Nafarroa

Arazo gero eta gordinagoa
2018-02-022018-02-01Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Arazo gero eta gordinagoa

Kattalin Barber

Urteko lehen 24 egunetan hiru harrapaketa izan dira Nafarroan: hiru oinezko hil dituzte beste hainbeste ibilgailuk. Harrapaketa horietako bi Iruñean gertatu dira, eta hirugarrena, berriz, Azagran. Datuekin larriturik, "lehenbailehen" neurriak hartzeko eta oinezkoen pasabideen segurtasuna hobetzeko beharra nabarmendu du Armando Cuenca Iruñeko Udaleko Mugikortasun Iraunkorreko zinegotziak.

"Hausnarketa egin beharra dugu. Hildako gehienak egoki ari ziren kalea gurutzatzen, eta, era berean, kasu gehienetan, gidariak ere ongi ari ziren", azaldu du zinegotziak. Arazoa "sakona" dela eta "ertz asko" dituela esan du. Iruñeko Ezkaba eta Txantrea auzoetan jazo dira azken ezbeharrak. Hilaren 23an, Kanalea kalean, autobus batek aurrean eraman zuen 63 urteko antsoaindar bat, zebra bidea behar bezala gurutzatzen ari zela. Urte hasieran, gainera, Txantrean, 90 urteko gizon bat harrapatu zuen auto batek, beste zebra bide batean, Mendigorria kalean. Azken kasu horretan, baimendutako alkohol tasa laukoiztu zuen gidariak.

"Kalea oso zuzena da, eta sei zebra bide daude jarraian; horietako hainbatek kuxin berlindarrak dituzte, baina ez dira nahikoak. Zebra bide goratuak jarri daitezke", esan du Cuencak. Era berean, aitortu du gidaria edanda zegoela, baina kalea "azkar joateko" egina dagoela. Koska dago adinean: 60 urte baino gehiago zituzten oinezko gehienek. "8-80 hiria beharrezkoa dugu. Helduak zaindu behar ditugu, haiek izaten baitute kalte gehien istripuetan. Edozein heriotza onartezina da". Adin guztietakoentzat segurua den hiria du helburu Cuencak.

Azken urteotan, autoek harrapatuta hildakoen batezbestekoa igotzen ari dela jakinarazi du. Datuek erakusten dute arazoaren neurria: "2016. urtetik, gora egiten ari da istripuen kopurua. Aurretik, batez beste urtean 2,5 pertsona hiltzen ziren autoek harrapatuta. 2016. urtean, berriz, heriotza eragin zuten lau harrapaketa gertatu ziren; 2017an bost izan ziren. Eta hasi berri dugun urtean dagoeneko bi izan ditugu hiriburuan". Krisi ekonomikoaren eraginez, autoen erabilerak behera egin zuen 2009an; urte hartan, hildakorik ez zen izan Iruñean.

Hainbat arrazoi eman ditu Cuencak istripuen igoera azaltzeko. Alde batetik, joera hori dela dio: "Espainia osoan igotzen ari da oinezkoen harrapaketen kopurua, eta, Iruñeak ez badu zerbait desberdina egiten kopuru hori ez igotzeko, normala da horrelakoak jazotzen jarraitzea". Igoera hori azaltzeko arrazoia edo gako nagusia jarduera ekonomikoan dago, zinegotziaren ustez: "Jarduera ekonomikoak gora egiten duen heinean, joan-etorriak areagotzen dira, eta, ondorioz, istripu gehiago gertatzen dira". Arriskuak gora egiten du.

Ez dio erantzukizunik kendu Iruñeko Udalari, halere. "Neurriak hartzen ari dira, argi dago, baina, gure ustez, ez da nahikoa. UPNk bere garaian hartu zituen ia neurri berak hartzen ari da Iruñeko Udala, eta, hortaz, ez badugu beste ezer egiten, istripuak izaten jarraituko dugu. Tristea da, baina hori da espero duguna".

Arreta kaleen diseinuan

Cuencaren arabera, kaleek "abisua" ematen dute. Adibideak jarri ditu: Iruñean badaude kale "arriskutsuak", horietan gertatu baita istripu gehien. Joan den astean emakume bat hil zen Ezkabako Kanalea kalean, eta azken zortzi urteotan zortzi harrapaketa egon dira han —batean biktima hil zen—. "Horrek zerbait esaten digu; argi dago hor neurriak hartu behar zirela".

