Nafarroa

Duten zorra osorik kitatu arte
2019-09-272019-09-26Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Duten zorra osorik kitatu arte

Edurne Elizondo

Handia da Nafarroako erakunde publikoek Emiliana Zubeldia Indarekin duten zorra. Hasi dira pagatzen, baina oraindik ez dute osorik kitatu. Konpositore eta piano jotzaile handia izan zen Zubeldia Inda; bertze musikari anitzen maistra eta eredu. Eta, hala ere, ahanzturak hartu du artista nafarra, urte luzez. Euskal Herritik Mexikora joan, eta han hil zen, Hermosilla herrian, 1987. urtean. Musikari handitzat dute han; sorterrian, berriz, azken urteotan hasi da haren lana merezi duen oihartzuna jasotzen. Asteburuan, hain zuzen, omenaldia egin zioten jaioterrian.

Zubeldia Inda Jaitzen sortu zen, 1888. urtean, baina, hemezortzi hilabete zituenean, familia Iruñera mugitu zen, eta han hazi zen artista. Hiriburuko kultur giroan murgildu zen, Santa Cecilia elkartearen, Iruñeko Orfeoiaren eta musika banden bidetik. Aitonaren pianoa izan zen Zubeldia Indaren musikarako grina piztu zuen txinparta nagusia, halere.

"Konpositore bikaina izan zen; onena", nabarmendu du Ana Diez de Ure historialariak. Jaitzen egindako omenaldian parte hartu zuen, larunbatean. Duela hogei urte deskubritu zuen Diez de Urek Zubeldia Inda, eta hari buruz idatzi zuen, Silvia Fernandez, Sonia Pinillos eta Paco Rodarekin batera, Iruñeko emakumeen historiari buruz hiriko udalak argitaratutako liburuan. "Liluratuta" gelditu zen historialaria piano jotzailearen ibilbidearekin, hasieratik. Helena Taberna zinemagilea ere liluratu zuen Zubeldia Indaren bideak, eta hari buruzko ordu erdiko film bat grabatu zuen, 1993an. Jaitzen egindako omenaldian izan zuten aukera ikusteko. Zubeldia Indari buruzko lanak musikariaren bakardadea islatzen du, bertze gauza anitzen gainetik. Tabernak erran izan du "miresten" duela piano jotzailearen bakardade hori: "Bakardadea eta sorkuntza eskutik helduta ibiltzen baitira, eta bakardadea ez baita txarra borondatez hautatzen denean".

Iruñetik Parisera

Zubeldia Indak ez zuen egin bere garaiko gizarteak emakumeentzat zehaztutako bidea. Artista handia zen, eta ahalegindu zen, beti, bere bokazioa arlo guztietan garatzen. Piano jotzaile eta konpositore ez ezik, irakasle ere izan zen, adibidez. 1920an, irakasle plaza lortu zuen Iruñeko Udal Musika Eskolan. Aurreko urtean, Joaquin Fuentes kimikariarekin ezkondu zen Zubeldia Inda, baina elkarrekin bide motza egin zuten. 1922an, Parisera joan zen musikaria, eta betiko utzi zuen zientzialaria atzean.

Parisen, abangoardia artistikoekin bat egin zuen; ez zuen hiri hori helmuga bakar izan Europako bere bidean, hala ere. Belgikan, Suitzan, Italian, Ingalaterran, Alemanian eta bertze hainbat herritan jo zituen kontzertuak. 1923an, Zubeldia Indaren pianorako lanak argitara eman zituen B. Roudanezek. Ezagutu zituen herri guztietan, hotelak izan zituen etxe musikariak.

Ameriketara ere egin zuen salto. Brasil, Argentina, Uruguai eta bertze hainbat herri ezagutu zituen, baina AEBetako New York hiriak ukitu zuen bereziki. Amerikako Emakumeen Elkartearekin eta kide ziren emakume artistekin bat egin zuen, bertzeak bertze. Kontzertu anitz eman zituen AEBetan, baina handik Mexikora joan zen, 1937an, eta han gelditu zen, hil arte. Sonorako Unibertsitateko kide izan zen, eta han ikasle izan zituenengan aztarna sakona utzi zuen.

Nafarroatik at txaloak baino ez zituen jaso Emiliana Zubeldia Indak egindako lanak; hemen, berriz, ezezaguna izan da, eta oraindik ere bada, neurri handi batean. "Androzentrismoa da nagusi, eta emakume profesionalen lana ezkutuan gelditzen ohi da; musikaren esparruan, egoera hori bereziki nabarmena da. Gizarte patriarkala da gurea, eta emakume musikariak isilpean gelditu izan dira beti", azaldu du Diez de Urek.

Zubeldia Indak bere bidea hemendik kanpo egin izanak ere izan zuen eragina, historialariaren ustez. Argi du musikariak Nafarroatik ateratzeko beharra bazuela: "Garai horretako Iruñea oso hiri tradizionala zen; ezkondu eta gero ere, konturatu zen konpositore eta piano jotzaile izateko bakarrik egon behar zuela, ezkontza eta musika ez zirela bateragarriak. Gizarteak ez zion hori barkatu", erantsi du.

Musika zuen Zubeldia Indak benetako pasio. Eta musika bilakatu zuen bere bizitzaren ardatz. Pasio horren emaitza dira artistak idatzitako lan guztiak. Larunbatetik, plaka batek gogoratzen du Jaitzen hangoa zela Zubeldia Inda. Txalotu eta eskertu nahi dute lan hori guztia.

