Joseba Sarrionandia idazlearen testuek, Iñigo Arregi eta Juan Luis Goikolea artisten irudiek eta Gose taldearen musikak osatzen dute Gosariak. Hamaika abesti biltzen dituen egitasmoa da; ez, ordea, diskoa. Disko bat baino gehiago da; testu, doinu eta irudiz osatutako sorkuntza. Korrika kulturalak antolatuta, emanaldia egingo du Gose taldeak, gaur, Iruñean. Zentral aretoan ariko dira musikariak, 20:00etan.
“Sententziak ere hala dio: zio politikoengatik hil zuten nire aita”
Azken egunak nahasiak izan dira Aitziber Berruetarentzat (Iruñea, 1975). Egunero oroitzen da bere aita Angel Berruetarekin; baina heriotzaren urteurrenaren egunaren inguruan, biziago gogoratzen du gertatutakoa. Gaur 11 urte bete dira Valeriano de la Peña Espainiako poliziak eta haren seme Miguel Jose de la Peñak Berrueta tiroz hil zutela, haren okindegian, Iruñeko Donibane auzoan. Gertatutakoaren aitortza eskatzeko, omenaldia egingo diote gaur senide eta lagunek. 19:00etan izango da, okindegiaren aurrean.
11 urte dira gaur zure aita hil zutela. Nor zen Angel Berrueta?
Nik beti esan izan dut aita pertsona alaia zela. Zer esango dut nik? Niretzat eredugarria zen. Lagunen laguna zen, eta inoiz ez zuen inorekin arazorik eduki, ezta politikoki ere. Dendan mota guztietako eta ideologia askotako jendea sartzen zen, eta inoiz ez zuen inorekin arazorik izan. Harekin egotera hurbiltzen zen jendea maiz. Pertsona ezaguna zen Iruñean, bai lanarengatik, bai eta ibilbide publikoarengatik ere. Oberenako dantzaria izan zen, eta Alde Zaharrean jaio zen.
Politikarengatik arazorik ez zuela esan duzu, baina haren heriotzaren arrazoia politikoa izan zen.
Hala da. Inoiz ez zuen inorekin liskarrik izan arazo politikoengatik, baina arrazoi ideologikoengatik hil zuten. Eta ez dugu guk esaten bakarrik; auzitegiaren sententziak ere hala dio: zio ideologikoengatik hil zuten nire aita.
Kartel batek eragin zuen.
Bai. M-11ko atentatuen ondoren, Espainiako Gobernuaren eta hedabideen bertsioaren arabera, dena zen ETA. Ematen du une horretan ezker abertzalearen aurka joatea komeni zitzaiela. Martxoaren 11n etxera iritsi nintzenean, gurasoei galdetu nien: "Zer gertatu da?". Biek berdin erantzun zidaten: "Aitziber, ezin da egia izan. Sarraski hau ETAk egin izana arraroa da". Baina gobernuak eta hedabideek "ETA, ETA, ETA" zioten... ETA ez zela izan jakin genuen arte.
Elkartasunez, martxoaren 12an, denda itxi zuen aitak, noski. 13an, Maria Pilar Rubio dendatik pasatu zen, eta aitari ETA ez zioen kartel bat jartzeko eskatu zion. Aitak ezetz erantzun zion, eta eztabaida bat izan zuten, nahiz eta zaila izan aitarekin eztabaida edukitzea. Ondoko atarian bizi zen Pilar, eta etxera igo zen. Ez dakit nola egongo ziren haren seme eta senarra, baina jaitsi, eta aita hil egin zuten.
Zigorra bikoitza izan zela salatu izan duzue: alde batetik, aita galtzea, eta, bestetik, Poliziaren jazarpena jasatea.
Lehen minututik izan genuen jazarpena, martxoaren 13an dendara joan ginenetik. Ez ziguten sartzen utzi, noski; eta ondoko drogerian sartu ginen. Ama oso urduri zegoen, eta atxilotu behar zutela esan zioten. Beilatokian, berriz, jendea lasai zegoen. Tira, auzoa erasokor zegoen gertutakoarengatik. Baina Polizia agertu izan ez balitz, ez zen ezer gertatuko. Jendea gurekin zegoen, eta Poliziak ez zuen zertan agertu. Haien kide batek hil zuen gure aita, baina beilatokira ere sartu ziren. Ni aretoan nengoen, eta kanpoan gertatzen ari zena gogor sufritu genuen.
Zenbat iraun zuen jazarpenak?
