Edurne Elizondo
Goiz ailegatu da, ez baitu tokirik gabe gelditu nahi. Adituek errateko dutena entzuteko irrikan da. Gaiak, halere, sekreturik ez du Maria Petra Mikeleiz Landarentzat: zahartzeari buruz gogoeta egiteko antolatu dute jardunaldia Ezkarozen...

Edurne Elizondo

Piztu dituzte argi zuziak. Batukada osatzen duten emakumeak jarri dira manifestazioaren buruan. Ez dago pankartarik. Beltzez jantzita daude denak; estali dute aurpegia. Antolatzaileek hartu dute hitza, protesta hasi baino lehen. "Emakumeak, transak eta bollerak aurrean; haiek dira protagonista; gizonak jar daitezela atzean", eskatu dute Farrukas kolektiboko bi kidek. 23:10 dira, eta, hainbat segundoz, erabateko isiltasunak hartu du San Frantzisko plaza. Batukadako danborren hotsak giroa soinuz bete duen arte. Hasi da manifestazioa. Karrikan da, bertze behin, indarkeria matxisten aurkako sanferminen aurreko aldarria. Ozen oihukatu dute: "Heteropatriarkatuari intsumisioa!".

Amorruak eragindako manifestazioa da, neurri handi batean, Farrukas kolektiboak antolatutakoa. Laugarrenez egin zuten, joan den astearte gauean. Sanferminetan gertatzen diren eraso matxisten aurka, autodefentsa feministaren aldeko aldarri ozena egin zuten parte hartzaileek, Iruñeko Alde Zaharreko karriketan.

San Frantzisko plazatik abiatu zen protesta. 23:00etan zen hastekoa, baina ordu erdi lehenago ere bazen jendea, zain. Emakume gazteak ziren gehienak. Urduri ziren, protesta hasteko gogoz. Karrikak hartzeko prest, eta beldurrik gabe. Elkarri babesa ematen. Plazatik San Nikolas karrikara jo zuen manifestazioak, eta kaleko alde batean eta bertzean diren tabernetako ateetan protestari so zirenen aurrean, "Kaleak, gauak gureak dira" oihukatu zuten parte hartzaileek. Ehunka ziren, eta gai izan ziren beren ahotsak Alde Zaharreko bertze edozein soinuren gainetik entzunarazteko. Emakumeen oihuek Alde Zaharra isildu zuten.

Gazteluko plazatik Xabier karrikara hartu zuen bidea protestak, eta Caldereria karrikatik, berriz, Nabarreria plazarantz. Ibilbide guztian, manifestazioan bat egin zutenek argi utzi zuten ez direla prest eraso sexistak onartzeko. "Bat ukitzen badute, denak ukitzen gaituzte", esan zuten behin eta berriz.

Pankartarik ez zen astearteko manifestazioan, baina nork bere kartela egin eta erakutsi zuen Farrukas taldeak antolatutako protestan. Pentsatzen dut, erantzuten dut, beraz, enbarazu egiten dut leloa irakur zitekeen haietako batean. Autodefentsa feministaren bidetik, hain zuzen ere, intsumiso izateko mezua zabaldu zuten antolatzaileek eta manifestariek; heteropatriarkatuaren arauak apurtzeko beharra jarri zuten mahai gainean, gauez egindako bidean.

Pankarta Nabarrerian

Nabarreria plazan, manifestazioa gelditu egin zen, une batez. Etxe baten teilatua argitu zen hainbat pertsonak bengalak piztu eta gero, eta gora egin zuen manifestazioko lelo nagusia zabaltzeko bolumenak: "Gora borroka feminista!". Txalo artean hartu zuten Nabarreria karrikako alde batetik bertzera zintzilikatu zuten pankarta handia. Autodefentsa feminista leloa idatzia zuen.

Nabarreria karrikatik Mercaderes kalera abiatu zen manifestazioa, eta, handik, Udaletxe plazara. Han amaitu zen protesta, okasiorako prestatutako koreografia batekin. Plaza dantzan jarri baino lehen, Farrukas kolektiboko kideek hartu zuten hitza. "Indarkeria matxista heteropatriarkala salatzera atera gara kaleetara; egunerokotasunean emakume gisa gizarteratu gaituztenok eta subjektu disidenteok pairatzen ditugun indarkeriei aurre egitera gatoz. Txosnetan, tabernetan, kontzertuetan, jai eremuetan eta bizi eta okupatzen ditugun eremu guztietan sufritzen ditugu indarkeria matxistak".

Besta giroan amaitu zen bestak beldurrik gabe ospatzeko eskubidea aldarrikatu zuen manifestazioa. Parte hartu zuten guztiek argi utzi zuten, halere, eraso matxisten aurka autodefentsa feminista dela bidea. "Geure burua defendatzen dugu, eta gure amorrua agertzen dugu", oihukatu zuten. Ez dira isiltzeko prest.

