Edurne Elizondo
Atapuercako aztarnategietako zuzendaria da Jose Maria Bermudez de Castro (Madril, 1952), Juan Luis Arsuagarekin eta Eudald Carbonellekin batera. Biologian doktore da; giza eboluzioaren historian aditu nagusienetako bat.Ikastaroak Tutera...
Edurne Elizondo
Ez da amaiera, bizitzaren bertze etapa bat baizik, eta gogoz egin behar diogu aurre". Edorta Berriozabalenak dira hitzak. Gaixotasunei buruz hitz egiteak amorratzen duela aitortu du, baina ez du ezkutatzen ebakuntza baten ondorioz bere ...
Kattalin Barber
Ez dute beilatokia herri barruan nahi. Hori da Etxarri Aranazko hainbat bizilagunen eskakizuna, herriko kale nagusian ezarri nahi duten beilatokiaren aurka. "Ez gure kalean, ez beste inon, beilatokia herritik kanpo egotea eskatzen dugu", azaldu dute beilatokiaren aurkako taldeko kideek. Haien kezka eta gaitzespena adierazi dute. Sinadurak biltzen ere hasi dira.
Ez da lehen aldia Nafarroan beilatoki bat jartzeak herritarren gaitzespena jasotzen duena. 2014. urtean, Berako beilatokiaren aurka sinatu zuten 800 pertsonak, eta Iruñeko Txantrea auzoan eta Uharten ere gaiak hautsak harrotu ditu uda honetan.
"Nafarroako Arartekoak beilatokiak etxebizitzen beheko solairuetan debekatzea iradoki, eta beste kokapen bat bilatzea gomendatzen du", azaldu du Etxarri Aranazko beilatokiaren aurkako taldeak. Hori dela eta, udalari bilera eskatu diote gaiaz mintzatzeko, eta, bide batez, hildakoen inguruko osasun udal ordenantza bat eskatzeko: "Beilatoki eta tanatorioak herritik kanpo egitea arautzea nahi dugu".
Izarralore SL enpresak beilatokia eraikitzeko eskakizuna egin zuen, eta Etxarri Aranazko Udalak baimena eman zion, legearen barnean dagoelako. Herriko bizilagunek beldurra dute ea beilatokia ez den tanatorio bihurtuko: "Baimen berezia beharko luke tanatorioa izateko, baina ez dugu oso argi ez duten beilatokia tanatorio moduan erabiliko". Tanatorioetan tanatopraxia —hilotzen hondatze prozesua gelditzeko tekniken multzoa— egiten da; beilatokia, berriz, hil beila egiteko aretoa da, eta ez dago inolako kontakturik hildakoarekin.
Beilatokiaren aurkako bizilagunek uste dute beilatokia etxe azpian izateak eguneroko bizitza baldintzatzen duela: "Auzolaguna ataritik ateratzen den bakoitzean, hildakoaren senide eta lagunekin topo egiten du, eta aldiro behartuta dago horren saminarekin bizitzera". Gainera, taldeak adierazi du Etxarri Aranazko beilatokiak legea betetzen duen arren, "traba egin eta gehiengoaren bizikidetza hondatzen" badu, administrazioak hori aintzat hartu behar duela. "Legez jokatzea ez da administrazioaren betebehar bakarra", adierazi dute.
Kale Nagusiko 2. zenbakiko, Eraga etorbideko 1. zenbakiko eta Artola kaleko 2. eta 4. zenbakietako bizilagun gehienek bat egin dute beilatokiaren aurkako taldean. Inguruko herriekin ere harremanetan jarri dira haien iritzia jakiteko, eta sinadura bilketa martxan jarri dute herriko taberna zein dendetan. "Beilatokia erabiliko dute inguruko herriek ere, eta haien iritzia zein den jakitea garrantzitsua da".
Hildakoaren senide eta lagunek giro lasaia eta barea behar dutela eta herriko kale nagusia ez dela horretarako batere egokia salatu dute bizilagunek. "Trafiko gehien duen kalea da, aparkaleku gutxi ditu, eta ez dago leku irekirik lasai egoteko eta hitz egiteko ere".