Auzoko karriketatik mendi tontorretara
2019-09-272019-09-26Aisialdia, Albisteak, Euskara, gaiak, Gizartea, Ingurunea, Nafarroa

Auzoko karriketatik mendi tontorretara

Edurne Elizondo

Mendira joan, lehendabizi, eta taldea sortu, gero. Auzoko kideen arteko harremana sakontzeko asmoz antolatu zuten aurreneko txangoa Iruñeko Iturramako hainbat gaztek, Erletokieta taldeak eskatuta. Duela bospasei urte jarri zuten martxan elkartea, eta ohartu ziren auzotarren arteko sarea indartzeko beharraz. Asmo horrekin antolatu zuten mendi irteera. "Bakarra egiteko asmoz antolatu genuen, baina jendea kontent gelditu zen, eta urtebete eman genuen, hilean behin, mendira ateratzen. Taldea sortzea erabaki genuen azkenean".

Haritz Salinasenak dira hitzak, Iturramako Erletokieta mendi taldeko kidearenak. Auzoko gazteek osatzen dute, baina, pixkanaka-pixkanaka, hiriburuko bertze hainbat auzotako jendea ere ari da Iturramako mendizaleekin. bat egiten. Lau urte bete dituzte, eta, ospatzeko, argazki erakusketa bat antolatu dute. Geltokin ikus daiteke egunotan.

Oraingo sasoiko lehendabiziko txangoak Zumaia eta Deba arteko bidera eraman ditu Erletokieta taldeko gazteak, hilaren 8an. Urrikoa prestatzen ari dira jada, eta ekainekoa izanen da denboraldiko azkena. Iturramakoa ez da ohiko mendi talde bat, "autogestioaren bidetik" egiten baitu aurrera. Salinasek eta bertze hainbat kidek osatzen dute "talde eragilea", baina parte hartzen dutenen neurrira antolatzen dituzte txangoak. "Jendeak proposatzen ditu nahi dituen ibilbideak, eta besteei erakusten dizkie". Zumaia eta Deba arteko txangoan, adibidez, taldeko kide gipuzkoar batek egin zuen gidari lana. "Hemen bizi da, baina Zarauzkoa da; txangoa proposatu, eta gidari lanetan aritu da besteentzat", azaldu du Salinasek.

Salinas gurasoekin hasi zen mendian, Oberena taldeak antolatutako txangoen bidez. Zaletasuna ez du galdu, eta mendian lagun ditu auzoko bertze gazte anitz, oraindik ere. Taldea martxan jarri bezain pronto, hain zuzen, jendea bat egiteko prest agertu zen Iturraman. "Guk hainbat txango prestatu genituen, hasteko, eta gero jendea hasi zen nor berea proposatzen; mendira joatea, elkarrekin bazkaltzea eta inguruaz gozatzea da kontua".

Gazteentzat eta euskaraz

"Gazteek osatutako talderik ez da, guk ez dugu besterik ezagutzen", erran du Salinasek. Kirol elkarteek antolatzen dituzte haurrentzako mendi irteerak, eta helduentzako taldeak ere badira, baina gazteek gazteentzat egindakorik ez da. "Guk argi dugu gazteek eskertzen dutela gurearen gisako talde bat, mendian eta euskaraz aritzeko talde bat, alegia", berretsi du.

Larrara egin zuten taldearen abiapuntu izan zen aurreneko txangoa; geroztik, Nafarroako hamaika txoko ezagutu dituzte. "Hamaika aukera dugu herrialdean". Ezagutzeko prest dira.

Iritzia: Errudun?
2019-09-272019-09-26Albisteak, Iritzia, Nafarroa

Iritzia: Errudun?

Lohizune Amatria
Erruz entzun dut egunotan erruari buruz. Errua. Ardura. Erantzukizuna. Egotzi. Leporatu. Bota. Ezarri. Batek besteari, oso gutxitan norberak bere buruari.Espainiako gorteetarako hauteskundeak izanen ditugu azaroaren 10ean. Errudunik ez...

Herrian eragiteko tresna
2019-09-202019-09-19Aisialdia, Albisteak, Asteko Gaiak, Euskara, Gizartea, Kirola, Nafarroa

Herrian eragiteko tresna

Edurne Elizondo

Pilota, sokatira, futbola, tenisa, patinajea, mendizaletasuna, gimnastika erritmikoa, arte martzialak, igeriketa; Sakanan dauden kirol taldeek jorratzen dituzten diziplinetako hainbat bertzerik ez dira horiek guztiak. Berrogeita hamar baino gehiago dira talde horiek, eskualde horretan kirol jarduerek duten arrakastaren adierazgarri. Arrakasta hori azaltzeko, hain zuzen, ezinbertzekoa da Sakanako Mankomunitatetik egindako lana eta ahalegina kontuan hartzea. Eskualdeko bertze hamaika erakunderekin eta eragilerekin batera elkarlanean aritzen direla nabarmendu du Amaia Gerrikagoitiak, Sakanako Mankomunitateko kirol teknikariak. Kirolaz harago, erantsi du mankomunitateak helburu duela herrien eta herritarren arteko sarea osatzea, euskara bultzatzea, eta, batez ere, ongizatea sustatzea.

Finean, kirola tresna edo bide bilakatu dute Sakanan. Aitzakia, neurri handi batean: herritarren bizi kalitatean eragiteko, eta egungo gizarteak mahai gainean dituen hamaika auziri eusteko. Sakanako Mankomunitateko kirol zerbitzuko kideak oraintxe jorratzen ari diren proiektua da horren adibide: "Haurrak bezala, helduak ere orain arte jorratu ez dituzten hainbat kiroletan has daitezen ikastaroak egin nahi ditugu", azaldu du Amaia Gerrikagoitiak.