Kattalin Barber

Mundua ulertzeko balio du fisika kuantikoak", esan du Mikael Chala fisikariak. Naturaren jokaera azaltzen duen zientziaren esparruan murgildu da Chala, eta, NUP Nafarroako Unibertsitate Publikoaren eta Laetoli argitaletxearen bidez, Física cuántica para Alicia (Fisika kuantikoa Aliciarentzat) dibulgazio lana argitaratu berri du. "Nire helburu nagusia izan da pertsona guztientzat liburu ulergarri eta arin bat egitea; maila batean, edonork uler baitezake fisika kuantikoa", azaldu du.

Dibulgazio lan horrek, besteak beste, aukera ematen du Higgs bosoia edo quarkak ezagutzeko, baita zientzia horri esker funtzionatzen duten teknologia berriak ulertzeko ere, hala nola laserra eta zenbait mediku tresna. Fisika kuantikoaren garrantziaz mintzo da Chala. Izan ere, gaur egungo bizitza ezinezkoa litzateke zientzia horren ezagutzarik gabe. "Guztiaren erantzun bat da fisika kuantikoa. Unibertsoak, izarrek eta planetek nola funtzionatzen duten jakiteko beharrezkoa dugu. Eta ez hori bakarrik; adibidez, transistoreak ulertzeko beharrezkoa da fisika kuantikoa, eta horietako milioika ditugu gure ordenagailu edota sakelako telefonoetan, gaur egun", nabarmendu du egileak. Valentziako Unibertsitateko Fisika Korpuskularreko Institutuko ikertzailea da Chala, eta partikulen fisikan aditua.

Liburua erraz irakurtzen dela azaldu du egileak. "Ez da eleberri bat, eta egia da geldi irakurtzea eskatzen duela liburuak, baina irakurleak ez du bestelako arazorik aurkituko". XX. mendea baino lehenagoko fisikari so eginez hasten da lana, eta, batez ere, Newtonen mekanika eta elektromagnetismoa azaltzen ditu Chalak idatzitako orrialdeen bitartez. Ondoren, fisika kuantikoa aztertzen du egileak, partikula subatomiko txikienen munduan murgilduz —quarkak, neutrinoak, bosoiak—, eta unibertsoaren historia berregiten du, Big Bangetik hasi eta gaur egun arte.

Erantzunik gabe

Mugak ditu, oraindik ere, fisika kuantikoak, eta galdera asko erantzun gabe daude, gainera. Aurkitu duten partikularik txikiena Higgs bosoia da. "Gehiago jakin daiteke? Horretan ari gara, baina oraingoz ez dugu gehiagorik aurkitu. Ez dakigun gauza asko daude, baina, oraingoz, horrela da".

Gainera, maiz agertzen diren anekdotek eta Chalak berak egindako hainbat marrazki argigarrik aukera ematen diote irakurleari naturaren jokaera azaltzen duen zientziaren esparruan barneratzeko, ekuazio matematikoen beharrik gabe.

Horretaz gain, liburuaren beste helburuetako bat fisika kuantikoaren "mitoak" gainditzea izan da, ikerlariak erantsi duenez. "Fisika kuantikoa ez da magia; esperimentuetan oinarritzen da, beste zientzia guztiak bezala. Arazoa da pseudozientzia batzuetan fisika kuantikoaren propietateez baliatzen direla jendeari iruzur egin ahal izateko". Naturaz gaindiko "ustezko erremedio" batzuen amarruak agerian utzi ditu bere liburuan Mikael Chalak, hain zuzen ere.

Kattalin Barber

Iruñeko emakumeen etxearen lehen hazia erein dute. Emakumeen ahotsak espazio bihurtu, eta Iruñeko emakumeen etxea marrazten hasi dira, errealitate bilakatzeko helburuarekin. Suabrigits sortu berri den kolektibo feministak egin du lehen urratsa, eta Iruñeko emakume guztien parte hartzea nahi du, ahots guztiak bilduz guztien espazioa izan dadin.

Leticia Moreno, Paula Goñi eta Irati Oiarzun Suabrigits taldeko kideak dira. Joan den larunbatean egin zituzten aurkezpen jardunaldiak, Iruñeko Kondestablearen jauregian; beste emakume etxeen esperientziak ere jaso zituzten. Gogoratu dute EH Bildu, Geroa Bai, Aranzadi eta Ezkerra udal taldeek 2015ean sinatutako akordio programatikoak jaso zuela emakumeen etxea egiteko proposamena. "Oraingoz, ordea, ez dute ezer egin. Orduan, erabaki genuen elkartzea eta emakumeok espazio horren beharra aldarrikatzea", esan du Oiarzunek.

