Edurne Elizondo

Nafarroako Ospitale Guneko larrialdietan aritzen da Oihane Vieira erizaina (Abadiño, Bizkaia, 1985). Martxoan egoerak gainezka egin ziela gogoratu du, eta ordukoak berriz ez gertatzeko lan egin behar dela.

Zertarako sortu duzue Patrullacovid.com web orria?

Eskolara itzultzeko garaia hurbildu ahala, ohartu ginen haurrek behar zutela trebatzeko tresnaren bat. Informazio anitz ematen diegu, baina ez dute erraza dena barneratzen. Gure asmoa da gaitzari aurrea hartzeko jakin behar duten hori guztia jolasaren bidez ikas dezaten.

Kontua izan da mezua haurrentzat egokitzea?

Bai. Gainera, kontuan izan behar dugu orain arteko mezua hagitz bertzelakoa izan dela: hezi ditugu elkar besarka dezaten, gauzak parteka ditzaten, eta, orain, kontrako ideia barnera dezatela nahi dugu: ikaskideekin ez egoteko, ez partekatzeko, ez besarkatzeko... Aldaketa handia da haientzat. Erraz egokitzen dira haurrak, baina gauzak anitz aldatu dira epe laburrean.

Hezkuntza komunitate osoak parte hartu behar du haurrak oraingo egoerara egokitzeko lan horretan?

Bai, zalantzarik gabe. Gurasoek etxean egin behar dute lan, eta irakasleek gelan. Baina osasun komunitateak ere zuzenean parte hartu beharko luke prozesu horretan: familia erizainak, medikuak, pediatrak... Denon ardura da haurrek barneratzea ez gaixotzeko egin behar dituztenak.

Zer-nolako baliabideak ematen dizkie zuen webguneak?

Lau zati ditu denera, eta lehenengo biak dira haurrentzat prestatutakoak. Atal horietan jolasen bidez badute informazioa jaso eta ikasteko aukera. Bertze bi ataletako bat irakasleentzat da: haien esku jartzen ditugu ipuinen, infografien eta jolasen gisako baliabideak, gelan izateko aukera gaia jorratzeko. Laugarren atala blog baten modukoa da, eta horren bidez helburua da gurasoei lehen eskuko eta kalitatezko informazioa ematea.

Egungo egoerak agerian utzi du erizainak behar direla ikastetxeetan?

Aspaldiko aldarrikapena da Nafarroako Erizainen Elkargoarentzat, ez da oraingo kontua. Duela bi urte hasi genuen bi ikastetxetan erizainaren figura sustatzeko programa pilotu bat, baina Nafarroako Gobernuak ez du horren aldeko apustu garbia egin izan nahi. Oraingo osasun krisiak agerian utzi du, baina, prebentzioa lantzeko ardura erizainei dagokiela, eta eskolan egon behar dutela. Zoritxarrez, pandemia etorri arte ez gara horretaz jabetu.

Pandemiarik ez dagoenean ere behar dira erizainak ikastetxeetan?

Bai, zalantzarik gabe. Pandemiarik ez bada ere haurrek ikasi behar dute garrantzitsua dela eskuak ongi garbitzea, edo elikadurari buruzko oinarrizko informazioa jasotzea. Haurrak ere izan daitezke gaixo kronikoak, eta hori gertatzen denean hagitz garrantzitsua da eskolan osasunaren arloko profesional bat egotea.

Eskolek zer diote?

Nafarroako ikastetxe batzuetan badute erizaina, baina, tamalez, itunpeko ikastetxeak dira guztiak. Guk argi dugu sare publikoan egon behar dugula, ikastetxe guztietan.

Zein da sare publikoan ez egoteko arrazoia? Dirua?

Guk uste dugu arrazoi nagusia dela erizainen beharraz ez direla jabetu. Finean, sinetsi nahi dugu haurrak ez direla gaixotzen, osasuntsu daudela, eta, ondorioz, erizainaren beharrik ez dugula. Baina sendatzea ez da gure zeregin bakarra. Gure ardura da ere prebentzioaren arloa. Jarrera osasuntsuak irakatsi behar dizkiegu haurrei. Oraingo egoerak argi utzi digu prebentziorako lan hori funtsezkoa dela.

Gizartea ari da horretaz jabetzen?

Bai. Pandemiaren ondorioz, hori gertatu da. Gurasoak ari dira erizainak eskatzen eskoletan. Osasun krisia hasi zenean horri buruz aritu ginen, berriz ere, Nafarroako Gobernuarekin, eta Osasun Departamentuko arduradunekin bat egiten dugunean mahai gainean jarriko dugu auzia. Badakigu, halere, zaila izanen dela gure eskaera betetzea.

Zergatik?

Nafarroako Gobernuak behin eta berriz nabarmendu duelako erizain nahikorik ez dela. Ondorioz, uste dugu nekez eramanen dituztela profesionalak osasunaren arlotik hezkuntzakora. Gure ustez, baina, inportantea da. Gutxienez, gaia jorratu beharko lukete, zehaztu zer baliabide behar diren. Argi dago oraingo egoerak luze joko duela.

Egia da erizain nahikorik ez dagoela?

Osasun krisia hasi baino lehen, urteko garai zehatz batzuetan izan dira ordezko erizainak aurkitzeko arazoak: udako oporraldian, edo Eguberrietan, adibidez. Osasun krisiarekin, noski, egoerak okerrera egin du, eta erizain gehiago behar dira: erizain aztarnariak, PCR probak egiteko erizainak... Aspalditik ari gara eskatzen postu gehiago sor ditzatela, eta orain are beharrezkoagoa da.

Kalkulatu duzue zenbat erizain gehiago behar diren?

Egia erran, ez; halere, pandemiak dena hankaz gora jarri du, eta iraileko datuek, errate baterako, jada ez dute balio. Beharrak gora egin duela argi dugu; ez dakigu noiz arte iraunen duen oraingo egoerak, baina, akaso, hainbat esparrutan, beharrak ez du behera eginen.

Zer esparrutan, adibidez?

Zaharrentzako egoitzetan, adibidez. Koronabirusak gogor jo ditu egoitza horiek, eta agerian gelditu da hor egon behar dutela erizainek.

Nafarroako Ospitale Guneko larrialdietan ari zara zu lanean. Nolakoak izan dira hilabeteok han?

