Urratsak egiten hasteko
Ots 1, 20192019-01-31Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa0

Urratsak egiten hasteko

Edurne Elizondo

Oinarri edo abiapuntu ona da. Horixe erran dute Nafarroako ijitoen elkarteek Nafarroako Gobernuak onartu berri duen Ijito Herriaren Garapenerako Estrategiari buruz. 2022ra bitarteko asmoak jaso ditu Eskubide Sozialen Departamentuak agiri horretan. Izaera transbertsala du, halere. "Hala behar du, ezinbertzean, funtzionatu ahal izateko", erran du Ijitoen Idazkaritza fundazioko kide Ines Garciak.

Estrategiak gehiago beharko du, Garciaren hitzetan: "Bete ahal izateko baliabideak, alegia". Bat egin dute Gaz Kalo ijitoen elkarteen federazioko koordinatzaile Ricardo Hernandezek eta La Majari elkarteko Amaia Leranozek ere. Estrategia diruz hornitzeko eskatu diote gobernuari, duen helburua bete dezan.

Eta helburua da, batez ere, justizia. Estrategia horren bidez gobernuak onartu baitu herrialdeko ijito herria desberdinkeria egoeran dela. "Gaur egungo desberdinkeriak apaltzea premiazkoa da", berretsi du Garciak. "Anitz kostatu zaigu erakundeek errealitate hori onartzea, mahai gainean jartzea ijitoon aurkako zapalkuntza eta ditugun beharrak", erantsi du Hernandezek.

Estrategiak hori jaso du, eta ijitoen elkarteek ontzat jo dute halaxe egin izana. Funtsezkotzat jo dute, halaber, gobernuak onartutako agiriak arlo guztietan eragin nahi izatea. Izan ere, gobernuak neurriak proposatu ditu hezkuntzaren, enpleguaren, osasunaren eta etxebizitzaren esparruetan. Eta alor horien guztien bidez, hain zuzen, ijito herriaren aurkako egungo bazterketaren kontra egin nahi du lan gobernuak.

"Estrategia nolabaiteko bide orri bat da ijito herriaren garapenerako lehentasunak zehazteko eta lan ildoak finkatzeko, modu transbertsalean". Horixe dio gobernuak estrategia osatzeko egindako diagnostikoak. Nafarroako Unibertsitate Publikoak prestatu du, eta ijito elkarteek parte hartzeko aukera izan dute.

%50 langabezian

Nafarroan, Iijitoen Idazkaritza fundazioko 2015eko datuen arabera, 7.553 ijito bizi dira; hau da, populazioaren %1,2. Diagnostikoan, jaso dute urriak direla Europako bertze hainbat herritatik etorritako ijitoen inguruko datuak. Portugalgoak 430 inguru dira; eta Europa ekialdekoak, berriz, 510 inguru. Ijito guztien %30 Iruñean bizi dira, %6 Tuteran, eta %5 Lizarran.

Datuek agerian uzten dute herritarron bazterketa: hamar ikasletik zazpik ez dute amaitzen Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza; ijitoen %50 langabezian daude, eta lanean ari direnen %75ek behin-behineko lanpostu bat dute; gainera, 2015eko datuek erakusten dute 1.924 etxebizitzatan bizi direla herrialdeko ijitoak, eta etxebizitza horiek 53 herritan daudela denera. 79 ziren 2007. urtean. Ijitoen %33 etxegabetu dituzte noizbait.

Osasunaren arloko datuak ere ez dira onak; urriak, bai, ordea, bertze hainbat esparrutan bezala, gobernuak onartu duenez. Edozein modutan, administrazioak esku artean dituen datuek agerian utzi dute bizi itxaropen txikiagoa dutela. Errenta bermatua jasotzen dutenei buruz, azkenik, datuok erakusten dute hamar ijitotik bostek hartzen dutela: zehazki 4.172 ziren, 2016ko datuen arabera.

Ijito elkarteek argi dute hezkuntzak, enpleguak, etxebizitzak eta gainerako esparruek elkarri eragiten diotela. Denek, halere, hezkuntzarena jarri dute erdigunean. Porrot egiten duten ikasleen kopurua murriztu nahi du Nafarroako Gobernuak, eta, horretarako, 0-3 urteko zikloan hasi nahi du lanean. "Bigarren Hezkuntzan emaitza onak nahi baditugu, funtsezkoa da aurretik ere lan egitea; Haur eta Lehen Hezkuntzan ere hartu behar ditugu neurriak", erran du Hernandezek.

Neurri nagusietako bat da, ijito elkarteen hitzetan, lan horretan hezkuntza komunitate osoa inplikatzea. "Egungo hezkuntza sistema payo-a da, eta ijito familia anitzek ez dute beren burua ordezkatuta sentitzen", salatu du La Majari elkarteko Amaia Leranozek. "Eta familiaren babesik gabe, sistemak ez du funtzionatzen", erantsi du.

Estrategian jasotako lan ildoetako bat da hezkuntzaren arloan ijito herriaren historia txertatzea. "Niri eskolan inoiz ez zidaten irakatsi nire herriari buruzko deus; ijitoak ez ginen existitzen", gogoratu du Angela Gabarre gazte ijitoak. Unibertsitatean ari da Gabarre, gizarte integrazioko gradua egiten, eta, Azkoiengo bertze hainbat ijito gazterekin batera sortutako elkarte baten bidez, herrialdeko eskoletara eta institutuetara eraman ditu ijito herriaren kultura eta historia. Azken egunotan, Tafallako ikastolan egon da, bertzeak bertze. "Haurrei erran behar diegu ijitoak duela 600 urte ailegatu ginela Nafarroara; Indian dugula jatorria; bandera eta hizkuntza propioak ditugula; eta urte luzez zapaldu gaituztela, bai eta oraindik ere", nabarmendu du. Argi du haur eta gazte ijitoen gurasoei dagokien ardura onartu behar zaiela, baina, argi du, halaber, ardura hori ez dela bakarrik haiena, eta desberdinkeriak duen eragina ezinbertzean hartu behar dela kontuan. "Zapaldu gaituzte, eta gure burua babestu behar izan dugu".

Elkar ezagutzea "funtsezkotzat" jo du nafar guztien arteko bizikidetzak hobera egin dezan. "Ez gara gu eta bertzeak; denak gara gizartearen parte". Hezkuntza sisteman, adibidez, bitartekari ijitoen eta laguntzaileen beharra jarri du mahai gainean Gabarrek.

Ijitoen Idazkaritza fundazioko Ines Garciak ere nabarmendu du esparru horretan lan egiteko beharra. "Lortu behar dugu ijitoak lasai sentitzea seme-alabak eskolara bidalita; ez dezatela arazotzat hartu, baliabidetzat baizik". Egungo egoerak erakusten du baztertuta dauden familien seme-alabek bat egiten dutela eskola jakin batzuetan, "eta horrek ghettoak sortzen ditu", Garciak erantsi duenez.

Ijitoentzat eta ijitoekin

"Alde guztien konpromisoa behar du estrategiak, aurrera egin ahal izateko", erran du Gaz Kaloko kide Hernandezek. Argi du gobernuari dagokiola baliabideak mahai gainean jartzea, baina erantsi du hagitz garrantzitsua izanen dela ijito elkarteek parte hartzea ere. Lanerako prest direla erran du, gainera. "Izan ere, orain arteko arazo nagusietako bat izan da ijitoen iritzia kontuan hartu gabe egin dituztela ijitoen inguruko planak", salatu du.

