“PSN aldaketaren berme izan da, da eta izango da Nafarroan”
Urt 15, 20162024-02-02Elkarrizketa, Elkarrizketak0

“PSN aldaketaren berme izan da, da eta izango da Nafarroan”

"Aspalditik" du Ainhoa Unzuk (Iruñea, 1974) PSNrekin lotura. 2014ko abendutik da gobernuko kide, eta iazko maiatzetik parlamentari. Dioenez, "ilusio handiz" ekin dio legealdiari. Sei hilabete pasatu dira aldaketaren gobernuak agintzen duenetik, baina Unzuk ez du aldaketa handirik sumatzen.

Noiztik zara PSNko militante?

Aspalditik datorren kontua da, orain dela urte asko, nik beti izan baitut harremana PSNrekin, eta beti saiatu izan naiz batez ere enpleguan —nik lan egiten nuen arloan— nire ekarpena egiten, alderdiari ahalik eta gehien emateko. Gero hasi zen nire militantzia aktiboa, eta 2014ko abenduan gobernuan sartzeko gonbita egin zidan Maria Txibitek, ezohiko kongresua egin zenean. Berrikuntza eta ekintzailetza idazkaritza hartu nuen. Hil batzuetara bere zerrendan joateko eskatu zidan. Hortik aurrerakoa jakina da.

Zer aurkitu duzu parlamentuan?

PSN ilusio handiz sartu da parlamentuan, eta hobetu daitekeela uste dugun guztia hobetzen saiatzen ari gara: kalitatezko enplegua, garapen ekonomikoa, eskubide sozialen bermea... Ilusio eta gar handiz ari gara lanean. Lan handia egiten ari gara, elkarte askorekin hitz eginez, eta oso pozik gaude izaten ari garen bilakaera zein etorkizuneko asmoekin.

PSNk historian izan duen emaitza txarrenarekin batera sartu zinen zu parlamentuan. Nola bizi izan zenuen hori?

Emaitzak ez ziren desiratuenak izan, baina agertokiak ere ez zuen zerikusirik historikoki ezagutu dugunarekin. Orain, zazpi talde gara parlamentuan, eta ia sartzekotan egon zen zortzigarrena [Ciudadanos]. PSNk historiako emaitzarik txarrena izan zuen, baina ez zen izan inkestek aurreikusten zuten bezain txarra. Are gehiago, nahiko konforme gaude, komatxo artean.

PSNk bizitako sinesgarritasun faltak badu zerikusirik emaitza horrekin. Nola konpondu hori?

Lan handia eginez. Ez dut zalantzarik sinesgarritasuna berreskuratzen ari garela: parlamentua onartzen ari da guk egiten ditugun proposamen serioak, eta orain gobernuari dagokio horiek martxan jartzea.

Aldaketaren berme al da, oraindik orain, PSN?

Noski. PSN aldaketaren berme izan da, da eta izango da Nafarroan. Eta orain inoiz baino gehiago.

Egoera politiko berrian, zein da PSNri dagokion rola?

Gu oposizioan gaude, argi eta garbi, ez gaude gobernu akordioan. Baina hasieratik azaldu genion Uxue Barkosi gurea proposamenak egiteko jarrera izango zela. Eta hala ari gara erakusten, lanaren bitartez, elkarrizketa eta kontsentsurako jarrera erakutsiz, eta Nafarroarako onak diren neurriak babestuz. Horretan ari gara. Jarrera eraikitzailea da gurea.

Penatzen zaitu PSN aldaketaren gobernu baten parte ez izateak?

PSN, alderdi guztiak bezala, irabazi nahian aurkeztu zen hauteskundeetara, eta baita aldaketaren gobernuaren parte izateko gogoz ere. Baina, tira, Uxue Barkos presidenteak bidaia kideak hautatu zituen, eta ez ginen gu izan.

Ia sei hilabete joan dira aldaketaren gobernua martxan denetik. Zer eman du orain artekoak?

Nik neuk gehiago espero nuen. Uste dut denok espero genuela gehiago. Barkosen kontakizuna ez dator bat ekintzekin. Gauza bat esan eta beste bat egiten du. Gaur-gaurkoz, ez dugu aldaketarik ikusten. Ikusten dugun bakarra identitatearen arlokoa da, baina jendearentzat garrantzitsuak diren gaietan, lanean eta eskubide sozialetan, ez da aldaketarik izan.

Bost hilabete eta erdik, agian, ez du ematen askorik aldatzeko. Aurrerantzean hobetzeko esperantzarik ba al duzu?

Egia da bost hilabete ez direla aldaketarako nahikoa, aldaketarena prozesu bat baita, eta Nafarroako itsasontzi osoa mugitzea prozesu mantsoa da. Halere, jarreretan ikus daiteke aldaketarik dagoen ala ez. Adibidez, sakoneko legeak onartzerakoan kontsentsua bilatzea ere bada aldaketaren parte, eta halakorik ez da izan. Ez nabil politikaz, jarreraz baizik. Aldaketarik ez da izan. Ez du PSNk esaten, gizarte mugimenduek diote; aldaketa aldarrikatzen ari dira, ez baitute ikusten.

