketek diotenez. Beste batzuen irudiko, ordea, beherakada ez da hain nabaria, batez ere, UPNk Nafarroan eta PPk Espainian nozitutako higaduraren ondorioz.

Balantzaren beste aldean leudeke aldaketaren aldeko indarrak. Zantzu guztien arabera, lehia estua izanen da EH Bilduren, Ahal Dugu-ren eta Geroa Bairen artean, bigarren indar politikoa izateko. Ezkerra koalizioak, berriz, bat eta lau eserleku arteko babesa jasoko luke, Ahal Dugu-ren agerraldiak kaltetuta. Parlamentutik at geratzeko aukera ere badu Jose Miguel Nuinen alderdiak, CIESek apirilean egindako inkestaren arabera.

Espainiako Estatistika Institutuak argitaratutako CIS inkesta izan da argia ikusten azkena. Horretan, pisu handiagoa eman diete Ahal Dugu-ri (11) eta Ciudadanos-i (lau-bost), UPNren, EH Bilduren eta Geroa Bairen kaltetan. Ondorioz, bi blokeek —UPN, PP, Ciudadanos eta PSN alde batean, eta EH Bildu, Geroa Bai, Ahal Dugu eta Ezkerra bestean— berdinketa lortuko lukete Parlamentuan, 25na eserlekurekin, eta horrek ia ezinezko bihurtuko luke gobernagarritasuna.

Adituen arabera, abstentziora jotzeko joera duten sektoreak mobilizatzeko helburua izan dezake halako inkesta batek, egoera kaotiko bat aurkeztuta. Aldi berean, Ahal Dugu-ren aurreikuspenak puzteak kontrako efektua eragin dezake: ezkerreko boto-emaileak gehiegi lasaitzea eta demobilizatzea, helburuak aise lortuko direla sinetsaraziz. Zer gerta ere, argi dago alderdiek negoziatu egin beharko dutela maiatzaren 24tik aurrera, eta beraz, hauteskundeon itzala luzea izanen dela.

Gobernu itunak

Hauteskundeen ondorengo gobernu itunena izan da hauteskunde kanpainaren leit motiv nagusienetakoa. UPNko hautagai Javier Esparzak deia egin zien gainontzeko alderdiei, bozen osteko negoziazioak eta balizko akordioak "argi eta garbi" azaltzeko.

Indar politikoetako batzuek zurian beltz adierazi dute zein izanen liratekeen euren bidelagun kutunak. UPNko hautagaiak berak kartak ahoz gora paratu zituen lehen egunetik: ituna sinatu nahi du indar espainiarzaleekin, eta zehazki, PSNri luzatu dio negoziatzeko gonbita, Miguel Sanzen gaztatxoaren teoria berritzeko ahaleginetan.

EH Bilduk eta Ahal Dugu-k ere beren marra gorriak zeintzuk diren adierazi dute jada: ez dute itunik sinatuko erregimenaren parte izan diren alderdiekin; hau da, UPNrekin, PPrekin eta PSNrekin. Geroa Baik eta Ezkerrak, ordea, ez dute PSNrekin gobernu ituna sinatzeko aukera baztertzen.

Sozialistek, azkenik, esana dute ez direla EH Bildurekin negoziazio mahaian eseriko, eta Maria Txibitek gaineratu duenez, independentistei ez diete "gobernurako bidea erraztuko".

Panorama konplexu horretan, EH Bildu, Ahal Dugu, Geroa Bai eta Ezkerra alderdien arteko koalizio bat izanen litzateke, aldaketaren aldeko aukeren artean, agintea lortzeko adina babes izanen lukeen bakarra. Lau indarren arteko koalizio bat gobernatzeak, ordea, negoziazio lan itzela eta metodikoa eskatuko die parte hartzaile guztiei. Beste formula guztiak (UPN-PSN-PP edo Geroa Bai-Ahal Dugu-Ezkerra balizko koalizioak, adibidez), gutxiengoan gobernatu beharko lukete. Aukera horren alde azaldu da, besteak beste, Uxue Barkos.