Lehengoan, lankide batekin gogoratu nituen otsaileko gure arteko elkarrizketak: harriduraz egiten genion so Txinatik heldu zitzaigun informazioari. Orduan nekez imajinatu ahal genuen egoerak gainezka eginen zigula.

Baina egin dizue?

Bai. Hasieran agintariek erraten zuten birusa kontrolpean zela, baina martxo hasieran jada ohartu ginen egunetik egunera okerrera egiten zuela egoerak; egunetik egunera biderkatu egiten zen gaixo kopurua, eta ez genuen ikusten hobera egiteko aukerarik. Egoerak gainezka egin zigun.

Zer izan da okerrena?

Lan karga baino, izan dugun ziurgabetasuna. Egunetik egunera dena aldatzen zen, eta egunetik egunera protokoloak egokitzen aritu behar genuen. Orain ere, ziurgabetasunak hartzen gaituela sentitzen dugu.

Kezkatuta zaudete etor daitekeenaz?

Kezkatuta gaude, azken asteotako egoerak bere horretan segitzen badu ez dakigulako zer gerta daitekeen: martxoan bezala egonen gara, edo ezberdina izanen da dena? Ziurgabetasun puntu bat badugu, eta horrek antsietatea eragiten digu.

Orain artekoak zer irakatsi dizue?

Denon ardura dela gure burua zaintzea. Martxoan baino prestatuago gaude orain, baina ezinbertzekoa da prebentzioa jorratzea. Funtsezkoa da sistemak gainezka ez egitea.

Edurne Elizondo

Maria Urtasun (Auritz, 1986) Nafarroako Errugbi Federazioko buru da, hilaren 2az geroztik. Koronabirusak baldintzatutako jokaleku bat egokitu zaio, baina gogoz hartu du ardura berria. La Unica taldeko jokalaria ere bada, eta ez du zelaia uzteko asmorik.

Zergatik erabaki duzu federazioko lehendakari izateko urratsa egitea?

Orain arteko lehendakari Javier Lorentek eta nire taldeak proposatuta egin dut urrats hori. Asmoa da orain arte egindako bidetik aurrera jarraitzea.

Jokalari izateari utziko diozu?

Ez. Nire asmoa da jokatzen jarraitzea. Egungo osasun krisiak uzten badigu, behintzat.

Anitz baldintzatu du pandemiak zuen lana?

Orain, adibidez, seniorrak baino ez dira ari entrenatzen, gizonezkoen taldekoak eta emakumezkoenak. Fisikoa lantzen ari gara, batez ere, eta teknika, baina bakarka. Gainerako kategorietako jokalariek ere lanean behar zuten jada, baina egungo egoeragatik urrira arte atzeratu dugu sasoiaren hasiera. Bertze taldeen egoera ere antzekoa da.

Zaila da segurtasuna bermatzea?

Egia da errugbia kontaktuzko kirola dela, baina ez dut uste, koronabirusari dagokionez, gurea bertze kirol anitzen egoeraren bertzelakoa denik. Iruditzen zait talde kirol gehienen egoera antzekoa dela. Gerta daitekeenaren zain gaude.

Futbolaren esparruan hartzen diren neurrien berri bada. Zuek zer-nolako informazioa jaso duzue erakundeetatik?

Futbolak diru anitz mugitzen du, eta azkarrago hartu dituzte hartu beharreko erabakiak eta neurriak. Gu zain gaude. Batetik, Nafarroako Gazteria eta Kirol Institutuak erraten digunari egin behar diogu so. Joan den astean, kirol jarduerak berriz ere martxan jartzeko hainbat jokaleku aurreikusten zituen agiria kaleratu zuen erakunde horrek. Baikor samarrak direla uste dut, gobernuaren asmoa baita irailaren erdialderako talde guztiak entrenatzen aritzea, eta lehiari ekitea urriaren erdialdean. Espainiako Errugbi Federazioak ere hartu ditu neurriak, eta horiek bete behar ditugu.

Nolako protokoloa ezarri dizuete?

Talde guztiek koronabirusaren auzirako ordezkari bat izan behar dute, adibidez. Azpiegiturak garbitzeko egin beharreko urratsak ere zehaztu dituzte, eta markatu dituzte entrenamendu saioetan bete beharreko neurriak. Protokolo hori bete behar dugu guk.

Zaila da zuentzat egoerara egokitzeko neurri horiek guztiak martxan jartzea?

Egia erran, handia da egin behar dugun ahalegina. Ziurgabetasuna da nagusi, gainera, eta horrek dena zailtzen du. Egun batetik bertzera aldatzen dira gauzak, eta ez da erraza erabakiak hartzea. Zorionez, jendeak ulertzen du egoera denentzat dela zaila, eta pazientziaz ari da.

Ezohiko garai batean hartu duzu federazioaren ardura zure bizkar. Zer asmo duzu?

Asmo nagusia da hasitako bidea egiten segitzea, eta bide horren helburua da, batez ere, harrobia lantzea. Gure kirolak oinarri sendo bat izan dezala nahi dugu. Duela gutxira arte, herrialdeko errugbiko fitxa gehienak ziren seniorrenak, eta gutxi ziren hemezortzi urtez azpiko kirolariak. Azken urteotan lan egin dugu gazteek errugbia aukera gisa har dezaten. Kirolaren berri ematea da kontua, eta edozeinek egin dezakeela erakustea.

Sumatu dituzue jada egindako lan horren emaitzak?

Bai. Azken urteotan handitu egin da zaletasuna, eta gora egin du errugbian ari diren gazteen kopuruak. Bide horretan urratsak egiten jarraitu nahi dugu, eta, bereziki, emakumeak animatu errugbian aritzera. Egun, 18 urtetik beheitikoen lau fitxetatik bat da emakumeena. Arlo hori sustatzen jarraitu nahi dugu.

Zaila da gazteak erakartzea?

Hasieran bai, errugbiaren inguruko mito faltsu anitz badelako. Taldeek, hain zuzen, lan ederra egin dute dauden estereotipoak apurtzeko, eta eskoletara joan dira gazteenei errugbia benetan zer den erakustera. Lan hori funtsezkoa izan da.

Errugbian ari den emakume talde bat benetan zer den erakutsi zuen Cristina Nuñez Bakedano argazkilariak 2017an, zure taldeari buruzko Unicas lanarekin. Halakoek ere laguntzen dute?