Beran ere, aurka
2014an Berako Iturlandeta auzoan beilatokia jarri behar zutela eta, ezinegona agertu zuten auzoko eta herriko hainbat bizilagunek. 800 sinadura bildu zituzten udal ordenantza aldatzeko eta beilatokia "toki egokian" jartzeko eskatuz. Marisol Taberna zen orduan Berako alkatea, eta, hark zioenez, ez zuten ordenantza aldatu, beilatokia egiteko eskaria egin zenean indarrean zegoen ordenantzak beilatokia jartzea baimentzen zuelako. Hortaz, ordenantzaren aldaketak ez lioke eraginen aldez aurretik onartuta zegoen lizentziari. Beilatokiko lanak hasterakoan, zenbait istilu izan ziren. Egun, beilatokia egina dago, baina ez da erabiltzen. Aurretik zegoen beilatokia erabiltzen dute herritarrek eta ingurukoek.
Bera eta Etxarri Aranazko beilatokien aurkako taldeak ez dira kasu bakanak. Uda honetan bertan, Uharten eta Iruñeko Txantrea auzoan elkarretaratzeak izan dira egin nahi dituzten beilatokien aurka. Sinadurak biltzen aritu dira Uharteko bizilagunak ere, eta udalari eskatu diote udal ordenantza alda dezala, halako eraikuntzak ez baimentzeko. Eguneroko bizitza normal egitea oztopatzen dutela eta bizilagunei kalte egiten dietela diote Txantrea eta Uharteko bizilagunek. Uharteko Udala enpresarekin negoziatzen ari da beilatokia lekuz aldatzeko. Udalak ere uste du Alde Zaharra ez dela toki "egokiena", eta dauden aukeren artean Uharteko beste tokiren batean jartzea begi onez ikusten du.
Iruñeko Donibane eta Ermitagaña auzoetan tanatorio bana dago, gaur egun; Iratxek Donibanen duenak ere auzoko bizilagunen protesta piztu zuen, egin zutenean. Egun, inguruko bizilagunen etxebizitzen artean, normal-normal funtzionatzen du.
Kattalin Barber
Noaingo San Miguel ikastetxean D eredua eskaintzea lortu zuten, herritarrek urte luzez egindako ahaleginari esker. Gutxika-gutxika, euskararen aldeko urratsak egin dituzte ikastetxean, ahalegin horri esker. Aurtengo ikasturtearen hasier...
Lur Albizu Etxetxipia
Aste batzuk pasatu dira abuztu amaieran Iruñeko Udalak berria eman zuenetik: Mola eta Sanjurjo kolpisten gorpuzkiak, beste sei pertsonarekin batera, Erorien Monumentuko hobitik aterako ditu, azaroaren 16an. Estatu kolpearen buruzagi, diseinatzaile... izanak, biak hegazkin istripuetan hilak.
Sinbolismo handia duen pausoa iruditzen zait, justiziazkoa izateaz aparte. Nola egon daitezke laurogei urteren ondoren oraindik hantxe, eraikintzar horretan lurperaturik? Nola da posible oraindik Memoria Historikoaren Legea toki askotan ez betetzea? Legea ez al dago, haien ahotan, betetzeko?
Erabakiak hautsak harrotu ditu. Normala izan beharko lukeen eginbeharra probokazio bihurtu da. Politikaren erdigunera ekarri du gaia erabakiak eta, erabakiak ez ezik, horren ondorioz (ala ez?) nafar faxismoak egin dituen erakustaldiak: alkateari mehatxu margoketak (Asirón, atrévete con los vivos), taberna, elkarte, gaztetxe, muralei erasoak, German Rodriguezen plakari erasoa, Iruñeko fusilatuen plakari erasoa... gehienetan adierazpen nagusia Espainiako (Una, grande, libre) bandera izateak ere zer pentsatua ematen du, edo eman beharko lioke bati baino gehiagori, nire iritziz.
