Nafarroa

“Nafarroako ubidea, edo deus ere ez”
2017-07-282017-07-27Albisteak, Ekonomia, Gizartea, Ingurunea, Nafarroa

“Nafarroako ubidea, edo deus ere ez”

Edurne Elizondo

Bigarren fasea ez zutela eginen ematen zuen, baina Nafarroako ubidearen proiektua mahai gainean jarri zuen egungo gobernuak, berriz ere, 2015eko abenduan. Geroztik, egin ditu hainbat urrats: bigarren fase hori lurpeko hoditeria baten bidez egiteko proposamena hobestea izan da nagusia. Egitasmoak, ondorioz, aurrera jarraitzen du, eta egungo proiektuak ukitzen ez dituen hainbat herrik ere eskatu dute bat egitea: Erriberako bost udalek eskatu dute Itoizko ura, beren lurrak ureztatzeko.

Zehazki, Fustiñana, Cortes, Buñuel, Cabanillas eta Fontellasko udalek sinatu dute azken egunotan Nafarroako ubidearen aldeko manifestua. UPNk eta PSNk agintzen dute udal horietan. Udalok salatu dute Ebro ibaiaren ur emariaren jaitsierak murrizketak eragin dizkiela. "Hornidura ziurtatzeko" behar den ur emaria berma dezala eskatu diote gobernuari, Nafarroako ubidearen bidez. "Ura nahi dugu txorrotarako, bai eta industria eta nekazaritza jardueretarako ere", erran dute herriotako alkateek.

Nafarroako ubidearen bigarren fasea egiteko proiektua berriz ere martxan jarri zuenean, "eztabaida eta gogoeta prozesu bat" iragarri zuen Nafarroako Gobernuak, 2015eko abendu hartan. Prozesu hori amaitu aurretik lehenetsi zuen, ordea, aurkeztutako proposamenetako bat. Urbizi Uraren Kultura Berria fundazioak hori egin izana salatu izan du, hain zuzen ere. Ez hori bakarrik. Erakunde horrek aztertu eta mahai gainean jarri ditu bertzelako alternatibak.

"Alternatiba horiek, ordea, ez dituzte kontuan hartu. Egungo eta aurreko gobernuek nekazariei eskaintzen dieten gauza bakarra da ubidea. Ez nau harritzen udalek Itoizko ura eskatu izana, bertzerik ez dietelako ematen. Hori, edo deus ere ez", azaldu du Urbiziko kide eta aditu Charo Brinquisek.

Nafarroako Gobernuak bazter utzi du aire zabaleko ubide bat sustatzeko aukera, baina aurrera jarraitzen du bigarren fasea egiteko egitasmoarekin; zehazki, lurpeko hoditeria baten bidez egiteko proposamena hobetsi du gobernuak.

Brinquisek ez du ontzat jo. Adituak sakon aztertu du Itoizko urtegia-Nafarroako ubidea binomioa, eta agerian utzi du, behin eta berriz, bi azpiegitura horien errentagarritasunik eza. "Ez da nik erraten dudan zerbait; datuek uzten dute errealitate hori agerian", azaldu du.

Nafarroako ubidea "zapalgailu" bat dela erantsi du Charo Brinquisek: "Gizartea ez da konturatzen proiektu honek ekarriko digun zorraz. Denbora luzez egin beharko diogu aurre, eta erabat baldintzatuko du nekazaritzaren arloa. Nekazari gutxi batzuri mesede eginen die ubideak, baina gehienak bazter utziko ditu proiektuak", salatu du Urbiziko kideak.

Brinquisek argi du orain arte gertatu dena gerta daitekeela ubideak uki ditzakeen gainerako eskualdeetan ere: "Nekazari txikiek beren lurrak uztea; azkenean, jabe handien esku gelditzen ari dira lurrak", azaldu du.

Ubidearen aldeko hautuak ekarriko lituzkeen ondorioak nabarmendu ditu Brinquisek, azken urteotan jada gertatu dena adibide hartuta: Ingurumen, Landa Garapen eta Toki Administrazio Departamentuko nekazaritzarako aurrekontu ia guztia azpiegitura horrek eramanen duela. Bertzelako bideak zabaltzeko beharra jarri du mahai gainean adituak: "Bertzelako laguntzak susta ditzatela, nekazari gazteen alde egiteko; duela bi urte ubideari emateko kendu zituzten nekazaritza ekologikoaren aldeko laguntzak martxan jar ditzatela, berriz ere; hainbat nekazariren artean makinak erosteko laguntzak bana ditzatela, berriz ere, horiek ere ubideari emateko kendu baitzituzten, duela bi urte".

Lerinen, ubideari ezezkoa

Politikarien ardura nabarmendu nahi izan du Brinquisek: "Proiektua martxan jarri, domina jantzi eta gero denon artean ordaindu behar dugu; ez guk bakarrik, hurrengo belaunaldiek jasoko dute guk utzitako zorra. UPN eta PSN sekulakoak botatzen aritu dira, gobernuari egozten Erribera egarriak jota uzten ari zela eta antzekoak. Tragedia bat da gertatzen ari dena. Uraren diskurtsoa zabaldu dute, baina kontuak ez dira ateratzen. Eta ura arto transgenikoa landatzeko bertzerik ez dute nahi".

Lerinen, hain zuzen ere, ezezkoa eman diote Nafarroako ubideari, eta Nafarroako Gobernuak, ondorioz, proiektuaren bidea egokitzeko plana onartu du, berriki. Galdeketa 2014. urtean egin zuten Lerinen, eta herriko ureztatzaileek ezezkoa eman zioten ubideari. Sistema tradizionalaren alde egin zuten, beren lurrak Ega ibaiko urarekin ureztatzen jarraitu ahal izateko.

Carcarren ez dute galdeketarik egin; ureztatzaileek, beraz, ez dute iritzia eman ubideari buruz. Isiltasun hori ezezko gisa interpretatu, eta lehen fasea zabaltzeko hasierako bidetik at utzi dute, ondorioz. Bidea moldatu eta gero, lehen fasea zabaltzeko proiektua ia 26,5 kilometro luze izanen da, azkenean. Moldatuta, baina aurrera jarraitzen du Nafarroako ubideak, azkenean. Ekar dezakeenarekin bere kezka berretsi du Brinquisek.

Noaindik Frankfurtera
2017-07-282017-07-27Aisialdia, Albisteak, Gizartea, Ingurunea, Nafarroa

Noaindik Frankfurtera

Kattalin Barber

Nafarroa munduarekin konektatu dugu, eta, era berean, mundua Nafarroarekin", esan du Carsten Hoffmann Espainiarako eta Portugalerako Lufthansa Taldearen zuzendari nagusiak. Lufthansak Iruñea sartu du bere munduko ibilbide sarean, eta, azaroaren 6tik aurrera, Iruñea Alemaniako Frankfurt hiriarekin zuzenean lotuta egonen da, astean zortzi aldiz eskainiko duten hegaldiari esker. Hoffmannek adierazi duenez, konexio horrekin, nabarmen hobetuko da Nafarroaren konexioa mundu osoarekin, Frankfurteko aireportuak herrialde askotara hegaldi andana baitu.