Neurri eraginkorren alde egin du zinegotziak, eta hiriaren zirkulazio aldaketak aipatu ditu. "Segurtasun neurriak ezinbestekoak dira, baina, horrez gain, uste dugu bestelako esku hartzeak ere oinarrizkoak direla: Hirigunea Atsegin Egiteko Planaz eta Pio XII.aren etorbidean eginen den aldaketez ari naiz". Datuak eman ditu: 2006tik 50 istripu egon dira Pio XII.aren etorbidean. Horietako batean, auto batek hil zuen oinezko bat. "Badakigu esku hartzen badugu istripuak murriztuko direla".

Iruñeko etorbidea berrantolatu nahi du udalak, eta oinezkoei, garraio publikoari eta bizikletei lehentasuna eman, egungo sei errailak murriztuta. Halere, zenbait sektoreren haserrea piztu du planak. "Auto gehiago baldin badago, aukera gehiago egonen dira harrapaketak izateko".

Horregatik, Cuencaren proposamena da hiri espazioan dauden autoen kopurua murriztea, edo, behintzat, abiadura murriztea. "Orain arte egindako neurri guztiekin jarraitu behar dugu, baina, horrez gain, lan ildo argia izan behar dugu: autoen erabilera murriztea".

Banaketa modala jo du arazoaren jatorritzat. Garraio mota ezberdinak daude eskura, eta, gizabanakoen beharren arabera, bat edo beste aukeratzen dute mugitzeko. "Kaleek seguruak izan behar dute oinezkoentzat. Autoari espazioa kentzen badiogu, atsegin egiten ari gara, eta, aldi berean, seguruagoa". Kaleen diseinuan erreparatu du Cuencak beste behin. "Gehienetan, istripuak gidariaren hutsegite baten ondorioz gertatzen dira. Horren aurka ezer gutxi egin dezakegu, eta, isunak jartzen ditugun arren, gertatzen dira. Baina kaleen diseinuan bai, eragin dezakegu". Horregatik, haien helburua zero ikuspegia ezartzea da, istripuak zero izan daitezen.

"Ezin dugu ikusi biktima bat ustekabe baten gisan; arrazoi zehatzak ditu: kaleen diseinua. Eta kaleen diseinua aldatzeko, giza baliabideak eta inbertsioak behar ditugu. Horixe eskatzen dugu". Berriki jakinarazi du udalak zebra bideen egoera eta segurtasuna ikuskatuko dituela. Hain zuzen ere, 3.000 zebra bide inguru ikuskatuko dituzte segurtasuna handitu nahian. Ikastetxeetatik gertu daudenetatik hasiko dira. Horrez gain, ehun neurri baino gehiago hartu zituen Iruñeko Udalak iaz oinezkoen segurtasuna hobetze aldera. Argiztapena, zebra bideak goratzea, ikusgarritasuna handitzeko neurriak hartzea eta gisako bestelako neurri batzuk izan dira orain arte hartu direnak.

2018-02-022018-02-01Albisteak, Iritzia, Nafarroa

Iritzia: Gaurkotasun testak

Tania Arriaga Azkarate

Gizarte eta Komunikazio Zientzien fakultatean, lau-hilabete berria hasi da aste honetan, eta niri Informazio Generoak ikasgaia ematea egokitu zait. Lehendabiziko mailako gaia izanik, laurogei ikasle inguru izanen ditut klasean: energiaz beteriko ia ehun gazte, 2000. urtean jaiotako xamalko bizkorrak. Aspaldidanik, Informazio Generoen atal garrantzitsua, astero astero, ikasleek egin beharreko gaurkotasun testa da. Munduan eta hemen inguruan gertatutakoen gainean galderak egiten dizkiegu baina oso erantzun zuzen gutxi jasotzen ditugu. Egoera irudika dezazuen, ondoren irakurriko dituzuen moduko galderak prestatzen ditugu: "Zein herrialdek bonbardatu ditu Siriako kurduak, azken astetan?"; "Zer gertatu zen urriaren 1ean?"; "Nafarroako gobernuko zein alderdik ditu barne arazoak?"; "Iruñeko oinezkoentzako bideak berrikusiko dira, egia ala gezurra?".