2011tik 2014rako plana izan da propio ijito herriaren garapenerako onartutako lehendabizikoa. "Aurretik hartu izan dira neurriak, baina bazterketaren aurkako plan nagusien barruan; ijitoen errealitatea aintzat hartuko duen estrategia zehatz bat behar da, ordea", berretsi du.

Horrekin lotuta, Nafarroako Ijitoen Kontseilua sortzeko beharra nabarmendu du Hernandezek. "Ez da nahikoa ijito herriari buruzko estrategien diseinuan parte hartzea; politika horien aplikazioan eta ebaluazioan ere parte hartu behar dugu", erran du Hernandezek, eta hori egiteko sortu nahi dute kontseilua ijito elkarteek, hain zuzen ere.

Ebaluazioak izanen duen garrantzia nabarmendu du Ijitoen Idazkaritzako Ines Garciak ere. "Lortu beharreko helburuak zehaztu ditu estrategiak; eskola uzten dutenen kopurua murriztu nahi du; langabezian direnen kopurua murriztu nahi du; zehaztutako politikak zer neurritan betetzen diren ikusi ahal izanen dugu", azaldu du.

Ijito elkarteek estereotipoen eta aurreiritzien aurka lan egiteko ere baliatu nahi dute estrategia. "Lan handia dago egiteko oraindik ere", erran du La Majariko Leranozek. Ijitoena jende multzo homogeneotzat aurkezten duen estereotipoa jo du nagusitzat. "Bertzelakoa da errealitatea", erantsi du. Elkar ezagutzea da gakoa, haren ustez; zubiak eraikitzea.

Jakiteko herritarrek zer arnasten duten
Ots 1, 20192019-02-01Albisteak, gaiak, Gizartea, Ingurunea, Nafarroa0

Jakiteko herritarrek zer arnasten duten

Edurne Elizondo

Lortu dute, azkenean: hiriko airearen kalitatea neurtzeko estazio bat jarri dute, Tuterako erdigunean. Nafarroako Gobernuak jarri du, eta Tuterako Udalak txalotu eta eskertu egin du urrats hori. Erriberako Ekologistak Martxan taldeak ere "ontzat" jo du, talde horrek duela hamabost urte mahai gainean jarri baitzuen hirian gisa horretako azpiegitura bat izateko beharra. Lortu dute, beraz, azkenean; baina gobernuari urrats gehiago egin ditzala eskatu diote ekologistek, airearen kalitateak hobera egin dezan.

Nafarroak huts egin du, azken urteotan, airearen kalitateari buruzko azterketetan. Ekologistak Martxan taldeak egindako txostenek agerian utzi dute kutsadurak herrialde osoan gainditzen dituela Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) gomendio gisa zehaztutako mugak. Erriberan, ozono troposferikoa izan ohi da arazo nagusia. 2016ko txostenaren arabera, legeak ezarritako mugak ere gainditu zituen ozono troposferikoak eskualde horretan. Ekologistek onartu dute azken bi urteotan behera egin duela, baina auziari heldu beharra nabarmendu dute.

Airearen kutsadurak zuzenean eragiten dio gizakien osasunari. Munduan hiru milioi pertsona hiltzen dira urtean kutsaduraren ondorioz. Erriberan, eskualdearen orografiak larriago bilakatzen du kutsaduraren arazoa, kutsagarriak "bertan" gelditzen direlako, ekologistek behin eta berriz salatu izan dutenez.

Tuterako Udalak ere aitortu du arazo hori dagoela, eta, azken urteotan, airearen kalitatea hobetzeko plana martxan jartzeko eskatu dio Nafarroako Gobernuari. 2016an, eskaera hori jasotzen zuen adierazpen instituzionala onartu zuen udalak.

Tuterako erdigunean estazioa jartzeko urratsa, beraz, "berri ona" dela nabarmendu du Tuterako zinegotzi Olga Risueñok. "Lehen urratsa da bertzelako neurriak hartu ahal izateko", erran du. Izan ere, duela hilabete martxan jarri zuten estazioari esker, gobernuko teknikariek hirian dagoen kutsadurari buruzko datu zehatzak jaso ahal izanen dituzte. "Hiriko airearen kalitatea nolakoa den jakin ahal izanen dugu; hau da, herritarrok zer arnasten dugun; trafikoak, berogailuek eta hiriko gainerako jarduerek airean zer eragin duten jakinen dugu". Orain arte, Nafarroako Gobernuak kudeatzen duen sareak hiritik kanpo zegoen estazio baten bidez jasotzen zituen Tuterako datuak, hain zuzen ere. "Informazioa, beraz, ez zen orain jaso dezakeguna bezain zehatza".

Enpresen esku

Tuterako estazioa da, Iruñekoarekin batera, Nafarroan hirigune batean dagoen bakarra. Erriberan dauden bertze hainbat estaziorekin alderatuta, orain martxan jarri dutenak badu bertze berezitasunik, gainera: gobernuak zuzenean kudeatzen duela. Izan ere, Erriberako estazio gehienak bertan diren enpresek kudeatzen dituzte, eta airea kutsa dezaketen enpresa horietatik gertu jartzen dituzte. Castejongo zentral termikoak dira horren adibide.

Talde ekologistek behin baino gehiagotan jarri dute mahai gainean Castejongo zentral termikoek Erriberako airearen kalitatean duten eraginari buruzko eztabaida. Erriberako Ekologistak Martxan taldearekin batera, Sustrai Erakuntza fundazioak ere azpiegitura horien aurka egin du, bai eta zentralak ixteko eskatzeko propio sortutako plataformak ere. Hain zuzen ere,Nafarroako Gobernuak ukatu izan du Erriberako ozono troposferikoa Castejongo zentralek sortu izana. Ekologistek uste dute zentralen eragina ezin dela bazter utzi, eta badirela kutsadura eragiten duten bertzelako elementuak: trafikoa, bertzeak bertze Zaragoza eta Logroño (Espainia) hiriak, bai eta Errioxan (Espainia) dauden zentral termikoak ere, eta abar. Ekologistek salatu izan dute, gainera, Castejongo zentralak martxan jarri zituztenetik gora egin duela nitrogeno oxidoen kantitateak.

Tuterako Udaleko zinegotzi Olga Risueñok nabarmendu nahi izan du Erriberako Ekologistak Martxan taldeko kideek egindako lana. Taldeak ere argi du hamabost urtez eskatu dutelako jarri dutela, azkenean, Tuterako hiriguneko estazioa. Udalak eta ekologistek nabarmendu dute gobernuak "urrats gehiago" egin beharko lituzkeela, jasotako datuak oinarri hartuta, airearen kalitatea hobetzeko planak martxan jartzeko. "Erkidegoek eta estatuak egin beharko lituzkete gisa horretako planak", erran du Risueñok.

Estazioek jasotzen duten informazioa herritarren esku modu erraz batean jartzeko sistemak ere eskatu dituzte ekologistek. "Sakelako telefonoentzako aplikazioen bidez egin daiteke, adibidez", erran dute Erriberako ekologistek. Tuteran jarri duten estazioa ontzat jo badute ere, uste dute azpiegitura horrek eginen duen baino "gehiago" egin zezakeela. "Parametro jakin batzuk neurtuko ditu: nitrogeno dioxidoa, nitrogeno oxidoak eta partikulak, alegia. Bazen aukera sufre dioxidoa, beruna, karbono monoxidoa, nikela eta bertze neurtzeko ere, eta egin dezatela eskatuko dugu", erran dute Erriberako Ekologistak Martxan taldeko kideek.