Proiektu zoragarria izan zen, benetako opari bat guretzat. Ez genuen uste guk egiten genuenak aparteko interesa pizten ahal zuenik.

Sumatu zenuten eragina?

Ez dakit zer eragin izan duen proiektuak kanpora begira, baina niri jende anitzek erran dit, erakusketa ikusi eta gero, errugbia ez dela uste zutena. Kirola egiteko bat egiten duen emakume talde bat gara; denak ezberdinak gara, adin ezberdinetakoak, baina komunitate bat osatzen dugu. Dena emanen genuke bertzeen alde.

Errugbiak batzen zaituzte?

Bai, zalantzarik gabe. Lotura sendoa sortu du kirolak gure artean.

Zu nola hasi zinen errugbian?

Ni pilotan aritzen nintzen, palaz. Kide bat errugbian hasi zen, probatzeko erran zidan, eta geroztik. Duela zazpi urte hasi nintzen, eta hagitz pozik nago.

La Unica da emakume taldea duen bakarra?

Bai. Baina bada emakume gehiago jokatzen. 16 urtera arte mutilekin batera aritzen dira. Seniorren mailara jauzia emateko orduan gertatzen da emakume gehienek uzten dutela.

Hori da aldatu nahi duzuna?

Bai. Taldeekin egin nahi dugu lan, eta selekzioarekin ere bai. 18 urtetik beheitiko emakumeen selekzioa jarri nahi dugu martxan.

Zuri zer eman dizu errugbiak?

Bertze familia bat eman dit. Naizena naiz familia horretan. Errugbian denok dugu toki bat. Horrek ahalduntzen lagundu dit.

Uxue Rey Gorraiz

Bere ibilbide artistikoaren jatorrietara bueltatu da udan Leire Villanueva abeslaria (Barañain, 1991), Iseo ezizenez ezagunagoa. Bakarlari gisa hasi zuen bidea, baina aurtengo uztailera arte hiru urte zeramatzan agertokira bakarrik igo gabe. Back to the roots (Sustraietara bueltan) biran kontzertuak egin ditu zenbait hiritan. Bestalde, Iseo & Dodosounden hirugarren diskoa sortzeko lanetan ari da.

Zer moduzkoa izan da agertokietara bakarrik itzultzea?

Oso polita izan da. Nire gitarrak denbora luzea zeraman agertokietatik aparte, erritmo biziko urteak izan baitira azken hauek. Dodosoundekin ibili naiz batera eta bestera, gelditu gabe, eta egia esan ahaztua neukan nolakoak diren agertokian bakarrik aritzeak ematen dizkizun sentsazioak; ezin azalduzkoak dira. Artistikoki ere oso berezia izan da.

Bakarlaria zinenean sortutako abestiak kantatu dituzu kontzertuetan, baita Dodosoundekin egindako zenbait ere.

Berehala pentsatu nuen horrela izan behar zuela. Bakarlari gisa atera nituen azkeneko kantuak 2016an kaleratutako diskokoak dira, eta, beraz, aurtengo udan kontzertuak egiteko aukera izango nuela jakin bezain laster, argi ikusi nuen Dodosoundekin sortutako abestiak ere sartu behar nituela. Formatua, ordea, bai, hasieran nuena bezalakoa da: gitarra akustikoa, gitarra elektrikoa, eta koroak eta perkusioak grabatzeko pedal bat. Ideia ona izan da hasieran egiten nuena oraingo beste gauza batzuekin konbinatzea, eta publikoak eskertu du.

Bidea hasi zenuenetik asko aldatu da Iseo?

Aldatu baino gehiago, hazi egin da agian. Hazkuntza sumatu daiteke, baina ez dago sekulako alderik. Hau da, ez naiz beste artista bat, baina egin dudan bidearen emaitza naiz, eta, ezinbestean, eboluzioa nabari dezaket niregan. Azken finean, guztiok gara gure bizipenen eta egindako bidearen emaitza; hori da naturalena. Birak Back to the roots du izena, ez da Back to the past: nahiz eta nolabait jatorrira itzultzea den, ez da iraganera salto egitea; 2020an gaude, eta ni ere 2020ko Leire naiz.

Hain zuzen ere, orain bizi dugun egoera ez da nolanahikoa. Oso desberdina da artistak sentitzen duena entzuleak bereizita eta maskara ahoan dutela ikustean?

Birako lehenbiziko kontzertuaren aurretik gauza asko imajinatu nituen. Burutik pasatu zitzaidan kontzertuak ez ote ziren hotzak izango, ez nuen argi nolakoa izango zen sortuko zen giroa… eta publikoari gauza bera gertatuko zitzaion segur aski. Guztiz kontrakoa gertatu da, ordea.

Nolakoa izan da giroa?

Jendea bereziki hunkitua egon da kontzertuetan. Etxean itxita egon eta gero, ez dakit zenbat hilabete kontzertu batera joan gabe egon ondoren… jendeak gogoz hartu du aukera, eta uste dut den-denok, nik barne, emozioak borborka izan ditugula. Kontzertu bat ezin da beste ezerekin konparatu: han sentitzen ditugun emozioak ezin dira beste inon bizi. Ikus ditzakegu kontzertuak Youtuben, sakelakoaren bidez edo telebistan, baina ez dago zuzeneko bat bezalakorik.

Etxean egin duzu birako kontzertuetako bat: Iruñean, Ziudadelan.

Sekulakoa izan zen. Egia esanda, pentsatze hutsarekin oilo-ipurdia jartzen zait berriz ere. Oso ongi oroitzen ditut, esaterako, abesti bat hasi aurretik izan ziren zenbait isilune, eta isiltasunak asko esaten du horrelakoetan. Seiehun pertsona inguru ginen hor, eta ez zen ezer entzuten, pentsa. Oso giro berezia sortu genuen; bereziki hunkigarria.

Beste hainbat artistaren antzera, aldarrikatu duzu kultura segurua dela. Sumindu egiten zaitu jendeak hori hala ez ikusteak?

Jende askok uste du kultura eta aisialdia gauza bera direla, nahasi egiten ditu bata eta bestea. Noski, oso hurbil daude zentzu batzuetan, eta hor dago arriskua hain justu, baina kultura askoz gehiago da. Hori ulertuko bagenu, lehentasunak ere beste batzuk lirateke. Bestalde, ekitaldi kulturaletan hartutako segurtasun neurriak sekulakoak dira. Albistegietan eskainitako datuei erreparatu besterik ez dago: halako gauzetan ez da agerraldirik gertatu. Jendea ez da horrelakoetan kutsatzen.