30 urte gorakoentzat erantzutea aski erraza izan daiteke. Gure gazteei, ordea, galdera hauei ihardespen zuzenak topatzea oso zaila egiten zaie eta, gutxi gora behera, soilik %20k asmatuko lukete ongi erantzuten. Bai ikasle eta baita irakasleentzat ere, okerrena da hilabeteak pasatu ahala ez dugula lortzen ehunekoa igotzen. Aldiz, manga film, National Geographic-en azken zenbaki edo norberaren youtuber gogokoenen azken emanaldiaren inguruan galdetuko bagenie ederki erantzunen lukete; eta ez naiz balio judiziorik egiten ari.

Azterketa horien emaitza kaskarrek hamaika konturen berri ematen digute. Lehendabizikoa: irakasleon abilidade eskasa gaurkotasunaren inguruan interesa pizteko. Bigarrena: hori lortzeko erabiltzen ditugun baliabideen berrikuspenaren beharra. Hirugarrena: 80 ikasle kudeatu behar ditugunez, eskolak diseinatzeko dugun maniobragarritasun eskasa. Hala ere, mea culpa horiei beste zenbait faktore gehitu behar dieguela iruditzen zait. Esate baterako, gaur egungo informazio iturrien atomizazio basatia eta hortaz agendaren poliedrikotasuna eta horren berritze/aldatze erritmo azkarra. Horregatik guztiagatik, ikasleen gaurkotasuna eta helduona bi unibertso paralelo bezain ezberdinak dira.

Gainera, berriak kontsumitzeko euskarri tradizionalen krisialdia bizi dugu. Hori dela eta, kazetaritza edo ikus-entzunezko ikasle batek komunikabideen formatuen inguruko oinarrizko jakintza etxetik zekarren lehen; adibidez, irakasleak egunkariaren nazioarteko atala irakurtzeko esanez gero, gazteak jakinen luke zer egin. Orain, hori bera galdetuta ez dut uste zertaz ari garen ulertuko luketen, paperezko prentsarik ez baitute erabiltzen; berriak sare sozialen bitartez iristen zaizkie, testuingururik gabe.

Saileko irakasleok horren inguruan maiz hitz egten dugu. Batzuek, gaurkotasun gutxiengoa lantzen ez duenarentzat gutxiegi koertzitiboak defendatzen dituzte: jakintsu da astua, makilla du maixua. Beste batzuk, ikasle bakoitzak nahi duen gaurkotasun albisteak lantzea proposatzen dute, espezializatze aldera. Gaiak gizarte osoaren hausnarketa mereziko luke, nongo, nolako, zein ikuspuntuko berriak nahi ditugun zehazteko. Bitartean, aukeren arteko nahas-mahasarekin aurrera jarraituko dugu. Gaurkotasun gutxiengoa jasotzen ikasi, agenda orokorra jarraitzen saiatu eta, gisa horretan, norberaren berezko interesa aurkitu, sakondu eta lantzeko asmoz.

P.D. Ikasleren batek hau irakurri eta gelara ekartzen badu, puntu bat emanen diot.

Egin orduko, iraungita
2018-01-262018-01-25Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa

Egin orduko, iraungita

Edurne Elizondo
Lehendabiziko liburua. Pertsonena eta familiarena. Ezkonsariari buruzko aurreneko atala. 121. legeko laugarren puntua: "Emakumeak, senarrak baimena ematen badio, bere jabetzako ezkonsari ondasunak erabili ahalko ditu". Ez da XIX. mendek...

Berriz piztu da herri zaharra
2018-01-262018-01-25Aisialdia, Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Berriz piztu da herri zaharra

Kattalin Barber

Uharte moduko bat dira Sarrigurenen Errizar aretoa eta ondoan dituen hiru etxe zaharrak. Inguruan etxe berriak eraikitzen ari ziren bitartean, hamar urtetik gora erabat utzita eta hondamendi egoeran egon da herri zaharra. Orain, berrituta, Eguesibarko kulturaren erdigune izatea nahi du hango udalak. Errizar aretoak joan den astean ireki zituen ateak, eta XII. mendeko eliza izan zenak erakusketak, hitzaldiak eta kulturaren arloko jarduerak hartuko ditu aurrerantzean.