Herritarrek egindako proposamena da hori, hain zuzen ere. Mankomunitateak argi du bere zereginetako bat dela garaian garaiko errealitatera eta beharretara egokitzea; behar horien arabera prestatzea bere kirol eskaintza, alegia. Populazioa zahartzen ari dela kontuan hartu du, ondorioz, eta hasi da adin bateko herritarrentzako jarduera bereziak antolatzen. "Bizi kalitateak hobera egitea da kontua". Osasun zerbitzuekin ere elkarlanean ari dira kirol esparruko arduradunak, asmo hori egia bihurtu ahal izateko: "Mugitzen ez diren zaharrak aktibatu nahi ditugu", erran du Gerrikagoitiak.

2001. urtetik da Amaia Gerrikagoitia Sakanako Mankomunitateko kirol teknikaria. Erakunde horrek antolatzen dituen jarduerek 3.000 erabiltzaile inguru dituzte. Eta 18.000 biztanle inguru dira Sakana osatzen duten Arakil, Burunda eta Ergoiena haranetan. "Kirol zaletasun handia bada", erran du teknikariak.

Mankomunitateak antolatutako ikastaro anitz orain hasiko dira, ikasturte berriarekin batera. Horietako bat da fibromialgia duten pertsonentzat prestatutakoa. Luisa Larrañaga Altsasun bizi da, eta 2009tik dago gaitz horrek jota. Mankomunitateak eskainitako ikastaroa aprobetxatu du azken urteotan, eta, urrian, berriz ere, ariko da. "Niri on egiten dit. Luzatze ariketak egiten ditugu, batez ere. Fibromialgia izan arren, saiatzen naiz nire egunerokoari eusten. Ez da beti erraza, baina ez dut maite etxean gelditzea. Kirolak aukera ematen dit ateratzeko, eta besteekin egoteko", azaldu du.

Ikerketek agerian utzi dutenez, fibromialgiak emakumeei eragiten die, batez ere. Mankomunitateak antolatutako ikastaroan ere, gehienak emakumeak izaten dira. Emakumeentzako kirolaren esparruan ere egin ditu urratsak erakunde horrek, hain zuzen ere. Ahalegin hori nabarmendu du Gerrikagoitiak. "Haurren eta helduen artean, bakarrik emakumeentzako diren jarduerak antolatzen ditugu, uste dugulako garrantzitsua dela emakumeok lasaitasunez eta eroso sentituz aritzea", aipatu du.

Generoa kontuan hartu

Emakumeentzat prestatutako jarduera horietako bat da Sakanako emakumeen atletismo eskola. "Generoa lantzen duten kirol profesionalak esaten ari dira hobe dela emakume taldeak osatzea; umeen artean, bai eta helduen artean ere. Helburua da indartzea eta ahalduntzea, kontuan hartuta egungoa desberdinkeriazko egoera bat dela", azaldu du Amaia Gerrikagoitiak.

Duela zazpi urte inguru jarri zuten martxan Sakanako emakumeentzako atletismo eskola, eta esperientziarekin hagitz kontent dira mankomunitateko kirol zerbitzuko arduradunak. "Egokitzen joan gara urteotan guztietan; hasieran, adibidez, talde bakarra zegoen, eta, orain, bi ditugu: bat hasten direnentzat, eta bestea hobetzeko asmoz ari direnentzat. Badira eskola martxan jarri genuenetik taldean diren hainbat emakume", azaldu du teknikariak.

Eskolatik kanpo ere, hasieratik ari diren emakume kirolari horien arteko harremana sendotuz joan da, eta ikastaroko ordutegitik at ere entrenatzen dira elkarrekin, edo joaten dira lasterketetan parte hartzera. "Sarea osatu dute, eta askok kirola baino gehiago estimatzen dute hori. Korrika egitea baino askoz ere gehiago da, beraz", gaineratu du Gerrikagoitiak.

Emakumeentzako atletismo eskola, beraz, pistatik kanpo ere sareak osatzeko bide bilakatu dute Sakanan. Bertze hainbat helburu ere bete ditu mankomunitateak bere kirol programaren bidez: adibidez, esparru horretatik at gelditzen ohi diren herritar anitz kirolera lotzea. Ezintasunen bat duten pertsonen kolektiboarekin lan berezia egin dute mankomunitateko kirol zerbitzutik, bertzeak bertze, igeriketa eta gimnastika egokitua egiteko ikastaroaren bidez.

Azken lau ikasturteotan Aitor Mozo lakuntzarra aritu da Arbizuko igerilekuan jarduera hori zuzentzen; 2015. urtetik, hain zuzen. Kirol Zientzietako gradua du, eta eskertu du mankomunitateko lanak emandako esperientzia.

"Mugiaraztea da gako nagusia. Ez dute kirola egiteko ohiturarik, eta egoera hori aldatzea da kontua". Ikastaroan Lakuntzan Tasubinsan ari diren hainbat langilek parte hartzen dute. Desgaitasun intelektuala duten pertsonak hartzen dituzte lantegian. "Kirola egiteaz gain, aldageletan nola moldatu eta gisako jarduerak ere lantzen ditugu", azaldu du Mozok. Erantsi du ikastaroan ere elkarren arteko harremana "beste modu batera" garatzeko aukera dutela, lantegitik at.

Euskaraz

Kirol zerbitzuetako erabiltzaileen eta ikastaroetako irakasleen arteko harremanari ere so egin dio Sakanako Mankomunitateak, eta eskualdeko testuingurua hartu du kontuan. "Gure jarduera guztiak euskaraz dira; haurren artean, esan dezakegu ia %100 euskaldunak direla; helduen ikastaroetan, norbaitek azalpena behar badu ematen zaio, baina ikastaroak euskaraz egiten ditugu", azaldu du Amaia Gerrikagoitiak.