Urtarrilean bukatu zenuten Iseo & Dodosounden bira, eta iragarri zenuten agertokietatik urrunduta emanen zenutela urtea hirugarren lana prestatzeko. Zer moduzkoa da pandemia garai bat sormen lanerako?

Nahiko arraroa da. Gure kasuan, erabateko kasualitatea izan da, 2020an kontzerturik ez egitea eta konposatzen aritzea erabaki genuenean ez baikenekien inondik inora pandemia bat iritsiko zela. Ez zegoen aurreikusia, jakina. Gogorra da horrelako egoera batean konposatzea. Jendeak esaten zigun: "Garai perfektua horretarako, ezta? Etxean egonda!"; eta ez, inola ere ez.

Zaila behar du koronabirusak eragindako zarataren erdian musika doinuak sortzea.

Bai. Hasieran, zurrunbilo batean sartuak ginela zirudien, eta oso aste arraroak eta gogorrak izan ziren guztiontzat. Zaila zen ahaztea mundua gain behera zetorrela, burutik kentzea zer ari zen inguruan gertatzen. Baina, tira, esaten dute pertsona batek hogeita bat egun behar dituela zerbaitera ohitzeko, eta agian egia da neurri batean. Asteek aurrera egin ahala, pasatutakoan hasierako tsunami hori, jakin dugu aurkitzen konposatzeko beharrezko dugun bake hori, eta oso produktiboak izaten ari gara artistikoki.

Lana 2021. urtean kaleratuko zenutela esan zenuten. Asmo berarekin segitzen duzue oraindik ere?

Ez dakigu krisialdiak nola eragingo dien epeei, baina, guri dagokiguna kontuan hartuta behintzat, asmo hori dugu. Dena dela, sorkuntza prozesuari dagokionez, gauzak lasai egitea gustatzen zaigu; uste dugu presaka ibiltzea ez dela ona. Gauzak ongi ateratzen badira, ederki, baina ikasi dugu ulertu behar dugula ez dela ezer gertatzen blokeatzen garenean. Hala ere, oraintxe bertan, eta oraindik ere lana falta dugun arren, esan dezaket diskoa dagoeneko hasia dela kolore bat hartzen, aurpegiera bat ikusten ahal zaiola.

Eta zer koloretakoa da, oraingoz?

Tira, diskoak egiten hasten garenean saiatzen gara geure buruari galdetzen zer egin nahi dugun. Azken finean, gure abestiek gutaz hitz egiten dute, ez derrigor letrek, baina kantuek, oro har, gure sinadura dute eta gu garenaren isla dira. Guretzat garrantzitsua da jakitea zer lortu nahi dugun eta zer kontatu nahi dugun gure lanarekin. Disko honekin, jendeak ikusi ahal izanen du zer den gaur egun Iseo & Dodosound, nor garen orain, 2020. urtean.

Edurne Elizondo

Carlos Canovasek (Hellin, Espainia, 1951) argi du argazkilari on batek unibertso propio bat eraiki behar duela, eta beti horretan ahalegindu dela erran du. Nafarroan bizi da jaio zen urtetik, eta eskertua dago bere lanari egindako aitortzagatik.

Zer da sari hau zuretzat?

Hagitz kontent nago. Hau ez da egun oro gertatzen den zerbait.

Jasotzen duen lehen argazkilaria zara, gainera.

Horrek ere anitz poztu nau. Bazen garaia, 31 urte joan baitira saria lehenengoz eman zutenetik.

Ez dira garai onak argazkigintzarentzat?

Garai konplikatua da. Gauzak anitz aldatu dira, eta horrek masifikazioa ekarri du. Batetik, ematen du argazkigintzak inoiz izan ez duen arrakasta soziala lortu duela orain; baina, bertzetik, hori egileon kalterako gertatu da, gero eta zailagoa delako nabarmentzea. Lehen, adibidez, ohikoa zen argazkilari bat Baztanera bidaltzea egutegi baterako argazkiak egitera. Orain, ez da horrelakorik egiten. Irudi bankuak daude, edo norbaitek sakelakoarekin egindakoak erabiltzen dituzte. Argazkilariak arazo anitz izaten ari dira eusteko.

Ofizioa kolokan dela uste duzu?

Bai, desagertzeko bidean dela uste dut. Segur aski, inoiz ez da erabat desagertuko, baina lan egiteko moduak izugarri aldatu dira; egoera erabat aldatu da, eta, horregatik, uste dut zaila izanen dela ofizio gisa eutsi ahal izatea.

Bistakoa da, baina, zuk eta argazkigintzaz deus ez dakien batek ez duzuela irudi bera lortuko. Zergatik dago kolokan ofizioa?

Nik uste dut sistema osoak egiten duela huts, nolabait. Adibide bat aipatuko dizut: bidaia aldizkariek jada ez dute argazkilaririk bidaltzen sustatu nahi dituzten herrietara; bertzela lortzen dituzte argazkiak. Hedabideetan ere argazkiak orbanen gisakoak dira, eta haien balioa betetzen duten espazioaren araberakoa da. Neurri bereko bi orban baditugu, balio bera izanen dute. Horregatik, argi dut, erran ohi den bezala, garai txarrak direla lirikarentzat.

Egungo jokalekuak ez du alde onik?

Joseph Beuysek erran zuen gizaki oro dela artista, eta, gaur egun, ditugun baliabideei esker, gizaki oro da argazkilari. Denok egiten ditugu argazkiak eta partekatzen ditugu gure irudiak. Baina...

Baina zer?

Informazio zientzien fakultateetan erraten ohi zen informazio anitz informazio txarra dela. Eta hori gertatzen da argazkiekin. Argazki anitz izateak ez du erran nahi argazki onak ditugunik.

Ez da gauza bera botoi bati sakatzea eta argazki bat egitea?

Ez da gauza bera, inondik inora ere ez. Hori defendatu dut nik beti. Eta begirada eta prozesu osoa mantsotzeko beharra defendatu dut. Pentsatu behar da, landu, denbora hartu. Bide hori ezin da presaka egin.

Pentsatzeko prozesu horrek bilakatzen du on argazki bat?

