Lur Albizu Etxetxipia

Arestik idatzi zuen, eta iltzatuta geratu zen gure herriaren (literaturaren) historian. Nire aitaren etxea defendituko dut. Otsoen kontra, sikatearen kontra, lukurreriaren kontra, justiziaren kontra, defendatu eginen dut nire aitaren etxea.

Duela bi urte eta erdi, 2018ko apirilaren 26an, Iruñeko sanferminetako talde-bortxaketaren inguruko sententzia egin zen publiko. Epaileen arabera, abusua zen, ez erasoa. Ez bortxaketa.

Gernikako bonbardaketaren egun berean erabaki zuten epaileek emakumeon bizitzen gainetik pasatzeak ez ziela hainbeste suposatzen. Esaldi bat hasi zen mugitzen, eta kamiseta ere bilakatu zen: nire ahizpa* defendituko dut, otsoen kontra, erasoen kontra, indarkeriaren kontra, justiziaren kontra, defenditu eginen dut nire ahizpa!

Kontua ez da hainbeste zein erasoaren aurrean defenditzen dugun gure burua, baizik eta zer den defendatzea dagokiguna, garaian-garaian eta unean-unean.

Uste dut baditugula gauza batzuk defenditzeko, beste mundu batean sinesten dugunok, behintzat. Ezer aldatu nahi ez dutenek ez dute halako arazorik izanen. Baina herri, auzo eta lurralde duinak nahi ditugunok, egun hauetan, beste lan batzuk ere baditugu: bizitza duinak posible izanen diren errealitate baten alde lan egitea.

Ez dakit Aresti berrezaugarritu beharko genukeen 2020. urtean berriz, edo dena asmatu behar dugun, baina zer defendituko dudan badakit, edo defenditzea zer gustatuko litzaidakeen.

Bizitzak erdigunean jarri nahi baditugu, beste zerbait eraikitzeko anbizioz, baina defenditzera joan behar dugula iruditzen zait, etorriko diren hilabete hauetan, behintzat.

Segurtasuna ez delako bakarrik ez kutsatzea: segurtasuna izan beharko litzateke jakitea gure inguruko zerbitzu publikoak prest ditugula, helduleku konkretu batzuk ditugula, pertsonen bizitzak defendatzen dituzten gune horiek martxan eta osasuntsu daudela.

Hori behar dugulako: osasungintza, hezkuntza, garraioa, zaintzarako bermeak. Pertsonak zaintzen dituzten zahar etxeak, ez mozkinak pilatzen dituzten enpresak, langileak baldintza kaxkarretan dituztenak. Behar ditugu posiblea dutenaren mugan lanean ariko ez diren osasun etxeak, prebentzioa lantzen dutenak. Arreta behar duen pertsona oro artatzen duten ospitaleak behar ditugu.

Haurrak heziko dituen hezkuntza sistema bat behar dugu. Lurraldea eskualdez eskualde lotuko duen garraio publikoa behar dugu, ez Nafarroan aspalditik dugun garraio-sistema negargarria, enpresei inolako exijentziarik egiten ez diena, eta garraio publikoaren aldeko apustu errealik izan ez duena. Behar ditugu profesionalak, baldintza duinak dituzten langileak, bizitzak zainduko dituen beste sistema bat (inor zapaldu behar izanik gabe).

Ez dakit zein izanen den gure hurrengo poesia, gure hurrengo esaldia edo borrokarako gure hurrengo kanta. Baina nik argi dut horiek guztiak defendituko ditudala; gaurkoagatik, eta biharkoengatik. Eta berandu baino lehen.

Amets Aranguren Arrieta

Omenaldi politiko batean izan naiz berriki. Izan naiz eta parte hartu dut, nire aletxoa jarri diot omenaldiari. Nahi izan dudalako. Hitzartzeak, agurra, bideo bat, pare bat kantu eta krabelinak. Tradizio den gisan, azken hitzartzea Eusko gudariak ereserkiaren lehen hitzekin bukatu da. Publikoak heldu dio kantuari, ukabilak gora:

Eusko gudariak gara Euskadi askatzeko

gerturik daukagu odola bere aldez emateko.

