Nafarroa

2019-02-222019-02-21Albisteak, Nafarroa

Hizkuntza eskubideak auzitan

Edurne Elizondo

Mahai gainean utzi du grabagailua kazetariak, Asornako kide Ana Peyronaren eta Sofia de Estebanen aurrean. Azken horrek, keinurik egin gabe, gailua hartu, eta Lucia Burguete interpretearen ondoan jarri du. Irribarre egin dio kazetariari, eta kazetariak barkamena eskatu du.

Nafarroako Gorren Elkartea da Asorna. Keinu hizkuntza dute berezkoa Peyronak eta De Estebanek, eta halakotzat hartzeko eskatu dute Nafarroako Parlamentuan, berriki. "Keinu hizkuntza ez da bakarrik irisgarritasuna bermatzeko tresna bat; hizkuntza bat da, bertze edozein hizkuntza bezalakoa. Gorren berezko hizkuntza da, eta identitate bat eta kultura bat islatzen ditu. Komunitate bat osatzen dugu gorrek, gutxiengo linguistiko bat".

Mezu hori jarri nahi izan dute Asornako kideek mahai gainean, Nafarroako Parlamentuan egin bezala. Beren hizkuntza eskubideak aldarrikatu, eta bete ditzatela eskatu dute. Lehen urratsa izanen litzateke beren hizkuntza horixe dela onartzen duen lege bat egitea, oraindik ere aitortza hori ez baitzaio egin keinu hizkuntzari Nafarroan. Ez dute hizkuntzatzat hartzen, alegia.

"Gaur egun, irisgarritasuna bermatzeko tresnatzat jotzen da gure hizkuntza. Ez zaio hizkuntza izaera aitortzen, eta ezkutuan gelditzen da, ondorioz, ematen digun guztia". Horixe nabarmendu du Sofia de Estebanek. Peyrona bezala, entzuteko gai den familia bateko kide gorra da. "Familiak borondaterik onena du, eta saiatzen da onena ematen, baina bertze gor batek daki, benetan, gor batek zer nahi eta behar duen".

"Moldatzeko beharra"

Peyronak nerabea zela ezagutu zituen bertze gor batzuk lehen aldiz. Eta, haiekin batera, keinu hizkuntza deskubritu eta ikasi zuen. "Txikitan, ez nuen harremanik gorren komunitatearekin, eta nik akats bat nuela sentitzen nuen; zerbait oker zegoela. Hitz egiteko eta bertzeek erraten zutena ulertzeko ahalegina egin behar nuen, bertzeen errealitatera eta ezaugarrietara moldatu. Behar hori nuela sentitzen nuen".

Gorren komunitatearekin bat egin zuen arte. "14 urterekin, gorren elkarteetara joaten hasi nintzen. Gor helduak ezagutu nituen, lehen aldiz, eta ikasi nuen nik ere haiek egiten zutena egiten ahal nuela. Bat-batean, erreferenteak agertu ziren nire aurrean", gogoratu du Peyronak.

Aragoitik (Espainia) ailegatu zen Iruñera, duela urtebete. Asornan, gazteekin ari da lanean. Gazte gorrak ahalduntzeko beharra nabarmendu du, eta argi utzi du horretarako ezinbertzekoa dela keinu hizkuntzaren alde egitea.

Arazoa da, Asornako kideen hitzetan, gaur egun hori ez dela gertatzen. Ez dela keinu hizkuntza sustatzen. Ez dela keinu hizkuntzari buruzko informazioa zabaltzen. "Nafarroako Gobernuak ahozkotasunaren eta osasunaren bidea lehenetsi du. Hau da, kokleako inplantearen aldeko apustua egin du. Eta ongi dago, gu ez gaude kontra, noski. Baina haur gorrei inplantearekin batera keinu hizkuntza eman behar zaiela uste dugu, on bertzerik ez baitie eginen. Bi hizkuntza jaso baditzakete, zergatik bakarrarekin gelditu?", galdetu du De Estebanek.

"Nire gurasoek nahi zuten nik hitz egitea. Uste zuten hori zela ni gizarteko parte izateko modurik egokiena. Baina keinu hizkuntza ikasi nuenean, argi izan nuen haren alde egin nahi nuela, bide hori hartu nahi nuela. Niretzat etxe bilakatu zen gorren elkartea", erantsi du Asornako kideak. Gorren komunitatearekin bat egin, eta beren hizkuntza eskubideak aldarrikatzeko lan egiten hasi zen elkartean, duela hogei urte.

Lehenago sortu zuten Asorna, 1957. urtean. "Desgaitasunaren arloan Nafarroan ari den elkarterik zaharrena da", azaldu du De Estebanek. Helburuak eta lan ildoak anitz aldatu direla zehaztu du, halere. "Hasieran, bat egiteko espazio bat zen, batez ere; orain, aldarrikatzeko eta ahalduntzeko toki bat da".

Gizartean oraindik ere indarrean diren mugak bazter uzteko garaia dela argi dute Asornako kideek. Hori lortzeko keinu hizkuntzak betetzen duen rola nabarmendu dute, eta eskaintzen dituen aukera guztiak garatzeko eskatu dute. Hizkuntza bat dela aitortzea lehendabiziko urratsa izanen litzatekeela zalantzarik ez dute; bertze bat izan daiteke administrazioak hizkuntza hori babestea eta baliabideak jartzea hizkuntza hori erabiltzen dutenen esku.

Arlo horretan hezkuntzak duen garrantzia aipatu du Peyronak. Nafarroan lan handia dago egiteko, Asornako kideak azaldu duenez. Salatu egin du, argi eta garbi, herrialdeko haur gorrentzako erreferentziazko ikastetxea Iruñeko Paderborn izenekoa izatea. Irakasteko hizkuntza gisa alemana erabiltzen du ikastetxe horrek, hain zuzen ere. "Ez du inolako zentzurik!", erran du Peyronak, haserre.

Asornako kideen haserrea eragiten dute bertze hainbat auzik ere. "Gure elkartean irakasle anitz eta irakasle izateko ikasten ari diren pertsona anitz hartzen ditugu, keinu hizkuntza ikasteko ikastaroetan. Titulazioa lortzen dute, baina ez die deustarako balio. Gela batera haur gor bat ailegatzen denean, orduan bilatzen dute norbait. Eta hori egiten dutenean, titulazioak baino ez du balio. Ez dute kontuan hartzen irakasle horrek zer maila duen, edo zenbat denbora egon den keinu hizkuntza erabili gabe", salatu du De Estebanek.

Asornako kideek "funtsezkotzat" jo dute aholkulari gorraren figura sortzea. "Bertze hainbat tokitan hala egiten da. Irakasle gor bat izatea hagitz ona da ikasle gorrentzat. Kontua ez da bakarrik irakasle horrek keinu hizkuntza erabiltzea; haurrentzat erreferente bilakatzen da, gainera", nabarmendu dute. Nafarroan horrelakorik ez da. "Ahozkotasuna bultzatzen da; Hezkuntza Departamentuak ere ez du deus egiten keinu hizkuntza sustatzeko. Guri diru laguntza eman, hori bertzerik ez", zehaztu du Asornako Sofia de Estebanek.