Zer iritzi duzu gobernuaren zerga erreformari dagokionez?

Ez zaigu gustatzen. Proposamen pila bat egin genuen erreforma horrek eragingo dituen kalteak arintzeko. PFEZari dagokionez, erreformak zuzenean kalte egingo die errenta ertain eta baxuei, alegia, populazioaren gehiengoari, eta egoera oso injustuak sortuko ditu ikuspegi sozialari dagokionez. Ez diot nik bakarrik, [Aranburu] kontseilariak berak esan izan du. Larria da, eta ezin gara konforme egon. Bestalde, garapen ekonomikoari dagokionez, ez du ezer onik ekartzen, gure inguruko lurraldeak gu baino askoz hobeto egongo baitira fiskalki. Ez dut esango honezkero hemen dauden enpresak joango direnik, baina arriskuan jarriko dira Nafarroara etorri nahiko luketen enpresen inbertsioak, inguruko erkidegoak baino egoera txarragoan egongo baikara. Eta egin behar dena enpresak erakartzea da, 40.000 pertsona dauzkagulako langabezian, eta lan egin behar dugu pertsona horiek enplegu bat izan dezaten, kalitatezkoa. Erreforma hau hortik urrun dago.

PSNk inoiz baino argiago defendatu du azkenaldian laugarren xedapen iragankorra ezabatzea. Zer dela-eta aldaketa hori?

Berez ez da aldaketarik egon, kontua da orain arte ez dela izan hori argi esateko markorik. Parlamentuak erabakitzeko eskubideari buruzko osoko bilkura monografikoa egin zuen, eta hori izan zen PSNk aurkeztutako proposamenetako bat.

Eta zergatik ezabatu?

Gai horri dagokionez, erabat nator bat Maria Txibitek esandakoarekin. Zer da erabakitzeko eskubidea? Eta zergatik bakarrik EAErekin? Zergatik EAEren menpe izateko erabakitzeko behar hori? Gu ez gaude ados Espainiatik bereizteko inongo eskubiderekin, eta, beraz, lerro horretan doa.

Zer egoeratan egon nahiko zenuke hemendik lau urtera?

Indartuta ikusi nahiko nuke PSN, hemendik lau urtera aldaketaren berme izan eta gobernuan egon dadin. Eta gustatuko litzaidake lau urte barru egindako ekarpenen bilduma egin, batez ere nire arloan, enpleguan, eta harro sentitzea. PSNk kalitatezko enplegua nahi du, eta eskubide sozialak eta aukera berdintasuna bermatzea. Horri ekarpena egitea lortuko bagenu, harro egongo nintzateke parlamentaria izan izanaz.

Lurrari hozka egiten diotenak
Urt 15, 20162016-01-15Albisteak, Gizartea, Ingurunea, Nafarroa0

Lurrari hozka egiten diotenak

Leherketak, kamioien joan-etorri etengabea, hautsa, paisaiaren nahiz ondarearen suntsitzea, kalteak etxebizitzetan, faunaren desagertzea... Ustezko garapen ekonomikoaren izenean, anitz dira meategi eta harrobi handiek inguruko lurretan eragiten dituzten kalteak. Erdiz, Alkerdi eta Zilbetiko kasuak hedabideetako lerroburuetan agertu dira azken hilabeteetan, ustiatze proiektu horiek piztutako oposizio irmoari esker, batez ere. Baina ez dira bakarrak, inondik ere.

Minerala ustiatzeko proiektu handienei buruzko txostena argitaratu zuen iaz Sustrai Erakuntza fundazioak, 2014an eginiko topaketa batean oinarrituta. Iragan abenduan eguneratu zuten azkenekoz, Zangoza eta Urdazubiko kasuak ere aipatzeko. Honako hauek dira Nafarroako lurrak zuloz eta orbainez bete dituzten proiektu handienak edo polemika mikatzena eragin dutenak.

OSKIAKO HARROBIA

Arakil ibarrari eta Itza zendeari eragiten die Bizkaia mendian dagoen harrobi honek. 1987an hasi ziren Oskiatik kareharria ateratzen, eta harrobia, ofizialki, 2004an itxi zuten arren, "errestaurazio" plan bat aurkeztu zuen Canteras Oskia enpresak. Atondoko kontzejuak bertan behera utzi zuen egitasmoa, enpresak ez zuelako ingurumenaren gaineko eraginari buruzko planik aurkeztu. 2010ean, berriz, proiektu berria aurkeztu zuten. Hiru milioi metro koadro lur erauzteko asmoa aipatzen dute bertan, eta "itzalpeko ustiaketa plan bat" dela uste du Sustraik.