LH118 izeneko hegaldia astelehen, asteazken, ostiral eta igandeetan irtengo da Frankfurtetik, "bidaiatzeko egun onenetan"; 09:30ean atera, eta 11:30ean iritsiko da Noaingo aireportura. Bueltako hegaldia, LH119 izenekoa, egun beretan irtengo da Iruñetik, 12:20ean, eta 14:30ean lurreratuko da Frankfurten. Alemaniako aireportu zibil handiena da Frankfurtekoa, eta airebide berria munduko beste hiri eta herrialdeekin lotzeko zubi modukoa da. Modu horretan, Iruñetik hegan egiten dutenek aukera izanen dute beren hegaldiak mundu osoko hiriekin konektatzeko: Tokio, New York, Bangkok, Hong Kong eta Johannesburgorekin, adibidez. Halaber, Europa osoko hegaldiak ere irteten dira handik: esate baterako, Hanburgo, Budapest, Viena, Varsovia eta Mosku hirietara joateko hegaldiak.

Hoffmannek aitortu duenez, "aukera ezin hobea" da Alemaniako konpainiarentzat Noaingo aireportuan jarduten hastea. "Orain arte ez da egon nazioarteko airelinearik Nafarroan, eta bidea hastea ohorea da guretzat. Nafarroako herritarrak gainerako munduarekin lotzea nahi dugu, betiere kalitate handieneko produktu eta zerbitzuekin".

Enpresen lehiakortasunaz ere mintzatu da Hoffmann. Izan ere, nazioarteko lotura berriak "garrantzi estrategiko handia" izanen du eskualderako. Lufthansaren hegaldiek "Nafarroako enpresen lehiakortasuna hobetuko dute, eta turismo sektorearen garapenean ere lagunduko dute, Europako turismoaren irisgarritasuna erraztuz". Donejakue bidea eta sanferminak aipatu ditu zuzendariak, eta uste du airebide berriak turista gehiago erakarriko dituela.

Lehen hegazkina Iruñean lurreratzeko oraindik hilabete batzuk falta diren arren, jada bidaia txartelak salgai daude agentzietan eta LH.com webgunean. Adibidez, azaroaren 6ko hegaldia, Iruñetik Frankfurtera, 143,32 euroren truke saltzen da. Kontrako hegaldiak, berriz, 138, 64 euroren kostua du konpainiako webgunean. Hoffmannek adierazi duenez, Lufthansak Airbus A319 hegazkin "modernoak" erabiliko ditu ibilbide berrian, 138 bidaiarirentzako lekuarekin, eta bi motatako zerbitzuetan banatuta: Business eta Economy Class.

Nafarroako Gobernua ere pozik agertu da Lufthansaren erabakiarekin, eta eskerrak eman dizkio konpainiari Nafarroako merkatuan egindako apustuarengatik. Lurraldeari begirako apustu garrantzitsutzat jo du gobernuak: "Nazioarteko konektibitatea nafarren eskaera bat da, eta abian jarriko dugu Lufthansaren bidez", adierazi zuen Manu Aierdi Nafarroako Gobernuko lehendakariordeak, aurkezpen egunean. Hoffmannek, berriz, Sodena sozietate publikoaren lana goraipatu du, funtsezkoa izan delako ibilbide berria ezartzeko.

Orain dela hilabete inguru etorri ziren Lufthansa konpainiako ordezkariak Iruñera, eta Nafarroako Gobernuko arduradunekin eta hainbat enpresa publiko eta pribatutako ordezkariekin bilerak egin zituzten. "Herrialdea sustatzeko, tokiko enpresak sustatzeko eta turismoa erakartzeko aukera ezin hobeak daudela ikusi genuen, eta uste dugu apustu hau oso onuragarria izanen dela guztiontzat", adierazi du Hoffmannek.

Bidaiariek, gora

Ez da albiste on bakarra Noaingo aireportuarentzat. Iruñerriaren garapen geografiko, sozial eta ekonomikoarekin batera inauguratu zen 1972an aireportua. 2011n, berriz, terminal berria eraiki zuten. Inbertsio horrek urtean milioi bat bidaiari izateko ahalmena eman zion Noaingo aireportuari, baina krisi ekonomikoak gogor jo du azpiegitura hori, eta ez dira espero ziren kopuruak lortu. Nolanahi ere, egoera aldatu, eta garai latzak gainditzen ari da. 2017ko lehen seihilekoan, Noaingo aireportuan %9,1 hazi da bidaiarien kopurua. Denera, 80.728 bidaiarik erabili dute aireportua. Hegazkinen joan-etorriek ere % 8,9 egin dute gora, guztira 2.781 operazio izan baitira. Hegaldi berrieekin, gainera, nabarmen haziko da zirkulazioa.

2017-07-282017-07-27Albisteak, Iritzia, Nafarroa

Iritzia: Alde hemendik

Lohizune Amatria

Senegalen egon beharko zinateke. Alde hemendik! Nazkagarriak zarete!". Iruñeko Sarasate pasealekua jendez gainezka zegoen. Arratsaldeko bostak eta erdi, sanferminetako azken eguna. Postuak noiz jartzeko zain, saltzaile asko zeuden itzalean gordeta. Haien tartean ehunka pertsona geunden, Gazteluko plazara bidean. Kontrako norabidetik zetorren oihuak atzera begirarazi zidan, ordea. Semea eskutik helduta zeukala, gogor oldartzen ari zitzaion gizon bat han ziren saltzaileetako bati. Eta benetan lotsagarria zela pentsatu nuen.

Orduan entzun nuen eguneko lehen alde hemendik-a. Eta ez zitzaidan batere gustatu. Hitz horiek entzun behar izan zituenari ere imajinatzen dut ez zitzaizkiola gustatuko. Ezer ez esatea eta jaramonik ez egitea erabaki zuen hark. Ez da estrategia txarra. Okerrena da oraindik ere askotan entzungo dituztela hitz itsusiak, XXI. mendean horrelakorik gertatzen ez dela diogun bitartean.

Hala, Gazteluko plazara iritsi nintzen. Jendez gainezka zegoen plaza hori ere. Eta antzeko oihuak entzun nituen han ere: "Alde hemendik, utzi bakean!". Hitz horien helburua, baina, oso bestelakoa zen. Baita jende kopurua ere. Aurrekoan pertsona bakar bat ikusi nuen hitz horiekin saltzaileari oihu egiten; plazan, berriz, milaka pertsonak kantatu zuten. "Altsasukoak, askatu!". Injustizia baten aurrean, berriz ere; eta gure herriari egin dioten beste eraso bat salatzen, beste behin.

Esaldi berdinak, beraz, erabat ezberdinak diren bi egoeratarako balio izan zuen egun hartan. Guztiz arbuiagarria den jarrera bat irudikatu zuen lehendabizikoan; bigarrenean, berriz, lotsagarria den egoera, atxiloketa eta eskaera bat arbuiatzeko balio izan zuen.