14.779 biztanle ditu egun Sarrigurenek, baina, eztanda demografikoa jazo aurretik, hamar biztanle baino ez zituen. Mari Cruz Mina han bizi izan zen 1956. urtera arte. "Geroztik, itzultzea gustatzen zait, baina ez du zerikusirik izan zenarekin; askotan ez dut herria ezagutu ere egiten", aitortu du. 18 urterekin Sarriguren utzi zuen, eta familia Iruñera joan zen, "etorkizun hobe baten bila". Begi onez ikusi du herri zaharra biziberritzea; Errizar aretoa inauguratu zuten egunean han izan zen, ahizparekin. "Eliza oso polita dago, eta gustatu zait herria berrituta eta apainduta ikustea. Hala ere, areto berriak ez du zerikusirik eliza zaharrarekin. Dagoeneko ez da eliza".

Udan amaitu zituen lanak Nafarroako Gobernuak; Sarrigurengo herri zaharraren eremua eta lau eraikin moldatu ditu. Gizarte eta kultur erabilerarako izanen dira, baina, oraingoz, Errizar aretoa da egokituta dagoen bakarra. "Gure asmoa da aurten beste eraikin bat irekitzea, herritarrek erabiltzeko. Erabilera guztiz definitzeko dago, baina talde kulturalentzat edota gazteentzat izan daiteke", azaldu du Joseba Orduña Eguesibarko Kultura zinegotziak. Hiru eraikin horietako bat izan zen Minaren familiaren etxea, eta "ilusio berezia" egin dio berritzeak eta mantentzeak. "Teilatu berria jarri diote, baina oraingoz ezin da erabili".

Udalak nahi du Sarrigurengo herri zaharra Eguesibarko "kulturaren herria" izatea. Orduñak argi du, halaber, beharrezkoa zela herri zaharrari irtenbide bat ematea, erortzeko zorian baitzegoen. "Herriko populazioa handitu den heinean, ez dira sortu beharrezko egiturak". Gaur egun, hain zuzen ere, Eguesibar Nafarroako hirugarren udalerria da, herritarren kopuruari erreparatuz gero. Besteak beste, ireki berri duten aretoa erabiliko dute erakusketak, hitzaldiak, ekitaldi ofizialak eta ezkontza zibilak egiteko. Egunotan, Ibarretik Ibarrarentzat erakusketa dago, Xabier Morras, Elena Bezunartea, Celia Eslava, Ricardo Laspidea, Mintxo Ilundain eta Rafael Huerta artisten lanekin. Aurrerantzean, Eguesibarko beste artista batzuen lanak paratuko dituzte areto berrian.

Utzikeriak jota

XII. mendeko eliza txikia desakralizatu egin zuten aspaldi, eta hondamendi egoeran egon da azken hamarkadan. Horregatik, Errizar aretoaren irekierak harrera ona izan duela nabarmendu du Eguesibarko Kultura zinegotziak. "Jende asko etorri da erakusketa ikustera, eta, nahiz eta areto txikia izan, horrelako zentro bat sortzea pozgarria da herritarrentzat". Horixe berretsi du Minak.

Eliza zaharra zenak hiru eraikin zahar ditu ondoan, eta hirurak moldatu eta sendotu dituzte; horrez gain, ingurunea urbanizatu dute, berriz ere, bizikidetzako hiri espazio gisa. "Lanean ari gara Eguesibarri behar dituen espazio kulturalak emateko, eta Errizar aurrerapauso bat da bide horretan", esan du Joseba Orduñak.

2003. urtean joan ziren herri zaharreko azken bizilagunak, eta, joan den urtera arte, "erabat utzita" egon da ingurua. "Oso gogorra izan zen alde egin zuen azken familiarentzat, eta gaizki pasatu zuten", gogoratu ditu Minak ordukoak. Orduñak azaldu duen moduan, ordutik landarez eta sastrakaz beteta egon da inguru guztia, eta hesiz inguratuta, gainera, berritzeko lanak hasi zituzten arte. "Itxura txarra zuen".