Sei urte, gutxi gorabehera. Harrika egin zioten dendari, eta etengabe deiak jasotzen genituen. Hiletaren egunean bertan jaso genuen lehenengoa. Espainiako polizia bat zela esan zigun, eta hilko gintuela. Oso dei gogorrak jaso ditugu. Behin, goizeko ordu bietan, etxean bakarrik nengoela deitu zidaten. Pertsona horrek bazekien nik hartu nuela telefonoa, eta "hilko zaitut" esaten zidan etengabe. Eskegi, eta berriz deitzen zuen. Nik ez nion ezer esaten, eta hark mehatxuka hitz egiten zidan. Udaltzainei deitu nien, eta zein zen esan nien. Baina salatu ditugun mehatxu guztiak artxibatu dituzte. Errespetu falta bat izan da hori ere.
Epaiketa izan zen hiltzaileen aurka, eta espetxe zigorrak jarri zizkieten biei. Eta iaz, baldintzapean aske geratu zen Miguel Angel semea.
Hamabost urteko zigorra jaso zuen hark, eta, hiru laurdenak beteta, aske geratu zen. Hemen batzuentzat balio du neurriak, baina beste askorentzat ez.
Urruntze agindua eskatu zenuten orduan.
Bai, urruntze agindua eskatu genuen, baina geroztik, ez dugu eskaeraren berririk izan. Ez dugu [Miguel Angel] ikusi, eta ez dakigu hemen dagoen ala ez.
Nafarroako Parlamentuan izan zineten asteartean zuen kasua azaltzen. Zein tratu eman izan duzuete instituzioek?
Orain arte ez dugu traturik izan; parlamentukoa izan da lehena. Ez dago gaizki gu deitu izana, baina zertarako balio duen ikusi behar.
Beranduegi izan da?
Inoiz ez da berandu halakoetarako. Bake prozesu batean gaude, eta agerraldiek aurrera jarraitzeko balio badute, ongi etorriak dira. 11 urtez izan gara borrokan, eta bizkarra eman digute. Hori guretzat gorde beharko dugu.
Zein iritzi duzue indarkeria polizialaren biktimei buruzko lege proposamenaren inguruan?
Legea ez dago behin betiko idatzia oraindik. Baina airean geratzen dira zenbait gai. Amaitzen dutenean baloratuko dugu.
Zer eskatu diezue taldeei?
Lehenik, errespetua; oraindik ez baitugu izan. Gainera, parlamentuan egitea garrantzitsua da, Nafarroan dugun organo nagusia delako. Iruñeko Udalean aurkeztu ditugun bi mozioak atzera bota dituzte. Biktima guztiak berdinak garela aitortzea eskatu dugu; egia bat dagoela, eta entzun behar gaituztela. Finean, Angel biktima politiko gisa aitortzea.
Zein balio izango luke familiarentzat instituzioek Angel biktima gisa aitortzeak?
Herriaren aitortza badugu; instituzionala da faltan duguna. Zergatik nire aitari ez? Beti galdetu izan diot nire buruari. Zergatik diote ez garela beste biktimak bezalakoak? Zerk egiten gaitu ezberdin? Espainiako polizia batek hil zuen nire aita, arauzko armarekin. Egia estali nahi dute; ez dute aitortu nahi. Alde bakarra ikusten dute, nahi duten aldea. Baina beste bat dago: gurea.
Nik ere maite zaitut
Sentimenduak esaten, baina, ez da hain gauza erraza", halaxe dio Mikel Urdangarinen kanta batek. Ados nago, baina ez guztiz. Garaiak daude. Haurrak garenean, adibidez, ez dugu bi aldiz pentsatzen. "Gustuko zaitut, nahi duzu nire 'nobioa' izan?". Makina bat aldiz egingo nuen galdera hori txikitan; niri ere egingo zidaten, seguruenik. Oraindik ez nekien zer zen pertsona bat gustuko izatea, zer bikotekidea izatea. Bost axola. Bota eta listo.
Gaztetxo garenean, aurkako jarrera izaten dugu. Norbait gustuko dugunean, gure esku dagoen guztia egiten dugu pertsona hori zirikatzeko; bere arreta geureganatzeko. Iletik tira, adarra jo, borragoma bota, zangotraba jarri… edozer. Hori bai, ez dugu sentitzen duguna onartzen. Lagunekin, ordea, ez dugu bertze gairik. "Zenbat maite zaitudan; ez dakit zer egingo nukeen zu gabe; betirako lagunak izango gara…". Atzo ezagututako pertsona bat ere laguntzat jo, eta, ziurrenik, bizitza osorako maitasuna aginduko diogu.