Proiektuaren kontra dauden erakundeek —Atondoko kontzejuak, Arakilgo Udalak eta Itza Zendeako Udalak— erabili dituzte jada bide judizial guztiak. Nafarroako Gobernuak, gainera, lur komunal guztiak desjabetu ditu. Beste aukerarik ezean, jarraipen batzorde bat osatu dute inplikatutako eragile guztiek, planaren garapenean irregulartasunik ez dagoela zaintzeko.

ALDAZKO HARROBIA

Aspaldi erabili gabeko marmol harrobi zahar bat da Aldazkoa. Horgobisa enpresak hamabost urterako kontratua sinatu zuen 2006an herriko kontzejuarekin, han gelditzen ziren hondakinak erretiratu eta erabiltzeko. Hondarrak, ordea, berehala bukatu ziren, eta ustiatzeko era berriak aztertu zituen Horgobisak.

Larraungo Kalaxka taldeak salatu zuenez, irregulartasun ugari gertatu dira prozesu osoan, eta Sustrai Erakuntza fundazioak ere "kontrolik eza" nabarmentzen du bere txostenean: "Ez zen neurririk hartu harrobitik ateratako material kopurua mugatzeko, ezta ingurumenaren egoera neurtzeko ere". Lehergailuak erabiltzen hasteko nahia agertu zuen enpresak, gainera, eta Larraungo Udalak baimentzen ez zuenez, araudia aldatzeko presioa egin zuen. Azkenean, azpilan horrek guztiak fruitua eman zuen, eta, iaz, udal plana moldatu zuten. Gaur egun, legezkoa da harrobian lehergailuak erabiltzea, eta, enpresak oraingoz urratsik egin ez duen arren, kezka agertu dute bizilagunen elkarteek eta talde ekologistek.

ALKERDIKO HARROBIA

Urdazubikoa da, seguruenik, Nafarroan kalapita handiena sortu duen ustiatze proiektua, harrobiko lanek ez baitiote paisaiari soilik eragin. Handik 500 metrora dauden Alkerdi, Zelaieta, Ikaburu eta Berroberriko haitzuloek gordetzen duten ondare historikoak pairatu ditu ustiatze lanek eragindako kalterik handienak.

2014ko uztailaren 15ean, Zelaieta III leizezuloko sabaia erori egin zen, Alkerdin baimenik gabe eginiko leherketa baten ondorioz. Leherketaren hedatze uhinak, gainera, kalteak eragin zituen inguruko baserrietan, auzoetan eta Ikaburuko haitzuloetan. SOS Alkerdi plataformak gertatutakoaren ardura egotzi zien Marmoles del Baztan enpresari eta Nafarroako Gobernuari. Izan ere, 2013an, harrobiaren ustiatze ituna luzatu zuen Yolanda Barcinaren gobernuak, eta urtean 24.000 kilo lehergailu erabiltzeko baimena eman zion enpresari —ordura arte 150 kilo erabiltzeko baimena zuen—.

Urdazubiko udal planak eta Kultura Departamentuko Zuzendaritza Nagusiak, baina, espresuki debekatzen dute inguruan lehergailuak erabiltzea, balio kultural eta arkeologiko itzeleko leizea baita Alkerdikoa. Izan ere, hango paretetan daude Nafarroako irarlan paleolitiko bakarrak. Hortaz, harrobiko lanak geldirik daude oraingoz, baina enpresa Nafarroako Gobernuarekin negoziatzen ari da, debekua ken dezan.

ZILBETIKO PROIEKTUA

Aldude mendia zaintza bereziko eremu izendatu zuen Nafarroako Gobernuak 2005ean, eta Natura 2000 sarean ere sartu zuten eskualde osoa. Handik bi urtera, baina, Magna Magnesitas de Navarra enpresak iragarri zuen harrobi bat irekitzeko asmoa zuela Zilbetin. Nafarroako Gobernuak, UPNren esku, ez zuen kontrako iritzirik eman, eta berehala onetsi zuen egitasmoa, Natura 2000 sarearen helburuekin bateraezina izan arren.

2011n, hitzetatik ekintzetara pasatu zen Magna: Eguberri garaian, oporrak profitatuta, Antzeriko hainbat pago botatzen hasi zen baimenik gabe. Alduide Mendia koordinakundeak eta SEO/BirdLife elkarteak auzitara jo zuten, eta proiektua geldiaraztea lortu zuten. Iazko urrian, Nafarroako Justizia Auzitegi Nagusiak arrazoia eman zien talde ekologistei, eta bertan behera utzi zuen egitasmoa.