Hautsak harrotu ditu, bai, eta irudipena dut ez ote gauden beste batzuk oso isilik, gehiegi, agian. 1936an estatu kolpearen harira hil zituzten milaka lagunei omenaldiak egiten ari zaizkie egunez egun Nafarroako hainbat eta hainbat txokotan. Gobernua ere han izaten da, eta antolatzen ditu omenaldiak (duela aste pare bat, maisu-maistrei eskainia). Hala ere, beste apunte bat gehituko nuke nik: ez dakit aski ari garen ospatzen; Mola eta Sanjurjoren gorpuzkiak aterako zituztela jakin genuenean, nork ospatu zuen? Eta nor atera da kalera? Nor nabarmendu da? Ezinbestekoa iruditzen zait halako erabakiak hartzen direnean, halako pausoak ematen direnean, kalean ere poz eta giro hori islatu beharko litzatekeela. Eta azaroaren 16an (joan zaitezte agendetan tokia egiten; asteazkena da) bertan askok egon beharko genukeela Askatasunaren Plazan udalaren pausoa ospatzen.
"Batzuek, 40 urteren ondoren, gerra irabazi nahi dute", esan zuen joan den astean Fernandez Diaz Espainiako Gobernuko Barne ministroak. Ez dugu gerrarik irabazi nahi, memoria nahi dugu, egia, aitortza, justizia. Berandu da, baina bi kolpistaren eta beste sei pertsonaren hilobi sakratuak ez ukitzea ezin da onartu. Ez dugu gerrarik irabazi nahi, ministro jauna; ez dugu gerrarik irabazi nahi, batez ere, errealitate batengatik: hemen ez zen gerrarik egon; kolpe bat egon zen, eta milaka izan ziren biktimak. Mespretxu gutxiago, memoria gehiago.
Abel Azkonaren erakusketa, Askatasunaren plaza/Serapio Esparza plazaren izenaren inguruko polemika, gorpuzkiak ateratzea... nahikoa gerra ematen ari da Erorien Monumentua eta haren ingurua. Azken galdera: zer eginen dugu/egin beharko genuke auzolotsa besterik ematen ez duen monumentuarekin? Zergatik ez ospatu, beste egun batean, hemendik hilabete/urte batzuetara, eraikinaren eraistea?
Edurne Elizondo
Munduari itzulia eman zion Andoni Canela natura fotokazetari nafarrak, duela bi urte. Familiarekin egin zuen bidaia, Looking for The Wild izeneko proiektuaren eskutik. Kontinentez kontinente egin zuten bidea, tokian tokiko animalien bila. Liburua osatu zuen Canelak iaz, argazkiekin. Orain, dokumentala aurkeztu du, El Viaje de Unai (Unairen bidaia) izenburupean. Urrian ikusi ahal izanen da Tuteran, eta gero Iruñean. Bidaiaz eta filmaz aritu da dokumentalari izena eman dion Unai Canela (Castellar de n'Hug, Bartzelona, 2004).
Filma ezagutzen ez duenari nola azalduko zenioke zer den El Viaje de Unai?
Familia osoak egindako bidaia bat da. Nire aita argazkilaria da, eta lanagatik, hain zuzen, hamaika tokitara joan izan da, sumendien erupzioen argazkiak egitera, edo Artikoan bizi diren foken argazkiak egitera. Egun batean, Amaia nire arrabari eta niri erran zigun urtebete luzeko bidaia eginen genuela, denok elkarrekin.
Eta zer erantzun zenion zuk?
Ideia izugarri ona iruditu zitzaidan! Denok ginen bidaia egiteko gogoz. Hamaika plan egiten hasi ginen Amaia eta biok, eta amets hori egia bilakatu zen, azkenean.
Aurretik ere lagundu zenuen aita bere lan bidaietan, ezta?
Bai. Elkarrekin egin genuen Looking for Fochas izenburuko proiektua. Egunero, eskolara bidean, argazki eta bideo bat egiten genuen Banyoles lakuan. Kopetazuriei egiten genien so. Proiektua handituz joan zen, eta, azkenean, Ameriketako Estatu Batuetara eraman gintuen.
Oraingoan, are bidaia luzeagoa egin duzue; kontinentez kontinente egin duzue salto, hainbat animaliaren bila.