Erantsi dute kezkatuta daudela trafikoak, lantegiek eta zentral termikoek airearen kalitatean duten eraginagatik, eta herritarrek badutela informazio zuzen eta erraza jasotzeko eskubidea.

Historiaz betetako hiri bat mugakoa
Ots 1, 20192019-01-31Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa0

Historiaz betetako hiri bat mugakoa

Ane Eslava

Historia handiko hiri bat da Viana. Gotorleku gisa sortu zuten, Nafarroako Erresuma defendatzeko, eta, kokaleku estrategiko batean dagoela-eta, gertakari askoren lekuko izan da. "Ondorioz, ondare handiko hiri bat da egun" ,adierazi du Jose Luis Etxeberriak, Vianako Udalaren Turismo eta Kultura Saileko kideak. Hiriaren fundazioaren 800. urtemuga ospatuko dute aurten.

Antso VII.a Azkarra erregeak fundatu zuen Viana, 1219an. Hiriaren historia, halere, lehenagokoa da. Eremu hartan, 50 aztarnategi inguru aurkitu dituzte, eta, haiek erakusten dutenez, gizakiak bertan egon izanaren lehenbiziko aztarnak Behe Paleolitokoak dira.

"Mugako hiri bat izateak bereizi du Viana beste hirietatik", adierazi du Etxeberriak. Hain zuzen, gotorleku bat eraikitzeko helburuz berreraiki zuten hiribildua 1519. urtean, Nafarroako Erresumaren muga indartu nahirik Gaztelako Erresumako handiena zen hiriaren aldean: Logroño. Inguruko herrixketako biztanleak bildu zituzten Vianan, eta gaztelu bat eta harresi bat eraiki zituzten.

Era berean, Iruñea eta Logroño artean egoteagatik, etengabeko merkataritza trukeen gune izan zen hasieratik. Gainera, Donejakue bidea moldatu egin zuten, hiri berritik pasa zedin. "Ondorioz, Viana garai hartako bide kultural, ekonomiko eta politiko nagusietako bat izan zen".

Vianako Printzea titulua

1423an, hiribilduaren garrantzia zela eta, Karlos III.a Nobleak Vianako Printzea titulua sortu zuen, hainbat eskubide ematen ziena haren oinordekoei. 1515ean, baina, Nafarroako konkistaren ondorioz, Gaztelako koroari helarazi zioten titulua, eta, egun, Leonor Borboikoarena da.

Gaztelako Erresumak Nafarroakoa konkistatu zuenean, 1512an, Viana ere horren menpe geratu zen. 11 urteren ostean, ordea, Karlos I.ak Nafarroako Erresuman sartu zuen berriz ere.

XVI., XVII. eta XVIII. mendeetan, hiriak loraldi bat izan zuen. "Nekazaritzaren gorakadaren eta batailen barealdiaren ondorioz, herritarrak hobeto bizitzen hasi ziren", azaldu du Etxeberriak. XIX. mendea, aldiz, ilunagoa izan zen, gatazkak piztu zirelako berriz: Karlistaldien testuinguruan, Vianak Lizarrako karlisten eta Logroñoko liberalen oldarraldiak jasan zituen.

XX. mende hasiera ere gogorra izan zen hiriarentzat, filoxera izurrite baten, 36ko Gerraren eta nekazarien exodoaren ondorioz. Hala ere, XX. mendearen erdialdetik aurrera, lehengoratuz joan zen. "Egun, hiria osasuntsu dago; berpizten ari da". Aurten, atzera begiratzeko eta gogoratzeko garaia dute vianarrek. "Herritarrak harro daude beren hiriaren ondareaz. Argi dute zaindu eta gogoratu behar dutela".

Ots 1, 20192019-01-31Albisteak, Iritzia, Nafarroa0

Iritzia: Zaplaztekoak

Lur Albizu Etxetxipia

Gu herri aberatsetatik etortzen gara, ez gatoz herri pobreetatik, zuek uste duzuen moduan. Gure lurraldeak ez dira pobreak inola ere. Jende gazte asko dago gure herrietan, baliabide natural asko ditugu. Mendebaldeko, Europako herrialdeetara gatoz gure baliabide horiek guztiak zuen herrialdeek ustiatzen dituztelako eta lapurtzen dizkigutelako. Eta zuen herrialdeetara etortzen gara, haurrak gureetan uzten ditugun bitartean, ekartzen uzten ez dizkiguzuelako, edo oso nekeza delako hori egin ahal izatea, zuen legeek ez digutelako bizirautea besterik eskaintzen. Eta behin hemen egonda, zuen gurasoak, zaharrak, umeak zaintzen ditugu, zuek etxetik kanpo lan egin dezazuen, zuek ez zaitezten hainbeste ardura. Eta merke lan egiten dugu, gainera, eta merke ordaintzen diguzue. Eta lanean jarraitzen duzue, urtean behin gure herrialdeetara oporretan joan ahal izateko".

Huerta de Peraltako langileen aldeko azken manifestazioan geunden, mobilizazioa amaitu eta ondorengo hitzartzeetan. Iruñea Harrera Hiria-ko kide bat mintzatu zen. Idatzi dudanaren antzeko zerbait esan zuen bere hitzartzean, beste gauza askoren artean (ez da inolaz ere zehatza izanen nik komatxo artean jarritakoa, ezta gutxiago ere). Zaplazteko txiki, kontraesankor horietakoa izan zen: irribarrea marrazten dizuna, ukitzen zaituena eta ziztada eragiten dizuna. Dena aldi berean.

Herrira itzuli ginen, eta eztabaidatzen aritu ginen: nor zen zuek? Guri ari zitzaigun hizketan? Agintariei, udalei, gobernuei, Europari, migrazio politikak agintzen dituztenei? Guri eta haiei? Denei?

Hor hasi ginen pilota alde batera eta bestera botatzen. Aurpegira ematen digutenean, baina, batzuetan komeni da kolpea jaso eta kolpeak berak egin duen soinua ere entzutea. Ez dut erantzunik nori ari zitzaion berriz aztertzeko, eta ez da nire asmoa. Gauza da pentsarazi zigula. Eta agian Europari zuzentzen ari zela, baina guk zalantza izan genuela. Interpelatuak sentitu ginela. Ukitu gintuela. Eta, akaso, beharbada gutaz ere ari zela pentsatu genuela. Guzti-guztiok "urtean behin gure herrialdeetara oporretan joan zaitezten" esaldi horretan guregan jarri genuela fokua, eta irribarre mikatz horietako bat atera zitzaigula. Eta gure artean begiradak gurutzatu genituela: elkarri irribarre (edo barre?) egin geniola, hari arrazoi osoa emanez.

Hor ez zegoen Merkelengan pentsatzerik. Kapitalismo basati honek, inperialismoak eragiten dituelako milaka hildako itsasoan; eragiten duelako errefuxiatuak berak egon behar izatea, eta goseteak, eta gerrak, eta… Eta horrek guztiak azalpen osoa duela. Eta erantzuleak dituela. Ardura politikoak.

Eta guk ere, zentzu batean, eta inolaz ere mailakatzeko asmorik gabe, badugula gure ardura. Edo beharbada hobeki esateko, gure betebeharra. Urrun ikus dezakegun (edo nitaz ari naiz) zerbait delako, baina hemendik kilometro eskasera dugu muga arrotz hori, eta kilometro eskas horietan daudelako bi mundu.