ZANGOZAKO PROIEKTUA

Orain mahai gainean dagoen meatze proiektu handiena da Geoalcali enpresak Zangoza eta Zaragoza (Espainia) artean eraiki nahi duena. Talde ekologisten aburuz, gainera, kutsagarriena ere izanen da, inoiz gauzatzen bada: urtean 6.300 milioi tona potasa aterako lirateke, 512 kamioi ibiliko lirateke joan-etorri etengabean egunero, eta 800.000 metro koadro ur erabiliko lirateke urtean —17.000 biztanleko hiri batek kontsumitzen duen kopuru bertsua—. Handik metro gutxira, gainera, Esako urtegia dago, eta horrek arazo ugari eraginen dituela uste dute Zangozako oposizioko taldeek; besteak beste, sismikotasunaren handitzea edota uraren kutsatzea.

Zeruak kur-kur egiten du
Urt 15, 20162016-01-14Albisteak, Ingurunea, Nafarroa0

Zeruak kur-kur egiten du

Ikusi baino lehen, entzun. Ez da hegaldi isila kurriloena. Kur-kur egiten du zeruak hegaztiok batetik bertzera mugitzen direnean. Kur-kur hori, gainera, gero eta ozenago aditzen ari da Nafarroan, gero eta gehiago direlako hegoalderako urteroko bidean ...

Urt 15, 20162016-01-14Albisteak, Iritzia, Nafarroa0

Iritzia: Gailurretik

Lortuko dugulakoan nago", erran nuen azaroan. "Lortu dugu", erraten ahal dut orain. Bertze behin, Iruñeko Alde Zaharreko Liburutegi Publikoaz ari naiz. Orain bai, publikoaz. 2016ak ekarri digun lehendabiziko berri ona hau izan baita: kudeaketa pribatua moztu, eta kudeaketa publikora pasatu da hiriaren erdiguneko liburutegia.

Bidea, baina, luzea izan da; 2011ra arte, Nafarroako Liburutegia Iruñeko San Frantzisko plazan egon zen, Nafarroako ondarearen bilketa eta zaintza egiteaz gain auzoari liburutegi publiko baten zerbitzuak emanez.

Egoitza txiki gelditu zen, eta UPNk kulturari zegokion lursaila Corte Ingles etxeari saldu eta gero, liburutegia hiriko bihotzetik atera eta Mendebaldea auzoan jartzea erabaki zuen.

Politika horrekin liburutegien arloko nazioarteko erakundeek gomendatzen dutenaren kontra egin zuen UPNk, baina horrekin nahikoa ez, eta gainera Alde Zaharra liburutegirik gabe uztea ere bidezkoa iduritu zitzaion.

Motxila horrekin hasi genuen bidea. Zaila. Baina gailurrean gara. Beheko kanpalekura auzoak liburutegi bat lortzearekin iritsi ginen. Hasierako esfortzua beti da gehien kostatzen dena, eta emaitzak, gainera, anitzetan ez dira pentsatutakoak: gobernuak ez zuen liburutegi publiko berria bere gain hartu nahi izan, eta pilota udalari pasatu zion. Horrek, auzokide eta liburuzainen presioaren ondorioz, zerbitzua bere gain hartu zuen, eta hilabete batzuz Kondestablearen Jauregian modu txarrean liburutegi bat-edo jarri zuen, San Frantziskoko egoitza zaharberritu bitartean.

2012ko azaroan, liburutegi berria egoitza moldatura mugitu zuten, baina kudeaketa pribatua eman zion Iruñeko Udalak. Liburutegi berria eri sortu zen. Gailurra egiteko oxigenorik gabe. Harekin batera, enpresa pribatua lan baldintza prekarioan zeuzkan langileak itoz joan zen, zerbitzua bera ere modu eskasean emanez eta Alde Zaharreko bizilagunei merezi ez zituzten kalteak eraginez.

Mendian gora segitzen genuen, baina 2015ean bai, aldaketa iritsi zen, lehendakari, alkate, zerbitzuburu eta bertze hainbertze langile berri ekarriz. Horiek denek urte hauetan guztietan kalitatezko liburutegi publiko baten alde borrokan genbiltzanen hotsak aditu zituzten, eta astelehen honetan, azkenean, gure mendira igo gaituzte, Mikel Urdangarinen kantak erraten duen bezala.

Baina Mikelen hitzak oroituz, zenbaitzuek, udalean eta gobernuan, jakin beharko lukete ez direla jainko lurtiarrak. Eskertuak gaudela egindako esfortzuarekin, baina espero dugula gailurraren lilurak itsutu ez ditzan.

Azken egunetan zenbait erabaki kaxkar hartu dira, tontorrera lehenbailehen ailegatzeko gogoz. Gailurra egin dugu, eta izandako gorabeheretan pentsatzeko aukera ematen digu. Har dezala nire animorik beroena liburutegia kudeatzen hasi den liburuzain berriak. Animo, eta eutsi!