Hortik urte gutxira, bestelako maitemin eta maitasun istorioak iristen dira. Ez beti. Ez du batere inporta bikotea dugun edo ez. Sentimenduak adierazteaz ari naiz, zentzu zabalean. Lagunei, gurasoei, anai-arrebei, bikoteari… Pertsona batzuk ur garbia bezain gardenak dira. Bertze batzuek, berriz, ez dute barrua askatzeko ohiturarik. Agian, beldur dira. Bertzeek ahul edo sentiberatzat hartuko dituzten beldur. Badakizue, gizonek ez dutela negarrik egiten, eta hori guztia.
Bueno, ni sentimenduak hitzez azaleratzeaz ari naiz lerrootan, baina maiz, askoz ere esanguratsuagoa da besarkada bat, irribarre isil bat, laztan goxo bat, masailean emandako muxu bero bat... Unean unekoa.
Helduaroan —orokortu gabe-, bi hitz magikoak oroimenaren kutxan gordetzen hasten gara. Ez dut uste lotsa denik hitz egokia. Beharbada, ziurtzat jotzen dugu ondokoak baduela gure sentimenduen berri. Zahartzaroan, berdin. Urteen poderioz sortutakoa ez da hutsaren hurrena, baina hitzezkoak ez diren baliabidetara jotzen dugu maizen.
Egia erran, niri bost axola aurreko guztia. Une honetan barruan dudana askatzeko beharra dut, eta hori eginen dut. Bat eta bakarra zarelako nire bizitzan. Goizero-goizero, zure mugimenduek alaitzen naute. Eskuinera, ezkerrera, aurrera, atzera. Gelditu gabe. Alde batetik bertzera lasterka. Ni ikusteak pozten zaitu, antza. Horrek pozten nau ni. Zure besarkadek indarra ematen didate. Zure muxuen truke laztanak eskatzen dizkidazu; eta nik eman. Gustura. Gogaikarria izaten ere badakizu, baina tira!
Sekula ez dizut hitzik entzun, ezta behar ere. Orain ere niri begira zaude, ordenagailuan idazten dudanaren jakin-minarekin-edo. Uste dut badakizula zutaz ari naizela. Zuri ari natzaizula. Ez diote alferrik txakurrak direla gizakiaren lagunik onenak. Baina zu niretzat laguna baino askoz gehiago zara. Horregatik, gaur ez naiz isilik geldituko, eta inoiz entzungo ez dizkizudan hitzei erantzungo diet: nik ere izugarri maite zaitut, Haika!
“Etxetik bota nahi gaituzte”
Infernua belauneko gaitz batekin hasi zen. "Alde Zaharreko etxebizitza zahar batean bizi ginen. Laugarren solairuan, igogailurik gabe. Eta traumatologoak esan zidan, igogailua jartzeko proiekturik ezean, beste norabait mugitu beharko nuela, hanka oso egoera txarrean nuelako". Medikuak esandakoari kasu egitea erabaki zuen Patxi Perezek, eta, haren emazte Idoia Bikuñak zalantzak zituen arren, etxez aldatu zen bikotea. Finean, 2007. urtea zen, eta adreiluaren sektorea gorenean zegoen oraindik: bankuek erraz-erraz ematen zituzten kredituak, eta etxe bat erostea inbertsio bat zen garai hartan.
Perezek eta Bikuñak Txantrea auzoko Arguedas kalean topatu zuten bizileku egokia: lehen solairuan kokatua, mugikortasun arazoak dituztenentzako egokitua eta ez oso garestia. BBVA bankuan hipoteka mailegua negoziatzera sartu ziren unean, ordea, ametsa amesgaizto bihurtu zen. Gaur egun, kalean gelditzeko arriskuan dira, etxea enkantean ateratzeko prozesua abiatu baitu bankuak.
Garai hartan, bikotearen hileroko diru sarrerak ez ziren 1.300 eurora ailegatzen, baina hori ez zen oztopoa izan BBVAren arduradunentzat, 1.400 euroko kuota ezarri baitzieten. Operazioan Alde Zaharreko etxebizitza ere sartu zen, berme gisa. Perezek eta Bikuñak ez zekiten zer ari ziren sinatzen ere.
"Ni oso urduri nengoen, baina lasai egoteko esan zidan sukurtsaleko zuzendariak. Hipoteka gure irabazien neurrira egina zegoela", gogoratu du andreak. Kredituaren ordainagiriak iristen hasi ziren arte ez ziren iruzurraz jabetu: "Ordurako beranduegi zen. Banketxera itzuli ginen, eta esan genien ezin geniela gastuei aurre egin. Ez zela hori hitzartutakoa". BBVAko arduradunek, ordea, ez zuten erantzukizunik onartu nahi izan. "Alde Zaharreko etxea saldu gabe genuela, eta erantzun ziguten hori gertatzen ez zen bitartean kuotak altuak izanen zirela. Gainera, ezin genion kredituari uko egin, isun batekin mehatxatu gintuztelako". Hala ere, egoera eutsiezina izanen zela ikusita, baldintzak leuntzea erabaki zuen BBVAk: 500 eurora beheratu zizkieten kuotak, baina ezusteak ez ziren une horretan amaitu.