Ezin euskara ikasi

Ana Peyronak euskararen egoerarekin alderatu du keinu hizkuntzarena. "Aragoitik etorri nintzenean konturatu nintzen euskarak hemen zuen egoeraz; atentzioa eman zidan euskararen historiaren, jasandako erasoen, euskal kulturaren aurkako errepresioaren berri izateak. Keinu hizkuntzaren egoera antzekoa dela ohartu nintzen; bertze hizkuntza bat inposatu nahi digute", azaldu du.

Peyronak euskara ikasi nahi du. "Ikasleen artean badira euskaldunak, eta anitzetan erran didate antza badela keinu hizkuntzaren eta euskararen egituraren artean". Ikasteko gogoa badu, baina aukera ez diote ematen. Horixe salatu du Asornako kideak. "Nafarroako Gobernuak kanpaina egin zuen, eta doan eskaini zuen euskara ikasteko aukera; berehala erabaki nuen baietz, ikasiko nuela. Baina ez didate uzten. Interpretea erabiltzen badut ere, etxean nire kabuz ikasi eta azterketa egitera bakarrik joaten banaiz ere, ez didate uzten, ahozko proba eta entzumena derrigorrezkoak direlako", kontatu du Peyronak. Arartekoaren bulegoan salatua du egoera hori. Gogoratu du ingeleseko B1 maila baduela, bai eta Cambridge titulua ere. "Baina ez didate euskara ikasten uzten".

Euskara ikasteko duen gogoa aipatu duenean, gorren elkarteekin bat egin aurreko garaia ekarri du gogora Peyronak. Nabarmendu du eskolan egindako lehendabiziko urteak "hagitz gogorrak" izan zirela beretzat. "Ez nuen ia deus ulertzen. Erabat galduta nengoen".

Keinu hizkuntzak eman zion ikasketetan aurrera egiteko heldulekua Peyronari. Maite du ikasteko abentura berrietan murgiltzea. Baina onartu du gazte gor gehienentzat hagitz bertzelakoa dela errealitatea. Zailtasunak eta oztopoak direla nagusi, eta, ondorioz, gazte gor horiek behar edo nahi baino lehen uzten dituztela ikasketak. "Nik ere ikasketak uzteko asmoa izan nuen; interprete bat izateko aukera sortu zitzaidan arte".

Lanerako zailtasunak

Asornan gazteekin ari da Peyrona, eta haien inguruko datuak jarri nahi izan ditu mahai gainean, errealitate latza islatzen dutelako: "Elkartean ditugun gazteen %20-30ek baino ez dituzte oinarrizko ikasketak. Lanean ari direnak ere, enplegu zentro berezietan ari dira. Ikasketarik gabe, zaila da".

Horregatik uste dute Asornako kideek funtsezkoa dela irakasle gorren figura sustatzea, eta keinu hizkuntzaren alde egitea. Erantsi dute kokleako inplanteak ere ez duela beti funtzionatzen. "Batzuek ez dute nahi, eta erabiltzen duten anitzek ere arazoak izaten dituzte", azaldu du Sofia de Estebanek.

Ahozkotasunaren aldeko apustua bazter utzi gabe, keinu hizkuntzaren alde lan egiteko beharra berretsi dute Asornako kideek. Keinu hizkuntzak komunitatea sortzen duela erantsi dute. Kultura bat ematen diela. Nortasuna. "Entzuteko gai den pertsona batek inoiz ez du jakinen zer sentitzen duen gor batek", erran du De Estebanek. Haur eta gazte garaikoak ekarri ditu gogora, Peyronak bezala. "Gurasoak laguntzen saiatzen ziren, baina ahozkotasunaren bideak niri ez zidan onik egin. Keinu hizkuntzak bete zuen nik barruan nuen hutsa", azaldu du.

"Haur gor batek zer behar duen jakiteko, entzun pertsona gor helduek errateko dutena", erran dute Asornako kideek, argi eta garbi. Eta haiek erran nahi dute, batez ere, kokleako inplantea gauza ona dela, baina ez dela bakarra. Keinu hizkuntza ere sustatu behar dela. Hizkuntza bat dela, bai eta hori baino gehiago ere: kultura eta komunitatea.

2019-02-222019-02-21Albisteak, gaiak, Gizartea, Hezkuntza, Nafarroa

Estereotipoak hautsi eta eredu bilakatzeko

Edurne Elizondo

Latina eta grekoa ikasi nituen institutuan. Planetarioan lanean hasi nintzenean, beldurrez etorri nintzen. Fernando Jauregi astrofisikariak harrera egin zidanean, jakinaren gainean ote zen galdetu nion. Zer jakin behar zuen galdetu zidan Jauregik, erantzun gisa. Latina eta grekoa ikasi nituela aitortu nion!".

Pasadizo hori kontatu du Miren Karmele Gomez Garmendiak, planetarioan Emakumeak zientzian izenburupean egindako solasaldian. Iruñeko Udalak antolatu du, Zientziaren Arloko Emakumeen eta Neskatilen Nazioarteko Eguna dela eta. Komunikazioan lizentziaduna da Gomez Garmendia, eta planetarioan Izarren Eskolako arduraduna da. "Dibulgatzaileak behar ditu zientziak", azaldu du, eta zeregin horretan gustura ari da. Onartu du institutuan "gaindiezina" iruditzen zitzaiola zientzien eta letren arteko muga. "Letretakoa bazinen, ezin zenituen zientziak gustuko izan".

Jauregiren eskutik, zientziaren sekretuak ezagutzen hasi da Gomez Garmendia planetarioan, eta nabarmendu du esparru horrek harrapatu duela, argi eta garbi. Ines Castiella Imazek eta Ana Monreal Vidalek ere ez dute damurik zientziaren alde egindako hautuaz. Industria ingeniariak dira biak, baina bide ezberdina egin dute zientzien munduan.

"Ez nuen industria ingeniaritza ikasi bereziki gustuko nuelako", onartu du Castiella Imazek. Zientzietako ikasgaietan ona zelako egin zuen hautua, eta kontent da hartutako erabakiarekin. Energia berriztagarrien arloan ari da orain lanean. Kezka agertu du azken urteotan emakumeen presentziak behera egin duelako zientzietako ikasketetan. "Konponbide magikorik ez dut, baina uste dut garaia dela auzi horri buruz gogoeta egiteko".

Mahai gainean jarri ditu estereotipoek duten indarra eta emakumeentzat eredu diren andre zientzialarien falta. Bat egin du Gomez Garmendiak ere. "Ikerketek erakusten dute emakume gazteek uste dutela ez direla onak zientzietan". Zientzietako ikasgaietan lortzen dituzten notek, ordea, kontrakoa diote.