Irrintzi bat entzun da mendi tontorrean,

goazen gudari danok ikurrina(re)n atzean.

Eusko gudariak gara Euskadi askatzeko? Bueno. Baina gerturik daukagu odola bere aldez emateko? Bai? Mmm… Ez dakit nik. Estrofa honek beti sentiarazi izan dizkit sentimendu kontrajarriak. Ulertzen dut adin bateko jendeak sentitzea, kantatzea eta epikotasun horrek, hein batean, belaunaldi oso bat (eta belaunaldi horretatik kanpoko beste batzuk ere) hunkitu ahal izatea. Hala ere, nostalgiatik eta malenkoniatik kantatua dela ulertzen dut, eta errespetatzen dudan arren, ez diot gaurkotasunik ikusten. Eta honekin ez diot aferari garrantzirik kendu nahi, ez dut esan nahi kantatu behar ez denik. Baina iruditzen zait ereserki honek duela urte batzuk komunitate bat trinkotu, indartu eta hunkitzeko zuen indarra ez duela gaur egungo komunitate horretan bertan (ez gehiengo handi batengan, bederen). Esaldi batean, ez dut erabat sinisten 2020an 16 urteko gazte bat hori kantatzen.

"Zalantza dut, euskal komunitateaz ari bagara, edo Euskal Herriaz proiektu politiko bezala, bakarrik ote garen ikurrin bat, lauburu bat eta aurresku bat. Edo trikiti bat edo... jarri nahi dituzun hitz guztiak. Eta hori ere bagara. Baina subjektu politiko bezala, iruditzen zait sinbologiaren eta iruditeriaren berrosatze bat beharrezkoa dela. Nik kezka hori dut, eta konpartitzen dut, baina ez diot soluziorik aurkitu. Ez dut makilatxo magikorik". Oier Zuñiga aktore eta margolariak Argia aldizkarian aipaturiko honen ildotik ari naiz edo behintzat, horrela interpretatu nituen nik bere hitzak. Badakigu kantatzen duen herria ez dela inoiz hilko, baina herri horretako sinbologia eta iruditeriaren berrosatze horri ekiten ez badiogu eta egungo jendartearen gehiengoarekin bat egiten ez badu, bidean geratuko direla zenbait gauza, ereserki hau tarteko.

Eta bai, badakit, letrari erreparatu gabe ere kantuak berak baduela zentzu sinbolikoa, tontakeria dela agian letran zentratu eta literalki hartzea. Baina, aldi berean, ez nau eroso sentiarazten eta ez diot zentzu handirik ikusten egungo gizartean (nire ustez, betiere) zentzurik ez duen kantu bat mantentzeari. Eta nago ez naizela bakarra. Honekin ez naiz egin behar dena ala egin behar ez dena esaten ari. Labana hartu eta meloi handi honi lehen zirrikitua ireki nahi diot, besterik ez.

Oier Zuñigak bezala, nik ere ez dut makilatxo magikorik eta ez dut proposamenik (oraingoz). Eta badakit, alternatibarik ezean, dagoena kritikatzea ez dela txukunegia, egiten denak balio duela, alegia. Beraz, honaino gaurkoz.

Lohizune Amatria

Aitortuko dizuet. Duela bost urte esan zigutenean ez nuen sinetsi: "Donostiako Zinemaldian aurkeztuko dugu". "Baina zer diote? Zinemaldian? Erotuta al daude?". Mikel Zabalzaren auziaren inguruko dokumentala egiteko idea familiari proposatu zigutenean baieztatu zuten; eta, noski, sendiarentzat gauza pentsaezina zen hori. Ez dut uste orduan inork imajinatuko zuenik osabaren historia pantaila handian idatzirik, duela 35 urte egunkarietako albiste solte eta euskal herritarren bizipen izan zirenak bildurik. Nik ez behintzat.