Bai. Esperientzia zoragarria izan da denontzat. Bidaia bukatu eta gero, bizi izandakoa gogoratzen hasi, eta pena ematen dit zenbait tokitan denbora gehiago eman ez izana. Gustura gelditu izanen nintzateke hamaika txokotan, hango animaliei buruz gehiago ikasi ahal izateko. Kontent naiz, halere, etxera bueltatu eta filmarekin gozatzeko aukera dudalako, bai eta betiko lagunekin egotekoa edo eskolara joatekoa ere. Dena den, bidaiatzeko irrikan naiz, berriz ere; animalien bila berriz joateko irrikan.
Nora itzuliko zinateke?
Australiara, adibidez. Toki berriak ezagutzeko gogoa ere badut, halere.
Tokiak eta han bizi diren animaliak ezagutzeaz gain, hango bertako jendearekin egoteko aukera ere izan duzu?
Lagun anitz egin ditut bidaian, egia erran. Eta haietako zenbaitekin harremana badut, oraindik ere, sare sozialen bidez. Jende anitz ezagutu dugu, eta, kasu guztietan harremanari eutsi ez badiogu ere, denak ditut gogoan, ezagutu ditudan pertsona guztiekin bizi izandakoak.
Zure bizimoduaren hagitz bertzelakoak diren bertze zenbait ezagutuko zenituen. Nolakoa izan da esperientzia hori?
Hagitz ona da bertze kulturak ezagutzea. Ezagutu dudan jendearekin anitz ikasi dut. Ez dakit haiek nirekin zerbait ikasiko zuten, baina esperientzia hagitz polita izan da, eta polita da harreman horietako anitzi eutsi ahal izana. Amaiak ere anitz gozatu du, eta ederra izan da horren lekuko izatea.
Dokumentala egin baino lehen, liburua egin zenuten.
Bai. Liburua aitaren argazkiek osatzen zuten, baina azken zatian nik eta Amaiak egindako hainbat marrazki eta argazki ere sartu genituen. La llamada del puma izena du. Liburu horrek, nolabait, bidaia horretako argazkiak eta bizi izandakoak jasotzen ditu.
Zein da euskarririk gogokoena zuretzat?
Biak gustatzen zaizkit, baina, akaso, dokumentala osoagoa da. Denetarik duelako. Irudiak eta hitzak. Liburua egiteko prozesuan parte hartzea anitz gustatu zitzaidan, hala ere.
Dokumentala ikusten duenak zure ahotsa du gidari, hain zuzen. Nolakoa izan da lan hori?
Nahiko gogorra, baina gustura nago emaitzarekin. Uste dut jendeari gustatu zaiola. Ni, egia erran, aspertu egiten naiz zenbaitetan neure burua behin eta berriz ikusita!
Otsoak, elefanteak, krokodiloak, pumak... hamaika espezietako animaliak ikusi dituzue. Zein aukeratuko zenuke ?
Animalia guztiak ikustea eta ezagutzea izan da zoragarria, baina onena, zalantzarik gabe, puma. Bidaia hasi baino lehen, nire helburu eta desio bakarra zen pumak ikusi ahal izatea. Horregatik jarri genion La llamada del puma izena liburuari.
Helburua bete zenuen. Nolakoa izan zen animaliok ikusi zenituen unea?
Ez zen batere erraza izan. Kosta egin zitzaigun. Zenbait egunetan, hamasei ordu ere eman genituen eguzkipean, pumak ikusteko zain, eta ez genuen zorterik izan. Baina azkenean agertu zen, eta aitak argazki ederrak egiteko aukera izan zuen. Ni biziki poztu nintzen pumak ikusi genituenean. Ametsa zen niretzat. Denok baditugu ametsak, eta amets hori egia bilakatzeko unea da... zoragarria! Zaila da hitzez azaltzea. Ziur naiz une hori sekula ez dudala ahaztuko.
Zure adineko gazte anitzek ez dute zurearen gisako bidaia bat egiteko aukera.