Egungo sistema patriarkalak zaintza lanekin lotzen du emakumea, eta zientzien arloan ari direnen jarduerak ere erakusten du rol horrek duen indarra. "Zientzietan ari diren emakume gehienek osasun ikasketak edo natur zientziekin lotutakoak hautatzen dituzte". Hau da, emakumeek, batez ere, mediku, erizain, biologo edo ingurumen zientzialari izateko ikasten dute, zientzien bidea aukeratzen dutenean.

Ana Monreal Vidalek, hain zuzen ere, txikitan mediku izan nahi zuela gogoratu du planetarioan egindako solasaldian. Hasieran, zalantzan jarri ditu emakumea zientzien esparrutik urruntzen duten estereotipoak, eta bere bidea eta esperientzia jarri ditu adibide: "Haurra nintzenean, futbolean aritzen nintzen, eta inoiz ez nuen panpinarik izan. Nik mediku izan nahi nuen, baina gurasoek ez zuten gustuko hautu hori, eta gogorregia izanen zela erraten zidaten behin eta berriz".

Ingeniariak, gauzak egiteko

Azkenean, medikuntzaren bidea bazter uztea erabaki zuen Monreal Vidalek. "Hainbat medikurekin mintzatu nintzen, eta ez zidaten batere ikuspuntu baikorra eman etorkizunari buruz". Haren etxean baziren industria ingeniariak, eta bide horretan aurrera egitea erabaki zuen.

Ez da damutu. Monreal Vidalek, halere, argi utzi du beretzat gakoetako bat izan dela ulertzea sormenaren eta zientziaren arteko aldea ez dela hain handia. "Zientziak aukera ematen digu batzuek pentsatu edo irudikatu dutena egiteko; errealitate bilakatzeko. Sendagileak behar ditugu, baita haiek erabiltzen dituzten X izpien gailuak ere. Eta horiek egiteko behar ditugu ingeniariak".

Gaur egun, iAR izeneko enpresan ari da Monreal Vidal. Berak sortu zuen, bertze hainbat kiderekin batera. Egun, hogei pertsonak baino gehiagok osatzen dute lantaldea, eta batez ere errealitate areagotuaren esparruan egiten dute lan. "Emakumeak langileen %40 gara, baina ardura postu gehienak gure esku daude", azaldu du ingeniariak.

Halere, Monreal Vidalek onartu du egungo gizarteak ez duela emakumeen parte hartzea sustatzen oraindik ere. Hau da, estereotipoek onartu nahi duen baino indar handiagoa dutela erran du zientzialariak solasaldiaren bukaeran.

Adibide bat aipatu du iritzi hori azaltzeko: "Asmakizun bat kontatu zidaten behin; aita eta semea elkarrekin zirela, istripu bat izan zutela, eta aita hil egin zela. Semea larri eraman zuten ospitalera, eta medikuntzako eminentzia bati deitu zioten ebakuntza egiteko. Baina erran zuen ezin zuela, larri zegoena semea zuelako. Ez zitzaidan bururatu ama izan zitekeela", azaldu du Monreal Vidalek. Aita ere izan zitekeen, bertze estereotipo batzuek ekartzen baitute ama eta aita irudikatzea gurasoak aipatzen direnean.

Zientzien inguruan ere, bertze auzi bat jarri nahi izan du mahai gainean Jule Goikoetxea EHUko Zientzia Politikoetako irakasleak; Zientziaren Arloko Emakumeen eta Neskatilen Nazioarteko Eguna: "Ez dezagun betikotu zientziaren ikuspegi positibista eta merkantilista; ez dezagun bilakatu ikusgarri soilik laborategian ari den emakume zientzialaria; giza eta gizarte zientziak ere badira zientzia", zabaldu du, sare sozialen bidez.

2019-02-222019-02-21Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Zapalduen alde egiteko

Edurne Elizondo

Gero eta gehiago. Animalien askapenaren alde egiteko bertze talde bat sortu da Nafarroan: Tafalla Antiespezista. Abenduan aurkeztu zuten jendaurrean, eta, hilaren 10ean, kideek protesta egin zuten herriko plazan, gizakiz bertzeko animalien aurkako zapalkuntza salatzeko. Martxan jarri da taldea, eta helburu hartu du herritarren artean gogoeta bultzatzea, gizakien eta gainerako animalien arteko harremanari buruz.

Tafallan,Txerri Dibinoaren Ordenak bere eguna ospatzen du urtero, eta, horretarako, txerri bat zozketatzen du plazan, sari gisa. Hilaren 10eko protestaren bidez, horixe salatzera atera ziren karrikara Tafalla Antiespezista taldeko kideak. "Kalean egon nahi dugu, bai eta sare sozialetan ere. Prestakuntza ere sustatu nahi dugu. Zapalkuntzaren inguruko hausnarketa piztu nahi dugu, eta zapalkuntza horri aurre egiteko defentsa mekanismoak garatu".

Oraingoz, bederatzi kidek egin dute bat taldean. Erran dute Nor kolektiboak antolatuta azaroaren 1ean Bilbon egindako manifestazioak eman ziela elkartzeko eta lanean hasteko azken bultzada. "Indartsu sentitu ginen, eta borrokarako prest zegoen jende pila ikusi genuen. Herrian ere gisako talde bat osatzen ahal genuela pentsatu genuen", kontatu dute.

Donostialdeko Askekintza taldearen bidea ere eredu izan dutela erantsi dute Tafalla Antiespezistako ekintzaileek. " Uste dugu Euskal Herriko talde antiespezistek komunitate handia sortzen dugula", gaineratu dute Tafalla Antiespezistako kideek.

Iruñeko LiberAbere taldea ere aipatu dute, bai eta herriko Gata talde animalista ere. "Jaso dugu haien babesa". Ekinzaileek argi dute Nafarroan antiespezismoa gero eta toki handiagoa hartzen ari dela. "Gizakiz besteko animalien aurkako zapalkuntzari buruzko kezkak gora egin du". Argi dute oraindik ere "egiteko lan handia" dagoela, baina "ikasteko eta irakasteko" prest dira.

Zapalkuntza ororen kontra

Mugimendu antiespezistaren izaera politikoa nabarmendu nahi izan du Tafalla Antiespezista taldeak. "Beste mugimendu askotan bezala, zapalduta dauden norbanakoen eskubideen eta askatasunaren alde egin nahi dugu lan. Badakigu bidea ez dela erraza, zapaltzaileek ez dietelako beren pribilegioei uko egin nahi, baina orain arte lortutakoek indarra ematen digute oraingo aldaketan parte hartzeko".

Ekintzaile antiespezistek gaineratu dute badela harremana Tafallan borroka ezberdinen artean, eta taldeak harrera ona izan duela azaldu dute. "Tafallak ezetz esan die eraso sexistei, errepresioari eta AHTari, besteak beste; gizakiz besteko animalien aurkako zapalkuntzari ere ezetz esan diezaiokeela uste dugu".