Sergio Labaien: «Geure burua zentsuratzera behartu nahi izan gaituzte»
Urt 8, 20162016-01-08Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Komunikazioa, Nafarroa0

Sergio Labaien: «Geure burua zentsuratzera behartu nahi izan gaituzte»

Konpromisoa eta kazetaritza uztartzeko tenorean, eskarmentu handia du Sergio Labaienek (Iruñea, 1975). Nabarreria, Ateak Ireki eta Ahotsa.info hedabideetan lan egin du, besteak beste.

Noiz jaso zenuten Espainiako Gobernuko ordezkariaren ohartarazpena?

Irailean izan zen. Carmen Albaren gutun bat zen, eta bertan, azaltzen zigun Espainiako Poliziak salaketa jarria zuela Ahotsa.info-ren kontra, sanferminetan argitaratutako albiste batean Mozal legea urratu genuelakoan.

Eta hala zen?

Legea, berez, oso zehazgabea da. Artikulu batean aipatzen denez, polizien irudiak baimenik gabe grabatzen badituzu, eta irudi horiek polizia edo haren familia arriskuan jartzen ahal badute, isun bat jasoko duzu. Baina Poliziak kalean egiten duena grabatzeak edo argazkiak ateratzeak arriskuan jar dezake polizien segurtasuna? Eta nork erabaki behar du hori? Kasu honetan, Carmen Alba bera izan da epailearen lana egin duena, berak ebatzi baitu legea urratzen ari ginela. Isunik ez jartzea erabaki zuen, baina mehatxu egin zigun, etorkizunean polizien irudiak argitaratuz gero, 30.000 euro arteko isuna jaso genezakeela ohartarazita.

Nolakoa da salaketaren oinarrian dagoen argazki hori?

Ez da aparteko ezer. Bi polizia ikus daitezke, kaskoa jantzita. Ez da deigarria, inondik inora, eta egunero ikus ditzakegu halakoak Espainiako telebista kate guztietan nahiz berripaperetan. Halakoak edo agerikoagoak!

Abisua jaso zenutenean, zein izan zen zuen lehen erreakzioa?

Logikoa den bezala, gure lehen erreakzioa kezkak eta beldurrak baldintzatuta egon zen. Elkartean eztabaida anitz izan genituen, argitaratu genezakeenari buruz, geure buruari ezarri beharreko mugei buruz. Proiektuaren iraupena bermatzea zen gure helburu nagusia, argi baitago 30.000 euroko isuna jasoko bagenu, Ahotsa.info pikutara joanen litzatekeela. Zenbait abokaturekin ere hitz egin genuen, aukera guztiak aztertzeko.

Eta zer esan zizueten?

Ikuspegi interesgarria eman ziguten. Argi utzi zuten ez direla onargarriak ez Poliziaren salaketa ezta Albaren mehatxuak ere, kolokan jartzen baitute informazioa emateko daukagun eskubidea. Eta horren guztiaren helburua ere jakina da: guk geure burua zentsuratzea. Horretara behartu nahi gaituzte.

Zergatik?

Bada, gure hedabideak askotan islatu dituelako Poliziaren gehiegikeriak. Guk grabatutako irudi batzuk auzitegietan erabili izan dituzte; besteak beste, Aingeru Zudaireren auzian. Eskuineko begiko ikusmena galdu zuen Zudairek pilotakada baten ondorioz, baina Espainiako Poliziak argudiatu zuen haiek ez zutela pilotarik jaurti. Kasu horretan, Ahotsa.info-ren irudiek balio izan zuten bertsio ofizial hori eraisteko eta Poliziaren erantzukizuna agerian uzteko. Eta ez da kasu bakarra. Oro har, irudi horiek deserosoak dira Carmen Albarentzat, eta argitara atera ez daitezen, Mozal legea era arbitrarioan erabili du gure kontra.

Zuek, baina, ez zarete isilik gelditu, eta Espainiako Gobernuaren kontrako salaketa aurkeztu duzue Estrasburgon...

Bai, geure burua zentsuratu beharrean, ofentsibara jotzea erabaki genuen. Gure zereginetako bat Poliziaren gehiegikeriak salatzea dela uste dugu. Poliziaren aurka gaudelako? Ez, jendearen alde gaudelako baizik. Poliziak bortizkeria erabili du behin baino gehiagotan, eta jokabide horrek zaurituak eragin ditu, baita hildakoak ere. Hortaz, uste dugu gizartearentzat onuragarria dela hedabideek funtzionario publikoen egitekoa zaintzea eta, lana gaizki egiten dutenean, salatzea. Ezin diogu funtzio horri uko egin. Horregatik uste dugu aurre egin behar diogula mehatxuari; oraingoan Ahotsa.info izan delako, aurretik Egunkaria, Egin edo Apurtu.org izan ziren bezala. Baina etorkizunean BERRIA ere izan liteke, edo Diagonal, edo beste hamaika hedabide deseroso.

Nolakoa izan zen prozesua?