Eta azken emaitza zein izanen zen zalantza horrekin, hasi ziren lanean. "Kaixo, Lohizune! Gogoratuko duzunez, zurekin eta zure amarekin pare bat kontu grabatu behar ditugu. Zer moduz datorkizue urriaren 28an?". Hasi ginen lanean, eta aurreikusi gabe ezagutzen ez nituenak ezagutzen hasi nintzen: amak inoiz kontatu ez zizkidanak eta nik inoiz galdetu ez nituenak. Osabaren heriotzaren urteurrena gerturatzen den bakoitzean etxean nabaria da hutsunea. Mina. Eta, horregatik, agian, inoiz ez gara gaiaz asko hitz egitekoak izan. Honek, baina, zeharo aldatu du egoera: azken bost urte hauetan sufrimenduaren inguruan hitz egiten ikasi dugu, kalean, kamera aurrean, baita etxean ere. Eta oraindik ere ari gara horretan.

Gogorra da hurbilekoak sufritzen ikustea, gogorra ere egin zutenaren testigantza zuzena entzutea. Bide honetan izan nuen Ion Arretxe ezagutzeko plazera. 1985. urteko azaroaren 26an atxilotu zuten Arretxe ere. Atxilotu eta torturatu. "Nik ez nuen Mikel Zabalza ezagutu, baina Mikel Zabalza ezagutzen dut. Badakit bizitzea maite zuela", esan zuen duela bost urte. "Ez nuen Mikel Zabalza ezagutu, baina beti gogoratuko dut Mikel Zabalza, eta maite dut". Guk ere beti gogoratuko zaitugu, Ion; eskerrik asko hitz egitera ausartzeagatik.

Haren hitzak parafraseatuz, nik ez nuen nire osaba ezagutu, baina ezagutzen dut; eta hori herriak egin duen memoria ariketa kolektiboari esker gertatu da. Nik ez nuen auziak gure herrian sortu zuen samina ezagutu, baina ezagutzen dut. Sentitu dut. 35 urte igaro dira, eta erakunde arrotzen dokumentuetan idatzita dagoena gezurra izaten jarraitzen duen arren, egia ez da ahaztua izan.

Horren erakusle izanen da asteartean Donostiako Principe aretoko pantaila handian ikusiko dena. Bai, azkenean, Zinemaldian izanen da osabaren historia. Bost urte luze izan dira, gorabeheratsuak. Bidean itxaropena eta indarra galdu dugu une zenbaitetan; baina beti izan da baten bat erortzen ari zen horri eskua luzatzeko. Horregatik eskerrak eman nahi dizkiet Non dago Mikel? filma posible egin duten guztiei: egileei lehenik, baina baita ere diru bilketan parte hartu zuten guztiei, bileraz bilera ibilitakoei, dokumentalerako txartelak edota kamisetak saldu zituztenei, erosi zituztenei, haien doinu, hitz eta artea oparitu digutenei…

Isiltasun eta gezurrei memoriarekin erantzun diegu, elkarrekin. Memoria zer den galdetu zidaten behin; niretzat nire osaba da; eta Mikel herriak egiten du orain. Jarrai dezagun horretan.

Naiara Elola
Ez! Hori izan zen iragan ostiralean, duela astebete justu-justu, Bigarren Hezkuntzako ikasleek entzun zuten lehenengo hitza. Ia sei hilabete ikastetxera joan gabe igaro ondotik, itzuleraren eguna izan zen institutu askotan irailaren 4a. Ba...