Antiespezismoak zapalkuntza guztien aurka lan egitera eraman dituela erran dute, argi eta garbi. "Ezin dugu gizakiz besteko animalien aldeko borroka babestu, eta bazter utzi, aldi berean, gure ondoan gertatzen diren eraso arrazistak, LGTBQfoboak edo matxistak". Martxan dira Tafallan, eta lanerako gogoz.

2019-02-222019-02-21Albisteak, Iritzia, Nafarroa

Iritzia: Gorka Urbizuren irakasgaia

Jon Barberena Ibarra

Ezbaian jarri behar da ia dena". Ondorio mamitsu bezain filosofiko hori ondorioztatzeko, "inertzia" hitza erabili zuen Gorka Urbizu musikariak Berri Txarrak taldearen etenaldi mugagabea adierazteko. Iduritzen zait hausnarketa sakon hori egiteko eta erabaki ausart hori hartzeko eguneroko ekintzetatik distantzia hartu beharra dagoela.

Distantziak bertze perspektiba batzuk eskaintzen ditu, eta komenigarria da noizbehinka talaia aldatu eta bertze begi batzuekin egunerokoa behatzea. Eta aztertzea. Ez baita erraza izozmendiaren puntaren puntan egonik, txaloak, laudorioak eta sona baztertuz, uzteko erabakia hartzea.

Beraz, sarrerak agudo erosten tematzeaz gain, iduritzen zait zer ikasia ere badugula erabaki eta hausnarketa horretatik. Gehienok eguneroko martxan inertziaz jokatzen dugu. Ez diogu geure buruari galdetzen zer ari garen egiten, gustura ote gauden egindakoarekin eta non kokatzen garen munduarekiko. Hain preziatua dugun baina horren guti estimatzen dugun denbora xahutuz goaz, deus zalantzan jarri gabe.

Era horretan, eguneroko ekintza errepikatuak ohitura bihurtzen ditugu, eta, gerora, ekintza horiek erranen digute bizitza zertan pasatu dugun. Hau da, gustatu edo ez, onartu behar dugu eguneroko zeregin ttipi horietan gure bizitza osoa islatzen dela, eta, beraz, egun arrunt batean egiten dugun horrek definituko ditu urteko gure gainontzeko egunak.

Presaka bizi gara. Laster egin behar izaten dira gauzak egun dugun sistema neoliberal honetan. Nonbait, iraganera begiratzeak ez du deustarako balio. Hobe da norantzarik gabe orainaldia alimaleko intentsitatez bizi, pentsatzen segundo bakar bat galdu gabe.

Errentagarritasuna eta azkartasuna arras baloratuak daude gure gaur egungo gizartean, eta lortutako lanpostuak eta izen onak gure estatusa definituko dute.

Halere, eta bidenabar, ez dugu pentsatzen gure lana gustuko ote dugun, betiko kuadrillaren solasaldiek aspertzen ote gaituzten, ohatzearen bertzaldean dagoen pertsonarekiko ditugun sentimenduak aldatu ote diren edo 1980ko hamarkadako musika paratzen duen betiko tabernan zer ote den aldatu ez den gauza bakarra.

Agudo goaz aitzinera, pentsatzeko tarterik ere hartu gabe, eta, inertziaz, atzoko eta herenegungo gauza berdinak errepikatzen ditugu.

Aspaldi, Poesia eta Poemak izenburuko zikloaren barnean, Bernardo Atxaga hizlari aritu zen eta, ziklo horretan, poema eta zeremonia konparatu zituen idazleak bere parte hartzean: "Eguneroko bizitzan mozketa egitea da, bai poemekin eta bai zeremoniekin lortzen dena. Hau da, denbora puska bat ateratzen dugu bizitzaren ibai arrunt horretatik. Tarte horretan dena desberdin irudikatuko dugu: espazioa, erritmoa…".

Hitzekin hain abila den Gorka Urbizu musikariak ere gauza berdina egin duelakoan nago ni, hain zuzen. Hala ere, gainontzekoak zintzoak ote gara geure buruarekin?

2019-02-152019-02-14Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa

Zentsura ezartzeko tandema

Edurne Elizondo

Boterea bere esku duenean, aurretik egindako urratsak hutsean uzten ditu; oposizioan denean, berriz, bertzeen politikak oztopatzea da bere helburu bakarra". Horixe erran du Jose Luis Garciak, Nafarroan eskuinak sexu heziketaren inguruan izan duen "estrategiari" buruz. Gai hori landu du Sexo, poder, religión y política (Sexua, boterea, erlijioa eta politika) izenburuko bere azken liburuan. Sexologoa da, eta 35 urtez egin du lan sexu heziketaren esparruan, Nafarroan.

Bertzeen politikak oztopatzeko eskuinaren estrategiak, bertzeak bertze, polemikaren bidetik egin du aurrera. Horren adibide argia da azken garaian gertatu den Skolae hezkidetza programaren aurkako kanpaina. Skolaeren inguruko eztabaidak eztanda egin aurretik bukatu zuen Garciak bere liburua, baina azken hamarkadetan sexu heziketaren inguruan piztutako bertze hainbat gatazkaren testuinguru berean kokatu du egileak oraingoa ere.

Gatazkak sortzeko bide horretan, eskuinak Eliza izan du beti lagun. "Zentsura ezartzeko tandem boteretsua osatu dute politikak eta erlijioak", salatu du Garciak. Kontua da sexu heziketa jomugan izan duen zentsurarako estrategia horrek ondorioak badituela: "Polemikak jendea izutu egiten du; sexuaren inguruko gaiak natural jorratzeko prozesuak hutsean utzi nahi izan dituzte polemika horiek, eta ekarri dute haur eta gazteak sexu heziketarik gabe gelditzea. Hori drama bat da".

Salamancatik (Espainia) etorri zen Garcia Nafarroara, psikologia eta sexologia ikasketak amaitu eta gero. 1980ko hamarkadaren hasieran etorri zen, COFES zentroak martxan jarri zirenean, alegia. Proiektu horrek ekarri zuen herrialdera, hain zuzen ere. "1981. urtean hasi ginen lanean. Proiektua ezagutu bezain pronto erabaki nuen parte hartu nahi nuela. Etorri, oposizioetara aurkeztu, eta lanpostua lortu nuen", gogoratu du sexologoak. Bost urtez izan zen COFES zentroen zuzendari, eta Iturramakoan aritu da, duela hiru urte erretiroa hartu zuen arte.

Familia plangintzarako eta sexu heziketarako ziren COFES zentroak. 1978. urtean Iruñeko Txantrea auzoan Andraize jarri zuten martxan, zentro horien aitzindari. Euskal Herrian izan zen aitzindari, bai eta hemendik kanpo ere, garai horretan gisako aurreneko zerbitzu publikoa izan baitzen. Auzokideen eta emakumeen elkarteek bultzatu zuten, garaiko Iruñeko Udalaren babesarekin.