Hainbat abokatu eta aditurekin hitz egin genuen salaketa aurkeztu aurretik, eta horren ostean, Defendatzen duena defendatu plataformako kideak gurekin harremanetan jarri ziren. Estatu osoko kazetariek eta juristek osatzen dute talde hori, eta aspaldidanik ari ziren Mozal legearen kontrako estrategia orokor bat koordinatzen. Poliziaren jazarpena pairatu zuten fotokazetari batzuekin harremanetan jarriak ziren ordurako, eta lehen urratsak emanak zituzten salaketa bat aurkezteko. Hori izan zen gure oinarria. Plataformako kideek esan ziguten aukera zegoela auzia Estrasburgora eramateko, eta hala egin genuen.

Zergatik Estrasburgora?

Espainiako justiziak ez duelako beste biderik uzten. Guk jasotako mehatxua, berez, abisu administratibo bat da. Eta horren aurka, ezin dugu helegiterik aurkeztu Espainiako inongo auzitegitan. Ez dugu heldulekurik. Beraz, bide bakarra Estrasburgora jotzea da.

Zenbait hedabidek auzia isildu izanak harritu zaitu?

Ez gehiegi, errepresioa oso barneratua dugulako. Zer gertatuko litzateke, adibidez, Nafarroako Gobernuak Diario de Navarra-ko bi kazetariri isuna jarri izan balie? Eta kazetari horiek Estrasburgora babes eske joan izan balira? Aurrekaririk gabeko eskandalua izanen litzateke hori Nafarroan. Baina biktima errepresioa pairatzera ohituta dagoen sektorekoa bada, normaltzat jotzen dugu. Behar duen garrantzia ez diogu ematen, eta hori erronka bat da: agenda propioa ezarri behar dugu, arerio politikoaren dialektikatik urrundu, eta askatasunari auziari konplexurik gabe heldu. Salbuespen egoera bizi dugu Nafarroan, eta hori aldaketaren agendan sartu beharra dago nola edo hala.

Lehen aldiz kontseilariarekin
Urt 8, 20162016-01-08Albisteak, Gizartea, Nafarroa0

Lehen aldiz kontseilariarekin

Lehendabiziko aldiz kontseilariarekin. Biarnoko FIEP talde ekologistako arduradun Gerard Caussimontek bilera egin zuen, abenduaren 23an, Iruñean, Nafarroako Gobernuko Ingurumen Departamentuko buru Isabel Elizalderekin. Pirinioetako mendebaldeko hartzen populazioaren egoera larria izan zuten mintzagai nagusi. Gobernuak oraindik ere ez du auzi horri buruzko erabakirik hartu. "Gaia lantzen ari gara Aragoirekin eta gainerako herriekin", azaldu zuten departamentutik, abenduaren 23ko bilera hori amaitu eta gero.

Bilera egin izana urrats bat dela nabarmendu du Caussimontek, hala ere. Izan ere, azken hamar urteotan, hainbat aldiz saiatu dira garaian garaiko Ingurumen kontseilariekin bilera egiten, baina ezezko erantzuna jaso dute beti FIEPeko kideek. "Gehienez ere, arloko zuzendari nagusiarekin hitz egin ahal izan dugu; erabakitzeko eskumenik ez zuten pertsonekin, betiere".

Pirinioetako mendebaldeko azken bi hartzek, ordea, mendilerroko alde bateko eta bertzeko agintarien arteko elkarlana behar dutela argi utzi du Caussimontek. Bi bertzerik ez daude, eta biak dira arrak: Nere eta Cannellito.

Mendiak ez du mugarik haientzat, eta, horregatik, hain zuzen ere, administrazio guztien konpromisoa behar dutela nabarmendu du FIEPeko kideak. Ildo horretan, ontzat eman ditu Aragoiko eta Nafarroako ordezkariekin izandako solasaldiak, bai eta gaiari heltzeko erakutsi duten borondatea ere. Frantziako Ekologia Ministerioko arduradunekin ere egin dute bilera FIEPeko kideek. "Administrazioen arteko elkarlana funtsezkoa da hartza Pirinioetako mendebaldetik ez desagertzeko".

Gerard Caussimontek 25 urte zituen FIEP taldearekin bat egin zuenean. Orain 63 ditu. Mendebaldeko populazioaren gainbeheraren lekuko izan da. Egungo egoerak biziki mintzen du.

Cannellito-k eta Nere-k aurtengo udazken epela aprobetxatu dute, eta, negua hasi bada ere, ezkurrak jaten ari dira, oraindik ere. 1.700 metrotik gora baino ez da egon elurra orain arte, eta horrek izan du eragina hartzen jardueran. Aurrera jarraitzen dute bi arrek, baina hartzaren dinamika, mendebaldean, heriotzaren dinamika da. Horixe nabarmendu du Caussimontek, saminez. "Ez dut erranen lanean aritu garen urteotan guztietan deus ez dugula lortu; lortu dugu bioaniztasunaren alde urratsak egitea; baina hartzaren etorkizuna beltza da".