Kirola euskaraz izenburuko programa du martxan mankomunitateak, hain zuzen ere. Sakanatik kanpo ere, "erreferente" bilakatu dira Sakanako kirol zerbitzuko kideak, hain zuzen ere, hizkuntzaren alde egindako apustuagatik. Herri anitzetan, irakasle euskaldunak aurkitzea izaten da kirol jarduerak antolatzen dituztenen arazo nagusietako bat. "Formakuntzari garrantzia eman diogu arazo horri aurre egiteko, hain zuzen ere".

Eguneroko erronkei aurre egiteko, elkarri so egitea ere lagungarria dela argi du Gerrikagoitiak. Sakanako Mankomunitateko kirol zerbitzuaren ardura kirol batzordearen esku dago; hor, eskualdeko udalerri bakoitzeko zinegotzi bat dago, eta, haiekin batera, Altsasuko, Etxarri Aranazko eta Arbizuko kirol teknikariak. Hiru herri horiek baino ez dute kirol teknikaria, hain zuzen. "Elkarlanean antolatzen ditugu mankomunitateko kirol jarduerak".

Eskolekin ere harreman estua du mankomunitateak, kirol jarduera horiek egiteko behar dituzten azpiegiturak haien bidez lortzen baitituzte, anitzetan. Finean, herritar guztiekin eta herritar guztientzat aritzen dira: kirola eta kirolari lotutako balioak sustatuz, jarduera horiek euskaraz eginez, eta, betiere, kirol arlotik kanpo ere eragina izateko asmoz.

Herriz herri, babes sare bat ehuntzeko
2019-09-202019-09-19Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Herriz herri, babes sare bat ehuntzeko

Edurne Elizondo

Lan egiteko gogoz". Halaxe dira Ausartu Zaitez izenburuko proiektua martxan jarri duten profesionalak. LGTBI+ kolektiboko kideekin egin nahi dute lan hori, zehazki, sexu orientazio eta genero identitateen inguruko gogoeta pertsonala eta kolektiboa pizteko, eta babes sareen bidezko boteretzea sustatzeko. Lan hori, gainera, Iruñean eta hiriburutik kanpo ere egin nahi dute, herrialdeko bertze hiri eta herrietan kolektiboak aurrean dituen errealitateak eta testuinguruak ezagutzeko eta zabaltzeko asmoz. Tuteran eginen dute lehendabiziko urratsa, hain zuzen, hilaren 27an eta 28an emanen duten tailerraren bidez.

David Urra soziologoa eta Maria Zapata antropologoa dira Ausartu Zaitez proiektuaren bidez Tuteran eta bertze hainbat herritan eginen dituzten LGTBI+ tailerretako arduradun. Biak dira proiektuko bultzatzaile, Luis Azanzarekin eta Iratxe Arangurenekin batera. Bidean, bat egin nahi duen jendea hartzeko prest dira laurak; Equilatera elkarteko kide Luna Martinikorena, adibidez, kolaboratzaile izan dute jada.

Tailerrak izanen dira Ausartu Zaitez proiektuko bi lan ildoetako bat; bertzea, Azanzak eta Arangurenek landuko duten dokumentala izanen da. "Tailerrak baliatu nahi ditugu LGTBI+ kolektiboko jendea ezagutzeko, eta haien egunerokora hurbiltzeko. Herri txiki batean edo Iruñea ez den hiri batean eguneroko hori nolakoa den jakin nahi dugu, eta horren berri zabaldu, dokumental baten bidez", azaldu dute proiektuko arduradunek.

Azken urteotan erakundeen esparruan egin diren urratsak nabarmendu dituzte laurek, eta txalotu dituzte LGTBI+ kolektiboko kideen alde hartutako neurriak. Nafarroako Parlamentuak lege berria onartu du, adibidez, eta Nafarroako Gobernuak eta Iruñeko Udalak martxan jarri dituzte kolektiboko kideak artatzeko zentroak. Kattalingune da gobernuarena; Harrotu, berriz, udalarena. "Egia da aurrera egin dugula, baina, oraindik ere, lan handia bada egiteko", azaldu dute. Gobernuan eta Iruñeko Udalean hauteskundeek ekarri dituzten aldaketek nola eraginen duten ikusteko dago, oraindik ere.

Bertzeak bertze, gisa horretako baliabide gehienak Iruñean daudela aipatu dute Ausartu Zaitez proiektuko bultzatzaileek. Ondorioz, Iruñetik kanpoko herritarrentzat zailagoa da baliatu ahal izatea. Beren proiektuaren bidez, hain zuzen, zerbitzu bat jarri nahi dute kolektiboko kideen esku, beren eskualdeetan. Tuteran eginen duten lehendabiziko tailerraren asmoa da Erriberako biztanleak hartzea; Estellerrian, Baztanen, Sakanan, Iruñean, Zangoza eta Tafalla aldean ere egin nahi dituzte, bertzeak bertze. Hasi dira jada eskualde horietako taldeekin eta kolektiboekin lanean. "Harrera hagitz ona izaten ari da; malgutasunez jokatu nahi dugu, eta deitzen gaituzten tokietara joaten saiatu".

Ausartu Zaitez proiektuko kideek argi dute tailerrek eta dokumentalak bidea emanen dutela Nafarroako LGTBI+ kolektiboaren berri zehatzagoa jasotzeko. "Lan horien bidez, neurri batean, gure errealitatearen irudi bat lortu ahal izanen dugu". Argitu dute, halere, asmoa ez dela diagnosi bat egitea: "Iruñetik kanpoko bertze hirietan eta landa eremuan dauden kideek egiten dituzten gogoetak ezagutu eta sustatu nahi ditugu". Tailerrak martxan jartzeko, bilerak egiten ari dira hamaika herritako talde eta kolektiboekin, eta aukera izan dute, jada, "harremanak sakontzeko eta elkarlana sustatzeko", nabarmendu dutenez.