Andraizek irekitako bidean urratsak eginez jarri zituen Nafarroako Gobernuak COFES zentroak martxan, gero. 1981ean, Nafarroako Parlamentuak berak onartu zuen sexu heziketa eta familia plangintza eskaini behar zitzaiola gizarteari, eta administrazioak hartu behar zuela zerbitzu horiek emateko ardura. Apustu horrek Familia Plangintzarako eta Sexu Heziketarako Zentroen sarea ekarri zuen, 1985etik aurrera. Sare horrekin bat egin zuen Andraizek ere, 1989. urtean.

"Sexu heziketaren esparruan erreferente bilakatu ziren COFES zentroak. Ehunka hitzaldi, tailer eta ikastaro egin genituen. Denentzako zentroak ziren", gogoratu du Jose Luis Garciak. Lortutakoa nabarmendu, aitortu eta txalotu du sexologoak. Izan ere, kontuan hartu behar da Andraize martxan jarri zenean, adibidez 1978ko azaroan, despenalizatu berri zutela antisorgailuen erabilera, tronpen loturak eta basektomiak egiteko erabateko askatasunik ez zegoela, oraindik ere, eta homosexualitatea delitua zela.

COFES zentroak giro horretan sortu ziren. Abortuaren inguruko eztabaida ere pil-pilean zegoen garai horretan Nafarroan. 1987an, Andraizeko hiru ginekologoren aurkako epaiketa abiatu zuten, hain zuzen. "Lankide nituen, lagun. Sekulakoa izan zen paraitu zutena", erran du Garciak. 1990eko epaiak, errugabetzat jo zituen Elisa Sesma, Pablo Sanchez-Valverde eta Mari Cruz Landa. Udalak Iruñeko Zapia eman zien, iaz.

"Eskuinak, saria emateko egun horretan ere, eztabaida piztu nahi izan zuen". Elkarretaratzea egin zuten Udaletxe plazan, herriko etxean saria emateko ekinaldia egiten zuten bitartean. "Eskuinak eta Elizak, halere, borroka hori galdu dute. Gizarteak ezin du atzera egin. Abortuaren aurkako mezuak mahai gainean jarri dituzte, berriz ere, baina argi dut mugimendu feministak ez duela atzerapausorik onartuko".

Borrokari eusteko beharra dagoela argi du sexologoak, halere. Lortutakoak galtzea zer den ederki daki. Izan ere, 1980ko eta 1990eko hamarkadetan COFES zentroen bidez aurrera egindako urratsak hutsean utzi zituen UPNk kolpe batean, agintea bere esku hartu zuenean.

1997an, Familia Plangintzarako eta Sexu Heziketarako Zentroak bilakatu ziren Emakumeen Arretarako Zentro. "Bat-batean, sistemak ardura guztia emakumeen esku utzi zuen, eta gizonezkoen parte hartzea eta arreta desagerrarazi zituen zentroetatik". Sexu heziketaren esparruan aitzindari izandako COFES etxeak, ondorioz, sexu heziketarik gabe gelditu ziren.

Zakil baten marrazkia

UPNren gobernuak COFES zentroen egitura eta espiritua moldatu aurretik ere, hamaika oztopori egin behar izan zioten aurre sexu heziketaren arloko profesionalek. Horien inguruko kontakizunak eta gogoetak jaso ditu Jose Luis Garciak bere azken liburuan.

"Ez duzu Etxarriko zakila gogoan?", galdetu du sexologoak. 1982koak ekarri ditu gogora. Eskolako bi irakasleren eta ikuskatzailearen aurkako txosten bana zabaldu zuen Nafarroako Gobernuko orduko Hezkuntza kontseilari Javier Markotegik, haur batek egindako marrazkiaren harira. Marrazkian bi irakasleak agertzen ziren, elkarri besarkada ematen. Bikotea ziren. "Haurrak gizonaren zakila tente marraztu zuen". Xehetasun horrek eragin zituen departamentuaren txostenak. Espainiako Hezkuntza Ministerioak ere esku hartu zuen auzian, eta 1982ko martxoaren 23an, ondorioz, greba egin zuten Hezkuntzan, irakasleei elkartasuna adierazteko. "Izugarria izan zen".

Maria Teresa Graciaren izena ere memorian fresko du Garciak. 1984. urtean, sexu heziketari buruzko jardunaldiak egin zituzten Iruñean, lehen aldiz. GITEk eta Andraizek antolatu zituzten. "Egun batean, Maria Teresa Gracia Coalicion Popular taldeko zinegotzia sartu zen, bertze hainbat pertsonarekin, oihuka eta mehatxuka; ez zuten jardunaldian izena eman; boikotatzeko asmo hutsarekin etorri ziren".

Zinegotziaren eta gainerakoen bisita ez zen izan boikot horren ondorio bakarra. "Iruñeko Udalak bazuen jardunaldietan landutako materiala argitaratzeko konpromisoa, baina ez zuen hitza bete".

Nafarroako Unibertsitate Publikoan ere aritu izan da Jose Luis Garcia lanean. Erakunde horren hastapenetan, sexu heziketari eta sexologiari buruzko ikasgaia jarri zuten martxan, NUPen, eta Garciak hartu zuen bere esku haren ardura. "Berrehun ikasle nituen". Baina egitasmo hori ere hutsean utzi zuten. "Zerbitzuko burua Opus Deikoa zen, eta aitzakia bat baliatuz, ikasgaia kendu zuen". Ikasleek eman zioten erantzuna, halere, erabaki horri: "1996an, Zurekin ligatu nahi dut izenburuko tailerra egin zuten", gogoratu du Garciak, harro.

"Herriz herri egin genituen gisa horretako tailerrak, sexu heziketa bultzatzeko. Zarrakaztelun, adibidez, udalak antolatu zuen sexu heziketaren eta droga eta alkohol kontsumoaren inguruko programa zabal bat, inguruko gazteentzat. La Olivako monasterioan egin behar genuen, baina hasi baino egun bat lehenago ezezkoa eman ziguten. Azkenean, taberna batean egin genuen".

Garciak argi du haur eta gazteekin sexuaz garbi hitz egin behar dela, "etxean eta eskolan", eta hasieratik. "Egun, pornografiara jotzen dute gazteek, eta horrek biziki kezkatzen nau. Haurrek etxean ikasi behar dute errespetuzko eta berdintasunezko harreman bat zer den".

Sexu heziketaren helburua da, Garciaren hitzetan, "nahi duenak sexuaz modu osasuntsu batean gozatzea, arduraz". Egungo gobernuak UPNk desegindakoa lehengoratzeko egindako ahaleginak nabarmendu ditu, baina ez du uste betean asmatu duenik. "Lehen COFES zentroak ziren horietatik kanpo utzi dute sexu heziketa, eta hori ez da egokia". Sexu heziketari duen garrantzia aitortzeko eskatu du.