Eta guri ere badagokigulako.

“Finean, musika da denok lotzeko balio duen hizkuntza”
Ots 1, 20192024-02-02Elkarrizketa, Elkarrizketak0

“Finean, musika da denok lotzeko balio duen hizkuntza”

Edurne Elizondo

Atseden hartzeko denborarik ez du Txema Lakunzak (Iruñea, 1965). Nafarroako Ganbera Operako kudeatzailea da, baina ez hori bakarrik: agertokia prestatzen aritu eta gero erantzun ditu ondoko galderak. Oholtza gainera igo da, egun berean, El flautista de Hamelin lanarekin.

Hamabosgarren urteurrena ospatu zenuten iaz. Zer asmo duzue 2019. urterako?

Proiektuz betetako urtea izanen da 2019a. Gure bidearen hasieran, urtean ikuskizun bakarra egiten genuen; orain, berriz, hainbat gauzatzen ditugu epe berean. Egin dugun jauzia ikaragarria izan da.

Hasieratik zaude zu taldean?

Bai. 2003tik. Kudeatzaile lanetan, halere, geroago hasi nintzen, 2009 inguruan.

Ez duzu, halere, kudeatzaile lan soila egiten, ezta?

Arlo guztietan murgiltzen naiz, egia erran. Kamioia kargatu, agertokia prestatu, kantatu, bildu... denetarik egiten dut. Eta denok gaude egoera berean.

Benetako auzolana da zuena, nolabait?

Halakoa dela erran daiteke, bai, eta hori dela, hain zuzen ere, hamabost urteko bidea egin izateko sekretua. Taldean, finean, familia bat gara. Denon artean banatzen ditugu lanak eta ardurak, eta gure arteko batasuna handia da. Horrek, noski, errazten du lana. Talde egonkor bat lortu dugu, eta gure arteko orekak mesede handia egiten digu.

Nola sortu zen proiektua?

2003an sortu zen Nafarroako Ganbera Opera, baina taldearen hazia lehenagokoa da; lehenago erein genuen. El flautista de Hamelin lana prestatu genuen hainbat lagunen artean, 2000. urtean. Orduan taldea ez zen existitzen, baina esperientziak zenbaitengan eragin handia izan zuen, eta ekarri zuen martxan jartzea, eta taldea osatzea. Eman nahi izan genion segida egindako lan horri, eta proiektu berritan sartu. Eta urratsez urrats ailegatu gara gaur egungo egoerara.

Hezkuntzaren arloak pisu nabarmena du zuen jardueran, eta opera eskola jarri duzue martxan. Zergatik egin duzue apustu hori?

Guretzat, ezinbertzeko garrantzia du hezkuntzaren arloak. Gurearen gisako proiektu bat jartzen duzunean martxan, argi duzu asmoa dela luze irautea; epe luzerako proiektu bat jarri nahi duzu martxan. Eta hori lortzeko ezinbertzekoa da gure lekukoa hartuko duen jendea egotea gure atzetik; hau da, haurrak eta gazteak hezi behar ditugu gurearen gisako proiektu batekin bat egin dezaten. Berritzeko, formakuntza ezinbertzekoa da. Formakuntza artistikoa eta teknikoa sustatu nahi ditugu.

Nahi zenuten emaitza ari zarete lortzen?

Bai, haur eta gazteekin egiten ari garen lanarekin hagitz kontent gaude, talentu handiko jendea badelako taldean. Aukerak baliatu dituzte, eta etekin handia atera diete. Ikasteko prest dira.

Hezkuntza sisteman falta da musika sakonago jorratzea?

Gabezia handiak daude. Anitzez ere gehiago jorratu eta bultzatu beharko genuke. Egun, musikari buruzko hezkuntza hutsaren hurrengoa da sisteman, eta hori aldatzeko ordua da. Nik argi dut hezkuntzan derrigorrezko eta funtsezko ikasgaia izan beharko lukeela musikak. Konpainiako kideok hori hagitz argi dugu. Finean, musika da denok lotzeko balio duen hizkuntza; denok elkar uler dezakegu musikaren bidez. Alde bateko eta bertzeko pertsonak elkartzen badituzu hamar kortxearen inguruan, elkar ulertuko dute, zalantzarik gabe. Mintzaira unibertsala da.

Ganbera opera taldea da zuena. Are zailagoa da gisa horretako musikak bere tokia aurkitzea?

Nafarroako Ganbera Opera dugu izena, eta hiru ezaugarri horiek mugatzen dute gure jarduera. Baina kontua da, egun, hirurak gainditu ditugula. Opera ez diren ikuskizunak prestatzen ditugu; ganberakoak baino ikuskizun handiagoak ere egiten ditugu; eta ez dugu bakarrik Nafarroan lan egiten. Hamaika hiritan izan gara.

Ez duzue izena aldatzeko aukera aztertu?

Ezagun egin gaituen marka da. Hamabost urteko bidea egin dugu jada, eta, hasiera hartan, berez, horixe ginen. Egungo egoerak erakutsi du bide luzea egin dugula eta pauso anitz eman ditugula. Bidean adin guztietako entzuleen oniritzia jaso dugu.

Hori ere bada zuen ezaugarri, denentzako ikuskizunak prestatzea, alegia.

Guk beti hartu dugu helburu haurrek eta haur ez direnek disfrutatzeko ikuskizunak prestatzea. Anitzetan, seme-alabak laguntzera joaten dira gurasoak antzokira; lortu behar dugu haurrentzako prestatutako lanarekin gozatzea haiek ere. Eta lortzen ari garela uste dut. Haurrentzako lanak egiten hasi ginen, baina orain denentzako ikuskizunak prestatzen ditugu. Hori da gure indarguneetako bat. Bertze bat da, zalantzarik gabe, hamaika elkarterekin egin dugula lan, eta horrek ere lagundu duela gure publikoa zabaltzen. Musika estilo ezberdinak ere uztartu ditugu, opera eta rocka, adibidez. Alfredo Piedrafitarekin eta Nafarroako Orkestra Sinfonikoarekin aritu gara, adibidez, ikuskizun berean.

Ez duzue mugarik?

Libre sentitu nahi dugu nahi duguna egiteko.

Ez dituzue etiketak maite?

Etiketa nagusi bat dugu: gure lanak eragiten digun pasioaren etiketa. Hori da garrantzitsuena. Profesionalak ere bagara, eta hori nabarmendu behar dugu.

2020rako Caritasekin ari zarete lan bat prestatzen. Arlo sozialak ere badu garrantzia zuentzat?

Bai. Gure gizartean ikusezin diren pertsonak ikusgarri bilakatu nahi ditugu, kulturaren bidez. Proiektu interesgarria da. Oraindik bide luzea dugu egiteko. 2020ko maiatzean estreinatuko dugu, segur aski, Iruñeko katedralean. Kulturak inklusiboa izan behar duela argi dugu.

Objektiboaren atzetik
Urt 25, 20192019-01-24Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Komunikazioa, Nafarroa0

Objektiboaren atzetik

Edurne Elizondo

Pasioa. Horixe nabarmendu dute, gauza guztien gainetik. Gogoko dutela beren lana, gertatzen dena beren kameren bidez kontatzea lanbide bat baino anitzez ere gehiago delako haientzat. "Pasioa", berretsi dute. "Maite dugu gure lana, eta gero eta hobeki egin nahi dugu; gero eta gogo handiagoz". Villar Lopezenak dira hitzak. Duela hamazazpi urte baino gehiago hasi zen argazkilari gisa lanean. Ez du utzi nahi. Baina egungo errealitatea aldatzeko beharra nabarmendu du. Asmo horrekin sortu da Berriemaile Grafikoen Nafarroako Elkartea. Arloko profesionalen kezkak eta proiektuak hartu nahi ditu bere gain, lanbidea duintzeko, formakuntza bultzatzeko, eta egungo prekaritatea eta lan baldintza eskasak salatzeko.