Egiturazko zapalkuntza

Elkarlana, sarea, kolektiboa. Hitz eta ideia horiek nabarmendu dituzte Ausartu Zaitez proiektuko kideek, argi baitute auzia politikoa dela. "Garrantzitsua da argi izatea ez gaudela bakarrik. Ezin dugu ahaztu LGTBI+ kolektiboa zapaltzen duen egitura bat badela, zisheteropatriarkatua, hain zuzen ere. Gisa horretako hitzen berri ematea ere garrantzitsua dela uste dugu, kolektiboaren aurkako zapalkuntza nondik datorren ulertzeko, eta ulertzeko zergatik ez dugun bat egiten sistema nagusi horren arauarekin", azaldu dute. Horregatik nabarmendu dute, hain zuzen ere, auzia politikoa dela, eta egin beharreko gogoetak izaera politiko horri ere egin behar diola so.

Tuterako tailerra izanen da Ausartu Zaitez proiektuko kideek eginen dute lehena. Azarora bitarte ariko dira lan hori egiten, gutxi gorabehera, eta, tailerren bidez egindako saretze lana baliatuz, dokumentala grabatzeari ekinen diote gero. Eperik ez dute zehaztu, halere, dokumentala estreinatzeko. Argi utzi dute, halere, herritarrek izanen dutela parte hartzeko aukera, Interneten bidez. "LGTBI+ kolektiboko kideak euren egunerokoan erakutsi nahi dituen lanari buruzko erabakiak hartu ahal izanen dituzte, proiektu interaktiboa izanen baita".

Ausartu Zaitez, batez ere, proiektu irekia eta parte hartzailea izanen da. Hori erantsi dute bultzatzaileek. Herriz herri joan nahi dute, LGTBI+ kolektiboko kideen arteko sarea ehuntzeko. Proiektuarekin bat egin nahi duenak www.atrevete.lgbt helbidean du informazio osoa.

Zirkua dakar udazkenak
2019-09-202019-09-19Aisialdia, Albisteak, Euskara, gaiak, Nafarroa

Zirkua dakar udazkenak

Edurne Elizondo
Zirkua ekarri du udazkenak Nafarroara: Gure Zirkua proiektuko artistek beren karpa zabalduko dute datozen asteotan, Elizondon eta Leitzan. Elizondon, zehazki, irailaren 27tik 29ra izanen da Gure Zirkua, eta baita urriaren 4an eta 5ean e...

Iritzia: Zer den naturala
2019-09-202019-09-20Albisteak, Iritzia, Nafarroa

Iritzia: Zer den naturala

Saioa Alkaiza

Euskara naturala egiten omen dute batzuek eta ez beste batzuek, zuzentasunaren eta herri hizkeraren hierarkian. Elkartze sexu-afektibo naturalak eta ez-naturalak omen daude, homofoboen eta transfoboen ustez, are naturaren kontrakoak omen diren elkartze batzuk ere bai.

Naturala izan daiteke norbait, normala denean, normala normaren gertutasun horretan. Normala omen da pisu zehatz bat, altuera bati atxikia, gorputz klase bati esleitua, logikoa eta nagusia omen den desira bati lotua, esentziazkoa omen den genero bati emana. Naturala omen da adin batetik aurrera lasaitzea, eta bestelako bizi klase bat bilatzea. Normala, hipoteka bat, seme-alabak, soldatapeko lana, sarerako konexioa smartphon-ean eta, agian, txakur bat, paseatzeko, hiriko berdegune batetik, natural-natural kasu eginez bizilagunei. Naturala da, diotenez, aldakaririk ez duen musika nota. Naturala omen, bertso etorriya, eta ez bestea, prestatutakoa deritzotena.

Tradizioa omen da tonu pastelez janztea, adin batetik aurrera, eta emakumezkoek ile luzea izatea gaztaroan eta ama izan arte, eta motza baina femeninoa gero; eta tradizioa, gizonen ile motz betierekoa. Genero rolak bezain naturala. Naturala omen da kapitala eta esku ikusezin batez bere burua kontrolatuko duen merkatua. Magia bezain naturala. Naturala, neoliberalismoaren arkitektura soziala. Tradiziozkoa. Normala, pobrezia eta jabetza pribatua. Erregeak, mugak, migranteak erreskatatu dituen barku bati sarrera ukatzea, gosea, klima aldaketa, langileriaren zapalkuntza, ezberdinkeria… Eta dena, naturala. Normala. Betikoa.

Zein naturala dena. "Edo, agian, antinaturalak izaten ari gara, gu unibertsoarekin ustez harmonia erabatekoan geunden gu hauek, gure autoetan sartuta, adreiluz eta zementuz egindako gure etxebizitzetan lotan, gure fabriketan lanean, gure auzokideak bonbardatuz", Brigitte Vasallok esaten duen moduan. Agian, naturaltasuna bera ez da existitzen.

Intsumisio ariketa bat da Vasalloren lana, baita eztabaidagaiak ipintzekoa ere: "Naturaltasunaren argudioa, ez baldin badoa esentzialismoaren erretorikatik harago, egitura sozialak inbisibilizatzeko termino bat baino ez da, eta orain dela milaka urtetako enigmatan harrapatuta uzteko forma, gizakia hau edo beste balitz bezala, horrek, besterik gabe, gauzak konponduko balitu bezala".

Naturaltasunaren tranpan katigatzen gaituzte, hegemonia irents dezagun. Eta, hala ere, aipatuko digute tradizioa eta aipatuko digute betikoa, eta horrela egin izan da herrian beti, eta zu ez zara herrikoa, eta ez duzu deus ulertzen....

"Gauzen naturaltasun hipotetikoaren eztabaida dator beti gauzen egoera indartzera: argudio hegemonikoa da eta mugitu ezinezkoa; […] Izan ere, non dago gauzen aurreko egoera hori, muga markatzen duen aurre-egoera hori?". Gakoa da, hain zuzen ere, ez dela existitzen.