Aukera galduen historia
2015-05-152015-05-15Albisteak, Asteko Gaiak, Nafarroa

Aukera galduen historia

Frankismoaren osteko lehen udal hauteskundeek ezustekoa ekarri zuten Iruñera. 1979ko apirilaren 3an, UCD indar garailetik 804 botora geratu zen Herri Batasuna. Emaitzek alkatetzarako atea ireki zioten ezker abertzaleari. Horra iristeko, ordea, PSNren botoak behar zituen Patxi Zabaleta HBko alkategaiak. Bi indarrek negoziazioak abiatu zituzten, alferrik. PSN prest agertu zen alkatetza HBren eskuetan uzteko, koalizio abertzaleak Nafarroako Parlamentuko presidentetza eta Altsasuko Udala sozialisten esku uztearen truke. Azkenean, HBk ez zuen onartu eskaintza, eta Julian Balduz PSNko hautagaia babestu zuen Iruñeko alkate izateko.

Gaur, ezinezkoa da HBk Iruñeko alkatetza hartzeak zer ekarriko zuen jakitea, baina, akaso, ezberdinak izango ziren hurrengo belaunaldietako indar korrelazioak. Kontuak kontu, PSNk hartu zuen boterea udalean. Eta geroztik, han bezala Nafarroako Gobernuan ere, alderdi horrek eta UPNk kudeatu dute boterea, ia salbuespenik gabe. Egun, maiatzaren 24ko hauteskundeek ekar dezaketen aldaketaz mintzo da kalea. Eta, hainbatek dioenez, inoiz baino agerikoa da "erregimenaren" aurkako gobernua osatzeko aukera. Aldaketa eskura egon daiteke, baina gobernu alternatiboa osatzeak zailtasunez betetako bidea ekarriko du. Aurretik ere ezerezean geratu da aldaketarako hainbat aukera.

1996, HIRUKO ESPERIMENTUA

1995eko maiatzeko hauteskundeek UPNren lidergoa berretsi zuten. Alderdi erregionalistak Nafarroako Gobernua hartua zuen lau urte lehenago, Juan Cruz Alliren eskutik, eta hauteskunde berrietan emaitza onak errepikatu zituen. Sendotasun horri aurre egiteko, formula berria estreinatu zen: Javier Otano sozialista presidente zuen hiruko gobernua osatu zuten PSNk, CDNk —UPNtik banatu eta Alli zuen buru— eta EAk. Urtebete baino ez zuen iraun esperimentuak: 1996ko ekainean Otanok Suitzan zituen kontu korronteen inguruko informazioa argitaratu zuen Diario de Navarra-k. Albisteak soka luzea ekarri zuen, Nafarroako historia garaikideko ustelkeria kasurik handienetakoa —Urralburu kasuarekin batera— argitara ateraz. Egoera ikusirik, Otanok dimisioa eman zuen.

Informazioa kaleratu baino astebete lehenago, Nafarroaren eta EAEren arteko lankidetza organorako egitasmoa onartu zuen Nafarroako Parlamentuak. Hainbatek horrekin lotuta ikusi du Suitzako kontuen informazioa argitaratu izana, nafar eskuinak ustelkeria kasua nahita kaleratu izan balu bezala, lankidetza organoaren proiektua hondoratzeko. Patxi Zabaleta orduko HBko parlamentariarentzat, ordea, horrek "ez zuen zerikusirik izan"; batez ere, balizko organo horrek "ez zuelako inolako ahalmenik", eta, hortaz, ez omen zelako eskuinarentzako mehatxua. Hiruko gobernua deseginda, UPNk berreskuratu zuen boterea, eta Miguel Sanz jarri zuen presidente.

2007KO ABUZTU ZOROA

UPNren hamar urteko agintaldiaren ostean, 2007ko hauteskundeek aldaketarako aukerak ireki zituzten erabat. Nafarroa Bai koalizioak ezker abertzalea ez bestelako indar abertzaleak eta Batzarre bildu zituen, legez kanporatzearen garai bete-betean, eta emaitza onak bildu zituen bozketan: 12 parlamentari. Horrek mahai gainean jarri zuen PSN eta Ezker Batuarekin batera gobernua osatzeko aukera.

Balizko gobernua osatzeko negoziazioak abiarazi zituzten indar horietako ordezkariek. Fernando Puras PSNko presidentegai eta Carlos Txibite alderdiko idazkari nagusiak akordioa lortu zuten NaBai eta Ezker Batuarekin. Baina gobernu berria benetako aukera zenean, Ferrazek bidea moztu zuen. PSNko arduradunek Madrilen erabakia irentsi zuten, Sanzi gobernu berri baterako bidea irekiz. Eta nafar gizartearen aurrean egindako promesak —PSNk erabakitzen zuela Nafarroan— ezerezean geratu ziren.