Irudiari, finean, duen balioa eman nahi diote; zehazkiago erranda, lortu nahi dute hedabideek, eta, oro har, gizarteak, irudiari duen balioa eman diezaioten. Ez edozein irudiri, halere: profesionalen sinesgarritasunak eta egiazkotasunak bermatutako irudiari, zehazki. Sakelako telefonoek eta sare sozialek kazetari bilakatu dute edozein herritar; hedabideak berri bat bertze inork baino lehen emateko lehian sartu dira, eta horrek ere ekarri du, anitzetan, testuak idazteko lana duten kazetariak argazkilari edo bideogile bihurtzea.

Berriemaile grafikoen jarduerari eragin dio horrek. Errealitate hori bere testuinguruan jarri du Nafarroan martxan jarri duten elkarteko presidente Jose Luis Larrionek. 38 urteko bidea du atzean berriemaile grafikoak. Sektorearen argazkia egiteko, 2008ko krisia jarri du mahai gainean. "Hedabideei gogor jo zien krisi horrek; eta eragina izan du produktuaren kalitatean eta langileen lan baldintzetan".

Berriemaile grafikoei bereziki eragin diela uste du Larrionek, eta iritzi horrekin bat egin du Iñigo Urizek ere. "Krisiak murrizketak ekarri ditu, eta murrizketek berekin ekarri dute, bertzeak bertze, editore grafikoak desagertzea erredakzioetatik". Hamazazpi urte baino gehiagoko bidea egin du Urizek lanbidean, eta moldeak aldatuz joan direla nabarmendu du. Azken urteotako krisiak are sakonago bilakatu ditu gertatu diren aldaketak, eta ondorio izan dute, adibidez, testuaren ardura duten kazetarien eta berriemaile grafikoen arteko koordinazioak behera egitea.

Horixe berretsi du Lopezek ere. "Erredakzioetan, erretiroa hartu duten langileen postuak ez dituzte betetzen; enpresek gero eta gehiago jotzen dute autonomo ari diren berriemaile grafikoengana. Argazki bat behar dutenean, eskatu, ordaindu eta kito. Harremana gero eta eskasagoa da, eta lan baldintzak, gero eta txarragoak", salatu du. Zenbaitetan gertatzen diren "muturreko egoerak" aipatu ditu Larrionek ere: "Hainbat hedabidek ez diete beren egoitzetan sartzen uzten kolaboratzaile dituzten autonomoei, lan ikuskaritzen beldur direlako".

Aurten 50 izateko asmoz

Azaroan jarri zuten martxan Berriemaile Grafikoen Nafarroako Elkartea. 30 profesionalek bat egin dute jada, eta jende gehiagok izena emanen duela argi dute bultzatzaileek. "Aurten 50 izan gaitezkeela uste dugu", erran du Larrionek. "Konpromiso sendoa hartu dugu; aurrera egin nahi dugu, eta lan egiteko prest gara", erantsi du.

Izan ere, oraingoa ez da berriemaile grafikoek bat egiteko lehendabiziko saioa. Duela 30 urte inguru egindako lehen urratsa ekarri du Jose Luis Larrionek gogora. "Espainiako Telebistako hainbat kamerari saiatu ziren lan horretan". Baina ez zuen aurrera egin.

Bigarrenez, 1996. urtean ahalegindu ziren. Jesus Diges, Luis Azanza eta Joxe Lacalle berriemaile grafikoak aritu ziren orduan lanean, bertzeak bertze. Elkartea sortu, eta dozena bat pertsonak bat egitea lortu zuten. Baina bide motza egin zuen. Hasierako asmoa hoztu, eta proiektua bertan behera gelditu zen. Elkartea ez zuten desegin, halere, eta oraingo taldea osatzeko, hain zuzen ere, orduko egitura baliatu dute berriemaile grafikoek. Izenari eutsi, eta proiektua, berriz ere, martxan jarri dute.

Urizekin batera, Iñaki Portu izan da lankideak batzeko oraingo prozesuan gehien inplikatu diren profesionaletako bat. Hogeita bat urte baino gehiagoko bidea du atzean. Lankideek bezala, egungo egoerak "zerbait egitera" bultzatzen zituela sentitu du Portuk. "Indarrak batzeko ordua dela konturatu gara, eta horixe egin dugu". Indarrak batzea erabaki dute lan baldintza duinak aldarrikatzeko; beren lanbideak duen balioa mahai gainean jartzeko; bai eta beren segurtasuna eta lan egiteko eskubidea bermatzeko ere.

"Gero eta zailtasun gehiago ditugu gure lana egiteko", erran du Lopezek. Azken asteotan Iruñeko Maravillas gaztetxearen hustea dela-eta gertatutakoa jarri du adibide argazkilariak, operazio horrek berekin ekarri baitu hiriko Alde Zaharra foruzainek eta Espainiako poliziek hartzea. Hustearen aurka protesta egin duten gazteen aurka oldartu dira poliziak, eta hainbat pertsona zauritu dituzte. Berriemaileek ere jasan dituzte kolpeak.

Gaztetxearen aldeko azken manifestazioa hilaren 19an egin zuten. "Lehendabiziko aldiz, elkarrekin egoteko beharraz hitz egin genuen berriemaile grafiko guztiok, protesta horren aurretik", kontatu du Urizek.

"Anitzetan, inork inguruan nahi ez duen lekuko ezerosoa gara berriemaile grafikook", erran du Larrionek. Horrek berresten du beren lanbidea "beharrezkoa" dela, elkarteko buruaren ustez. Bat egin dute Urizek, Portuk eta Lopezek ere. Egunerokoan topatzen dituzten zailtasunak gainditzeko bat egitea ona dela uste dute, batetik. "Segurtasuna bermatzeko, eta gure lana ahalik eta baldintza egokienetan egiteko", erran du Lopezek. Horrek, halere, badu bere alde txarra, berriemaileon hitzetan. "Gure lana ahalik eta ongien egiteko, beharrezkoa dugu ez nabarmentzea; baina gaur egungo egoerak behartu egiten gaitu geure burua identifikatzera", erantsi du Portuk.

Identifikatzeko, hain zuzen ere, besokoak eta txalekoak erabiltzea aztertzen ari dira berriemaile grafikoak. "Kontua da, protesta batean, adibidez, profesionalak garela argi gelditzea". Gaur egun, karrikako lanean, sakelakoarekin argazkiak edo bideoak egiten dituzten herritarrak izaten dituzte profesionalek ondoan. "Haientzat guretzat baino errazagoa izaten ohi da lan egitea, gure materialak adierazten baitu profesionalak garela. Sakelako batekin dagoena edozein tokitara ailegatzen da".

Berriemaile Grafikoen Nafarroako Elkarteko kideek argi dute ezin direla maila berean jarri herritar batek sakelakoarekin hartzen dituen irudiak eta profesionalek hedabideei eskaintzen dizkietenak. "Egiazkotasuna eta sinesgarritasuna ematen dugu guk; profesionalak gara, eta argi dugu kontua ez dela argazki bat edo bideo bat lortzea. Irudi baten bidez historia bat kontatzen dugu", erran du Jose Luis Larrionek.