2019-02-152019-02-14Albisteak, Ekonomia, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Andre helduak antolatu dira

Ane Eslava

Generoa eta adina. Bi faktore horiek direla-eta bi aldiz zapalduak eta baztertuak direla salatu dute Euskal Herriko emakume pentsiodunek. Bizitza osoa lanean eman ostean, azken arora heltzerakoan ikusten dute egindako lanak ez duela baliorik, eta horrek pobreziara eramaten dituela haietako asko. "Bidegabekeria" hori salatzeko eta egoera aldatzeko neurriak eskatzeko sortu dute Oneka Euskal Herriko Emakume Pentsiodunen plataforma. "Kalera eta agenda politikoen erdigunera" eraman nahi dituzte aldarrikapenak. Nafarroako taldea aurkeztu berri dute.

Azkenaldian indar handia hartu dute pentsiodunen mobilizazioek, eta haien aldarrikapenak eztabaida publikoaren erdigunera heldu dira. Onekako kideek esan dutenez, bat egiten dute mugimendu horren aldarrikapenekin; baina, emakumezko gisa, "arazo eta premia bereiziak" dituzte.

Hori dela eta, iaz, ikusi zuten "beharrezkoa" zela beren artean antolatzea, emakume eta pentsiodun gisa dituzten beharrei "bidezko erantzuna" eman ahal izateko, eta beren ahotsaren jabe izateko: "Guk geuk izan nahi dugulako bozeramaile gizartearen eta instituzioen aurrean". Urrian egin zuten urratsa: Oneka taldea aurkeztu zuten, Donostian, eta han izan ziren Nafarroako hainbat lagun ere. Baina, Ana Sarobe kideak azaldu duen moduan, autonomia erkidego bakoitzeko administrazioak funtzionamendu bat duenez, tokian-tokian antolatzea erabaki zuten. Hala, astelehenean erregistratu zuten ofizialki Nafarroako taldea.

Zaintza lana

Oneka taldearen eskaera nagusietako bat da "zaintza lanak balioestea", Sarobek adierazi duenez. Haren hitzetan, gizarteak ez ditu aintzat hartzen emakume askok bizitzan egiten dituzten lanak, eta horrek eragiten du haien pentsioak gizonezkoenak baino "askoz ere txikiagoak" izatea. "Gutako askok bizitza osoa eman dugu lanean, gure inguruko pertsonen bizitzak zaintzen; baina gizarteak ez du hori ikusten, ez du onartzen". Gaineratu du andre asko "eskubiderik gabe" heltzen direla zahartzarora, kobratu gabeko eta kotizatu gabeko lanak egin izanaren ondorioz.

Pentsioen arrakala desagerrarazteko, Onekako kideek eskatu dute Babes eta Gizarte Segurantzako sistema kudeatu eta bideratuko duen organo bat sortzeko. Organo horren bitartez, haien eskaerei erantzuteko formulak bilatuko dituzte. Pentsiodunen mugimendu orokorrak eskatzen duen moduan, 1.080 euroko gutxieneko pentsioa nahi dute. Izan ere, Nafarroako emakume pentsiodunen %79k kopuru hori baino gutxiago jasotzen dute, eta emakumeen gutxieneko pentsioa gizonena baino %45 txikiagoa da. Era berean, neurri sozial eta politikoak eskatu dituzte "autonomia" eta "indarkeriarik gabeko zahartzaroa" izateko.

Pentsioen datuak atalka aztertuz gero, ikus daiteke Nafarroako emakume pentsiodunen %29k 150 eta 600 euro arteko pentsioa jasotzen dutela; gizonezkoen %10ek baino ez dute diru hori kobratzen. Haatik, diru gehien jasotzen dutenen artean —2.000 euro baino gehiagoko pentsioa—, askoz gizon gehiago daude: %21 dira, eta emakumezkoak, berriz, %4. Bestalde, gizonek ez bezala, andre askok alargun pentsioa jasotzen dute, eta, Onekako kideak gogorarazi duenez, askok, ezta hori ere: "Pobreziak emakume aurpegia du, eta miseriak, berriz, emakume helduarena".

Ezaugarri bereziak dituztelako beren borroka propioa egitea erabaki duten arren, Onekako kideek ziurtatu dute pentsiodunen gainontzeko plataformekin elkarlanean ariko direla. Horretaz gain, Euskal Herriko mugimendu feministaren aldarrikapenak bere egin dituzte, eta prest azaldu dira emakumeen arteko aliantzak sortzeko, batik bat Martxoaren 8ko grebari begira. "Grebak erdigunean jarriko du gure aldarrikapen nagusia, zaintza lanen balioa; beraz, babestu egingo dugu". Emakume pentsiodunek greba egunean parte hartzearen garrantzia nabarmendu du: "Hala, egiten dugun guztia azaleratuko da".

2019-02-152019-02-14Albisteak, gaiak, Gizartea, Hezkuntza, Nafarroa

Eskubidea dute ikasleek

Edurne Elizondo
Arauak normaltzat jotzen duenarekin bat egiten ez duten ikasleek gainerakoek baino zailtasun gehiago izan ditzakete gelan ezarritako erritmoari jarraitzeko. Haiei laguntzea da Hezkuntzako zaintzaileen lana. Zeregin hori, halere, ezin du...

2019-02-152019-02-14Albisteak, Iritzia, Nafarroa

Iritzia: Nork idazten du historia?

Lohizune Amatria
Garaileek idazten dute historia. Gertatutakoa hartu, eta beren interesen arabera moldatzen dute, gertakari hori bizi ez zutenek hitz horiek irents eta memorian iltza ditzaten, inolako zalantza izpirik gabe. Gure herria ez da horren sal...

2019-02-082019-02-07Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa

Arazoa erdigunean jartzeko

Edurne Elizondo

Indarkeria matxistaren aurkako eguna da azaroaren 25ekoa, eta data horrek eragin zuen, neurri handi batean, Nafarroako Indarkeria Sexistaren Aurkako Emakumeen Plataformaren sorrera, duela bi hamarkada. 1998. urtean jarri zuten martxan herrialdeko hainbat emakume abokatuk, talde feministak, sindikatuk eta bertze hainbat eragilek. "Zerbait egiteko beharra genuen", gogoratu dute plataformako kideek, beren hogei urteko bideari buruz aurkeztu duten dokumentalean. Ahotsa.info hedabide digitalak egin du, eta https://youtu.be/ pQMhXNYjyBA helbidean ikus daiteke.

"Hogei urteko bide hori nabarmendu, eta lanean aritu direnei aitorpena egin nahi izan diegu", erran du plataformako kide Diana Bruño Artazkozek, dokumentalaren helburuaz. Duela urte eta erdi egin zuen bat Bruño Artazkozek taldearekin. Plataforman hasieratik direnen lekukoa hartzeko prest dira emakume gazteak. Iratxe Alvarez Reoyok duela ia hamar urte ezagutu zuen taldea, eta geroztik aritu da lanean.

Zerbait egiteko beharra berretsi dute bi taldekideok. Arazoa erdigunean jartzekoa, alegia. Indarkeria matxista estaltzen eta zuritzen zuen arlo pribatutik atera, eta esparru publikoan eta eragile politiko eta sozial guztien agendetan jartzea zen, eta da, helburua. "Kolperik latzenak, bai eta sotilenak ere, guztiak salatu eta borrokatu nahi ditugu; indarkeria sexistaren aurpegi oro", nabarmendu du Bruño Artazkozek.