Nafarroako Gobernua izan da orain arte herri zaharraren jabe, eta, behin berritu eta gero, Nasuvinsa elkarte publikoak eraikin guztiak utzi dizkio Eguesibarko Udalari, erabilera sozial eta kulturaletarako hornidura gisa erabiltzeko. Hurrengo 25 urteotan udala izanen da herri zaharra kudeatuko duen erakundea, beraz. "Beharrezkoa zen hauen gisako espazio publiko berriak izatea, haran osoak erabiltzeko eta gozatzeko", berretsi du zinegotziak.

Orain, gizarte eta kultura arloko erdigune bihurtuko da Eguesibarko kontzejuetako auzokideentzat. Hain zuzen ere, Sarrigurengo urbanizazioa egitearen ondorioz utzi zuten herrixka, eta, hainbat urtez itzalean egon eta gero, berriro ireki ditu ateak, herritarrek bat egiteko gune bat izan dezaten, eta kultura suspertzeko asmoz.

Zeruko paisaiak margotzen
2018-01-262018-01-25Aisialdia, Albisteak, gaiak, Nafarroa

Zeruko paisaiak margotzen

Edurne Elizondo

Zeruan egin dute bat arteak eta zientziak. Uharteko Arte Garaikideko Zentroak egin du bitartekari lana: aperitifa antolatu zuen larunbatean, giro lasai eta atseginean. 50 pertsona inguruk hartu zuten espazioko beheko solairua, Javier Armentiaren eta Pedro Marco Landaren arteko solasaldia entzuteko. Iruñeko Planetarioko zuzendaria da Armentia; artista, berriz, Marco Landa, eta izarrak hartu ditu ardatz bere azken proiektua garatzeko. Artearen eta zientziaren arteko harremanaz aritu ziren biak Uharten, aperitifa hartzen zuten bitartean.

"Munduari buruzko jakin-min bera dute zientzialariak eta artistak; arteak eta zientziak, bi jarduerok daukate inguratzen gaituena ulertzeko beharra; ezberdina da baten eta bertzearen konpromisoa, baina ez daude uste bezain urrun". Horixe nabarmendu zuen Armentiak. Marco Landaren deia jaso zuen duela hainbat hilabete, artista 1-10 elevado a 10 izenburupean Uharteko Arte Garaikideko Zentroan lantzen ari den proiektuan laguntzeko. "Matematika ikasketak egiten hasi nintzen gaztetan", azaldu zuen Marco Landak, larunbateko ekitaldian. Bazter utzi zituen, baina zientziaren inguruko interesa ez du galdu, halere. Biak uztartzeko aukera eman dio, orain, esku artean duen lanak. Ehun izar inguru hautatu, ikertu, eta haietako 30 margo bilakatu ditu jada. "Paisaia abstraktua" osatu duela zehaztu zuen artistak, solasaldian.

Argazkirik ez

Artistak "eraikitako" paisaiaren garrantzia nabarmendu zuen Uharteko Arte Garaikideko Zentroko arduradun Nerea de Diegok, hain zuzen ere, larunbatean. Izan ere, izarren behaketan eta ikerketan zientziak ere baditu mugak, eta teleskopiorik onenarekin ere ezinezkoa du zientzialariak izarren benetako irudia jasotzea. "Irudia nagusi den egungo munduan, izarrak benetan nolakoak diren erakusten digun argazkirik ez dago. Ez dugu haien irudirik. Eta Pedro Marco Landa irudirik gabeko errealitate hori erabiltzen ari da bere obra osatzeko. Ez du natura erreproduzitzen; Marco Landaren lanek artistak berak eraikitako paisaia bat erakusten digute. Zeruko paisaia eraikitzen dute lanok".

"Sormen artistikoaren eta naturaren prozesuen arteko loturak eta harremanak jorratu nahi ditut", azaldu zuen artistak, bere proiektuari buruz, Uharten. Bide horretan urratsak egiteko, zientziak bere esku jarri duen informazioa baliatu du Marco Landak. Bidearen hasieran, halere, uste baino zailtasun gehiago aurkitu zituen, izarren tamainari eta adinari buruzko datuak bilatzerakoan iturri anitz eta hagitz bertzelakoak ziren emaitzak aurkitu zituelako. "Horregatik erabaki nuen Javier Armentiarengana jotzea, laguntza eske".