Argazki on anitz eginak zituen argazkilari bati galdetu zioten behin ea zer egiten zuen hori lortzeko: argazki on bat lortzeko. Eta argazkilariak erantzun zuen jakinez gero beti eginen zituela argazki onak. Argazkia egin aurreko prozesu eta denbora hori funtsezkoa da, baina, aldi berean, ez da argazki on bat lortzeko bermea.

Eta pentsatu gabe eta presaka egindako argazki bat izan daiteke ona?

Gerta daiteke. Baina norbaitek argazki on bat egiteak ez du erran nahi, berez, argazkilari ona denik. Argazkilariak oinarri sendo bat behar du. Argazkilariaren oinarri horrek koherentzia behar du bere diskurtsoan; argi izan behar du zer eta nola erran nahi duen, eta hori lortzeko behar dituen baliabideak badituela. Hori da bidea, nire ustez; hori da gakoa. Niretzat, hori da argazkigintza ona. Argazkilaria da egin nahi duen argazki hori pentsatu, garatu eta eraikitzen duena, eta, denborarekin, unibertso propio bat osatzen duena. Norbaitek erran zuen argazkilari batek etengabe erakutsi behar duela bere unibertsoa existitzen dela; ni ados nago.

Unibertso horrek bereizten ditu argazkilariak?

Bai. Finean, guk makina bat erabiltzen dugu, eta unibertso propio horrek modua ematen digu egiten duguna nabarmentzeko. Jendeak begiratu bat eman eta berehala jakin beharko luke argazki bat nirea, bertze horrena edo harena den. Eta hori nekez lor daiteke sakelakoarekin argazkiak eginez.

Nolakoa da zure unibertsoa?

Begirada mantsoa da nirea, eta etengabeko gogoeta egiten du. Erran ohi dute nirea begirada periferiko bat dela, gauzen periferiari egiten diodalako so. Hiriari egiten dizkiot argazkiak, hiriko giroari batez ere. Baina ez dut erdigunea maite; periferia maite dut. Zizur Nagusitik Iruñera bidean, landa eremuak eta hiriak bat egiten duten espazio hori da nire berezko habitata.

Habitat horretan, egunerokoaren edertasuna bilatzen duzu?

Bai, ohikoa den horren edertasuna. Hori da kontua. Niretzat, argazkigintza eguneroko kontu bat da; nire joan-etorri guztietan laguntzen nau. Ez dut urrutira joan beharrik edertasunaren bila. Ondoan duguna izaten ohi da ederrena; arazoa da ez diogula so egiten. Begirada urruti jartzen dugu. Baina atzera egin beharko genuke. Hurbileko horri behatu. Nik, egia erran, ez dakit edertasuna zer den, baina badakit hurbil egon behar duela. Paretek, adibidez, denboraren joana islatzen dute, eta hor edertasun handia dago, auzi estetikoa alde batera utzita. Finean, argazkilaritza arte eta dokumentu da aldi berean. Maite dut.

Kamerari eusten jarraitzeko prest?

Aitak argazkilaritza maite zuen, eta etxean laborategia zuen. 6 urte nituenerako, aita laguntzen aritzen nintzen. Kamera altxatzeko indarra dudan bitartean, argazkiak egiten segituko dut.

Edurne Elizondo

"Arnasarekin ari naiz lan egiten orain": horixe azaldu dio Ghislaine Verano dantzariak (Iruñea, 1974) argazkilariari. Eta nola egiten duen ere erakutsi dio, Uharteko Arte Garaikideko Zentroaren kanpoko aldean. 3 urterekin, argi zuen jada gorputza bilakatu nahi zuela bere arterako tresna. Klasikoan trebatu eta gero, dantza garaikideak eta bat-batekotasunaren esparruak eman diote, batez ere, garatuz joateko aukera. Uztailaren 29an, Nafarroako Museoko zikloan ariko da.

Zer proposatuko duzu?

Nire lanak bat eginen du azken zazpi-zortzi urteotan jorratu ditudan auziekin: babesa, errespetua, ongizatea. Hori guztia nire lan artistikoaren esparrura eraman nahi izan dut, benetan horren beharra nuelako.

Nondik datorkizu behar hori?

Ez nengoen ados egiten ari nintzenarekin, eta sumatzen nuen banuela oinarrizko zerbait aldatzeko beharra. Eta hori gertatzen zitzaidan bai nire eguneroko bizimoduan, bai eta nire lan artistikoan ere. Ez nintzen eroso sentitzen, ez nentorren bat egiten ari nintzen lanarekin. Beti bada zer hobetu eta zer aldatu, baina, orain, nire lekuan naizela sentitzen dut.

Zein da leku hori?

Nire lekua ikerketa da. Eta errespetuz eta maitasunez bizitzea eta lan egitea.

Eta bada ikerketarako lekurik?

Zaila da guneak aurkitzea, egia esan. Artearen beste arlo askotan bezala dantzaren esparruan ere gertatzen da jendeak maite duela, baina zaila dela, aldi berean, garatzeko aukerak sortzea. Ikertzen dudana pieza bilakatzen dut nik ere, eta lan horiek saltzea ez da erraza izaten, askotan.

Uharteko Arte Garaikideko Zentroa ikerketarako gune bat izan da zuretzat?

Bai. Uharteko zentroan nire etxean nago. Babesa sentitzen dut. Toki bat eman didate, baina hori baino askoz gehiago ere bai: zentroko kideak lagun ditut bidean; nire lanaren aldeko jarrera dute.

Dantzaria izanda, zure gorputza da ikerketarako eta lanerako tresna.

Bai, baina nire gorputzak, nire buruak eta nire emozioek bat egiten dute. Ezin ditut bereizi. Adibidez, gertatu izan zait estudioan sartzea dantzatzeko, eta nire emozioek bat ez egitea aurretik zehaztua nuen lan fisikoarekin. Arazo bat da koreografia bat lantzea egoera horretan. Ikasi dut nire emozioak errespetatu behar ditudala, nire gorputzak lan egin dezan. Gorputzak lan egin dezan, trabatzen duten emozioak bazter uztea izaten ohi da bidea, baina nik nire emozioak errespetatzeko beharra nuen. Horrekin batera, noski, burua; ziklo bereko elementuak baitira gure pentsamenduak ere. Dena errespetatu behar nuela sentitzen nuen, eta hortik lan egin.

Gorputza esparru politiko bat da?