1998. urtean sortu zuten plataforma, legez. Urtebete lehenago, 1997ko abenduan, Granadako (Espainia) Ana Orantes hil zuen senar ohiak. Gasolinaz busti, eta su eman zion gizonak emakumeari. Hamahiru egun lehenago, telebista kate batean salatu zituen Orantesek gizonak urte luzez emandako tratu txarrak.

"Hilketa hori inflexio puntu bat izan zen; indarkeria matxista agerian utzi zuen, modurik gordinenean. Nafarroan tratu txarrak jasaten zituzten emakumeekin lan egiten zuten hainbat abokatuk erabaki zuten bat egitea", gogoratu du Alvarez Reoyok. Handik urte gutxira, 2002. urteko apirilean, Alicia Aristregi labankadaz hil zuen haren senarrak, Atarrabian. Indarkeria matxistaren kolpe horrek ere ekarri zuen herrialdean jada mugitzen ari ziren emakumeen konpromisoak gora egitea. Ozen zabaldu zuten gizartean indarkeriaren aurkako beren mezua, eta urratsak egiteko beharra berretsi zuten. Nahikoa zela adierazi zuten, argi eta garbi.

Teresa Zabalegi gogoan

1998. urtean martxan jarri ziren abokatuen artean zegoen Teresa Zabalegi. Plataformako bozeramaile izan zen urte luzez, eta gainerako taldekideentzako erreferentzia dudagabea. Zabalegi iazko maiatzean zendu zen, 62 urte zituela. Dokumentalaren bidez, plataforman egin zuen lana nabarmendu nahi izan dute borrokan kide izan zutenek.

"Baliabiderik gabe, legea papera baino ez da", erran zuen Zabalegik, BERRIA egunkarian, 2014. urteko azaroan. Gobernua genero indarkeriaren aurkako lege berria prestatzen ari zen orduan, eta 2002ko araudiaren hutsak zuzentzeko, dirua eskatu zuten plataformako emakumeek. Eskaera horrek ongi islatzen du taldeko kideen lanaren espiritua zein den: "Hitzetatik ekintzetara egin behar dugu jauzia; legeek balio dute bakarrik betetzen badira", erran du Alvarez Reoyok.

Erakundeak izan dira Nafarroako Indarkeria Sexistaren Aurkako Emakumeen Plataformak bere lana garatzeko hautatutako esparruetako bat. Taldearen hastapenean bat egin zuten emakume abokatuen parte hartzeak izan zuen eragina horretan, beharrezkotzat ikusi baitzuten indarkeria matxistari aurre egiteko lege onak eta eraginkorrak prestatzea. "2002. urteko testua plataformak proposatu zuen; gero, legea onartzeko prozesuan, edukiz hustu zuten. Plataformak, halere, beti izan du argi erakundeak interpelatu behar zituela", azaldu du Alvarez Reoyok.

Erakunde publikoei beren ardura eta erantzukizuna gogoratu nahi izan die plataformak. Indarkeria matxistari aurre egiteko jarrera hartzera behartu nahi izan ditu. Baina horrek ez du erran nahi karrikako lana bazter utzi duenik. "Kalean ere egin dugu borroka, hor ere egon behar dugula eta lan esparru garrantzitsua dela argi dugulako", erran dute plataformako kideek.

Lanean jarraitzeko beharra badela ederki dakite Bruño Artazkozek eta Alvarez Reoyok. Baina erakundeetan eta karriketan azken hogei urteotan egindako bideak emaitzarik eman duela ere zalantzarik ez dute. "Arazoa gizarteratu dugu", nabarmendu dute, batetik. Lan horren adibide aipatu dute Gora Iruñea plataformarekin batera sanferminetan gertatzen diren sexu erasoen aurka egindakoa. "Protokoloa prestatu genuen, eraso horiei aurre egiteko". Bertzetik, erakundeetan ere plataformaren eta gainerako talde feministen lanak aldaketak eragin dituela erantsi dute. "Herri mugimendua ailegatzen da ailegatzen denera, baina mugak ditu, eta ezinbestekoa da erakundeetan ere lan egitea. Erakundeak inplikatzea ezinbestekoa izan da; ez dut argi gure diskurtsoa berenganatu ote duten, baina arazo bat dagoela onartu dute", azaldu du Alvarez Reoyok.

Grebarako prest

Erakundeei presioa egiteko beharrezko espazioa da karrika. Eta horregatik kalean egon nahi izan du beti plataformak. Orain ere behar dela argi du Bruño Artazkozek. "Legeak behar ditugu, baina ez dira nahikoak. Legeak jasotakoa betetzeko dagoen aurrekontu urriak agerian utzi du bide luzea dugula, oraindik ere, egiteko", gaineratu du.

Bidea luzea delako, hain zuzen ere, Martxoaren 8rako, bigarrenez, grebara deitu du mugimendu feministak. Plataformak ere babestu du ekinaldia. Alvarez Reoyo eta Bruño Artazkoz lanean aritu dira, azken hilabeteotan, greba prestatzeko prozesuan. "Gogoz gaude", erran dute.

Iazko protestak izandako arrakasta nabarmendu dute plataformako bi kideek. "Hainbat eragilerentzat oso greba erraza izan zen; martxoaren 9an denak ginen feminista, baina urtebete joan da eta hemen aldaketarik ez da egon", zehaztu du, halere, Alvarez Reoyok.

"Aurten zehatzago eta zuzenago izan nahi dugu", berretsi du Bruño Artazkozek. Beharrezkotzat jo du gogoeta esparru guztietara zabaltzea: gizartera, erakundeen esparrura, bai eta norberaren etxera ere. Berdintasunaren aldeko eta zapalkuntzaren aurkako aldarria mahai gainean dela argi dute plataformako kideek; borrokan ez dagoela atzera egiterik.

Hilabete falta da Martxoaren 8ko grebarako, eta egun horretan karrikan egonen dira plataformako kideak. Indarkeria matxistari aurre egiteko prest dira. "Edozein emakumeren aurkako erasoa gure aurkako erasotzat hartu behar dugu, eta denen aurka borrokatu", nabarmendu dute. Gizarteak plataformaren beharrik ez izatea dute xede. Bitartean, lanean jarraituko dute.

2019-02-082019-02-07Albisteak, gaiak, Nafarroa

Emozioak, hitzez eta trazuz

Ane Eslava

Gogoetarako, introspekziorako eta laguntzarako ariketa bat. Hori da sorkuntza poetikoa Blanca Eslabarentzat. Norbere burua bilatzeko eta aurkitzeko bidea. 14 urterekin ikusi zuen hitzak berarentzat zuen indarra, eta ordutik izan du poesia bidelagun. Baina berarentzat eta bere gertukoentzat idazten zuen, ez baitzen ausartzen bere lana erakusten. Orain, urratsa egin du, eta argitara eraman du sorkuntza. Paisajes del agua (Uraren paisaiak) liburuan bildu ditu bere ibilbidean sortutako hamaika olerki, bizitzan igarotako garaien erakusle ere badirenak. Haren ahizpa Asun Eslabak ilustrazio bat egin du olerki bakoitzarentzat; autoedizioaren bidez argitaratu dute.