Hitz hunkigarriekin amaitu zen Gazteluko plazako elkarretaratzea. Altsasuko gazteen gurasoek hitza hartu zuten momentuan, zirrara handia eragin zidan hotsak. Txalo zaparrada ere halakoa izan zen, eta berriro hitz berdinak aditu ziren plazan. "Alde hemendik, utzi bakean". Peñen pankartak, gainera, Que se vayan abestiaren doinuak lagunduta urrundu ziren plazako protestatik.

Horrela, salaketa hotsek musika dantzagarriari utzi zioten tokia. Festa ez da eteten sanferminetan. Baina aldarrikapenak ez ziren amaitu. Bat-batean, kolore askotako mazedonia kalejiraren ondoan nengoen, aniztasunak dakarkigun aberastasunaren alde dantzatzen ni ere.

Ehunka pertsona geunden momentu hartan plazan, Amerika, Asia eta Afrikako jantzi, abesti eta mugimenduekin erabat liluratuta. Hamaika kolorekoa iruditu zitzaidan orduan Iruñea, eta irekiagoa, gainera. Denbora gutxi pasa da lehendabiziko gertakaria jazo denetik, baina esperantzarik badagoela pentsatu nahi dut orain.

Arazoz beteta dago gure mundua, eta sanferminetan, bereziki, ia denak azaleratzen dira hirian. Krudeltasuna ageriagoa izaten ohi da, baita bizitzeko gogoa ere. Horien aurrean zer egin dezakedan erabakitzea egokitzen zait orain.

Emakumeenak oholtza eta hitza
2017-07-212017-07-20Albisteak, Gizartea, Nafarroa

Emakumeenak oholtza eta hitza

Edurne Elizondo

Aretoa hutsik dela ematen du, baina, bat-batean, ahots batek eman du agertokian gertatzen ari denaren berri. "Etorri baitzen mendebala, glorioso movimiento nazionala, nazi totala, eta Elizaren gurutzea, Elizaren nabala, gure aurrerapena suntsitu zuen hala, atzera berriz emakumea, deuseztatua, herbala". Oholtza gainean da aktoreetako bat, eta bi musikari haren atzean. Gitarrak eta perkusio kaxak ezarri dute Nagore Orbeltzu Lakostek errandako hitzen erritmoa, eta txaloekin ospatu dituzte ikus-entzuleentzako eserlekuetan tokia hartu duten gainerako aktoreek. Giro lasaia sumatzen da; intimoa; lagun artekoa. Atzean bada lana; taldea gaurko estreinaldira eraman duen bidea egiteko lana, hain zuzen ere: Harritik hazia izenburuko herri antzezlana aurkeztuko dute gaur, bihar eta etzi, 20:00etan, Berako kultur etxean. Emakumeenak dira han oholtza eta hitza. Orain arte isildutakoa loratu egin baita herrian.

Proiektua 2015eko udazkenean hasi zen mamitzen. Berako Euskara Batzordeak zerbait egin nahi zuen hizkuntzaren erabilera bultzatzeko, eta mahai gainean jarritako proposamenen artean zegoen antzerki lan bat prestatzea. Haren alde egin, eta batzordeak Ramon Albistur Marinen eta Esther Carrizo Carreteroren esku jarri zuen lana. Lehen urratsa izan zen antzezlanaren nondik norakoak adostea eta zehaztea: memoria historikoa lantzeko obra bat eginen zutela erabaki zuten, eta emakumeak izanen zirela protagonista; historia liburuetatik kanpo utzitako emakumeek hartuko zutela hitza, alegia.

Oinarriak finkatuta, hasierako ideiak garatzeko lana jarri zuten martxan. Batetik, antzerkia eta memoria historikoa ardatz izan zituzten hainbat tailer egin zituzten; bertzetik, Albistur Marin eta Carrizo Carretero hainbat historialarirekin bat egiten hasi ziren, baita artxiboak miatzen eta testigantzak jasotzen ere. Lan horrek guztiak gaur oholtzara igoko den taldea osatzea ekarri zuen: Bortzirietako, Irungo (Gipuzkoa) eta Iruñeko adin ezberdinetako jendeak egin du bat proiektuarekin; emakumeak gehienak.

Taldean diren gizonetako bat da Mikel Taberna Irazoki idazlea. Harena da testua, hain zuzen ere. Argi utzi du, halere, "talde lana" dagoela testu horren atzean. Esperientzia berria izan da Harritik hazia antzezlana prestatzeko egindakoa Taberna Irazokirentzat. Aktoreen eta taldeko gainerako kideen hartu-emanek osatu dituzte hark paperean jarritako hitzak. "Eta bizia hartu dute", nabarmendu du idazleak. "Testu hila" zena "bizi" ikusteko sentsazioa "ia magikotzat" jo du Taberna Irazokik. "Nik, bakarrik, ez nuke testu hau idatzi izanen".

Etorkizunerako asmoz

1936ko uztailaren 21ean sartu ziren erreketeak Beran. Gaurko egunez, alegia, duela 81 urte. 11 urteko neskatoa zen, urte hartan, Mikel Taberna Irazokiren ama. "Baserritik herrira jaitsi zen. Amarentzat sekulako kolpea izan zen kanpoko hainbertze jende ikustea herrian". Amak kontatutako pasadizoek Taberna Irazokiren interesa piztu izan dute beti. Eta isildutakoekin, kanporatutakoekin, errepresioa jasan zutenekin gizarteak duen zorra kitatzeko baliatu nahi izan du antzerkiak orain emandako aukera. "Bada garaia zer gertatu zen jakiteko, aitortzeko: hemen ere fusilatu zituztelako errepublikazaleak, eta hemendik ere kanporatu zituztelako familiak".

Harria bezain gogorra den iragan horri egin nahi dio so Beran prestatu duten antzezlanak, hain zuzen ere; harri artean etorkizun hobe baterako haziak erein ahal izateko, ordea. Horregatik, 1936ko gerra giroan hasten den obra horrek gaur egunera arteko bidaia egiten du, asmo jakin batekin: "Gogoeta piztu nahi dugu ikus-entzuleengan; jakin-mina piztu gertatu zenari buruz, ezagutzeko, zabaltzeko, ez ahazteko, eta, noski, ez errepikatzeko", azaldu du Taberna Irazokik.

Asmoa hori zelako erabaki zuen Araitz Bizkai Villanuevak proiektuarekin bat egitea. Obran protagonista nagusien artean bertze bat da musika, eta Bizkai Villanueva da sortzailea. Musikariak zuzenean ariko dira oholtza gainean, eta aktoreak, berriz, kantuan. Musikak ezartzen du kontakizunaren erritmoa. Obraren berri izan zuenean, halere, "zalantzak" izan zituen Bizkai Villanuevak, aitortu duenez. "Ez nuen sufrimendua adierazi nahi bakarrik, baina ohartu nintzen zauriak sendatzeko asmoz egindako lana zela, eta bat egin nuen". Kontent da hartutako erabakiarekin eta musikak hartu duen tokiarekin: "Taldeko kide guztiek dute musika barruan, eta txoko guztietatik ateratzen da obran".