Inolako zalantzarik gabe; eta emozioak ere bai. Niretzat, gorputza tresna politiko bat da, borrokarako tresna bat, leuntasunetik abiatuta. Ematen du borrokarako moldeak beti manifestazioarena behar duela izan: talde handiena, edo oihu egitearena. Borroka molde hegemonikoak daude, baina horiek jende asko uzten dute kanpoan. Ni feminismoan eta okupazioaren mugimenduan militante izan naiz, eta betiko borroka moldeak erabili ditut. Baina, orain, argi dut nire modua bestelakoa dela. Esparru sakon eta sotiletara eraman dut borroka.

Kanpoko begiradak gorputzak eta emozioak epaitzen ditu. Bertzeen iritzi horrek zer toki du zure lan prozesuan?

Ikerketa egiten hasi nintzenean, konturatu nintzen kanpotik zetorren epai horrek are epai gogorrago bat eragin zuela nire baitan. Uste dut ezin dugula saihestu kanpoko begirada hori, eta ez du zertan txarra izan, baldin eta on egiten digunari bakarrik so egiten badiogu. Epai horri nola aurre egin jakitea izaten ohi da gakoa.

Baina kanpoko begirada horrek zehazten ohi du zer den ona eta zer den txarra, bere arauaren arabera. Nola egin ihes horri?

Argi dago gorputzaren esparruan ere badaudela gizarteak ontzat ematen dituen arau eta eredu jakin batzuk. Ez da erraza horri ihes egitea. Ni ahalegindu naiz egoerari buelta ematen. Izan ere, guk besteengandik espero duguna nagusitzen da askotan: hau da, besteek zer pentsatuko duten interpretatu, eta horren arabera jokatzen dugu. Hori bazter uzteko ariketa egin behar dugu.

Hori behar da lana zintzoa izan dadin?

Bai, inolako zalantzarik gabe. Nik egin nahi dudanari ematen diot lehentasuna, baina batzuetan pentsatu izan dut nahi dudan hori egiten badut ikusleek akabatuko nautela!

Noiz gertatu zaizu hori, adibidez?

Hiru minutu eta erdiko pieza bat dut, adibidez. Sortu nuenean, pentsatu nuen: "Nora zoaz horrekin?" Kontua da nik argi nuela horrela izan behar zuela, ezin zuela gehiago edo gutxiago iraun, bestela pieza hondatuko nuelako. Horrela behar zuen, eta, egia esan, ongi funtzionatu zuen. Harrera ona izan zuen. Noski, denek ez zuten gustuko izanen, baina hala behar du izan.

Zein da zure helburua, ikusleei dagokienez?

Nik publikoak nire lanarekin disfrutatzea bilatzen dut. Hori da nire ardura. Nire asmoa zera da, niretzat eta besteentzat onak diren gauzak egitea. Publikoak nire lana ulertuko ez duen beldur izaten naiz batzutan, ardura bat dudalako haiekiko. Bestela, niretzat bakarrik eginen nituzke lanak.

Nahi duzuna egiteko, zenbateraino zara aske, eta zenbateraino kulturaren merkatuaren menpekoa?

Niretzat ez da erraza merkatu horretan mugitzea, ez baitut nire lanak saltzeko ardura duen inor; bakarrik aritzen naiz. Niretzat bidea beti jarduera izan da; ekinaldi edo gune jakinetarako lanak egitea. Artista naiz, eta egia da niretzat oso zaila izan dela beti nire piezak saltzeko lan hori egitea.

Bakarrik aritzea hautu bat da?

Bakarrik aritu naiz gehienetan, maite dudalako eta errazagoa delako. Baina ez beti: nire ahizpa Alejandraren laguntza izan dut askotan, adibidez, eta egin izan ditut piezak beste hainbat pertsonarekin ere. Azken lanean zazpi aritu ginen. Gainera, maite dut askotariko jendearekin aritzea: pentsiodunekin, artistekin, okina batekin, edo itsu batekin. Sentsibilitatetik egiten dut lan.

Museoko zure emanaldia gorrek eta itsuek ere jarraitzeko modukoa izanen da. Garrantzitsua da zuretzat?

Bai. Garrantzitsua da denek izatea nire piezekin disfrutatzeko aukera; nire lana jasotzeko, gorra edo itsua izatea ez da oztopo bat. Ez dut maite desgaitasunei buruz hitz egitea; denok ditugu, modu batera edo bestera; baina, batez ere, denok ditugu gaitasunak gauza bat edo bestea egiteko.

Edurne Elizondo
Agoizko herritarrak ezustean harrapatu ditu berriak: Siemens Gamesan ari diren 239 langileek postua galtzen ahal dute, multinazionalak alde eginen duela erran eta gero. Neurriak exijitu ditu Angel Martin Unzue alkateak (Agoitz, 1966).Ze...

Edurne Elizondo

Gizarte langilea da Estefania de Paz Asin (Iruñea, 1981), baina aktore lanetan aritu da azken hogei urteotan. Eskolan deskubritu zuen antzerkia, eta, hamaika diziplinatan trebatu eta gero, oholtza du orain berezko bizitoki. Itxialdiak etxetik urrun harrapatu zuen. Azken hilabeteotako gogoetak eta esperientziak abiapuntu hartuta, tailerra eginen du hilaren 16an, Uharteko Arte Garaikideko Zentroan.

Itxialdiaren ondorioz sortu da tailerra egiteko asmoa?

Bai. Uharteko Arte Garaikideko Zentroko Elisak [Arteta] deitu zidan, tailerra antolatzeko ideia proposatzeko. Nire alaitasuna nahi zuten konfinamenduko tristurari aurre egiteko. Eta baietz erantzun nien, noski. Gorputzaren inguruko laborategia eginen dugu, hiru ordukoa; haur, gazte, heldu eta zaharrak batera aritzea nahi dut. Ez dut gehiegi erran nahi mamiari buruz, baina argi utzi nahi dut jarduera ludikoa izanen dela, eta asmoa izanen dela itxialdiak utzi dizkigun hutsuneak betetzea, nolabait.

Nolakoa izan da itxialdia zuretzat?

Kontua da 2020ko otsailaren 20an 20:02an nire azken lana estreinatu nuela Iruñeko Gaiarre antzokian. Eo! izena du, eta obra horretan Olivia izeneko astronautaren rola betetzen dut. Ni naiz laneko zuzendaria eta ekoizlea ere. Erronka handia izan da niretzat antzezlan hori prestatzea: urrats txiki bat gizateriarentzat, baina hagitz handia niretzat! Estreinatu eta gero, atseden hartzeko beharra nuen, eta Tenerifera joan nintzen. Itxialdiak han harrapatu ninduen.