Egia da, baina natura maite baduzu, eta naturan bizi diren animaliei so egitea maite baduzu, edozein toki da aproposa hori egin ahal izateko. Hori da garrantzitsuena. Ez duzu urrutira joateko beharrik. Niretzat, onena da txori bati begira ere hunkitzeko gai izatea. Eta ni banaiz. Animalia guztiek badituzte beren sekretuak.
Otsoen inguruko liburua aurkeztu zuen zure aitak, bidaia luzea hasi baino lehen. Kantauriar mendikatean ibili zen haien atzetik, zurekin batera. Ikusi zenuen otsoa?
Bai. Hemendik gertu otsoak eta hartzak ikusteko aukera ere badugu. Otsoen argazkiak egitera anitzetan joaten zen nire aita, gertu zituelako. Eta nik lagundu nuen, zenbaitetan. Seme-alaba anitz joaten dira tarteka aitaren edo amaren bulegora, eta nire aitaren bulegoa natura da. Otsoa ikustea hunkigarria izan zen niretzat. Uste dut mugitu ezinik gelditu nintzela!
Zuk ere eramaten duzu argazki kamera bidaietara edo animaliei so egitera joaten zarenean?
Eramaten dut, bai, baina anitzetan kamera dudala ere ahaztu egiten zait! Animaliak ikusterakoan anitz hunkitzen naiz, eta ez naiz argazkiak egiteko gai ere! Argazkiak egitea anitz gustatzen zait, hala ere. Aitak anitz erakutsi dit, eta gozatzen dut kamerarekin. Ea noizbait aitak egiten dituenak bezain liburu eder bat egiten dudan.
Nahiko zenuke?
Bai, bai, gustatuko litzaidake. Nahiko nuke, adibidez, elurretako lehoinabarra ikustera joan. Hagitz zaila da animaliok ikustea, eta ez dakit noizbait aukera izanen ote dudan. Baina nire ametsa hori da. Ea betetzen den.
Edurne Elizondo
Ez dira isildu. Iraganeko eztanden oihartzunak bat egin du egunotan Bardea zulatzen ari diren bonben hotsarekin. 1951. urtetik dago martxan Erriberako tiro eremua, baina lehergailuen burrunba ez da izan Erriberan geroztik entzun den bak...
E. Elizondo
"Herritarrak tiro eremuaren aurka dira, baina Bardeako batzarrak erabakitzen du, eta herritarrak ez zaizkio inporta". Horixe nabarmendu du Angel Rinconek (Cortes, 1949). Ezkerreko Hautagaitzako alkate izan zen Cortesen, zortzi urtez, 1991. ...
Kattalin Barber
Bost urte ditu Sara Zugastik; 68, berriz, Ander Irisarrik. Larraiza dantza taldeko dantzari gazteena da lehendabizikoa, eta dantzari ohi zaharrenetarikoa, berriz, bigarrena. Bihar, elkarrekin aterako dira biak, eguerdian, Lizarrako entz...
Kattalin Barber
Martxan da Nafar Estatuaren Historia izenburuko 11. ikastaroa; abendura arte, VIII. mendean Nafarroako Erresumaren egituraketa zein zen azaldu, eta konkistara arteko mugarri historikoak jorratuko ditu. 2012an hasi zen Euskokultur Fundazioa, UEU Udako Euskal Unibertsitatearen laguntzarekin, Nafarroako estatuaren historiari buruzko ikastaroa antolatzen. Euskaraz, asteazkenero ariko dira historiari buruz Arrotxapean dagoen Euskokultur mintegian, 19:00etatik 20:30era. Asteartero, berriz, gaztelerazko saioak izanen dira. Erdarazko ikastaroetan Aitor Pescador izanen da irakasle, eta euskarazkoetan, berriz, Bixente Serrano.
Serrano historialariak azaldu du "maila apalean eta era ulergarrian" antolatutako ikastaroa dela: "Ez da historian aditua izan behar hona etortzeko. Izan ere, ikastaroa ez da Nafarroako historian aditu direnentzat, baizik eta interesa duen edonorentzat". Nafar Estatuaren Historia, VIII.-XVI. mendeak da izenburua, eta abenduaren 14ra bitartean eginen dute.