Planetarioko zuzendariak iturri fidagarrien berri eman zion artistari, eta aurrera egin ahal izan zuen Marco Landak, bere paisaia propioa osatzeko izarren bila. Eta bide horretan, bertzeak bertze, kolorea aurkitu zuen artistak.

"Gauez, argirik gabe, txuri eta beltz ikusten dugu kolorez betetako errealitatea", azaldu zuen Armentiak, arte garaikideko zentroan. Ahaleginduz gero, halere, kolore horietako hainbat igartzeko gai da gizakien begia, zientzialariak erantsi zuenez: "Neguko zeruan, ilunabarrean, Orion konstelazioa ikus daiteke, eta, begiratuz gero, ikus daitezke konstelazio hori osatzen duten izarretako biren koloreak; bat gorria da, eta bertzea, berriz, urdinxka".

Horiak, gorriak eta urdinak dira, bertzeak bertze, Marco Landaren paisaia osatzen duten izarrak. Hori, gorri eta urdin, koloreon ñabardura guztiekin. Izarren inguruan ikertutakoak eraman du Marco Landa izarren koloreen eta tamainen inguruko lanak osatzera, izarrongandik ailegatzen den argiak ematen baitie horri buruzko informazioa zientzialariei. "Pedrok [Marco Landa] egindako lanak, neurri batean, izarrak zer diren galderari erantzuten dio. Izarren historia XIX. mende bukaeran hasi ziren idazten, izarren sailkapenak egiten hasi zirenean. Zerrenda horiek ez zioten, ordura arteko mapek bezala, izarron argiari bakarrik erreparatzen. Hasi ziren argi horren kolorea aztertzen. Prismak erabiltzen zituzten, izar bakoitzaren argiak zenbat urdin eta zenbat gorri zuen jakiteko".

Koloreak izarren tenperaturarekin du lotura: "Zehazki, koloreak datuak ematen dizkigu izarren fotosferari buruz, hor sortzen baita izarron argia". Eta, etxeko kanilan ez bezala, izarraren argia gero eta urdinago izan, gero eta tenperatura handiagoa du.

Tenperatura eta koloreak kontuan hartuta, "izugarri zabala" da izarren aniztasuna. "Aniztasun horretan ordena jartzen saiatu zen, AEBetan, Edward Pickering izeneko astronomoa", gogoratu zuen Armentiak. 1890. urtean, hain zuen ere, beren espektroaren araberako 10.000 izarrek osatutako sailkapena argitaratu zuen. Zerrenda hori osatzeko datuak, halere, zientzialariarentzat lanean aritu zen emakume talde batek jaso zituen. Tartean ziren Williamina Fleming, Antonia Maury, Annie Jump Cannon eta Henrietta Swan Leavitt. Emakumeon lana nabarmendu nahi izan zuen Marco Landak, hain zuzen ere, larunbateko solasaldian. "Egungo astrofisikaren sorrera zor diogu emakumeon lanari", erantsi zuen Armentiak. "Haiek ulertu zuten zeruan ikusten genituen argi puntu horiek bertze hainbat eguzkiren argia zirela, eta bazela sailkatzeko aukera".

Batez ere hidrogenoak osatutako masa handiak dira zeruko izarrak. Puntu bat balira bezala ikusten ditugu, hagitz urrun daudelako. Gasak osatutako masa horiek ez dira kolapsatzen eragiten duten beroari esker. "Bero horrek eragiten du gas masa horiek hedatzea; orekari eusten dioten bitartean jarraitzen dute izarrek bizirik", azaldu zuen zientzialariak. Marco Landak osatutakoak betiko biziko dira, kolorez osatutako paisaia bateko parte direlako jada. Zeruko paisaiaren parte.