Lopezek erantsi du profesionalaren begiradak "balio erantsia" ematen diola berriemaile grafikoak lortzen duen irudiari. "Guk badakigu zer atera eta zer ez. Gure lanbidearen mugak ezagutzen ditugu, eta zentzuz jokatzen dugu".

Edozein pertsonak lortutako irudiak zabaltzearen ondorioz, berri faltsuek gora egin dute. Horixe nabarmendu dute elkarteko kideek. Hedabideek ere neurri handi batean dinamika hori bultzatu dutela erantsi dute. "Uholdeak gertatzen direnean, adibidez, hedabideek herritarrei eskatzen diete beren irudiak bidaltzeko, haiek zabaldu ahal izateko", erran du Portuk. "Hedabideek edozein irudi zabaltzen dute; gerta daiteke bertze urte batekoak izatea, baina inork ez du hori zaintzen, eta bermerik gabeko irudiak hedatzen dira", erantsi du Lopezek.

Sare sozialek inposatu duten azkartasunak ere ekarri du kazetariek grafikoen lana egitea. "Multimedia kazetariaren irudia saltzen dute hedabideek; horren atzean, halere, sektorearen prekaritatea baino ez dago", erran du Larrionek. Kazetaria ez dagokion lana egitera behartzen dutela gaineratu du, eta lan horrek, gainera, ez duela profesional batek egiten duenaren kalitatea.

"Irudi lauak"

Suhiltzaileen edo Foruzaingoaren gisako erakundeek egiten eta zabaltzen dituzten irudien inguruko eztabaida ere mahai gainean jarri dute berriemaile grafikoek. "Gero eta ohikoago bilakatu da suhiltzaileek, foruzainek edo guardia zibilek beren argazkiak banatzea; arazoa da gertaera baten inguruko irudi bakarrak erakunde horiek ematen dituztenak izatea; hau da, guri gertaeren tokira hurbiltzen ez uztea", erran du Jose Luis Larrionek.

Egoera hori galderak egiteko aukerarik gabeko prentsa agerraldiekin parekatu du Villar Lopezek. "Erakundeek utzitako irudi horiek lauak dira. Profesionaloi ukatu egiten digute gure begirada eta gure ikuspuntua azaltzeko aukera".

Profesionalen begirada zaintzen eta trebatzen jarraitzeko asmoz dira Berriemaile Grafikoen Nafarroako Elkarteko kideak. Horregatik, beren lan baldintzak eta eskubideak aldarrikatzeko lanarekin batera, formakuntzaren arloa jorratu nahi dute. "Hitzaldiak, ikastaroak eta bertze egin nahi ditugu", azaldu du Portuk. Lanbidearekin lotutako esparru guztiak ukitu nahi dituzte. Urizek, adibidez, profesionalen artean mozal legeari buruzko informazioa zabaltzeko premia nabarmendu du. "Argi izan behar dugu zer egin dezakegun eta zer ez; informazio nahasia dute kazetari anitzek, ordea". Lan egitea dute berriemaileek helburu. Dagozkien berme eta eskubideekin.

Ospatzeko eta aldarrikatzeko
Urt 25, 20192019-01-24Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa0

Ospatzeko eta aldarrikatzeko

Edurne Elizondo

Zazpi gurasok bat egin zuten, duela 25 urte. Bideko Ama Birjina Ospitalean ezagutu zuten elkar, ebakuntza egin zietelako han beren seme-alabei. Egoera eta kezka bera. Elkarren babesa jasotzeko behar bera. Martxan jarri ziren, eta 25 urteko bidea utzi dute jada atzean.

Mende laurdena ospatzeko, kontzertu solidarioa eginen du Bizkarrezur Bifidoaren eta Hidrozefaliaren Nafarroako Elkarteak bihar, 20:00etan, Iruñeko Zentral aretoan. Motxila 21, Hard Acustic, Ciclonautas eta Muxutrock taldeak ariko dira oholtza gainean.

Egun, gaitzak jotako pertsonek eta haien senideek osatzen dute elkartea. Berrehun kide baino gehiago dira. Gotzone Mariñelarena da presidentea. Bizkarrezur bifidoa du, eta egoera berean direnen egunerokoaren berri ematea hartu du helburu. Elkarteak hainbat zerbitzu eskaintzen dizkie kideei; bertzeak bertze, fisioterapia, arreta goiztiarra, laguntza psikologikoa eta musikaren bidezko terapia. Mariñelarenak nabarmendu du, halere, herritar anitzentzat ezezaguna den errealitate baten berri zabaldu nahi dutela elkarteak egiten duen lanaren bidez.

Sortzetiko patologia

"Ezezaguna da, neurri handi batean, jende gutxiri eragiten diolako gaitzak. Horrek ekartzen du, halaber, ikerketaren esparruan inbertsiorik ez egitea", salatu du elkarteko buruak. Nafarroan, berrehun pertsona inguruk dute bizkarrezur bifidoa. Urtean, 8-10 kasu berri antzematen dituzte. Sortzetiko patologia bat da, eta haurren desgaitasuna eragiten duen gaitz nagusia, garun paralisiarekin batera. "Lokomozio aparatuari, nerbio sistema zentralari eta sistema genitourinarioari eragiten dio", azaldu du Mariñelarenak.

Hodi neuralaren sortzetiko malformazio bat da, berez, bizkarrezur bifidoa dutenen gaitza. Ondorioz, bizkarrezurra ez da behar bezala garatzen, orno arku batek edo gehiagok ez dutelako ongi bat egiten. Medikuek uste dute, haurdunaldiaren aurretik eta lehen hilabetean azido folikoa hartuz gero, lau kasutik hiru ez liratekeela sortuko.

Bizkarrezur bifidoa dutenek etengabeko tratamendua behar izaten dute. "Gaitzak ez die denei berdin eragiten; baina kronikoa da, eta behar izaten dira botikak, kasurik arinenetan, bai eta gailu ortopedikoak ere, larrienetan", erran du elkarteko buruak. Makuluak edo aulki gurpilduna behar izaten dituzte bizkarrezur bifidoa duten anitzek, adibidez.

Tratamenduak, ondorioz, ez dira merkeak. Hilean 100 eta 500 euro artean gastatu behar izaten dituzte bizkarrezur bifidoa dutenek, hain zuzen ere. Administrazioak gehiago laguntzen ahal zuela argi dute elkarteko kideek. Arazoa da bizkarrezur bifidoa ez dutela gaitz kronikotzat jo oraindik ere. "Bizitza osorako tratamenduak behar ditugu, baina ez gaituzte gaixo kronikotzat hartzen", zehaztu du Mariñelarenak.

Iazko apirilean, Nafarroako Parlamentura eraman zuen Bizkarrezur Bifidoaren eta Hidrozefaliaren Nafarroako Elkarteak gaitza kronikotzat jotzeko eskaera hori. Osasun Batzordeak onartu zuen eskaera horrekin bat egiten zuen mozioa. "Eritasun kronikoen protokoloan sar ditzala bizkarrezur bifidoa, hidrozefalia eta lotutako patologiak", eskatu zioten parlamentuko taldeek, orduan, Nafarroako Gobernuari. Oraindik, halere, ez dute egin.