Lur Albizu Etxetxipia
Kontua da ez dugula etorriko zaiguna ezagutzen. Edo ezagutzen dugula, baina ez nahikoa. Eta helduleku bila ibiliko garela aste eta hilabete hauetan. Helduleku bila pasatzen dugulako bizitza: nondik jo esanen digutenen bila. Nora j...

Amets Aranguren Arrieta

Sant Pol de Mar-en izan naiz joan den astean, Juliaren etxean. Hara heldu eta bere lagun taldearekin elkartzean, pertsona berri bat ikusi eta galdetu diot Juliari: "Nor da hori?". "Adria da, gurekin elkartzen da orain", erantzun dit. Ez nuen ulertzen. "Zure betiko lagun taldean, zure kuadrillan berri bat dagoela? Baina nola? Eta zergatik? Nondik atera da? Ez du kuadrillarik?". Berak ez zituen nire galderak ulertzen. Normal. Lagun talde/ kuadrillaz hasi gara hizketan eta defendaezina defendatzen saiatu naiz (nahiko ridikulua, egia esan).

Gordinki esanda kuadrilla instituzio itxia da, idatzi gabeko lege eta arauak dituena. Hortik kanpo lagunak daude, baina beste maila bateko lagunak (gero ez da horrela). Tristea da oso, baina garrantzitsua da markatzea nor bai eta nor ez den kuadrillakoa.

Areta eta Ibairekin elkartu naiz eta gaia atera diet, ea nola bizi (izan) duten haiek kuadrillaren fenomenoa. Alde onekin hasi da Areta. "Zerbaiten parte izateak animoa igotzen dizu"... Baina "betiko lotzen zaitu", eta hori alde onetik baina txarretik ere ikus daiteke. Kuadrilla etiketa beraren kontra agertu da Areta, lagunen eta kuadrillaren arteko bereizketa behartu horren kontra. Gainera, "kuadrillatik ihes egitea zaila da oso, eta baita arraroa ere", gehitu du. Infidelitate kasuak gertatzen dira. Hala sentitzen dute askok. Pentsa zein den panorama. Ibai herriko kuadrillaz aritu da eta hirikoarekin egin du konparaketa. Bera adinekoekin elkartzen da herrian. Berdin da zeintzuk diren haien zaletasunak, interesak, pentsaera… Hori tokatu zaio eta punto. "Badu alde on bat: bestela ezagutuko ez zenukeen jendearekin tratatzen duzu", dio. Baina ez dira lagun hautatuak. "Zer esanen ligukete gu hiruroi musika talde bat sortu gabe hainbestetan elkartuko bagina? Arraroa litzateke…", bota du Aretak.

Kuadrillak babestu egiten zaitu. Baina zein puntutaraino da babesa eta ez muga? Lau urte pasa ditugu guk bereizirik, bakoitzak punta batean ikasi duelako. Lau urte izan ditugu libre. Asko egin dugu kuadrillarekin kontsultatu gabe. Orain bakoitzak badu beste mila mundu taldetik kanpo. Hor ikusten da lehenago zertan genuen babesa eta zertan muga. Sektarismoak ez du laguntzen.

Haizegoak antzeko zerbait kontatu dit; alde onak aipatu ditu gehienbat: lagun talde horrekin beste inorekin baino bizipen gehiago izatea eta elkarren arteko konplizitatea. Eta azpimarratu du "sekula" ez duzula izanen inorekin "kuadrillarekin duzun bezain harreman estua". Talde "itxi" batean egotearena ere sentitu du txarrera, baita taldearekiko dependentzia ere. Nahiak gehitu du kuadrilla batzuetan, partaide denak ez egotekotan, ez dela planik egiten, falta denarekiko "errespetuagatik" edo. Leku berri batera heldu eta lagunak egin nahi izatean ere sentitu du igual kuadrilla batean sartzen ari zela eta haiek ez zutela nahi.

Lagunok… Bada zer pentsatua. Kuadrillen abolizioarena ez da erronka makala. Portzierto, Haizegoa eta Nahia nire kuadrillakoak dira. Julia, Areta eta Ibai lagunak, baina ez kuadrillakoak.