2012ko udazkenean, bankuaren zigilua zeraman gutuna jaso zuten Perezek eta Bikuñak: milaka euroren zorra zutela adierazzi zien BBVAren sukurtsaleko zuzendariak. "Guk paper bakar bat ere sinatu gabe, 3.000 euroko mikro-kreditu pertsonal bat eman ziguten, hipotekaren kuoten bidez ordaintzen ez genuena konpentsatzeko", azaldu du Perezek. Hortaz, haiek jakin gabe, beste zor bat pilatzen joan ziren bankuarekin, hipoteka maileguaz gainera. Guztira, 300.000 eurotik gora. Ordainketen erritmoari eusten saiatu ziren, baina, ordurako, lanik gabe zeuden biak. Laguntzarik gabe, egoerari buelta ematea ezinezkoa izanen zela ikusi zuten.
Txantrea Etxe Kaleratzerik Gabe mugimenduarekin kontaktuan jartzea erabaki zuten. Plataforma horren aholkuei men eginez, kuotak pagatzeari utzi zioten, eta Angel Luis Fortun abokatuaren laguntza jaso zuten. "Patxi eta Idoiarena da aspaldian ikusi dudan iruzur hipotekariorik larriena", laburbildu du Fortunek. "Lehenik eta behin, beren diru sarreren gainetik zegoen hipoteka mailegua eman zieten, eta hori legez kontrakoa da berez. Baina, horrez gainera, beste mailegu pertsonal bat ezarri die bankuak, haiei jakinarazi gabe".
Horregatik guztiarengatik, kredituaren txostena eskatu die abokatuak BBVAren arduradunei: "Edozein operazio onartzen denean, bideragarritasunari eta arriskuei buruzko txosten bat egiteko eta Espainiako Bankuari igortzeko betebeharra dute banku guztiek. Bada, txosten hori irakurri nahi dut nik. Ea nola justifikatzen duten halako operazio bat". Oraingoz, ordea, txosten hori ez da inon azaldu.
Perezek eta Bikuñak ordaintzeari uko egin diotenez, bankuak bi etxebizitzak eskuratu ditu —Txantreakoa eta Alde Zaharrekoa—, eta enkantean ateratzeko prozesua abiarazi du. Etxeek ofizialki balio dutena baino askoz merkeago atera dituzte enkantera, eta beraz, salduta ere, zorra ez litzateke desagertuko. "Bankuak etxebizitza horiek salduko balitu, kaltea bikoitza izanen litzateke Patxi eta Idoiarentzat, beren ondasunak galtzeaz gainera zorra pagatzen segitu beharko luketelako", azaldu du Fortunek.
Horregatik, epaitegian borrokan ari dira orain, Txantrea Etxe Kaleratzerik Gabe plataformarekin batera, beren etxebizitzak berreskuratzeko. Datozen egunetarako espero dute kaleratze agindua. "Edozertarako prest gaude. Segur aski, beharrezkoa izanen da auzoaren mobilizazioa, baina hasiak gara prestatzen eta kontzientziazio lana egiten, etxe kaleratze hori gauzatzen bada, geldiarazteko", esan du plataformako eledun Albaro Sadak.
Perez eta Bikuñarena ez da Txantrea auzoan zabalik duten auzi bakarra. Iragan astean salatu zutenez, beste bi familia daude desjabetze agindu baten zain.
Irune Tobajas txantrear gaztea da kalean gelditzeko arriskuan dagoen pertsonetako bat, baina haren egoera zeharo ezberdina da. Okupatzailea da, beste zenbait lagunekin batera, Nafarroako Gobernuak hutsik zeukan etxe batean.
Gobernuaren etxeak, hutsik
"Txantreako Gazteriaren Batzordeak diagnosi bat egin zuen, eta ondorioetako bat zen hemengo gazteek arazo handiak zituztela gurasoen etxetik alde egiteko eta emantzipatzeko. Arazoari irtenbidea eman nahian genbiltzala, jakin genuen gobernuaren etxe batek urteak zeramatzala hutsik, eta okupatzea erabaki genuen", azaldu du Tobajasek.
Urtebete luze daramate han bizitzen, eta ez dute arazorik izan bizilagunekin. Aitzitik, auzokideek harrera beroa egin diete. Baina azken hilabeteetan segika izan dituzte foruzainak. Tobajas bera atarian harrapatu zuten, eta identifikatzera behartu. Etxebizitza uzteko eskaera ere igorri zieten abenduan.