Joan den apirilekoa ez da lehendabiziko saiakera izan, gainera. Duela hamar urte ere parlamentura eraman zuten elkarteko kideek gaitza eritasun kronikoen zerrendan sartzeko eskaera, baina, orain bezala, bizkarrezur bifidoak jotakoen ahaleginak hutsean gelditu ziren. Egoera horrek "ezinbertzeko" bilakatzen du Bizkarrezur Bifidoaren eta Hidrozefaliaren Nafarroako Elkartearen lana, Gotzone Mariñelarenak nabarmendu duenez. Egiteko prest dira. Prebentzioaren arloa jorratu nahi dute, adibidez, eta, laster, azido folikoaren aldeko kanpaina eginen dute. Biharkoa, baina, bestarako eguna izanen da.

Parekorik gabeko ibilbide bati aitortza
Urt 25, 20192019-01-24Albisteak, gaiak, Nafarroa0

Parekorik gabeko ibilbide bati aitortza

Ane Eslava

Hilaren 9an 175 urte bete ziren Julian Gaiarre kantari entzutetsua jaio zenetik. Erronkari ibarreko laborari familia batean sortu zen Gaiarre, eta munduko tenorrik onenetako bat bihurtu zen gero. Erronkariarrek "beren nortasunaren partetzat" daukate abeslaria. Hala ere, uste dute lana dutela oraindik abeslariari "dagokion tokia" egiteko.

Musikaren munduan sartu aurretik, Gaiarre artzaina, saltzailea eta errementaria izan zen. Lanean ari zela abesteko ohitura zuen, eta lankide batek, haren ahotsarekin liluratuta, Iruñeko Orfeoian sartzera bultzatu zuen. Hilarion Eslava konpositoreak solfeoa irakatsi zion, eta Madrilgo Kontserbatorioan sartzen lagundu zion. Diru laguntza bati esker, Milanera joateko aukera izan zuen, eta orduan hasi zen haren arrakasta. Munduko areto garrantzitsuenetan abestu zuen: Madrilen, Milanen, Vienan, Erroman, Lisboan, Moskun, Buenos Airesen...

"Hainbat gauzak erakusten dute munduko kantaririk onenetako bat izan zela", adierazi du Fernando Hualde idazle eta ikerlari erronkariarrak. "Batetik, garai hartako kazetarien kronikek diote inoiz ez zutela entzun harena bezalako ahots bat; bestetik, tenorrak, gehienez, hamar piezatan espezializatu ohi dira, baina Gaiarrek bere zintzurra hezi zuen 30 pieza abesteko; eta orduko konpositorerik onenek harentzako obrak sortu zituzten".

Gaiarrek 1876an lortu zuen bere ibilbidearen unerik gorena: Milango La Scala antzoki entzutetsuan abestu zuen Gaetano Donizettiren La Favorite opera, artean tenor italiarrak baino ez zirenean agertoki horretara igotzen. "Izugarrizko arrakasta izan zuen entzule zorrotzenen aurrean".

Baina Gaiarrek Pirinioetan jaiotzearen "oztopoa" izan zuen. "Beste toki batean jaio izan balitz, oso famatua izango zen; baina, gurearen gisako bailara batean jaiotzearen ondorioz, ahanzturan geratu da", deitoratu du Hualdek. Hala ere, argi utzi du Erronkarin "inoiz" ez dutela ahaztu.

Hualde bera musikariaren inguruko dokumentazio lan mardula egiten ari da: XIX. mendeko egunkariak aztertu ditu, bai eta tenorraren korrespondentzia ere. Kontatu duenez, Gaiarrek milaka gutun jasotzen zituen: diru arazoak zituzten pertsona askok idazten zioten, laguntza eske. "Eta hark beti ematen zien dirua", ziurtatu du. "Dirua irabazteko abesten zuen, gero diru hori behar zutenei emateko". Adibide esanguratsu bat jarri du: Jaurrietako 1880ko sutea. "Sute batek herria suntsitu zuen, eta Gaiarrek kontzertu bat antolatu zuen orduko musikaririk onenekin. Lortu zuten diru guztia Jaurrieta lehengoratzeko erabili zuten". Hortaz, Hualderen iritziz, pertsona gisa ere "lehena" izan zen.

Mundu mailako ospea lortu bazuen ere, Gaiarrek inoiz ez zuen bere jatorria ahaztu. Hori erakusten dute hark eskualde horretan ordaindu zituen proiektuek: Erronkaritik igarotzen den errepidea, frontoia eta eskola. "Gaiarrek ulertzen zuen erronkariarra izatea zela bere titulurik garrantzitsuena", adierazi du Hualdek. Eskolak zabalik jarraitzen badu ere, aurtengoa azken ikasturtea izango da, eraikinak ez baitu araudia betetzen. Erronkariko bailarako ikastetxe berria eraikitzen ari dira dagoeneko. Hori dela eta, eskolako haurrak izan dira aurtengo protagonistak Gaiarreren jaiotzaren 175. urtemugako omenaldian: 175 arrosa eraman dituzte Gaiarreren mausoleora, XIX. mendetik eskolan ikasi duten haur guztien izenean.

Oroitarria eta mausoleoa

Gaiarre 45 urterekin hil zen, bere ibilbidearen unerik gorenean. Haren gorpua Erronkariko hilerrira eraman zuten, eta, han, Mariano Benlliure eskultoreak mausoleo bat zizelkatu zuen harentzat. 1988an, abeslariaren oinordekoek erabaki zuten Gaiarreren etxea eta haren ondasunak Nafarroako Gobernuari ematea, museo bat sortzeko eta abeslariaren memoria iraunarazteko. 1989an, Gaiarreren oinordekoek, Nafarroako Gobernuak eta Erronkariko Udalak Julian Gaiarre fundazioa eta museo-etxea sortu zituzten.

1944an omendu zuten Gaiarre lehen aldiz, haren jaiotzaren mendeurrenean; ondoren, 1950ean, haren omenezko oroitarri bat eraiki zuten, Iruñeko Takonerako lorategietan. Baina, ordutik aurrera, ez zuten deus gehiago egin, fundazioaren sorrerara arte. Ordutik, maizago oroitu dute kantaria. Hualdek 2000. urtea ekarri du gogora: "Iruñeko oroitarriaren 50. urteurrena zela eta, urte oso bat eskaini genion".

Erronkariko biztanleentzat Julian Gaiarre "beren nortasunaren zati bat" da. Hori uste du Hualdek. "Baina orain hasi gara horretaz konturatzen: bailaran despopulazioaren arazoa agertu denean, eta gure nortasuna eta historia lausotzen hasi direnean". Ondorioz, Gaiarreren memoria babesteko ahalegin "berezia" egiten ari direla dio. "Hura ahanzturatik ateratzeko".

“Negar eta barre egin dugu elkarrekin; prozesu bizia izan da”
Urt 25, 20192024-02-02Elkarrizketa, Elkarrizketak0

“Negar eta barre egin dugu elkarrekin; prozesu bizia izan da”

Edurne Elizondo

Oholtzara lehendabizikoz igoko dira gaur, Barañaingo auditoriumean, Mejorana eta Perro Verde elkarteetako hainbat kide. Sufrimendu psikosozialeko esperientziak izan dituzten pertsonak dira, eta haien testigantzak oinarri hartuta osatu dute Que nadie camine por mi mente con los pies sucios lanaren gidoia. Sormen prozesuan ikasitakoaz aritu da Garbi Losada zuzendaria (Algorta, Bizkaia, 1959).

Nola sortu da proiektua?