Denborarekin, argituz joan da orduko negoziazioetan gertatutakoa. PSN, NaBai eta EB gobernu berrirako ados jartzen ahalegintzen ari zirela, Miguel Sanz eta Jose Blanco PSOEko antolamendu idazkaria batu ziren Madrilen, eta akordioa erdietsi: UPN eta PPren arteko akordioa haustearen truke gobernuan jarraitzeko baimena emango ziola agindu zion Blancok Sanzi. Purasek, iaz BERRIAri eskainitako elkarrizketan aitortu zuenez, "komunikabideen bitartez" izan zuen bilera haren berri. Sanzekin egindako tratuaren ondorioz, Blancok ezezko borobilarekin jaso zituen Puras eta Txibite, Ferrazera gobernu alternatiborako akordioa aurkeztera joan zirenean. "Etsipena eta erantzukizuna" sentitu zuen orduan Purasek, eta handik egun gutxitara dimititu zuen.

NaBaiko presidentegai gisa, Patxi Zabaletak parte hartu zuen gobernua osatzeko negoziazioetan. Haren ustetan, "zintzoa" izan zen Puras eta Txibiteren jokaera. Zerbait leporatzekotan, "ausardia falta" leporatuko lioke Zabaletak Purasi, behin dimisioa emanda ere ez zelako ausartu Ferrazen inposizioa salatzen. Orduko hartan, dioenez, "Ferrazen borroka izan zen", eta Purasek eta Txibitek "beren papera jokatu zuten, baina galdu zuten".

Azkenean gauzatu ez bazen ere, balizko gobernu berrirako aukerak urduritasuna sortu zuen ordura arte boterea kudeatu zuten sektoreen artean. "Erregimena erotuta" ibili zela dio Zabaletak, eta, besteak beste, gogoan du Enrique Goñi CANeko zuzendaria haiekin bildu zela, haren etorkizunaz arduratua. Aldaketarako aukera horretan geratu zen, aukera hutsean, baina, Zabaletaren ustez, ordukoak "izugarrizko aurrerakada" eman zion abertzaletasunari, "giltzarri izan ondotik alternatiba" bihurtu zelako.

"NAFARROAN, PSOE NI NAIZ"

PSN aldaketaren aldeko aldarriarekin aurkeztu zen 2011ko hauteskundeetara, Roberto Jimenez buru zuela. Kanpainan, UPNrekin akordioak egitearen aurka sendo mintzatu zen Jimenez. Baina, hauteskundeen ostean, gobernuan sartzeko gonbita egin zion Barcinak PSNri, eta eskaintza onartu zuen hark. Barcinak, ordea, nahi izan duen modura kudeatu du gobernua azken lau urteetan. Legealdia hasi eta urtebetera, gobernu akordioa hautsi eta bertatik kanporatu zituen PSNko kideak. Jimenez oposiziora pasatu zen, eta UPNren aurkako diskurtsoa berreskuratu zuen. Ordurako kalean zen gizarte mobilizazioarekin bat egin nahian, Barcina gobernutik kentzeko mehatxua egin zuen.

Hitz horiek praktikara eramateko aukera izan zuen 2014 hasieran. Idoia Nieves Ogasuneko zuzendariak gobernuaren faborezko tratuak salatu zituen, eta lurrikara politikoa eragin. PSNk Barcina boteretik kentzeko mugimenduak iragarri zituen. Jimenez sendo mintzatu zen erabakiaren inguruan, eta argi utzi nahi izan zuen bere zilegitasuna: "Nafarroan, PSOE ni naiz". Ferrazek, ordea, zentsura mozioa jartzeko debekua ezarri zion PSNri, eta hitzak irentsi behar izan zituen Jimenezek. EH Bilduk, orduan, Barcinaren kontrako zentsura mozioa aurkeztu zuen, baina sozialistek ez zuten babestu.

Hala pasatu zen, beste behin alferrik, aldaketarako azken aukera. Eta gorabeherak direla medio, legealdiari eustea lortu du Barcinaren gobernuak. Hauteskunde berriek, ordea, UPNren nagusitasunaren amaiera ekar dezakete. Horretarako ados jarri beharko dute aldaketaren aldeko indarrek. EH Bilduk honezkero iragarri du PSNrekin ez duela kontatzen, baina Geroa Baik eta Podemosek ez dituzte erabat argi utzi marra gorriak. Aldaketa matematika kontua izango da, baina baita borondate kontua ere.