Txantrea Etxe Kaleratzerik Gabe plataformako bozeramailearen aburuz, "lotsagarria eta onartezina" da "jendeak beharrak ase gabe dituen bitartean administrazioak etxebizitza hutsak izatea".
Eta bitartean, non zegoen gobernua?
Futbola usteldua dago. Hori denok dakigu. Hamaika adibide jar daitezke, eta okerrenak ziurrenik talde handienak dira. Neymarren kontratazioa, Messiren zerga iruzurra edo asteon agerkari digital batek gogorarazi bezala, Florentino Perez Real Madrileko ...
“Batez bestekoa baino handiagoa da Esa apurtzeko arriskua”
Ikastaro bat egin berri dute Huescan (Aragoi, Espainia), balizko arriskuaren araberako urtegien sailkatzeari buruz. Cesar Gonzalez Cebollada izan da arduradunetako bat (Zaragoza, Espainia, 1973). Esako urtegiari buruz mintzatu da, eta argi erran du handitzeko obrak gelditu beharko lituzketela, segurtasunari buruzko zalantzak argitu bitartean. Esako urtegiari buruz mintzatu zara, ikastaroaren harira. Zer iritzi duzu segurtasunari buruz? Esako urtegiko horma apurtzeko arriskua...
Berdintasuna, utopia politikoa
Esnatu zenean, dinosauroa han zegoen oraindik. Monterrosoren mikroipuin famatuan bezalaxe, Bakartxo Ruiz parlamentariak (Iruñea, 1977) ordenagailua piztu zuenean, 2012ko azaroaren 26an, hantxe zuen dinosauroa, El Mundo berripaperaren edizio digitalaren tituluen artean, zain: "Argazkiaren erdian ukabila goratua ageri dena Bakartxo Ruiz da. Sandra Barneda eta Leire Pajinen nahasketa dirudien hori [...]. Hura ikusita, argi gelditzen da Jarrai txakurtxistu look-a indarrean dela oraindik: kopeta-ile moztua, adats zarpaila eta biolin koloreko tindua". Emakume batek sinatutako artikulua zen hura —Vascas de gama alta izenburukoa (Goi mailako euskal emakumeak)—. Nafar parlamentariak barre egiten du orain erreportaje hura gogora ekartzean, baina ez du gutxietsi nahi, kazetaritza molde atzerakoienen adibide hutsaz harago, "gizartean oso errotua dagoen jarrera baten isla" delako. Politikaren esparruan (beste askotan bezala), gizonak eta emakumeak irizpide ezberdinen arabera neurtzen dituen jarrera.
Maiatzean amaituko den legealdira mugatzen da Ruizen ibilbide politiko osoa, 2011ko hauteskundeetan aurkeztu baitzen estreinakoz Bildu koalizioaren zerrendetan. Lau urte hauetan, politikagintzaren alorrean antzeman dituen hainbat jarrerak harritu egin dutela dio: "Legealdi honetan ikasi dut politika ez dela burbuila bat; kontrara, jendartean indarrean diren estereotipoak eta jarrerak islatzen ditu". Horregatik uste du politika oraindik ere "oso maskulinoa" dela: "Alde batetik, emakumeen presentzia urria delako oraindik, eta, bestetik, joko politikoan ikusten diren rolak gizonezkoek ezarritakoak direlako. Emakumeok, askotan, politika molde hori barneratu dugu, eta geure burua rol maskulinoetara moldatu behar izan dugu".
Parlamentari iruindarraren esanetan, emakumezko politikariek etengabe frogatu behar dute eskubide osoz daudela karguan. "Lupa batekin ez, birekin begiratzen zaio emakumezkoen jardun politikoari. Hau lasterketa bat izanen balitz, gizonen hasiera marratik bost pauso atzera egonen litzateke emakumezkoen abiapuntua".
Iritzi horrekin bat egin du Begoña Sanzberro UPNko legebiltzarkideak (Almandoz, 1962): "Gizonei suposatu egiten zaie gaitasuna; guri, ez. Geure tokia irabazi behar dugu. Eta ikuspegi hori haustea zaila da. Kostatuko zaigu".