Ehiztarien esku

Oraingo egoeraren erantzule ehiza da, neurri handi batean. Cannellito-ren ama Cannelle zen, Pirinioetako azken hartz arre emea; ehiztari batek hil zuen, 2004ko azaroaren 1ean. Ehiztariak erran zuen bere burua babesteko egin zuela tiro. Ehiztariak bazekien hartza eta haren kumea inguruan zirela. Uxaldia hasi baino lehen jaso zuten ehiztari guztiek abisua. Eta, hala eta guztiz ere, egitea erabaki zuten. Cannelle ez zen bizirik atera. Bakarrik gelditu zen Cannellito, haren hamar hilabeteko kumea.

Hamar urte lehenago, 1994. urtean, Claude hartz emea hil zuen bertze ehiztari batek. Isileko ehiztaria zen hura. Ezin izan zuten inoiz identifikatu, eta Claude-ren hilketa, ondorioz, zigorrik gabe gelditu zen. Inork ez zuen ordaindu.

Emerik gabe, denboraren aurkako borroka da FIEP taldeko kideak Pirinioetako mendebaldeko eremuan hartzaren alde egiten ari direna. Populazioa sendotzea da aukera bakarra. Eta halaxe azaldu zien Caussimontek Nafarroako Ingurumen kontseilari Isabel Elizalderi eta Ingurumen Departamentuko Bioaniztasun Zerbitzuko buru Enrique Erasori. Azken horrek ere parte hartu zuen abenduan egindako bileran.

Pirinioetako hartzen, ekosistemen eta herritarren aldeko taldea da FIEP. Eta argi du Caussimontek, hain zuzen ere, hartzaren eta gizakien patua, espazio horretan, estuki lotuta daudela. "Hartzaren alde egitea bertan bizi direnen alde egitea ere bada", nabarmendu du.

Turismoaren adibidea jarri du mahai gainean, bertzeak bertze. Asturiasen (Espainia) eta Katalunian hartzak gero eta bisitari gehiago erakartzen dituela nabarmena dela azaldu du Caussimontek. Italian ere, Abruzzoko parkean, turismoak nabarmen egin du gora, hartza han dagoelako, Caussimontek gaineratu duenez.

FIEPeko kideak prest agertu dira Nafarroako, Aragoiko eta Biarnoko herritarren arteko topaketak antolatu, eta turismoaren eta bertzelakoen inguruko jardunaldiak prestatzeko. Elkarlanaren alde egin du Caussimontek, eta argi eta garbi erran du hartzaren etorkizuna dagoela jokoan. Pirinioetako herritarrena ere bai, ondorioz, neurri handi batean. "Denak bat gara". Hartza salbatu nahi du. Denbora irabazi Nere eta Cannellito-rentzat.

Manugaitz: «Rap musika da euskarari hatsa emateko dudan tresna»
Urt 8, 20162016-01-08Albisteak, Asteko Gaiak, Euskara, Nafarroa0

Manugaitz: «Rap musika da euskarari hatsa emateko dudan tresna»

"Eta badator, hitza berriro bueltan", abesten du Manugaitzek (Iruñea, 1975) Eman flow honi harrera izeneko kantuan. Eta horixe da iruindarraren lan berria: euskarazko raparen ahots ezagunenetako baten itzulera.

Hamarkada oso bat joan da Selektah Kolektiboa desagertu zenetik, baina orain arte ez duzu diskorik argitaratu. Zertan ibili zara urte hauetan guztietan?

Selektah deuseztatu zenean, bakarrik gelditu nintzela sentitu nuen. Bestalde, hainbat arrazoirengatik, hip hoparen mundutik apur bat aldendu eta beste gauza batzuetan zentratu nintzen: nire alor profesionala garatu nuen, oposizioetara aurkeztu nintzen... Musikarekin zerikusirik ez duten gauzetan murgildu nintzen. Horregatik, berriz hastea kosta izan zaidala uste dut. Desagertuta egon nintzen, baina raparen harra neukan barruan, eta ezin izan nion eutsi. Bigarren sorrera bat izan da hau niretzat.

Garai berriak, izen artistiko berria...

Bai, berez, Wanka izengoitia baztertu eta Manugaitz erabiltzen hasteko arrazoi bat baino gehiago egon da, baina nagusienetako bat horixe da: zerotik hasten banaiz, izena ere aldatuko dut.

Izengoiti batek, askotan, pertsonaia darama atxikita. Manugaitzek ba al du Wankatik zerbait?

Zorionez edo tamalez, ni neu ere aldatu egin naiz urte hauetan. 18 urterekin, lizuntasuna eta sexualitatea lau haizetara zabaltzeko grina nuen —hortik zetorren Wanker edo Wanka—, baina rol hori desfasatua gelditu da. Beharrezkoa zen aldatzea.