Orreagako gatazkatik eta 1512ko konkistara arte, Nafarroako historia ardatz hartuko du Euskokultur Fundazioak eta UEUk antolaturiko ikastaroak. Hamabi saiotan antolatu dute, eta Nafarroako Erresumaren sorrera, bilakaera eta konkistaren zioak ezagutzeko modu bat izan nahi du. Mende horietako gertaerak azaltzeko eta sakontzeko aukera eman nahi die parte hartzaileei.
Antolatzaileek espero dute azkeneko saioak piztuko duela eztabaida gehien. Nafarroako konkista eztabaidan izena du, hain zuzen ere. "Historiaren garapen kronologikoa 11 saiokoa da, baina beste bat egin dugu konkistaren gaia eztabaidatzeko. Zeintzuk izan ziren ikusmoldeak, eta konkista baten ustezko onurak eztabaidatuko ditugu", azaldu du Serranok.
Nafarroako Erreinuaren konkistaren 500. urteurrena izan zen 2012an, eta urte horretan erabaki zuten ikastaroa egitea. Hiru antolatu zituzten, zehazki: "Esan dezakegu modan jarri zela konkistaren gaia. Sozialki nolabaiteko boom-a izan zen, jendeari sortu zitzaion jakin-mina, eta bide horretan antolatu genuen hau", jakinarazi du Xabier Lozano ikastaroaren arduradunak. Lau urte geroago, interesa dago, eta gustura prestatzen dute ikastaroa Arrotxapeko egoitzan.
Datuak eman ditu Lozanok: urte hauetan guztietan 350 pertsonak parte hartu dute ikastaroan. "Horrez gain, saio osagarriak eta doako hitzaldiak antolatu izan ditugu, eta 150 pertsona inguruk parte hartu dute horietan", erantsi du. Asteazkenean zortzi lagunek hasi zuten ikastaroa euskaraz, eta gaztelaniaz, berriz, 11 pertsonak. Izena ematen duten gehienak Nafarroakoak direla esan du Lozanok, baina urteren batean Gipuzkoatik etorritakoak ere izan dituztela gaineratu du: "Askok, gainera, materiala eskatzen digute. Bibliografia zabala daukagu, bai eta ikus-entzunezkoak ere".
Gazte gutxi
Heldu den abenduaren 14ra arte iraunen du ikastaroak. Eguberrietatik bueltan, hala ere, Euskal Herria XVI-XX. mendeetan ikastaroa hasiko dute, aurrekoari segida emanez. Azkeneko lau mendeak ditu ardatz horrek: "Interes gutxiago du. Askok pentsatzen dute mende horietan Nafarroa desagertuta zegoela, ez zela ezer gertatu. Baina kontu eta fenomeno oso interesgarriak daude. Adibidez, nola moldatu zuten diskurtsoa Nafarroan erresuma gisa mantentzeko", argitu du Serranok. Haren ustez, Nafarroako gizarteak gero eta ezagutza handiagoa du historiari buruz. "Dena den, nabarristak ez direnen artean gertatzen ari da hori. Ideologiengatik oso baldintzatuta jarraitzen du gaiak".
Ikastaroa ahoz aho zabaldu dela dio Lozanok, eta izena eman dutenek "izugarri kontent" daudela ziurtatu dute. "Gustatuko litzaigukeen baino gazte gutxiago etortzen dira; 30 urte baino gehiagokoak etortzen dira, eta horietako asko, erretiratuak".
Saioz saio, abendura bitarte honako gai hauek jorratuko dituzte: Urte ilunak (778-900), Iruñeko Erreinuaren lehen zabalpena (905-1000), Baskoniako bertze lurraldeak 1000. urtera arte, Antso III.a Nagusia eta haren oinordekoak (1004-1076), Iruñeko Erreinutik Nafarroako Erreinura (1076-1194), 1194-1212: Nafar Estatuaren krisia, Txikiagoturiko Nafarroa (1200-1400), Berreskuratzeke leudekeen lurraldeak (1200-1400), XV. mendeko konbultsioak, Nafarroako Estatua eta Europa (1494-1512), Urte erabakigarriak (1512-1530) eta Nafarroako konkista eztabaidan.