Sanzberrok 25 urte baino gehiago daramatza politikagintzan, baina abeltzaina da ogibidez. Bere curriculumean irakur daiteke, halaber, UAGN sindikatuko kidea dela, eta Laborantza Ganberako presidenteorde ohia. "Nekazaritzaren munduan, emakumeok ez gaude behar bezala ordezkaturik. Emakume asko dabiltza sektore horretan lanean, baina ordezkaritza, ia beti, gizonen esku gelditzen da. Eta politikan, egoera ez da oso bestelakoa. Ni hasi nintzenean, 1989an, inork ez ninduen goiko postuetan jarri. Azpi-azpitik hasi nintzen, herriaren alde lan egiteko gogoz. Horregatik diot andreok geure tokia irabazi egin behar dugula. Nekazaritzan, sindikalismoan nahiz politikan, gure balioa frogatzen ibili behar dugu etengabe", azpimarratu du.
Espainiako Kongresuan Geroa Baiko diputatua den Uxue Barkos ere (Iruñea, 1964) bat dator baieztapen horrekin. "Ni kazetaritzaren sektoretik nentorren, eta alde handia nabaritu nuen 2004. urtean, politikagintzan hasi nintzenean. Ez nire alderdikideen jarrera matxista zelako, ezta pentsatu ere, baizik eta politikan suma daitekeen giroa, oro har, gizonena delako. Hesi asko birrindu behar ditugu oraindik. Sexismoa indarrean da politikagintzan, zalantza izpirik gabe". Hark ere uste du emakumezko politikariek aurreiritziz beteriko motxila bat daramatela bizkarrean: "Ematen du, gai batzuen inguruan, gure iritzia baliagarria dela, izan berdintasuna, izan gai sozialak... Baina saiatzen bagara ekonomiaz hitz egiten, edo industriaz, edo batzuen ustez sakonagoak diren gai horietaz, gureganako jarrera aldatu eginen da berehala, eta askoz zorrotzago epaituko gaituzte. Azterketak gainditu behar ditugu behin eta berriro".
Gizartearen isla
Ruizen irudiko, arazoa ez da instituzioetara edo politikagintzara mugatzen, gizartean oso errotua dagoen ikuspegia batean baitu jatorria: "Kalean ere, jendearen ikuspegia oso sexista da. Askotan konturatu gabe ere, ez ditugu era berean neurtzen emakumeen eta gizonen lan politikoa. Joera handia dago andreen rola fribolizatzera, estetikarekin lotzera... Gizonezkoei aplikatzen ez zaien baremoa erabiltzen da gure lana epaitzeko. Eta horretan, zeresan handia du hainbat hedabidek zabaldutako topikoek. Nire auzoko andre batzuek, adibidez, telebistan ikusten nautenean, 'soineko ederra daramazu', 'orrazkera hori oso ongi doakizu' eta gisa horretako esaldiak botatzen dizkidate. Eta asmo onez esaten dute! Erabat kulturala da sexismo hori. Barneratua dugu".
Barkosek ere halako jarreren lekuko zuzena izan da behin baino gehiagotan. "Garunaren kortex-ean iltzatuta dauzkagu topikoak eta jarrera sexistak", dio. "Espainiako Kongresuan, adibidez, eztabaida tekniko baten erdian, oholtzara igo zen PPko diputatu bat. Emakumeen topiko estetiko guztiak betetzen zituen: ilehori tindatua, ezpainetakoa, zapata takoi luzedunak... Eta bere azalpena oso ongi egin zuen. Bada, diputatu batek esan zuen: 'Hara! Gaia kontrolatzen du eta!'. Sinestezina balitz bezala bota zuen". Izan ere, andrazko politikarien lana aztertzean, jendeak "zorroztasun maila altuagoa" duela uste du Geroa Baiko eledunak: "Nola janzten zaren, zer-nolako jarrera duzun estetikaren inguruan... Gizon bati ez genizkioke halakoak eskatuko, baina gure kasuan, zorroztasunak exijentziaren forma hartzen du".
2011ko otsailean, minbizia zuela esan zuen Barkosek. Ilea galdu eta burua estaltzeko zapia erabiltzen hasi zen. "Orduan ere denetarik entzun behar izan nuen. Jendeak batzuetan nahi gabe edo birritan pentsatu gabe botatzen ditu gauzak, baina kutsu matxista hori agerian gelditzen da berehala", gogoratu du.
Hala ere, politikagintza gizartearen isla izan arren, zenbait aferatan mugimendu sozialen eta herritarren nahien atzetik dabilela uste du diputatuak: "Politikaren esparruan, erresistentzia handiagoa sumatzen dut nik, aldaketak onartzeko eta emakumezkoen egitekoa normaltasunez ikusteko garaian".
Kuotak eta borroka
Hiru ordezkari politikoek argi eta garbi ikusten dute egoera iraultzeko beharra, baina diagnostikoa antzekoa izan arren, balizko tratamendua hautatzeko garaian azaleratzen dira lehenbiziko desadostasunak.