Isun eta mehatxuen gainetik
2019-09-132019-09-13Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa

Isun eta mehatxuen gainetik

Edurne Elizondo

Besta eta erresistentzia. Hiru urte bete ditu Iruñeko Arrotxapeko Gaztetxeak, eta ospatzeko aukera ez dute bazter utzi nahi izan auzoko kideek; urteurren jaia, halere, isunen eta husteko arriskuaren mehatxupean egin behar izan dute. Arrotxapeko gazteak hamaika aldiz saiatu dira, azken urteotan, beren gaztetxea martxan jartzen. 2016ko irailaren 3an hasi zen oraingo okupazioa, eta orain arteko luzeena izan da. Aurrera egiteko gogoa berretsi dute gaztetxeko kideek.

"Isunen eta mehatxuen gainetik, gure proiektuaren alde egiten jarraituko dugu, autogestioaren bidetik", nabarmendu dute. Bide horretan ez dira bakarrik, urteurrena ospatzeko hilaren lehendabiziko astean egindako ekinaldietan agerian gelditu denez. "Jende asko etorri da gurekin bat egitera". Besta nagusia joan den larunbatekoa izan zen: kalejira egin zuten gaztetxearen alde, eta, gero, bazkaria. 80 pertsona inguruk parte hartu zuten. Kontzertuak ere antolatu zituzten, baina egoitzatik kanpo.

Izan ere, Iruñeko Udaletik ekitaldi publikoak antolatzeko debekua jaso dute Arrotxapeko Gaztetxeko kideek. "6.000 eta 60.000 euro bitarteko isuna jaso dezakegu, eginez gero, eta espazioa ixten ahal dute". Urtarrilean, adibidez, Saioa Alkaizarekin eta Julio Sotorekin egin behar zuten bertso afaria bertan behera utzi behar izan zuten, Iruñeko udaltzainen deia jaso eta gero. Maravillas gaztetxeari elkartasuna agertzeko antolatu zuten urtarrilaren 18ko ekinaldi hori.

Zailtasunak zailtasun, urratsak egiten jarraitu du Arrotxapeko Gaztetxeak, 2016an ateak ireki zituenetik. Asmo nagusietako bat izan da, hasieratik, auzoko talde, elkarte eta eragileekin elkarlana sustatzea, eta emaitzarekin "kontent" direla nabarmendu dute. Larunbateko bestan Arrotxapeko Batean kolektiboko kideekin aritu ziren haurrentzako jokoak prestatzen; ikasturte berriarekin batera, berriz, Zaporeak kolektiboarekin lan egiteko asmoa dute gaztetxeko kideek.

Auzoko mugak gainditu ditu Arrotxapeko Gaztetxeak elkarlanerako erakutsi duen gogoak, eta hamaika izan dira Iruñerritik Artika karrikako gaztetxearen egoitzara beren hitzaldiak eta bestak egitera joan diren elkarteak eta kolektiboak.

Diagnostikoa

Herritar anitzen topagune bilakatu da Arrotxapeko Gaztetxea. 2016ko irailean okupatu zuten, baina lanean aurretik hasi ziren auzoko gazteak. Arrotxapeko gazteen beharren inguruko diagnostikoa egin zuten, bertzeak bertze, 300 pertsonak bete zuten galdetegiaren bitartez. "Ikerketa horrek agerian utzi zuen auzoko gazteok guk kudeatutako espazio bat behar eta nahi genuela", azaldu dute gaztetxeko kideek. 2015ean, gainera, gazteek eraikin bat okupatu zuten Iruñeko Alde Zaharreko Compañia karrikan. "Okupazio horrek, neurri handi batean, piztu egin zuen, berriz ere, Iruñerriko okupazio mugimendua". Eta azken bultzada eman zien Arrotxapeko gazteei Artikako eraikinera sartzeko.

2016tik, anitz izan dira Arrotxapeko Gaztetxean garatutako ekinaldiak. Hamaika taldek egin dituzte han beren hitzaldiak, tailerrak eta bertzelakoak; gaztetxeak berak, gainera, rokodromoa zabaldu du, serigrafia tailerrak egin ditu, eta okindegi komunala ere jarri du martxan.

Orain, hori guztia kolokan da, neurri handi batean, gaztetxean ekitaldi publikoak egiteko debekuarekin batera, husteko arriskuak ere baldintzatzen duelako auzoko gazteen jarduera. Duela hilabete bat agerraldia egin zuten gaztetxeko kideek arrisku horren berri emateko, eta, geroztik, "eusten" ari dira. Hau da, hogeita lau orduz bada norbait eraikinean, alarma pizteko asmoz.

Maiatzeko hauteskundeek ere izan dute eraginik gaztetxekoen egunerokoan. Navarra Sumak irabazi zituen Iruñeko Udalerako bozak, eta, ondorioz, alkatetza galdu zuen laukoaren babesa zuen Joseba Asironek (EH Bildu). "UPN hor egonda, argi dugu edonoiz etor daitezkeela gaztetxea hustera".

Aurreko udal gobernuarekin ere gauzak ez ziren nahi bezala atera Arrotxapeko Gaztetxeko kideentzat. Negoziazioak hasi zituzten, baina emaitzarik lortu gabe utzi zituzten bertan behera: "Helburuetan ez genuen bat egiten; argi genuen ez genuela deus lortuko", erran dute. Gaztetxeko kideen apustua autogestioaren aldekoa izan da, hasieratik, eta negoziazioek ez zuten bermatu beren espazioan beren erabakiak hartzeko aukera, azaldu dutenez.