Giza eskubideen gaia jorratzeko prestatzen dugun hirugarren obra da hau. Lehen urtean, langabetuekin eta migratzaileekin egin genuen lan, eta, iaz, berriz, zaharrekin. Orain, dibertsitate mentala duten pertsonekin ari gara, Acronica Producciones taldeko kideekin batera.

Zergatik hautatu duzue dibertsitate mentala dutenen kolektiboa?

Uste dugulako gai hori tabutzat hartzen dela oraindik ere. Ez dugu ahaztu behar, ordea, datuek diotela lau pertsonatik batek izanen duela adimen osasuneko arazoren bat. Baina ez dugu horri buruz hitz egin nahi ere. Estigma sozial handia dago, eta autoestigma ere bai. Acronica taldeko kideek ere gaia jorratu nahi zutela jakin genuenean, aukera ona zela pentsatu genuen.

Nolakoa izan da sorkuntza prozesua?

Diagnostikoa duten pertsonekin eta aktore profesionalekin egin dugu lan. Prozesua hagitz aberasgarria izan da. Egia erran behar badut, uste dut hitz hori motz gelditzen dela zer sentitu dudan azaltzeko. Biziki hunkigarria izan da dena. Gidoia dibertsitate mentala duten pertsonen testigantzak oinarri hartuta osatu dugu. Hagitz eskuzabalak izan dira, eta lanerako gaitasun handia izan dute.

Ongi moldatzen dira oholtza gainean?

Bai. Hasieran uste genuen baino asmo handiagoko lana osatu dugu azkenean, arrazoi horregatik, hain zuzen ere: ikusi dugulako oholtza gainean lan egiteko gaitasun handia duela taldeak. Talentu handikoak dira, eta erabat murgildu dira prozesu osoan. Zenbait unetan, profesionalak ez direla ere ahaztu egin zait, hagitz ongi egiten dutelako lan, eta eskatzen diedan guztia egiteko prest direlako. Eszenarik zailenak ere ederki prestatu dituzte, beti daudelako lan egiteko prest. Ziur naiz hagitz lan interesgarria izanen dela emaitza.

Ongi uztartu duzue, beraz, amateurren eta profesionalen arteko lana?

Bai. Mila Espiga aktoreak aspaldi hasi zuen bere bidea, eta egunotan erran dit hau izan dela gehien gogobete duten proiektuetako bat. Profesional eta pertsona gisa izandako esperientzia zoragarria izan delako.

Estigmaren auzia aipatu duzu; gero eta biziagoa da, halere, dibertsitate mentalaren arloko aktibismoa. Sumatu duzue mugimendu horren eragina?

Mejorana eta Perro Verde elkarteetako kideak ditugu taldean. Lan handia egin dute dibertsitate mentalaren aldeko mugimendu horretan, eta hori sumatzen da. Hasieran, adibidez, erabat hunkitu ninduen beren istorioak kontatzeko eta sentitzen zutena azaltzeko erakusten zuten eskuzabaltasunak. Anitz eman digute. Dena. Hori guztia natural kontatzeko lana egina dute, eta hori agerikoa da. Eskertzekoa da. Nik uste dut pertsona indartsuagoak direla beren istorioen berri eman eta gero. Ahaldundu direla. Bide horren zati bat elkarrekin egin dugu, obrari esker. Negar egin dugu elkarrekin, hunkitu gara, barre egin dugu, denetarik. Hagitz prozesu bizia izan da elkarrekin egindako lana.

Elkar ezagutzea da estigmak bazter uzteko gakoa?

Bai. Eta hori da, hain zuzen ere, lanaren bidez zabaldu nahi dugun mezua. Elkar ezagutzeko beharra. Gure helburua izan da, gainera, dibertsitate mentala duten pertsonek hartzea hitza. Haien esku utzi dugu eman nahi izan duten mezua aukeratzea. Hori da gakoa. Arlo teknikoa, ikuskizunarekin lotutakoak, guk zuzendu ditugu; baina mezua, gidoia, erran nahi duguna, haiek erabaki dute. Haien eskutik egin dugu guk aurrera.

Erronka izan da bi alde horiek, arlo artistikoa eta arlo soziala edo politikoa batzea?

Bai. Bi arlo horiek ongi uztartzea izan da gure erronka nagusia. Gidoia osatzeko prozesua, adibidez, neketsua izan da; neurri handi batean, bizia izan delako, eta denen artean osatu dugulako, entseguetan. Musika, bideo irudiak eta bertze ere erabili ditugu, eta horrek guztiak ongi funtzionatzen duela uste dut. Poesiak badu bere tokia, umoreak ere bai. Oro har, nik uste dut lan honek lortuko duela ikuslea hunkitzea.

Azken uneko urduritasuna bazter utzita, dena prest?

Bai. Urduritasuna berezkoa du antzerkiak. Ni urduri nago, eta aktoreak ere bai. Baina, batez ere, ilusio handia dugu gure lana erakusteko. Kontuan izan behar dugu anitzentzat oholtza gainera igoko diren lehen aldia izanen dela hau. Anitzek ohitura handia dute jendaurrean hitz egiteko, ekintzaile sutsuak direlako.

Barañainen estreinatu eta gero, zer bide eginen duzue?

Igandean Atarrabian aurkeztuko dugu lana, eta otsailaren 1ean eta 3an, berriz, Antsoainen eta Arangurenen. Oraingoz aurkezpen horiek lotu ditugu, baina izanen dira gehiago. Estreinaldiarekin, nolabait, amaiera emanen diogu orain arteko prozesuari.

Hasiera bat ere izanen da, ezta?

Bai, zalantzarik gabe, oholtza gaineko aldi guztiak ezberdinak baitira. Gauzak beti dira ezberdinak, eta hori da, hain zuzen ere, antzerkiak duen onena eta txarrena, aldi berean. Espazioak ezberdinak dira, eta tokian tokiko egoerara egokitu behar dugu dena. Iruñerriko antzoki guztietan egin ditugu entseguak, eta horrek abantaila txiki bat ematen digu.

Zuretzat zer izan da obra hau prestatzeko lana?

Giza eskubideen arloa jorratzeko beharra sortu zitzaidan Koldo nebaren heriotzagatik. Nik banuen nire barruan bete egin behar nuen huts bat. Eta giza eskubideen arloko lan horri ekin nion. Amak beti erran izan dit buruarekin lotutako kontuek edozein unetan egiten dutela eztanda. Eta hala dela uste dut. Alzheimerrari buruzko lan bat egin nuen. Gai honen inguruko interesa banuen, baina gauza anitz ez nituen ezagutzen. Lan hau egin dudan bitartean konturatu naiz oraindik ere indarrean direla desagertutzat jotzen nituen hainbat egoera.

Dibertsitate mentala duten pertsonak ospitaleetan ohera lotzeko sistemez ari zara?

Bai. Ikaragarria da. Giza eskubideak daude jokoan. Sufrimendu handia dago, eta uste dut jendeak ez duela horren berri. Nik ere orain ikusi dut gauzak nolakoak diren. Lan handia bada egiteko.

Urt 25, 20192019-01-24Albisteak, Iritzia, Nafarroa0

Iritzia: Zapore berbera dugu

Jon Barberena Ibarra
Ondokoaren usteek eta parekoaren iritziek egiten gaituzte nor. Moda-modako arropen gainetik armadura ikusezina janzten dugu egunero kalera atera aitzinetik. Barne-barnean bakerik sentitzen ez dugulako prestatzen gara existitzen ez ...