"Lanean jarraitzea, aintzatespena lortu arte". Hori da Sanzberrok proposatzen duen bidea: "Badira modu ezberdinak eskema sexistak apurtzeko. Batzuek, mugimendu feministatik-eta, zarata handia egiten dute, baina beste askok nahiago dugu geure modura borroka egin, zalapartarik gabe, geure lana eginez eta askotan entzun behar izaten ditugun komentarioei jaramonik egin gabe". UPNren legebiltzarkidearen arabera, borroka hori gogorragoa da ibilbide politikoaren hastapenetan. "Lan handia egin behar da hasieran aurreiritziak gainditzeko, baina langa hori gaindituta, errazagoa izaten da dena. Jendeak baloratu egiten du zure lana".
Bilduko diputatuak, ordea, borrokatzea, salatzea eta emakumeen ahalduntzearen alde lan egitea funtsezkotzat jotzen ditu egungo egoera gainditzeko: "Ahalduntzeko ariketa aktiboa egin behar dugu emakumeok. Finean, gure borrokari esker heldu dira orain arteko lorpen guztiak, eta aurrerantzean ere, aitzindari izan beharko dugu. Arlo instituzionala gizartearen atzetik doa, eta aitzindari izan beharko luke".
Borroka horretan, aukera berdintasuna bermatuko duten legeak ere "beharrezkotzat" jo dituzte Bilduko nahiz Geroa Baiko eledunek. Sanzberrok, ordea, "akatsa" direla uste du: "Aitortu behar dut ez naizela parekidetasun legeen edo sexuen araberako kuotak ezartzearen aldekoa. Niretzat, bide okerretik joatea da hori. Are gehiago: emakumeon kontrako argudio bihurtu daitekeela uste dut. Izan ere, norbaitek pentsa dezake kargu batean gaudela kuota bat betetzeagatik soilik, eta ez gure merituengatik". UPNko politikariaren irudiko, "momentu jakin batzuetan bakarrik" aplikatu beharko lirateke halako neurriak, "egoera jakin bat irauli nahi bada", baina orokorrean, ez lituzke ezarriko. "Niri, behintzat, ez litzaidake gustatuko zerrenda batean joatea kuota bat betetzezko soilik. Emakumeak apaingarri gisa tratatzea da hori, eta horren kontrakoa izan naiz beti".
Ruizen ikuspuntua oso bestelakoa da. Sanzberroren kritikak ulertzen dituen arren, benetako arazoa legeen eraginkortasuna dela nabarmendu du: "Berdintasunerako legeak beharrezkoak dira. Arazoa beste bat da: ez dira behar bezain eraginkorrak. Emakumeon presentzia hutsak ez du bermatzen sexuen arteko aukera berdintasuna, horrez gainera, borondatea ere behar delako. Neurri gehiago hartu beharko lirateke, alderdien egituratik hasita, instituzioen esparruraino. Kuotak eta berdintasun legeak arinkeriaz erabili izan dira askotan, emakumeak zerrendetan jarrita, baina apaingarri moduan, benetako pisu politikorik gabe. Baina arazo horren irtenbidea ez da atzera egitea, neurri eraginkor gehiago planteatzea baizik".
Bilduko parlamentariak planteatutakoarekin bat eginez, Barkosek onartu du sexuen kuotak ezartzea ez dela "irtenbide perfektua", baina gogorarazi du gaur egun, emakumezkoek desabantaila franko pairatzen dituztela, eta egoerak "beharrezko" bihurtu duela halako neurriak hartzea: "Egoera perfektu batean, pertsonen merituen araberakoa izan beharko luke kargu politikoen banaketa. Baina gaur egungo egoera ez da hori. Hori zuzentzeko neurriak behar dira. Diskriminazio positiboa ezinbestekoa da, desabantailak leuntzeko lagungarria den heinean".
Hala ere, horrekin konformatzen diren politikariak ere kritikatu ditu Bakartxo Ruizek: "Berdintasun formala, instituzioetan gizonezko nahiz emakumezkoen kopuru bera egotea, ez da helmuga. Alderdi batzuek aukera berdintasunaren frogatzat jotzen dute hori, baina ez da hala. Ezin gara horrekin konformatu". Izan ere, nabarmendu dutenez, gaur egungo erakundeek ez dute gizartea islatzen. "Nafarroan, herritarren erdiak baino gehiago gara emakumeak. Eta herritarrok identifikatuta sentitu beharko genuke geure ordezkariekin, baina gaur egun, ez da halakorik gertatzen".