Lohizune Amatria
Goizeko seietan esnatu da gaur Aiur. Eguraldi ona iragarri dute eta larunbata da. Baldintzarik onenak eman zaizkio azken hilabeteetan hainbestetan desiratu duen ibilaldia egiteko. Bart prest utzi zuen dena: maskara, arropa, motxila, ur...

Naiara Elola

Igandean hilabete beteko da inoiz ezagutu den ikasturterik laburrena amaitu zela. Bat-batean eta modu inprobisatuan egin behar izan zitzaion aurre birus malapartatu batek eragindako anabasari. Ahal zen moduan, eskola komunitate osoaren borondate onari esker, ikasturtea amaitu ahal izan da. Baina irailean zer? Nolakoa izango da haurren eskoletarako itzulera? Ia ziur naiz ez dela inondik inora beraiek espero bezalakoa izango.

Denbora luzea eman dute osasun agintariek irailean hasiko den ikasturtean COVID-19 birusarekin ez kutsatzeko neurriak diseinatzen. Izan ere, hor dago mehatxua, ez da desagertu. Hasierako zirriborroari aldaketa batzuk egin ondotik, goitik behera zehaztu dituzte bete beharreko jarraibideak.

Planaren helburu nagusiak "haurren eskolatzea bermatzea, eta familia kontziliazioa eta ekonomia sustatzea" direla diote hura idatzi dutenek. Birusak eskolan izan ditzakeen kutsatzeen arabera, lau agertoki zehazten dira, eta horietako bakarrak soilik ahalbidetzen du kontziliazioa. Lehenengo agertoki deiturikoan, normaltasun berrian kokatzen dute eskola agertoki horretan. Segurtasun neurriak hartuta, haurrek sasi-normaltasun batean ikasi ahal izango dute eskolan.

25 ikasle arteko sektoreak eratu daitezke. Horrek esan nahi du Iruñean ohiko diren eskola handietan haurrek ia ez dutela izango harremanik beste geletako ikasleekin. Gizakia animalia soziala da, eta jolastokian, maiz, ikasgelakoak ez diren ikasleekin jolasten dira haurrak. Irailetik aurrera ezinezkoa izango da, eskoletan ikasleen kutsatzea eragotzi nahi baita.

Kontingentzia planak jolastea deitzen diona, dena den, ez da txikiek orain arte eskolan egin dutena. Izan ere, ahalegin fisikoa eskatzen duten kirolak debekatuta egongo dira; futbola edo saskibaloia, kasurako. Jostailurik ere ez da izango. Izan ere, beldur dira jostailuen bitartez kutsatuko ote diren. Beraz, orain arte ezagutu duten eskolaren antz handirik ez du datorren ikasturteak.

Kontziliazioaren afera birusak zaildu du lehenago ere, baina aurrerantzean ez da errazagoa izango, lehenengo egoeran soilik eskainiko baita jangela zerbitzua. Hortaz, egoera apur bat zailduz gero, gurasook bi aukera izango ditugu: lana utzi gure haurrei jaten emateko edota aitatxi-amatxiei laguntza eskatu, horien bizitza arriskuan jarriz.

Planak zaku berean sartzen ditu Nafarroan dauden eskola guztiak. Hau da, trataera bera dute mila ikasle dituen Iruñeko eskola itunpekoak, edota 70 ikasle dituen Baztango herri bateko eskola txikiak. Jakina da, kasu horretan behintzat, abantailaren bat eduki behar zuela eskola txikia izateak. Batez ere, ikasle kopurua apala denez, aukerak badirelako bestelako kontingentzia plan bat ezartzeko. Baina denak zaku berean sartu dituzte, ahula zena ahulago bilakatuz.