"Oso goiz aurkitu nuen poesia: oreka lortzeko eta bizitzari zentzua emateko jo nuen harengana", adierazi du egileak. Bizitzaren garai bakoitzean, maila batean lagundu izan dio poesiak; batzuetan, "behar-beharrezko" izan du, eta, beste batzuetan, ez dio denbora askorik eskaini. Amatasun eta semeen hazkuntza garaian idazketa alboratu egin zuela kontatu du, eta azken urteetan sorkuntzara itzultzeko "ilusioa" piztu zaiola berriro ere.

Isabel Hualde poetak 2013an Irunberrin sortu zuen Ostegun poetikoak proiektuak lagundu ei zion idazketarekin berriz elkartzen, bai eta argitaratzeko pausoa ematen ere. Hangoa da Blanca Eslaba. "Horren barruan, ibilbide bat zuten poeta asko ezagutu nituen, eta haiei esker hasi nintzen neure lana balioesten".

Egitasmo horren testuinguruan sortu zuten En voz alta. Nosotras, poetas de la Zona Media liburua ere. Nafarroako erdialdeko zazpi emakumek beren olerkiak bildu zituzten lan horretan, iaz, eta horietako bat Blanca Eslaba izan zen. Oraingoan, ordea, harago joatera ausartu da, eta bakarrik agertu da jendaurrean.

Egindako urratsa bere burua "desestaltzearen gisakoa" izan dela esan du: "Bertigoa sentitu dut, eta kezkatu nau besteek nitaz pentsa zezaketenak". Halere, uste du pentsamendu negatiboak kontrolatzen ikasi duela. "Edonork bizitzen dituen gauzen inguruan hitz egiten dut liburuan".

Bizipen eta sentimendu arruntak izan ditu hizpide olerkietan: maitasuna, galera, beldurra, denboraren joana…Horren guztiaren gainetik, lan osoa zeharkatzen duen gai bat dago: natura. "Beti izan da laguntzarik handiena".

"Sosegua topatzeko beharra izan dudanean, zelaien hegietatik ibiltzea izan da niretzat lagungarriena: han, lasai sentitzen naiz, eta nire bizipenak aztertzeko gai naiz". Adierazi duenez, natura bere "barruan" du, eta poesia da, hain zuzen, barnean duena kanpora ateratzeko bidea. Naturaz mintzatzen da liburua irekitzen duen Pagoak olerkia, bai eta Uzta biltzen, Ekiloreak eta Iragate berdea ere, besteak beste.

Liburuan, hainbat atal bereiz daitezke, egilearen bizi garaiekin loturik daudenak: gaztaroa, helduaroa, amatasun garaia… Azaldu duenez, bizitza ulertzeko bere modua "zikloen ideiarekin" estuki lotuta dago, eta, hain zuzen ere, bizitzaren garaiak naturaren zikloekin alderatzen ditu: "Zuk bizitzan senti dezakezun edozein zailtasun edo oztopo naturan ere badago. Baina gero beti dator saria: udaberria. Une zailetan, horretan sinesten dut: nola edo hala, beti helduko da udaberria".

Liburuaren erdialdetik aurrera, gai pertsonalak gailendu egiten zaizkie paisaiekin lotutakoei. Gaixotasuna, heriotza eta horien gisako bizipen gogorren inguruko hainbat olerki daude: Bular minbizia, Anorexia, Bertsoak amaitu dira… Egileak esan duenez, poesia askotan erabili du egoera zailetatik ateratzeko: "Sentitzen dudana hitzekin bideratuz, sentimendua bertso bilakatuz, mina kanpora eramaten dut, eta minak beste modu batera inguratzen nau".

Olerkien bitartez, gai sozialak ere jorratu ohi ditu, eta liburuan sartu ditu batzuk, hala nola Afrika beltza eta Babeslekurik gabeko babestuak. Errefuxiatuen, pobreziaren eta beste hainbat injustiziaren inguruan mintzatu da.

Orotara, 60 olerkik osatzen dute Paisajes del agua, 169 orriko lana, eta, gehienak gaztelaniaz badira ere, Iñaki Bastarrikak euskarara ekarri ditu horietako lau. Egilearen anaia batek, Patxi Eslabak egindako argazki abstraktu batek ilustratzen du liburuaren azala: kable batek ibaian egiten duen isla, hostoz inguratuta.

Ana Martinez olerkariak idatzi du liburuaren hitzaurrea, eta Miguel de Unamunoren Paisajes del alma (Arimaren paisaiak) lanarekin alderatu du Eslabarena: "Eslabaren olerkietan ere lurra eta paisaia urtzen dira gogoeta eta pentsamendu intimoetan, haren giza geografian". Martinezek gaineratu du Eslabak lehenbiziko poema bildumarekin erakutsi duela "luzerako" etorri dela.

Hitzak irudi bihurtuz

Asun Eslaba marrazkilariak ilustrazio bat egin du olerki bakoitzarentzat. Poesiaren arabera, material bat edo beste erabili du, hitzez adierazita zegoena "ahalik eta modu adierazkorrenean" eramateko irudira. Errotuladorez, tintaz, arkatzez eta collagez egin ditu marrazkiak, besteak beste. Kontatu duenez, lehenbizi, lanaren irakurketa orokor bat egin zuen, eta, gero, olerkiak banan-banan landuz joan zen, ahizpak idatzitakoa marrazkian islatzea lortu arte. Hark ere natura eta paisaiak izan ditu inspirazio iturri. "Bideetara irtetea, ibiltzea, ingurura begiratzea… Hori guztia nire bizitzaren parte da".

Poesia lan bat ilustratu duen lehen aldia izan da, eta, hortaz, zailtasun batzuk izan ditu. Baina adierazi du lana "jario bat" izan dela. Uste du abantailak izan dituela: "Blancak idazten daraman denbora bera daramat nik haren olerkiak irakurtzen; hark olerkietan kontatu dituen bizipenetako asko nik ere bizi izan ditut". Ziurtatu du bere bizitzako lanik "biziena" izan dela gertutasun horren ondorioz, edo horri esker.

Marrazkilaria pozik dago ilustrazioen emaitzarekin, "gogobeteta". Baita idazlea ere: "Marrazkiek esanahi handiagoa eman diote liburuari", esan du. Gaineratu du bi ahizpek emozioak bi modutara jantzi dituztela: hitzez eta trazuz. "Emozioek bi isurialde dituzte liburuan: poesia eta marrazkia".

Aurrekoa
1
…
111
112
113
…
206
Hurrengoa