Beldur zinen?

Bai. Batez ere, ziurgabetasunak eragiten zidan kezka eta beldurra. Zorionez, ez nintzen han bakarrik, eta etxea genuen eraikinean, gainera, bertze artista anitz zeuden. Zoragarria izan zen hori: konfinamendua, nolabait, egonaldi artistiko bilakatu zen. Arazoak gero etorri ziren, itzuli nahi izan nuenean. Kostatu zitzaidan. Apirilaren 5ean itzuli nintzen, azkenean.

Osasun krisiak eragin al dio zure lanari?

Bai, noski. Tenerifetik ateratzeko presa handirik ez nuen agenda, bat-batean, hutsik gelditu zelako.

Gogorra izan da lan berria estreinatu bezain pronto hori gertatzea?

Egia erran, eskertu dut etenaldia, lana prestatzeko prozesu osoak estres handia eragin didalako. Eta banuen beharra gelditzeko. Ekoizpen handia da, eta anitz lotu nau. Gauza bitxiak ere gertatu zaizkit! Pentsa, 2019ko otsailean, jada, Gaiarreko kideei erran nien nahi nuela ikusleek maskara janztea estreinaldian. Espaziora doan astronauta bat naiz Eo! obran, eta ez nuen gure planetatik deus eraman nahi! Gogoratzen dudanean, hotzikara sentitzen dut. Orain denok eraman behar dugu maskara!

Hasi zara mugimendua sumatzen kulturaren sektorean?

Ematen du zerbait mugitzen hasi dela. Konpainia batzuk hasi dira emanaldiak lotzen, berriz ere. Baina agerraldi bat gertatuz gero, berriz ere egon gaitezke duela hiru hilabeteko egoera berean. Ziurgabetasun handia dago. Zuhur jokatu behar dugu, baina erabaki batzuk ez ditut ulertzen.

Zer-nolako erabakiak?

Bitxia iruditzen zait kulturarekin lotutako espazio anitz itxita egotea, edo segurtasun neurri zorrotzekin zabaltzea, eta, aldi berean, hegazkinez bidaiatzeko edo mezara joateko arazorik ez izatea.

Kultura izan da galtzaile krisian?

Kulturaren helburua da herritarrei pentsaraztea; pentsamendu kritikoa dugu, eta, ondorioz, anitzetan agintariei ez zaie interesatzen gure arloa sustatzea.

Kulturaren arloko langileok bat egin duzue, hain zuzen, erakundeen babesa eskatzeko.

Artelekutik heldu zitzaigun deialdia, eta bat egin nahi izan genuen. Bat egiteko eta indartzeko saio bat egin dugu, egoerari elkarrekin aurre egiteko.

Oholtzan bakarrik egoten ohi zara.

Nire azken obran, adibidez, bakarrik nago oholtzan, baina, aldi berean, jende hagitz ona dut inguruan. Hamalau pertsonak osatutako lantalde bat ari da lanean ikuskizun horretan. Horregatik, oholtzara bakarrik igo arren, taldearen babesa sentitzen dut.

Bide luzea egin duzu jada; zure hautua izan da bakarrik aritzea?

Duela hogei urte hasi nintzen lanean, eta denetarik egin dut. Ez naiz beti bakarrik aritu. Hautu horren alde egin dut, neurri handi batean, errazagoa delako lan egitea; hau da, errazagoa delako gisa horretako ikuskizun bat saltzea, edo toki batetik bertzera mugitzea. Nire garapenaren ondorio ere badela uste dut; eskarmentua dut, eta neure burua gai ikusten dut ordubete oholtzan bakarrik egoteko.

Eta orain, zer asmo?

Derrigorrezko etenaldiak aukera eman dit nire azken obrari buruzko lan ikusezin anitz egiteko: txostena osatzen ari naiz, estreinaldiko bideoa prestatzen, kultur etxeetara informazioa bidaltzen... Lan eta lan ari naiz orain ere. Eta aukera baliatu nahi dut, gainera, obra, nolabait, egungo egoerara moldatzen saiatzeko.

Lurrari espaziotik egiten dio so zure pertsonaiak Eo! obran. Gogoeta egiteko beharra du?

Bai. Finean, antzerkigintza arte hagitz bizia da, eta nahiko nuke hilabeteotan gertatu denari buruzko gogoeta egin, obran barneratu ahal izateko. Mundu osoan gertatu da osasun krisia, eta horri buruz aritu nahiko nuke oholtza gainean. Hasieratik, gainera, nire asmoa izan da obra honekin Nafarroako mugak gainditzea, eta hemengo artea urrun eramatea.

Hogei urteko bidea. Nola gogoratzen duzu hasiera?

Institutuan anitz animatu ninduen literatura irakasle bat izan nuen. Haren eskutik hasi nintzen gelan aktore lanetan. Eta horrek emozioz betetako mundu bat ireki zidan. Argi izan nuen hori zela egin nahi nuena. Eta lortu dut. Egin eta egin, hori izan da nire eskolarik onena.

Uxue Rey Gorraiz
Kontziliazio familiar eta laborala Lekunberrin (Larraun): hurbilketa etnografiko bat izenburuko doktoretza tesia aurkeztu du Rocio Otxoa Santos antropologo eta gizarte hezitzaileak NUP Nafarroako Unibertsitate Publikoan (Donostia, 1970...

Uxue Rey Gorraiz

Azaroan ekin zioten proiektua diseinatzeari, eta, koronabirusaren pandemiak eragindako etenaldiaren ondotik, hilaren hasieran bueltatu dira lanera: Pirinioetako lurraldeetan larrialdietako eta hondamendietako laguntza medikoa hobetzeko Europako sare batean parte hartuko du Nafarroak, Egalurg proiektuaren barruan. Nafarroako taldeko kide eta arduradun da Tomas Belzunegi sendagilea (Iruñea, 1956) eta Nafarroako Unibertsitate Publikoko Zientzien Fakultateko dekanordea.

Zein da prestatzen ari zareten sare horren helburua?