Hala ere, ez dezagun esperantza gal: iraila bitarte, haur eta nerabeen salbazio bide modura aurkeztu den plan zoragarriak tokian tokiko errealitatea aintzat hartzeko aldaketak izan ditzake. Bitartean, uda ona pasa denek!

Lur Albizu Etxetxipia

Etorkizunean, 2020. urteaz hitz egiten dugunean, ez dut uste askok gogoratuko ez dutenik hemen izan zela aste luzetako konfinamendua, hilabete luzetako noraeza, ez dakit noiz arte iraunen duen ziurgabetasun egoera, krisiak, festarik gabeko uda, ohiturak galtzera behartzen gaituzten arauak eta harremanak hozten dituen distantzia madarikatu hori.

Ez dugu gogoratuko, beharbada, gaur gogoratzen ez dugun bezala, zenbat lan egin dugun 2019. urtean ere, zein ikasturte labur eta eternala izan den eta zenbat gertakari izan ditugun. Urteak pasatu direla ematen du, baina prozesu katalanaren aurkako epaia urrian egin zen publiko. Udazken beroa, Mugimendu Feministaren Euskal Herriko Jardunaldiak Durangon, hauteskundeak, gogoratzen ez ditudan beste hamaika gauza… Greba orokor bat ere egin genuen, joan den urtarrilaren 30ean!

Eta ezagutzen genuen mundua hankaz gora jarri zitzaigun.

Atera gara balkoietara, egin dugu oihu, negar, irribarre… Beldur pila bat pasa dugu, ezezagunak zaizkigunei ikara diegunean bezala, honek ere buelta eman dielako gure begiradei ere. Dagoeneko ezer ez da berdin (memoriak huts egiten ez digun bitartean); eta ez dut uste epe laburrean behintzat inon baino alaiagoa izanen denik.

Filosofatzen eta etorkizuna asmatzen saiatzen ari garen bitartean, dena dela, guk ezagutu ez (edo jakin ez) baina gosea pasatzen ari den edo pasatuko duen gero eta jende gehiago dago. Langabezia datuen igoera ikaragarria izaten ari da, eta ez dakigu zenbat etxegabetze egonen diren.

2008. urteko krisia eta eztandak ezagutu genituen, baina ez dakigu nolakoa izanen den honako hau. Noiz eroriko zaigu gainera murrizketen mamua? Zer gertatuko da gurekin? Zer gertatuko da ezagutzen ez ditugun horiekin guztiekin? Zer gertatzen da ondoan nahiko genituzkeenekin? Zer pasatuko zaigu guztioi, gutako bakoitzari?

Baina kolpeak etortzen ari direla segurua da. Eta bat-batean, errealitatea dugula ate joka (maskararekin bada ere): gaur hau, bihar bestea. Duela apenas egun batzuk albisteak jo gintuen, bete-betean. Hasi da itxieren eta kaleratzeen zerrenda amaigabeko lehenengo seinale handia: Siemens-Gamesa, Agoitz. 250 bat langile kalera, fabrika itxi. Eta horrek berarekin dakarren ondorio zakua: bestelako industriak, herrietan izanen duen eragina, langabezia, deslokalizazioa (beste bat)…

Gogora dezagun non dagoen Agoitz eta Pirinio aurreko eskualde horrek azken hamarkadatan zer bizi behar izan duen: Itoizko urtegiaren eraikuntza eta bere ondorio guztiak (porlanezko eskualdea, herrien eraisketa, urtegia garapen ekonomikotzat hartzea…), horrek ekarriko zuen aberastasunaren iruzurra, Agoitz eta inguruko herri eta eskualdeek bizi duten hustea… Deslokalizazio berri bat, herrietan bizitzeko zailtasun handiagoak, eskualdeek bizi duten arriskua. Biharko manifestaziora deitu dute langileek.

Denbora kontua da. Ez diezaiegun utz. Jokoan ez daude lanpostu batzuk bakarrik.