Maravillas, hain zuzen, maiatzeko hauteskundeak egin aurretik hustu zuten. Alde Zaharreko gaztetxeko kideentzat nolabaiteko babesleku bilakatu da Arrotxapeko eraikina, geroztik. "Lehen ez genuen harreman handirik, baina lotura sendoa sortu da gure artean, elkarri laguntzeko eta elkar babesteko", nabarmendu dute Arrotxapeko gazteek.

Epaiketaren zain

2016tik, gora eta behera egin du Arrotxapeko Gaztetxearen bideak. Azken bi urteotan, adibidez, bi epaiketari egin behar izan diote aurre auzoko gazteek. "Ez ditugu irabazi, baina lortu dugu prozesuok geldiaraztea", azaldu dute gaztetxekoek. Epaiketa egiteko aukera, halere, ez da bazter gelditu, oraindik ere, eta arrisku hori mahai gainean dela ohartarazi dute Arrotxapeko kideek.

Beren aurkako debekuen, isunen eta salaketen aurrean, "auzo alternatibo" bat eraikitzen jarraitzeko asmoa eta gogoa berretsi dute Artika karrikako gaztetxeko partaideek. Kulturen arteko elkarrizketa aldarrikatu dute, auzoak espekulaziorako gune bilakatu nahi dituztenen interes ekonomikoen gainetik. Lanean jarraitzeko prest daude, auzoan eta auzokoentzat, besta eta erresistentzia uztartuz.

Elkartasun jaialdia, urrian
2019-09-132019-09-13Albisteak, Asteko Gaiak, Nafarroa

Elkartasun jaialdia, urrian

E. Elizondo

Ez Dago Hilda musika jaialdia eginen du izen bereko kolektiboak, urrian, Berriozarko Ilargi parkean. Bi eguneko ekinaldia izanen da, Iruñeko Maravillas eta Arrotxapeko gaztetxeen alde: urriaren 25ean, 19:00etan hasita, Rude Pride, Streetwise, Hexen, Los Zopilotes Txirriaos eta Unidad Alavesa taldeek kontzertua eskainiko dute. Urriaren 26an, berriz, Txan Magoa eta Andreina Jolin ariko dira goizez, eta bazkaria egin eta gero, 19:00etan, kontzertua eskainiko dute Egurra Ta Kitto, Afu, Dinamita, Herdoil eta El Sonido de la Metralla taldeek.

Duela sei hilabete sortu zen EDH Ez Dago Hilda kolektiboa; musikaren arloko hamaika taldek eta eragilek osatzen dute, eta helburu dute Iruñerriko eszena antikomertziala sustatzea. Gaztetxeetan aurkitu izan dute nahi zuten oholtza talde horiek, eta, horregatik, Ez zaituztegu bakarrik utziko, euskal eszena gaztetxeen alde lelopean kanpaina jarri zuten abian, duela hainbat hilabete, errepresioak jotako gaztetxeetako kideak laguntzeko asmoz.

Zehazki, Iruñeko Maravillas eta Arrotxapeko gaztetxeak laguntzeko izanen da urriko Berriozarko jaialdiaren bidez lortuko diren irabaziak. Kontzertuak egin ez ezik, kanpainak iraun bitartean EDH kolektiboko kideek lortu duten materiala zozketatuko dute ere. Nahi duenak badu aukera txartelak erosteko. Diskoak, elastikoak eta musikarekin eta musika taldeekin lotutako bertze hainbat objektuk osatzen dute zozketatuko duten sari nagusia.

Iruñeko gaztetxeen aurkako azken urratsek hainbat ondorio izan dituzte, eta zama ekonomiko handia ezarri diete, bertzeak bertze, bertako kideei. Iruñeko Maravillas iazko abuztuan hustu zuten lehendabiziko aldiz; gazteak berriz sartu ziren barrura, baina urtarrilean berriz kanporatu zituzten, indarrez.

Epaiketa, urriaren 17an

Prozesua oraindik ez da itxi. Maiatzean egitekoa zen Maravillas gaztetxeko hogeita bi kideren aurkako epaiketa, baina udazkenera atzeratu egin zuten. Urriaren 17an eginen dute, hain zuzen ere. Usurpazio delitu arina egotzi diete gaztetxeko kideei, eta isun ekonomikoa jaso dezakete. Gaztetxeko kideek ezagutarazi dutenez, 70.000 euro baino gehiagoko isuna eskatu du gobernuak akusatuentzat; 36.000 euro erantzukizun zibilari dagozkionak lirateke.

Gaztetxeen aurkako isunek ez dituzte bakarrik beren kideak ukitu, EDH kolektiboko arduradunek azaldu dutenez. Izan ere, gaztetxeetan isunak jasotzen hasi zirenean, egoitza horietan aritu izan diren musikariei eta soinu teknikariei ere, bertzeak bertze, ezarri dizkiete. "Errepresioaren gainetik", gaztetxeek Euskal Herriko musika talde eta musikari anitzentzat duten balioa nabarmendu nahi izan dute EDH kolektiboan bat egin duten eragileek, eta laguntza sarea antolatzeko urratsa egin dute.

Lan horren emaitza da azken hilabeteotako kanpaina. Ekitaldi nagusia eta ekinaldia amaituko duena izanen da Berriozarko urriaren 25eko eta 26ko jaialdia, hain zuzen ere. Azken eguneko kontzertuak amaitu eta gero, gauerdian, kanpainari amaiera ofiziala emateko ekitaldia eginen dute Ilargi parkean.

Elkartasunaren bidetik egin nahi diote aurre errepresioari, musikaren esparrutik. Isunen eta epaiketen gainetik, gaztetxeak ere musikarentzat espazio direla aldarrikatu nahi dute, gune autogestionatuen alde eginez, zirkuitu komertzialetatik urrun.