Esther Carrizo Carreterorentzat, "benetako oparia" izan da aukera izatea Beran sortu den taldearekin lan egiteko. Adierazpen lana zuzendu du Carrizo Carreterok. Gorputzaren espresioa anitz landu dute prozesu osoan, eta balio izan du, urratsez urrats, Taberna Irazokik paperean jasotakoa modu batera edo bertzera moldatzeko. Bat-batekotasunak ere izan du bere pisua, taldeko kideek nabarmendu dutenez. "Egindako lan guztiak anitz irakatsi dit; Beran gertatutakoaz ikasi dut, bai eta hori baino anitzez gehiago ere. Esperientzia zoragarria izan da", erantsi du antzerkigileak.

Ikasi duten hori nabarmendu dute aktoreek ere. Denek. "Elkar elikatu dugu; denon artean bete dugu espazio bat, baina nork bere txokoa izan du espazio horretan ere. Hagitz aberasgarria izan da", erran du Maddi Irazoki Bertizek. Oholtzara igotzen diren aktoreetako bat da, bai eta lan plastikoaren egilea ere. Lehen esperientzia izan du Harritik hazia antzerkiaren esparruan, eta kontent da: "Esperientzia indartsua izan da; sekulako energia sortu da gure artean".

Emakumeen energia nabarmendu du Aitziber Almandoz Larraldek. Andreek obran duten presentziak erakarri zuen, hasieratik; emozioen bidez lan egiteko aukerak ere bai. "Emozioen eta gorputzaren hizkuntza erabili dugu, eta haren bidez egin dugu bidaia 1936ko gerratik egungo errealitatera ailegatu arte. Eta konturatu naiz gauzak ez direla hainbertze aldatu, bihotzak berdin sentitzen duela". Orain arteko lanak, gainera, "barruko emea" deskubritzeko eta azaleratzeko aukera eman diola erantsi du.

Amonari omenaldia

Nagore Orbeltzu Lakosterentzat, berriz, amona omentzeko aukera izan da Harritik hazia. Antzerkiaren mundua ez da berria irundarrarentzat, baina Beran sortutako obrak "barruan" zuen horri forma emateko parada eman dio: "Gerrari buruzkoa zela ikusita, emakumeek zuten indarra ikusita, amona etorri zitzaidan berehala burura, hark kontatutakoak. Ez ziren asko, baina beti hunkitu naute, eta beti sentitu dut egin behar niola omenaldi bat. Barruan zerbait nuela sentitzen nuen, nire eta amonaren arteko istorioak astintzen zidala barrua, eta lan honek eman dit aukera hori ateratzeko".

Irungoa da Ainara Maia Urroz ere; gustura da orain arte egindako bidearekin. Gerardo Ros Etxague ere bai. Iruñekoa da, eta lagun baten eskutik ailegatu zen taldera. "Lagunak utzi, eta nik hemen jarraitzen dut". Ez da damutu. Manex Zapiain Abuini, berriz, amak eman zion prestatzen ari ziren obraren berri. "Antzerkia ikasten ari naiz, eta bat egin nuen". Ez da familiako kide bakarra. Eneritz arreba eta hainbat lehengusu eta lehengusina ditu taldeko kide: Kemen Ruiz Zapiain eta Ekhiñe eta Axuri Zapiain Arlegi ahizpak, hain zuzen ere.

Azken hori da taldeko kiderik gazteena. Bederatzi urte baino ez ditu. Oroitzen da hasieran sentitu zuen lotsarekin, baina haren arrastorik ez da jada. Eta kontent da aktorea. Ekhiñe ahizpa ere bai. Ikasitakoen artean, bi gauza nabarmendu ditu: "Batetik, herrian gertatu zirenen berri izan dut; ez nituen ezagutzen, eta uste dut jakin behar dugula gure herrian zer gertatu zen. Bertzetik, ikasi dut antzerkia ez dela bakarrik paper batean idatzitakoa ikastea eta erratea".

Oihane Zelaieta Lazkano eta Eugenia Arriola Altzugarai ere kontent dira esperientziarekin. Arriola Altzugaraik euskara ere ikasten ari dela nabarmendu du. Berako Euskara Batzordeko kide da Arantza Zubieta Otxoteko, hain zuzen ere, bai eta taldeko kide ere. "Batzordekoa izanda, parte hartu behar nuela uste nuen. Hasieran kosta egin zitzaidan anitz, eta uztekotan egon nintzen, baina gai izan naiz, azkenean. Lehen aldiz paperari begiratu gabe aritu nintzenean, sekulakoa izan zen sentsazioa!".

Emakumeen indarra aipatu du Zubieta Otxotekok, bertze behin. Eta agerikoa da indar horren eragina; oholtza gainean bertze elementu bat bilakatzen da, ia. Ukitu arte, ia. Indar hori lagun izan dute Lizar Elexpuru Mitxelenak eta Eneritz Zapiain Abuinek. Horixe nabarmendu dute: hasierako lotsak bazter utzi dituztela taldeko giroa lagun.

Denen artean osatutako proiektua dela berretsi du Ramon Albistur Marin zuzendariak, eta denen lana eskertu du. Entsegua ez da amaitu. Aktoreek eta musikariek beren tokia hartu dute, berriz ere, oholtza gainean. "Adi, emakumea, orain da tenorea, jaiki!", oihukatu dute. Ozen. Indarrez.

Erein dute hazia. "Lur azpiko hazi iraunkor zabala, sekula inoiz galduko ez den sumendi naturala". Harriak ere lore bilakatu nahi dituzte Berako herri antzezlana prestatu duten kideek. Gaur dute lehen saioa, 20:00etan, kultur etxean. Harritik hazia.

Han hondarra eta hemen kazkabarra
2017-07-212017-07-20Aisialdia, Albisteak, Gizartea, Nafarroa

Han hondarra eta hemen kazkabarra

Edurne Elizondo

Muztioa nahi duela erran du. Ez daki zer den, inoiz ez baitu hartu, orain arte. Baina gustura edan du. Igerilekua maite du gehien, nabarmendu duenez. Kontent dela erantsi du, eta karrikara joan da, bizikleta hartuta, lagunekin jolastera. Said Mohamed Salek sahararra da, 10 urte ditu, eta lehendabiziko aldiz etorri da Nafarroara, uda pasatzera. 12 urteko Walda anaia ere herrialdean da, eta, haiekin batera, 11 urteko Brahim Alisalem. Denera, 115 gaztetxo saharar etorri dira aurten Nafarroara, udan, ANAS elkartearen bidez.

Harrera familia dira Itxaso eta Amaia Antoñana ahizpak. Roberto del Cura bikotekide du azken horrek, eta beren etxean hartu dute Brahim Alisalem, Berriozarren. 2013. urtetik badute haren familiarekin harremana. Etxe dituzten kanpalekuak ere ezagutzen dituzte, hainbat aldiz joan baitira. Itxaso Antoñana izan zen bidaia egiten lehena, 2010. urtean. 16 urte bertzerik ez zuen, orduan. Ahizparekin egin zuen bide bera, gero, bertze hainbat aldiz. "Lehendabizikoz abenduan egon ginen; orduan, gogorra izan zen honat itzuli eta Eguberriak bizitzea, besta horiek duten kontsumo guztiarekin", gogoratu du Itxaso Antoñanak.