Pirinioetan gertatzen diren larrialdietako eta hondamendietako osasun laguntza hobetzea da helburua, arrisku handiko egoeretan bereziki, edota jende kopuru handia pilatzen den kasuetan. Horietan, eta beste guztietan, kalitatezko zerbitzua bermatu nahi dugu, eta eremu guztietan baldintza beretan egiten dela ziurtatu. Protokoloak bateratuko ditugu beharrei ongi erantzun ahal izateko.

Zer eskualdek hartuko dute parte?

Elkarlanean arituko gara Okzitaniako, Akitania Berriko, Kataluniako eta Nafarroako profesionalak. Zehazki, Tolosako Ospitalea, Baionako Ospitalea, Kataluniako larrialdi zerbitzuak eta gu, Navarrabiomeden gaudenak, hots, Nafarroako Gobernuaren ikerketa biomedikoko zentroko kide garenak.

Zergatik ikusi duzue horrelako sare bat sortzeko premia Pirinioetan?

Halakorik gabe, bakoitza bere burbuilan sartuta geldituko litzateke; ez genuke jakinen ondoko eskualdean nola ari diren lanean, ez genukeelako halako harreman zuzenik izanen haiekin. Bizitzako edozein arlotan bezala, larrialdietarako osasun laguntzarako oso inportantea da albokoari erreparatzea eta, ahal den heinean, harengandik ikastea.

Alde handia dago eskualde desberdinetako larrialdi zerbitzuen artean?

Bai. Jendeak uste du larrialdi zerbitzu guztiek berdin funtzionatzen dutela, baina hori ez da egia. Frantziako Estatuan, esaterako, orain dela urte mordoa jarri zituzten ZIU mugikorrak martxan. Nafarroan, berriz, duela hamabost bat urte hasi ginen; haiek baino askoz beranduago, alegia. Haiek askoz esperientzia handiagoa dute arlo horretan; ez hori bakarrik: haiek guk baino askoz helikoptero gehiago dituzte, adibidez.

Sare honekin, baina, indarrak batuko dituzue.

Bai, protokoloak harmonizatuko ditugu horretarako. Gainera, datu base komunak sortuko ditugu, larrialdiak daudenetan, gaixoen datu klinikoak biltegi bakar batean izateko gordeak, lana errazteko eta lasterrago erantzun ahal izateko.

Elkarlanerako sarerik gabe, zer arazo sortzen da eskualde horietan larrialdietarako lan egiteko orduan?

Egoera jakin batzuetan oso zaila izaten da normaltasunez aritzea lanean. Adibidez, nik ezin dut legez Frantziako Estatuan mediku gisa lan egin. Anbulantzia batekin bertara pasatzen banaiz ere, ezin dut hemen bezala jardun. Arazoa burokratikoa da, eta oztopo horiek gainditzeko lanean ari gara orain, uste baitugu ezinbestekoa dela baldintza horiek aldatzea. Une honetan, Kataluniako kideak hasiak dira helburu hori erdiesteko urratsak egiten.

Tresna berritzaileak sortuko dituzuela iragarri duzue. Zein dira tresna horiek?

Egitasmoaren barrenean den kide bakoitzari eginkizun batzuk esleitu zaizkio; hau da, nork bere ardurak ditu. Esate baterako, Tolosako Ospitaleak ospitale mugikor bat diseinatu eta egin behar du, hondamendi bat gertatuz gero osasun laguntza emateko. Haiek diseinatuko dute, baina guztiok erabili ahalko dugu. Hori da gakoa. Bestalde, Nafarroako taldeak simulaziorako baliabideak sortuko ditu. Oso proiektu interesgarria da.

Eta zertan datza, zehazki?

Nahiko arrunta da robotak edukitzea larrialdietako profesionalak entrenatzeko, eta horiek espazio ezagun batean egon ohi dira. Alegia, suspertze geletan edo ebakuntza geletan izaten ditugu horrelakoak, baina ez beste agertoki batzuetan; anbulantzietan edo helikopteroetan, kasurako. Horrelakoak sortu nahi ditugu, mugikorrak, jakina, besteek ere erabil ditzaten, beharra dutenean.

Nola laguntzen dute horrelako simulazioek?

Simulazioak behar-beharrezkoak dira larrialdietan nola erantzun ikasteko, profesionalak trebatzeko. Horientzako aurrekontua antolatzen ari gara gaur egun, baina aurreikusi dugu 2021ean hasi ahalko garela simulazio ekitaldiekin.

Adierazi duzue ez duzuela nahi hizkuntza aniztasuna oztopo izatea. Zer esan nahi duzue horrekin?

Eskualdearen arabera, profesionalek gai izan beharko dute gaztelaniaz edo frantsesez hitz egiteko, edo, jakina, beste eskualde batzuetan, euskaraz eta katalanez ere bai. Langileek aukera izanen dute beste eskualde batzuetara mugitzeko hizkuntza gaitasunak hobetzeko, beti toki berean gelditu beharrean.

Noiz jarriko duzue sarea martxan?

Hogeita hamar hilabete ditugu proiektua amaitzeko. Erritmo onean ari gara prestaketa lanetan, eta bukatu bezain laster aktibatuko dugu. Hori da gure helburu nagusia. Egia da koronabirusak eragindako osasun krisiak prozesua moteldu egin duela, baina gogotsu ekin diogu berriz gure lanari.

Nafarroako Unibertsitate Publikoko Medikuntzako graduko arduradunetako bat ere bazara. Zer moduzkoa izan da estreinako ikasturtea?

Ikasleen balorazioa oso ona izan da. Are gehiago, NUPeko graduetatik Medikuntzakoa da balorazio onena jaso duena, aurten. Oso kontent gaude denok.

Gradu osoa prest duzue dagoeneko?

Urtez urte ari gara prestatzen. Lehenbiziko ikasturtea egin dugu, eta aurki prest izanen dugu bigarrena. Gainera, zorionez, ongi bidean, klaseak presentzialak izanen dira irailean, taldeak nahiko txikiak baitira.

Berriki jakin dugu Erizaintzako lehen mailako lehendabiziko seihilekoa euskaraz egin ahalko dela datorren ikasturtean. Bada asmorik Medikuntzako gradua ere euskalduntzen hasteko NUPen?

Nahi genuke, baina graduko ikasleetatik oso gutxi dira euskaldunak, oraingoz. Ikusiko dugu aurrerago, baina oraintxe ez dugu masa kritiko nahikorik. Etorkizunean, euskaldun gehiago badago, jakina, eskariari erantzun beharko diogu.