“Batez bestekoa baino handiagoa da Esa apurtzeko arriskua”
Ikastaro bat egin berri dute Huescan (Aragoi, Espainia), balizko arriskuaren araberako urtegien sailkatzeari buruz. Cesar Gonzalez Cebollada izan da arduradunetako bat (Zaragoza, Espainia, 1973). Esako urtegiari buruz mintzatu da, eta argi erran du ha...
Giza katea, euskarazko haur eskolen defentsan
Iruñeko auzoetan euskarazko haur eskolak eskaintzearen alde, giza katea egingo dute datorren asteartean, martxoak 10, 18:00etan, Arrotxapeko Raimundo Lanas kaletik hasita. UPNk eskaerari erantzunik eman ez eta euskarazko eskaintza ez zabaltzeko darabilen "jokaera tranpatia" salatu dute gurasoek. Edonola, mobilizatzen jarraitzeko asmoa erakutsi dute: "Gure txikien etorkizuna da garrantzitsuena".
LOMCEzaleen pasio eskasia
Ez dakit jakinaren gainean egonen zareten —akaso zer edo zer entzun edo irakurriko zenuten—, baina gure ikastetxeen inguruetan LOMCE izeneko bele beltz bat dabil bueltaka, karranka egiten. Bele itsusi hori pausatua da dagoeneko Lehen Hezkuntzan, eta heldu den ikasturtean Bigarren Hezkuntzan ere gelditzeko asmoa du.
Aurreko astean, Nafarroako Gobernuak, David Herreros Hezkuntzako zuzendari nagusiaren ahotik, institutuetako zuzendariei azaldu zien nola banatuko dituen bele horrek orduak Bigarren Hezkuntzako ikasgaien artean. Azalpenak eman aurretik, Herrerosek adierazi zuen saiatu direla, LOMCEk aukera ematen dien heinean, ikasgai zerrendak ahalik eta gutxien ukitzen.
Eta egia erran, lehen begiratuan bederen, ez dirudi gauzak gehiegi aldatu dituztenik. Konparazio batera, Plastika, Teknologia eta Musika irakasleak beldurraren beldurrez zeuden, ez ote ziren haien ikasgaiak desagertuko. Baina ez. Nafarroako Gobernuak egin nahi duen banaketaren arabera, ikasgai horiek ez dute karga lektiborik galduko. Hori hala da.
Klasista dela. Atzerakoia. Alderdikoia. Neoliberala. Sexista. Espainolista. Merkatu kapitalistaren aginduetara makurtua. Halakoak erraten ahal dira —eta erraten dira— LOMCEren inguruan. Baina ikasgai zerrendan ez dugu gauza handirik aurkituko adjektibo horien argudioak indartzeko —ez bada Erlijioaren aferan—. Areago joan behar dugu. Gehiago irakurri behar dugu legea, ez bakarrik azalean gelditu.
Irakaskuntzan egiten dut lan. Baina onartu behar dut, aita, bekatari izan naizela, eta ez dudala orain arte LOMCEren lege testurik irakurri. Bai, konfesatzen dut legearen aurkakoek idatzi dituztenak nahiko izan ditudala neu ere aurka egoteko. Eta ez dut lege testurik irakurri, sinetsita nagoelako LOMCEk ez duela sobera bide luzea izanen.
Ez naiz bakarra. Hemen kontatu izan dut irakaskuntzan lan egiten dugun asko San Antoniori kandelak jartzen ibiltzen garela. San Antoniori eta haren lagunei: PP, UPyD, UPN, Foro Asturias eta Ciudadanos ez bertze talde politiko guztiei. Erran nahi baita sinetsita gaudela urte bukaerako Espainiako hauteskundeetan LOMCEren aldekoek ez dutela gehiengoa lortuko, eta, beraz, lege berria bertan behera utziko dutela gobernua eskuratzen dutenek.
Eta ez gara bakarrak. Ikusi beharko zenukete zein gogo faltarekin eman zituen azalpenak Herrerosek aurreko astean. Egia da Herreros ez dela preseski bestako mutilik alaiena, baina Hezkuntza zuzendari batek berotasunez mintzatu beharko luke hezkuntza erreforma baten inguruan, batez ere erreforma egin dutenen soka ideologiko berekoa baldin bada.
Bada, ez. Berotasunik ez. Alaitasunik ez. Grinarik ez. Kontrakoa baizik. Ematen baitzuen gogogabeturik zegoela. Eta hitzez ez zuen erran, noski; baina, bere jarrerarekin, Herrerosek nola edo hala aditzera eman zuen benetakoa dela irakaskuntzan bolo-bolo dabilen zurrumurrua: Nafarroako Gobernuak ere susmatzen duela LOMCEk ez duela bizitza luzea izanen. Halabiz!