Emakume askok amestutako proiektua izatea nahi dute, herri mugimenduaren bidez sortutakoa. Ilusioz daude hiru gazteak, motibatuta, proiektu "bizia eta dinamikoa" eraman nahi dutelako aurrera. Sortu berri da Suabrigits kolektiboa, baina indarrez hasi dira, eta helburu zehatz bat dute: Iruñean emakumeen etxea sortzea. "Guk ideia bota dugu, baina argi dugu proiektua ateratzen denean taldea desagertuko dela; izan ere, desagertzeko jaio gara. Emakumeen etxeak indarra lortzen duenean, gure lana bukatu izanen da", argi du Oiarzunek.

Hazia erein dute, eta orain guztiei dagokie marrazten hastea. Hala ere, nork bere zertzelada eman du emakumeen etxeari buruz. "Etxe askorekin hitz egin dugu, eta oso desberdinak dira denak. Niri jarduerak eta ikastaroak egitea gustatuko litzaidake, sexualitatearen gaia lantzea, baratze bat izatea, lekurik badago ere bertan emakumeak bizitzea...", esan du Morenok.

Goñik, berriz, harremanak garatzeko eta emakumeak finkatzeko toki baten gisa irudikatzen du emakumeen etxea. "Gure lekua aurkitu behar dugu, eta bat egin emakume guztiek". Sortu berri den kolektiboaren leloa ahotan izan du Oiarzunek: "Gure leloa Poztasuna defendatu, amorrua antolatu da, eta hain zuzen ere, hori egin nahi dugu: borroka gaitezen gure eskubideengatik, baina gozatuz, abestuz eta dantzatuz. Ekintza politak egin nahi ditugu".

Iritzi asko jaso eta emakume anitzek haiekin bat egitea behar dute aurretik, eta gutxieneko adostasuna lortuta hasiko dira emakumeen etxea eraikitzen. "Emakumeen etxea ezin du bakarrik kolektibo batek eraiki; emakume guztien laguntza eta babesa behar dugu, guztiontzat izanen baita". Oiarzunek adierazi duenez, dagoeneko hainbat kolektibo feministak eta antolatu gabeko emakumek interesa agertu dute proiektu berriarekin. "Konturatu gara jendeak gogoa duela zerbait egiteko. Emakumeak ilusioz beterik daude, martxan jartzeko prest".

Iruñeko mugimendu feminista "nahiko sakabanatuta" dagoela iritzi diote, eta uste dute aukera "ezin hobea" dela guztiek bat egitea emakumeen etxean. "Beste etxeetako emakumeek esan digutenez, haien herri edo hiriko mugimendu feministak gehiago batu dira etxea izan eta gero", azaldu du Morenok. Hori lortu nahi dute haiek ere, eta proiektua emakume eta iritzi guztientzat zabalik egonen dela ziurtatu dute. "Azken finean, bide berean gaude. Ez bakarrik feministak, baizik eta emakume guztiak, kolektibitate bat gara, klase sozial bat gara. Elkar zaindu behar dugu, dibertitu eta ongi pasatu".

Oraindik ez dute oso argi zein izanen den kudeaketa edo nola lortuko duten emakumeen etxea, baina ez dute aukerarik baztertzen: "Izan daiteke Iruñeko Udalak erabilerarik gabe duen etxeetako bat uztea, edo izan daiteke guk bilatzea. Ez dakigu, baina argi dagoena da guztiok ados egon behar dugula erabakian", esan du Oiarzunek. Ezinbestekotzat jo dute espazioak independentzia eta autonomia izatea ere. Eraikitzeko orduan eta proposamenen orduan "originalak eta sortzaileak" izan nahi dute. Adierazi dutenez, dagoeneko 30 emakume inguruk interesa agertu dute emakumeen etxean.

Sororitatea helburu

Elkartasuna, enpatia eta sororitatea aipatu dituzte Suabrigits kolektiboko hiru gazteek. Helburuetako bat baita emakumeen artean laguntasun harremanak lantzea eta indarrak batzea: "Argi dago guztiok ez ditugula iritzi berak izanen, adibidez, prostituzioaren inguruan, baina beste hamaika gauzatan bat egin dezakegu. Zergatik ez horretan zentratu eta landu? Gauza asko ditugu egiteko", dio Morenok. Aberasteko gune bat izatea nahi dute, eta kolektibo bakoitzak bere identitatearekin eta bere borrokekin jarraitzen duen bitartean, guztien gune bat izatea. "Emakumeak ere askotarikoak garelako eta beste esperientzia batzuetatik asko ikas dezakegulako", dio Oiarzunek.

Hortaz, emakumeen etxeak "emakumeek nahi duten guztia hartuko luke", finean, emakume guztien elkargunea izanen delako. Badakite bidea luzea dela, baina gogoz eta ilusioz beterik ekin diote, bidean emakume gehiago batuko direlakoan eta etorkizuneko Iruñeko emakumeen etxea marraztu nahian.