Aste Santuan ere joan izan dira Antoñana ahizpak kanpalekuetara, eta orduan ezagutu zuten, biek nabarmendu dutenez, basamortuko egunerokoa bere gordinean. "Beroa ikaragarria da; ez dago deus egiterik; ez dute deus, eta kanpoko laguntzaren menpe dira; gure egunerokoarekin alderatuta, kolpea latza da", aitortu du Amaia Antoñanak. Haurren aurtengo bidaian gertatutakoak balio du kanpalekuen eta Nafarroaren artean dagoen aldea irudikatzeko: hondar ekaitz batek agurtu zituen haurrak; eta kazkabarrak egin zien, hemen, ongi-etorria.

Ez dute deus, baina dena partekatzeko prest dira. "Guk ere familia dugu han", nabarmendu dute Antoñana ahizpek. Udan haurrak hartzea familia harreman hori lantzen jarraitzeko aukera bat da haientzat. Izaskun Villanuevak ere horixe sentitzen du. Familia osatzen ari direla. "Aita egon izan da kanpalekuetan; aurten itzultzeko asmoa du, eta neba harekin joanen da; ni ere bai, aukera badut", azaldu du. Said Mohamed Salek etxean du Villanuevak.

Haur sahararrak abuztu bukaera bitarte egonen dira Nafarroan; denera, bi hilabete. Kanpalekuetako errealitatea gertutik ezagutu eta gero, Antoñana ahizpek argi dute udan handik ateratzeko aukera izatea "gauza handia" dela haurrontzat. "Familiek ere eskertzen dute". Nafarroako Parlamentuak laguntza eman dio ANAS elkarteari, azken urteotan. Ekainaren 30ean, erakunde horren egoitzan egin zieten harrera, hain zuzen, haurrei eta beren harrera familiei. Berriozarren, udalak ere laguntzen duela nabarmendu dute Antoñana ahizpek eta Villanuevak. Harrera familia gabe gelditu diren hainbat haur udalak utzitako etxebizitza batean dira, adibidez, hainbat begiralek lagunduta.

Said eta Walda Mohamed Salek anaien ama ere begirale lanetan ari da egunotan, Jakan (Aragoi, Espainia). "Harekin asko hitz egiteko aukera izan dugu; familientzat ez da erraza beren seme-alabak ezagutzen ez dituzten pertsonen esku uztea; lasaitua hartzen dute gurekin hitz egiteko eta gu ezagutzeko aukera dutenean", azaldu du Villanuevak.

Uda, gainera, oinarrizko mediku azterketa egiteko baliatzen dute haur sahararrek. "Pediatrarengana joateko aukera dute, gizarte segurantzaren bidez; bestalde, hainbat dentistak eta optikok ere parte hartzen dute proiektuan, eta doan egiten dituzte azterketak", azaldu du Itxaso Antoñanak.

Oztopoen gainetik

Helburu nagusia, halere, haurrek disfrutatzea dela argi dute harrera familiek. Basamortuko eta kanpalekuetako errealitatea, tarte batez, behintzat, atzean uzteko aukera izan dezatela. Eguneroko martxa ez da beti erraza, baina merezi duela zalantzarik ez du Amaia Antoñanak: "Lehen egunak zailak dira, baina pixkanaka-pixkanaka ohitzen dira, eta kontent dira".

Hizkuntza, hasieran, oztopo bilakatzen dela aitortu dute harrera familiek. Kanpalekuetan gaztelaniaz egiten ikasten dute haurrek, baina denak ez dira berdin moldatzen. "Waldak, adibidez, Saidek baino hobeki egiten du; kontua da Said ez dela ikasten ahalegintzen, eta anaia erabiltzen du itzultzaile gisa", erran du Villanuevak. Horregatik, nork bere harrera familia du. "Egun osoa ematen dute elkarrekin, baina nork bere etxean egiten du lo". Hizkuntzaren mugak erraz gainditzen dituzte haurrek, dena den. "Badakite nahi dutena nola azaldu", nabarmendu du Villanuevak.

Ez dute hitz egiteko gogo handirik, baina pozik direla berretsi dute haur sahararrek. Nahiago dute elkarrekin jolastu. Aurrean ez direnean, Amaia Antoñanak aitortu du harrituta dagoela Brahim Alisalemek jaten duen fruta kopuruarekin. "Izugarri gustatzen zaio!". Villanuevak erantsi du Said Mohamed Salekek ere biziki gustuko duela fruta. "Beti dago jateko prest!". "Kanpalekuetan ez dutena gustura jaten dute", erantsi du Itxaso Antoñanak. Kanpalekuetan gogorra da egunerokoa; uda amaitzen denean, halere, haur sahararrak kontent itzultzen dira. "Haurrok ez daude bakarrik; kontent itzultzen dira familiarengana", nabarmendu du Itxaso Antoñanak. Oraindik badute igerilekuaz gozatzeko denbora. Hilabete, hondarrera itzuli arte.

Leihoa zabaldu, izarrei so egiteko
2017-07-212017-07-20Aisialdia, Albisteak, Ekonomia, Gizartea, Nafarroa

Leihoa zabaldu, izarrei so egiteko

Kattalin Barber

Esparru guztietan, Lerin izarren herri bihurtuko dugu". Consuelo Otxoa Leringo alkatearen hitzak dira. Bada oporrak pasatzeko lekua zeruaren kalitatearen arabera aukeratzen duenik, eta hilaren 26tik 30era Lerin Tierra Estrella (Lerin Izar Lurra) izenburuko jardunaldiak eginen dituzte herrian, izarrak behatzeko eta astroturismoa sustatzeko. Zeruak eskaintzen duen gaueko ikuskizunaz gozatzeko, baldintza egokiak dituzten tokiak bilatzen ditu astronomia zaletasun duenak, eta Lerin herria turismo mota horrekin bat egin nahian dabil.

Teresa Cruz Sanchez lerindarraren ideia izan zen. Andaluziako (Espainia) Descubre fundazioaren elkarteko zuzendaria da Cruz; zientziaren dibulgazioa du helburu erakundeak. Leringo alkateari proposamena helarazi zion: "Niri inoiz ez zitzaidan bururatuko horrelako zerbait antolatzea, baina ideia ezin hobea izan da", esan du. Erantsi duenez, Iruñeko Planetarioan lan egiten duen Fernando Jauregi astrofisikoarekin harremanetan jarri ziren jardunaldien nondik norakoak zehazteko, eta lanari ekin zioten. "Leringo zerua oso egokia da izarrak ikusteko. Batetik, gainerako herriak distantzia handira daudelako, eta, bestetik, industrialdea txikia delako. Zeru ona dugu izarrak behatzeko".

Starlight Fundazioak ematen duen ziurtagiria lortzen saiatuko dira, ondorioz, Lerinen. Ziurtagiri horrek leku batean zeruaren kalitatea bikaina dela egiaztatzen du. Horren bidez, nolabait, Lerin babestutako eremua dela azalduko lukete, argi kutsadurarik gabekoa, alegia. Behin eskuratuta, turismo mota horretako erreferenteetako bat bihurtzeko bidean legoke Lerin. Otxoak jakinarazi duenez, orain dela urte batzuk herriko argiztapen publikoaren zati bat aldatu zuten gutxiago kutsatzeko. "Oraindik baditugu argi kutsadura duten hainbat eremu, baina murriztea da gure helburua". Izarrak behatzeko toki egokia izatea eta zeru iluna izatea dute helburu.