Betiko begirada bihurriarekin
2019-09-132019-09-12Albisteak, gaiak, Nafarroa

Betiko begirada bihurriarekin

Edurne Elizondo

Makilak eta alabek lagunduta, baina betiko begirada bihurriarekin. Halaxe sartu da Patxi Buldain artista Uharteko Arte Garaikideko Zentroan. Lepo bete dute herritarrek egoitzako areto nagusia. Zentroak berak eta udalak omenaldia prestatu diote, eta inork ez du huts egin nahi izan. "Anitz zor" diotelako, batek baino gehiagok ekitaldian errepikatu duenez. Margolari eta eskultore handia ez ezik, eskualdeko artisten maisu ere izan da Buldain, urte luzez. Arteari astindua eman dio Uharteko bere txokotik.

Iruñean jaio zen Patxi Buldain, 1927. urtean. Hiriburuko Arte eta Lanbide Eskolan hasi zuen bere bidea, baina Pirinioak zeharkatu zituen 20 urte zituenean, eta 1970. urtera arte ez zen Nafarroara itzuli. 1947an, soldaduz jantzita gurutzatu zuen Buldainek muga. "Soldaduska egiten ari nintzen. Makiak harrapatzera bidali ninduten, eta haiekin ihes egitea erabaki nuen".

Halaxe kontatu zuen Buldainek duela hamar urte, Parisera eraman zuen bidaiaren hasiera. Han, abangoardia ezagutu zuen, eta, batez ere, teknikak ikasi eta menperatu zituen. "Parisen, arte eskolan egon nintzen. Mundu horrekin harremana izatea sekulakoa izan zen niretzat".

1970. urtean itzuli zen Buldain. Uharte bilakatu zuen bizitoki, eta herrian bizi da oraindik ere. "Aspaldi ez dut margotzen, ezin dut jada". Ikusmena eta entzumena ez ditu fin Buldainek, baina umorerik ez du galdu. Oraindik ere barre egiten dute haren begiek eta ezpainek, hitz egiten duen bakoitzean.

"Gustuko dut kontent dagoen jendez inguratuta egotea", erran du Uharteko Arte Garaikideko Zentroan egin dioten omenaldia amaitu bezain pronto. Txaloak, besarkadak eta uhartearren esker ona jaso ditu, erruz.

Esker on horri liburu forma eman dio Pili Rubio Carmonak. Buldaini egindako omenaldia baliatu du aurkezteko. Lienzos libertarios izenburupean, artistaren ibilbideari egin dio so Rubio Carmonak. Artistaren sortzaile izaera nabarmendu du, bereziki: arte eta artista sortzaile, gazteak zirikatu eta artera hurbildu baititu Buldainek, urte luzez, bere estudiotik.

Rubio Carmonak ere estudioan eta eskolak hartzen ezagutu zuen Buldain. "Baina ez nintzen trebea. Urtebete eta erdi egon nintzen Patxiren margo eta eskultura tailerrean, eta amore eman nuen azkenean". Idazleak nabarmendu du Buldain ez zela "ohiko" irakasle bat: "Ikasleon barruan bilatzen zuen bakoitzak artearen bidez emateko zuena".

"Errespetu handia" dio Rubio Carmonak Buldaini, eta, horregatik, gogoz murgildu zen artistaren biografia idazteko proiektuan. "Patxiri komentatu nion lehen aldian, erran zidan bere bizitza ez zela bertze inorena baino garrantzitsuagoa. Pertsonen pentsamoldea aldatu zuten esperientziak eta gertakariak bizi izan zituela gogoratu, eta horren berri emateak jende askori on egiten ahal ziola erantzun nion, eta lanean hasteko prest zela erran zidan", gogoratu du Rubio Carmonak.

Belaunaldien arteko zubi

Uharteko Arte Garaikideko Zentroko arduradun Nerea de Diegok "biziki" eskertu du idazleak bere lana argitaratu izana. "Buldainen bideak merezi du halako liburu bat". Artistaren obra ez ezik, artearen esparruan sareak osatzeko erakutsi duen gaitasuna ere nabarmendu du De Diegok. "Artea zabaltzeko eta artisten lana bultzatzeko lan hagitz garrantzitsua egin du".

Belaunaldien arteko "zubi" izan dela erantsi du De Diegok, eta lan horrek ekarri duela artista anitzen arteko elkarlana herrian. 2005. urtetik 2012. urtera bitarte, hain zuzen ere, tresna berezia izan zuen Buldainek zubi lan hori garatzeko: haren izena hartu zuen fundazioa. Bere etxea bertze artistentzako erakusleiho bilakatu nahi izan zuen Buldainek, proiektu horren bidez. Baliabide nahikorik ez zutelako utzi behar izan zuen bertan behera.

Buldaini egindako omenaldia bilakatu da orain artisten arteko lanaren adierazgarri: Uharteko arte zentroak Cantamañanas kolektiboko kideen esku utzi du Buldainek bere ikasleekin herriko hormetako batean egindako irudia interpretatzeko ardura. 1980ko hamarkadakoa da Buldainek eta haren ikasleek San Juan plazan margotu zuten lana. Oraingo beren sortzeko moduen ukitua eman diote Cantamañanas kolektiboko kideek obra horri zentroan, lana jasotzeko propio prestatutako oihal handian. Eta lan hori guztia Buldainen begiradapean egin dute artista gazteek.

Gustukoa du margolariak giro hori. Berezkoa baitu. Artea izan du beti ongarri. Eta, artearen bidez, gizakia bera. "Arteak egiten du pertsona", erran izan du Patxi Buldainek. Eta gizakiari egin dio so artistak bere obren bidez. Gizakiari eta askatasunari. Gizakiak aske izateko duen beharrari eta eskubideari.