Manugaitz. Manatzeko gaitza al zara oraindik?

Tira, gaur egungo sisteman, oso zaila da benetan manugaitza izatea. Ados ez gauden guztiari aurre egitea, hori da manugaitza izatea. Eta tamalez, jendeak egunero irensten du errealitatea. Egunero irensten dugu. Nik ere bai. Barru-barruan, hala ere, badut manugaiztasun pitin bat.

Selektah Kolektiboaren bukaera bat-batekoa izan zen, hirugarren diskoa grabatzeko prozesu betean baitzineten. Garai hartan erabili ez zenuten materiala baliatu duzu disko berri honetan?

Ez. Egia erran, banituen base batzuk gordeta, eta Selektah Kolektiboaren garaiko hitzak eta musika erabiltzeko aukera izan nuen, baina diskoan entzun daitekeena nirea da, goitik behera berria: ideiak, musika, samplerrak...

Hitzak berriak dira, baina garai bateko eztena gordetzen dute zure errimek...

Neurri batean bai, baina, oro har, diskoa pertsonalagoa dela iruditzen zait. Zale batzuek faltan sumatuko dute Selektah Kolektiboaren gordintasuna, baina oraindik badago piper puntu hori. Dena den, gure lehenengo diskoak aztertzen hasita, gauza batzuk aldatuko nituzkeela uste dut. Gordintasunaren izenean errazkeriara jotzeko joera, adibidez. Oraingoan, zerbait sakonagoa egiteko gogoa neukan, baina ez pentsa luzaroan planifikatutako kontua izan denik. Horrela atera zait.

Bakarka ondu duzu diskoa. Eroso sentitu zara?

Lasaiago ibili naiz, ez dudalako diskoetxe baten presiorik sumatu. AME estudioko Axular Arizmendi teknikaria, gainera, oso jatorra izan da, eta ideiak eman dizkit. Zenbait unetan, beharrezkoa baita norbait alboan edukitzea.

Kantu berrietan, kulturaz hitz egiten duzu, egoera politikoaz... Horiek dira diskoaren ardatz tematikoak?

Diskoa grabatzeko prozesuaren hasieran banituen asmo batzuk, baina epeak luzatu ahala, asmo horiek aldatzen joan dira: kantu berriak sortzen nituen, zahar batzuk kendu, moldaketak egin... Hala ere, nonbait marraztu behar duzu marra, eta noizbait esan behar duzu "bukatu da, ez dut material gehiago grabatuko". Hortaz, prozesua bukatzeko garaia heldu zenean, askotariko kantu sorta nuela ikusi nuen, eta zaila da haien arteko ardatz sendo bat identifikatzea. Euskal nortasuna, sustraiak, euskara... Nik esanen nuke horiek direla ardatz nagusiak. Beste gai batzuk ere jorratu nahi nituen, baina denborarik gabe geratu nintzen.

Euskararen aldeko militante sutsua zarela argi utzi duzu...

Zalantza izpirik gabe. Nire egungo kezka nagusietako bat da euskararena, eta diskoa ere horren isla da. Argi nuen diskoa euskara hutsean izanen zela ala ez zela izanen. Ez dakit raparen munduari ekarpen handirik egin diezaiokedan, baina euskarazko raparen munduari akaso bai. Euskalgintzari hatsa eman nahi nion, bultzadatxoa, eta, bide horretan, rap musika baliabide bat izan da. Kazetaria edo idazlea izan banintz, hedabideak edo liburuak erabiliko nituzkeen, baina daukadan tresna rapa da.

Gaur egun, rap kantari euskaldun askok gaztelaniaz abesten dute...

Bai, eta badakit errespetatu beharreko erabaki pertsonal bat dela, baina lotsagarria iruditzen zait, benetan. Selektah Kolektiboa desegin zenetik hamar urte pasa dira, eta, tarte horretan, euskarazko rap talde eta artista gehiago sortu dira. Bidea urratua dago jada. Baina oraindik orain, euskaldunen belaunaldi berriak Espainiari begira bizi dira, eta gaztelaniaz egiten den rapa hartu dute eredutzat. Gure gazte denboran, rap ingelesari, amerikarrari edo frantziarrari so egiten genion, faltan genituelako erreferenteak. Eta, hala ere, euskaraz abesteko hautua egin genuen. Beste askok ez dute bide hori aukeratzen, eta min handia ematen dit horrek.

Hala ere, rap talde, musikari eta abeslari euskaldun ugari azaleratu dira azken urteetan. Horien aitaponteko sentitzen zara?

Bada, hein batean, bai... Kar, kar! Eta uste dut normala eta sanoa dela harro sentitzea. Euskarazko musikaren esparruari zure aletxoa gehitu diozula ikustea pozgarria da beti.