Ekinaldiak harrera "ezin hobea" izan du herrian, eta hainbat elkarte eta kolektibo ari dira udalarekin elkarlanean. "Onura ekarriko digu guztioi, ondare handia dugulako herrian, eta sustatuko dugulako", azaldu du Otxoak.

Iruñeko Planetarioko astrofisikari Fernando Jauregi ere astroturismoaren abantailaz mintzatu da: "Kalitatezko turismoa da, eta gauez egiten denez, turistek leku horretan afaldu, lo egin eta gosaldu beharko dute". Haren hitzetan, "ingurumenarekiko sentsibilitate eta ardura berezia duten pertsonak" erakartzen ditu izarren turismoak.

Zeru iluna maite dute astronomoek eta izarren zaleek, herri eta hirietan dauden kaleko argiek behatu nahi dituzten izarrak ezkutatzen dituztelako. Arazo nagusietako bat argi kutsadura da. "Arazoa da kaleko argi askok, gainera, lurrean dagoena argitu beharrean, zerua argitzen dutela", azaldu du Jauregik. Argi kutsadura murriztea ez da hain zaila, haren ustez, baina udalek erabakiak hartu behar dituztela zehaztu du. "Energia xahutzen ari gara, eta argiaren inguruko hezkuntza eta sentsibilizazioa beharrezkoa da argi kutsadurari aurre egiteko".

Astrofisikariak adierazi duenez, Erronkarin ere sustatu nahi dituzte astronomia eta turismoa, eta hantxe ari da lanean Iruñeko Planetarioa Nafarroako Gobernuarekin batera, Europako proiektu bati esker. "Zehazki, Larra-Belagua astronomoentzako gune bilakatu nahi dugu".

Egitasmoak helburu bikoitza du: turistikoa, batetik, eta zientifikoa, bestetik. Lehen neurketak Larra-Belaguan egin dituzte. Jauregik jakinarazi duenez, Leringo zerua ere egokia da izarrak behatzeko. "Argi dago ez dela onena, baina interesgarria da horrelako ekinaldiak bultzatzea". Gutxika-gutxika astroturismoa gehiago bultzatzen ari dela nabarmendu du, eta baliabide "on eta interesgarritzat" jo du.

Errepikatzeko asmoz

Izarrei so egitera deitu du Otxoak. Baina horrez gain, herriko produktuei eta zerbitzuei bultzada eman nahi diete jardunaldien bidez. "Esan dezaket Lerinek dituen aukerak berriz ezagutzen ari naizela", esan du Otxoak. Besteak beste, herriko elikagaien dastatzea eginen da jardunaldietan. "Dugunari duen balioa eman nahi diogu". Hilaren 26tik 30era gauero behaketa astronomikoa eginen dute, 23:00etan, eta egunez, berriz, hitzaldiak eginen dituzte hainbat astronomok; txikientzako jarduerak eginen dituzte, halaber, izarrei lotuta, betiere.

Lehen aldiz antolatu dute ekinaldia, baina urtero errepikatzea gustatuko litzaioke Otxoari: "Lan handia egiten ari gara". Urtez urte finkatzea, eta Lerin izarrak behatzeko toki aproposago bilakatzeko urratsak egitea da orain erronka.

2017-07-212017-07-20Albisteak, Iritzia, Nafarroa

Iritzia: Ez ditut maite sanferminak

Saioa Alkaiza
Demagun zure etxetik ateratzen zarela eta goizeko 07:00ak baino ez direla. Demagun, gainera, mozkorrez beteta dagoen kale bati aurre egin behar diozula, The Walking Dead telesaileko kapitulu batean nola, zonbiak ezker eta eskuin saihestuz...

Muskildak aurkitu du itzultzeko bidea
2017-07-142017-07-13Albisteak, Gizartea, Nafarroa

Muskildak aurkitu du itzultzeko bidea

Edurne Elizondo

Zorionak, badugu zer ospatu!". Muskildak hamaika tokitako bisitariak hartzen ditu, egunero; inguruko herrietatik ailegatu direnen ahotik jaso ditu Ione Villanuevak zorion mezurik gehienak, halere. "Gurea ere bada Muskilda", erran dio Ezkarozeko herritar batek. "Ezkarozetik eta Itzaltzutik etortzen dira erromerian, baina Muskilda, berez, Otsagabiko herriarena da", zehaztu du Villanuevak.

Muskilda bere sentitzeko arrazoiak ez ditu faltan Villanuevak. "Hemen jaio nintzen, eta hemen bizi izan naiz, 18 urte bete arte". 60 ditu egun. Etxea badu Otsagabian, baina egunero egiten du Muskildarako bidea. Baseliza eta ondoko etxea zaintzen ditu. "Ama izan zen azken serora; azaroan hil zen, 98 urterekin. Aita Muskildako ermitazaina izan zen; ama ezagutu, eta ezkondu egin ziren. Hemen gelditu ziren, baseliza zaintzen. Nebak eta biok etxe izan dugu txoko hau".

Horregatik, Iruñeko Artzapezpikutzak baseliza, ondoko etxea eta inguruko lurrak bere izenean erregistratu zituela jakin zuenean, zimikoa sentitu zuen Villanuevak bihotzean. Eta orain, epaileak ondare hori Otsagabiko herriarena dela ebatzi eta gero, lasaitua hartu du, berriz ere. "Kendu zigutena itzuli digutela sentitu dut". Artzapezpikutzak badu helegitea aurkezteko aukera; hilaren 28a izanen du urrats hori egiteko azken eguna. Bizilagunen zorion mezuak, halere, kontent hartu ditu Villanuevak. Zer ospatu baduela argi du.

XII. mendekoa da Muskildako baseliza. Iruñeko Artzapezpikutzak 1999. urteko azaroan erregistratu zuen bere izenean. 1998. urtean Espainiako Gobernuak Hipoteka Legean egindako aldaketa baliatu zuen horretarako. 1946. urteko legea moldatu zuen PPko Jose Maria Aznarren gobernuak 1998an, hain zuzen ere. 1946ko legeari esker, hamaika toki immatrikulatu zituen Elizak, eta 1998an moldatu eta gero, gurtzarako lekuak ere bere izenean jartzen hasi zen. Otsagabian, 2007. urtean jakin zuten Elizak beretzat hartu zuela Muskildako baseliza. "Prentsan irakurri genuen ondarearekin gertatzen ari zena; orduan ohartu ginen herrian jazotakoaz", gogoratu du Juan Miguel Tohane Otsagabiko alkateak.

2007an, Ondarearen Defentsarako Plataformak egindako lanari esker hasi ziren herritarrak errealitateaz jabetzen. Immatrikulazioen berri eman zuten elkarteko kideek, eta jada hamar urte bete dituen bidea hasi zuten: Elizak bere izenean erregistratutako guztia ezagutzea hartu dute xede, bai eta hori guztia herritarrei itzultzea ere. "Epe luzerako borroka da gurea", erran du Ondarearen Defentsarako Plataformako kide eta bultzatzaile Jose Mari Esparzak. Ontzat jo du Otsagabiko Udalaren aldeko sententzia, baina argi utzi du elkarteak "konponbide orokor bat" bilatzen duela, Elizak bere esku hartutako ondare guztia itzul dezan.

"Auzolan juridikoa"

Otsagabiko Udalak 2012. urtean erabaki zuen epaitegietara jotzea Muskilda berreskuratzeko. "Saiatu ginen Artzapezpikutzako arduradunekin negoziatzen; hainbat bilera egin zituen udalak haiekin, baina ez zen arazoa konpontzeko modurik izan", azaldu du alkateak.

2014ko irailean egin zuten epaiketa, azkenean, Agoizko auzitegian. Otsagabiko Udalaren abokatu Ana Clara Villanuevak, bertzeak bertze, zuzenbidearen historialari Roldan Jimenok egindako txostena baliatu zuen Muskilda herritarrena dela erakusteko. "Oso harro nago egindako lanaz; epaileak kontuan hartu du, sententziak agerian utzi duenez", erran du Jimenok.

Jimenok, halere, Muskilda Otsagabiko herritarrena dela erakusteko egindako "auzolan juridikoa" nabarmendu du. Izan ere, lagun izan ditu Peio Monteano historialaria, Otsagabiko Udaleko idazkari izandako Carlos Hernandez eta Ione Villanueva bera. Muskildako zaintzaileak urte luzez artxiboetan egindako lanaren emaitza jaso du Roldanek bere txostena osatzeko. "Bizitza osoa eman dut toki hau zaintzen, eta gustuko izan dut beti Muskildari buruzko informazioa bilatzea; aurkitu ditudan agiri guztiek agerian utzi dute baseliza otsagabiarrena dela, eta Elizak inoiz ez duela bere funtzionamenduan esku hartu", azaldu du Villanuevak.

XVII. mendekoak ekarri ditu Muskildako zaintzaileak gogora. Orduan, orain bezala, baseliza bereganatu nahi izan zuen Elizak. "Ez zuen lortu; XVII. mendekoak dira baselizan egindako moldaketa nagusiak, eta herritarrek erretaulan, ateetan eta abarretan zehaztu zuten lanak Otsagabiak egin zituela".

Harrotasunez mintzo da Villanueva Muskildari buruz. Oroitu da haurtzaroko negu gogorrekin. "Anitzetan gelditzen ginen eskolara joan gabe". Izan ere, oinez egiten zuten baseliza ondoko etxetik Otsagabiko ikastetxerako bidea. Kilometro eta erdi eskasekoa da, baina elurrak zailtzen zuen paseoa. "Azkenean, herrikoa zen hezkuntzako ikuskatzaile bati esker, Iruñera joateko beka jaso genuen nebak eta biok, eta han izan ginen batxilergora arte".

Villanuevak Muskildara itzultzea erabaki zuen gero. "Eta ez naiz damutzen; mundu osoko jendea ezagutu dut hemen; hau bezalako unibertsitaterik ez da". Duela 40 urte inguru errepidea egin zuten herritik Muskildaraino. Hala eta guztiz ere, baseliza ondoko etxean gelditzea nahiago izaten du Villanuevak anitzetan. Han du bere txokoa; han du bere benetako etxea.

Artzapezpikutzak helegitea aurkeztuko duela uste du Villanuevak. Jimenok ere bai. Hala ere, Agoizko epailearen sententzia "oso sendoa" dela uste du historialariak, eta zaila izanen dela ebazpen horretan jasotakoei buelta ematea. Jimenok nabarmendu du Muskilda otsagabiarrena dela argi uzten dutela gordetako agiriek. "Botere laikotik eta Elizatik baselizara egindako bisiten inguruko agirietan Muskilda herriarena dela zehazten da; XIX. mendean, halaber, Muskilda mendia eta hango baseliza Otsagabiarenak direla jaso zuten". Herriaren aldeko oraingo sententziak "bide bat" zabaltzeko balioko duela espero du historialariak. Immatrikulazioen auzia herriz herri aztertu beharreko gaia dela erantsi du, halere, tokian tokiko errealitatea aldatzen delako.

Ia 1.100 eraikin

Otsagabiko Udalaren aldeko sententziak orain arteko jurisprudentzia aldatzeko balioko duela espero du Jose Mari Esparzak ere. Berretsi du, halere, herriz herriko konponbideak bilatzea ez dela Ondarearen Defentsarako Plataformaren lehentasuna. Txalotu du otsagabiarren eta auzitara jo duten bertzeen ahalegina, baina argi du auziak ixteko konponbide orokorra behar duela.

Nafarroan, 1998tik 2007ra, ia 1.100 eraikin erregistratu ditu Elizak bere izenean. Nafarroako Parlamentuak emandako datuak dira horiek, Ondarearen Defentsarako Plataformak eskatuta. "Bizkaian, Gipuzkoan eta Araban beste 525 bereganatu ditu Elizak; beste daturik ez da", azaldu du Esparzak. Erantsi du Espainiako Gobernuak konpromisoa hartu duela immatrikulatutako eraikin guztien zerrenda ezagutarazteko. Beteko duela espero du.

Orain arte legean gertatu diren aldaketen eskutik egindako urratsak jarri ditu Esparzak mahai gainean. "1998an, PPk aldatu zuen 1946ko legea; eta alderdi berak aldatu behar izan du 1998koa ere, onartezina zelako", azaldu du.

Azken aldaketa horren eskutik Elizak jada ez duela "nahi duena" egiteko modurik nabarmendu du Esparzak. Baina ez du hori nahikotzat jo. Salatu du, gainera, "PSOEren jarreraren erruz" ez dela lortu immatrikulazioei bidea eman dien legea konstituzioaren aurkakotzat jotzea. "Horrek nolabaiteko amnistia izan du ondorio; galdu dugu Elizak orain arte bereganatutakoa kolpe batez berreskuratzeko aukera".

Lanean jarraitzeko bertzelako bideak badirela argi du Ezparzak, hala ere. Elizaren "hipokrisiaren" adierazgarri den jokabide bat aipatu du, adibidez: "Eraikinak bereganatzen ditu; alokatzen ahal ditu, hipotekatu edo saldu; baina konpontzeko lanak erakunde publikoek egin behar dituzte". Udalak egoera kaskarrean diren eraikinen inguruan esku hartzen hasten badira, Elizak "arazo handi bat" izan dezakeela uste du Esparzak.

Lanean jarraitzeko konpromisoa berretsi du plataformak. Iaz, Recuperando koordinakundea sortu zuen gisako hamaika elkarterekin batera. Elizari hartutakoa itzultzeko eskatzen jarraituko dute. Elkarrekin, eta ozen. Muskildan bezala, herrialde osoan.

Etxea teilatutik hasi dutelako
2017-07-142017-07-13Albisteak, Gizartea, Ingurunea, Nafarroa

Etxea teilatutik hasi dutelako

Edurne Elizondo

Ega Bizirik taldeak behin eta berriz eskatutakoa eginen du Nafarroako Gobernuak, azkenean: Lokiz mendilerroko akuiferoak duen gaitasuna argitzeko ikerketa jarri du martxan, eta, haren barruan, probako ponpatzea eginen du, datorren abuztuaren 1etik aurrera. Zehazki, Antzin eta Mendazako putzuetan eginen dituzte probak. Agorraldi garaiak goia jotzen ohi du abuztuan. Gobernuak azaldu duenez, "etxe independente bat" kontratatu du ikerketa egiteko; Mendazan 175 litro ur ponpatuko dute segundoero, eta Antzingoan, berriz, 75. Abuztuan eta irailean datuak jaso eta aztertu eta gero, ondorioak abendurako izatea espero du gobernuak.

Azken urteotan, kezkaz egin diote so Egari Murietako, Antzingo eta Egaibarreko bertze hainbat herritako bizilagunek, udan. Montejurrako mankomunitateak Lokiz mendizerrako akuiferoak baliatzen ditu eskualde hori hornitzeko. 1985. urtetik ari dira Antzingo putzua ustiatzen; 2005etik, berriz, Mendazakoa. Ega ibaiari eragin dio egoera horrek, eta, udan batez ere, hainbat iturri lehortu direla salatu izan du Ega Bizirik plataformak; nekez eusten ahal diola ibaiak emari ekologikoari urteko hilabeterik beroenetan.

Kezka horrek gora egin du azken urteotan, Montejurrako mankomunitateak Ebroko Ur Konfederazioari orain artekoaren bikoitza ustiatzeko eskaera egin eta gero. Proiektu horri bidea emateko, Ugep udalerriz gaindiko eragina duen planaren figura erabili zuen Nafarroako Gobernuak, 2011. urtean. Geroztik, ur gehiago atera ahal izateko lanak egiten aritu da Montejurrako mankomunitatea, kontuan hartu gabe Ega Bizirik taldekoen salaketak eta hainbat adituk Lokiz mendizerrako akuiferoen egoera kaskarraz ohartarazteko egindako txostenak.

Egoera hori aldatu egin zen urte hasieran, Sustrai Erakuntza fundazioak eta Antzin eta Murietako udalek aurkeztutako helegitea aintzat hartu baitzuen Espainiako Auzitegi Gorenak, eta, ondorioz, bertan behera utzi zuen proiektua, ez zuelako Ebroko Ur Konfederazioak lanak hasi aurretik egin beharreko txostena. Erakunde horren baimena jaso gabe hasi zituzten obrak. "Oraintxe, lanak geldirik dira, eta hori ona da", nabarmendu du Ega Bizirik plataformako Felipe Ajonak.

Ajonak ontzat jo du, halaber, Nafarroako Gobernuak akuiferoaren gaitasunari buruzko ikerketa martxan jarri izana. "2013. urtetik ari gara hori eskatzen; etxea teilatutik hasi zuten, akuiferoari buruzko inolako ikerketarik egin gabe", gogoratu du Antzingoak. UPNko agintariek ez zuten egin; oraingo gobernua babesten duten taldeek, ordea, akordio programatikoan jaso zuten ikerketa hori egiteko konpromisoa, eta, azkenean, ari dira betetzen. Jarraipen batzordea osatu dute, prozesuan eginen dituzten urratsen berri izateko. "Lehendabiziko bilera egin dugu; gobernuak azaldu digu Etipsa izeneko etxeak eginen duela ikerketa", azaldu du Ajonak.

Emari ekologikoa

Ega Bizirik plataformarekin batera, gobernuak berak, Montejurrako mankomunitateak, Egaibarreko ureztatzaileen mankomunitateak eta Ebroko Ur Konfederazioak osatzen dute jarraipen batzordea. Urrian eginen dute bat, berriz ere, probako ponpatzeak egin eta gero, alegia. "Proba horietan jasotako datuen inguruko ondorioak, berriz, abenduan jakinaraziko dizkigute", erantsi du Ega Bizirik taldeko kideak.

Nafarroako Gobernuak martxan jarritako ikerketa "beharrezkoa" dela argi du Ajonak; ez du nahikotzat jo, ordea. "Babes bereziko eremua da gurea, eta horrek eskatzen du Egaren emari ekologikoari buruzko ikerketa egitea", nabarmendu du. Gobernuak orain hasitako prozesuak, halere, ez du horrelakorik egitea jasotzen. Ondorioz, Ega Bizirik plataformako kideak aztertzen ari dira gisa horretako ikerketa bat beren kabuz eskatzeko eta egiteko aukera.

Ez litzateke lehendabizikoa izanen. Lokiz mendizerrako akuiferoa babesteko hasitako bidean, EHUko irakasle Iñaki Antieguedadi eta Ane Zabaletari Ega arroko ur fluxuen inguruko lana eskatu die Ega Bizirik plataformak, aurretik. Lan horren emaitzak "kezkagarritzat" jo zituen Ajonak, aurkeztu zituztenean. Izan ere, txosten horren arabera, Antzin herritik behera, Ega ibaiaren ur emariak behera egiteko joera du, akuiferotik gero eta ur gutxiago jasotzen duelako ibaiak tarte horretan. Santikurutze Kanpezutik (Araba) Antzin herrira, ibaiak ematen dio akuiferoari; Antzin herritik Murietara, berriz, akuiferoak ematen dio ura ibaiari. "Putzuak egin eta gero eta gehiago kentzen badiote, ordea, nekez lortuko luke akuiferoak ibaiak behar duena ematea", ohartarazi du Ajonak.

Egaren eta Lokiz mendizerrako akuiferoaren geroa nolakoa izanen den zehazteko, "hagitz garrantzitsutzat" jo du Ega Bizirik taldeko kideak oraingo unea; batetik, akuiferoa gehiago ustiatzeko putzuak egiteko lanak geldirik direlako, eta, bertzetik, gobernua ari delako egiten hainbertze aldiz eskatutako ikerketa lana. Montejurrako mankomunitateak ez duela amore eman argi utzi du Felipe Ajonak, hala ere. Izan ere, 2017-2019rako inbertsio publikoen planean jaso ditu putzuen inguruko lanak. "Udalerriz gaindiko eragina duen plana bertan behera utzi eta gero, bi aukera ditu Montejurrako mankomunitateak; berriz ere egitea da lehena, eta bertzea, berriz, obraz obra aurkeztea proiektua. Argi dago ez duela proiektua bazter uzteko inolako asmorik", salatu du Ajonak.

Lanean jarraitzeko beharra nabarmendu du Ega Bizirik taldeko kideak, ondorioz. Nafarroako Gobernuaren ikerketak zabaldutako bidea baliatzeko prest agertu da, baina argi utzi du ezin dutela geldirik egon. Presioa egiten jarraitu behar dutela. "Orain arte egindako urratsek agerian utzi dute kalte baino ez duela egiten proiektuak; legez kanpo aritu dira lanak egiten, baimenik gabe", erran du Ajonak. Etxeari oinarri sendo bat emateko ordua dela erantsi du.