2018-01-262018-01-25Albisteak, Iritzia, Nafarroa

Iritzia: Euskaldunon estilo-baliabideak

Jon Barberena

Leteren azken liburuak bezala, Elurra ikusi dut nik ere, egun hotz hauetan. Gripeak gorputz andanetan hartu du ostatu, eta haragi eta hezurrekin batera hitzak eritu zaizkigula sentitu dut. Poetikotasun gutiko gizartea da gurea. Estilo-baliabideei erreparatuz gero, estilo (moda) handikoa eta baliabide gutikoa. Itxurak egiten gaitu nor. Azala dugu neurgarri bakarra. Halere, begietako sismografoa martxan paratuko bagenu, ikusiko genuke pertsonon egiazko indarra eta hipozentroa barnean daudela. Bigarren mailan paratu eta gutiesten ditugu hitzak, literatura eta sentimenduak. Mundu bat sar daiteke poema ttipi baten lerroetan, baina mundu osoan ez da lekurik poema ñimiño batendako.

Beti doinu eta neurri berdinean kantari. Betikoei, beti bezala. Zenbait estilo-baliabide higatu ditugu etengabe erabiliz eta gehienak betiko zokoratu. Testu pobreak dira gureak! Metaforek ez dute baliorik, konparazioek hartzen dute protagonismoa. Ondokoaren gabeziek gure harrotasuna hauspotzen dute, nia elikatu eta zoriontasunera hurbildu. Bekaizkeriak bideratutako (sasi)zoriontasunera. Ondokoarena baino auto handiagoa nahi dugu, barrideak baino diru gehiago desio sakelan eta lagunarena baino gerri estuagoan kabitu. -Ago-ak ahoa eta egoa handitzen ditu.

Aho kontuak aipatu eta ahoz aho dabiltzan hiperboleak etorri zaizkit burura. Maialen Lujanbiok Irunen kantatutako gin-tonic barneko hormak ez baitira ahorik aho dantzan dabiltzan bakarrak. Ez dakit txantxarrik sor dezaketen, baina tamainaz handiak izanagatik ere, ahoan kabitu eta gustura darabilzkigu. Esajerazioz apaintzen ditugu eguneroko ekintza xumeak. Enfasi berezia paratzen diogu eguneroko errutinari, eta irudi poetikoa sortzeko ezintasunean, modu digitalean izozten ditugu irudiak. Sare sozialetan zintzilikatzen ditugu mendi irteerak, lagunarteko afariak edo hondartza galduetako harea pikorrak. Bertzeen begiradek eta onespenek gure ekitzen dimentsioa handitzen dute.

Bertzalde, etengabeko sinestesia sufritzen dugu. Medikuaren koloreetako pilulek ezin dute deus egin gaitz honen kontra! Apokalipsia ote? Galdua dago XXI. mendeko gizakia. Irudia jainkotzen dugu, eta begiekin aditzen, usaintzen, ukitzen eta dastatzen dugu den-dena. Zentzumen bakarra nahikoa da sare sozialen oihanean bizirik irauteko.

Modu berean, aski trebeak gara hiperbatonak erabiltzen. Hitzen ordena aldatzea ikaragarri gustatzen zaigu. "Dago Amaia?", "Daude goxo-goxoak!". Hainbertze menperatzen dugu gure hizkuntza, non jostatzerat atrebitzen garen eta hitzen ordena logikoa aldatzen dugun. Aberastasun eta maila handiko hiztunak gara! Euskara salbu dago! Hobe genuke mugarik eta etenik gabeko elipsi batean bizi. Isilik. Ezinezkoa. Pako Aristik idatzi zuen bezala: "Hitzak behar ditugu isiltasuna maite dugula errateko ere".

Ama hil zaigu poemaren egilea hil zaigu. Joxan Artze joan zitzaigun egunean, lainoak ezkutatzen zituen Gure bazterrak ordu ttipietan. Kasualitatea? Ez dut uste. Zaude lasai, Joxan, segur naiz Baztan zarela gorputzetik alde egin duzunetik. Zoritxarrez, inguruko anitzek ez dute jakinen kantatzen dituzten Txoria txori eta Gure bazterrak zuk idatziak direla. Hori bai, barridearen autoak zenbat zaldi dituen edo lagunaren lurrunak zenbat sos balio duen ikasia izanen dute.

Mozal guztien gainetik
2018-01-192018-01-19Albisteak, Nafarroa

Mozal guztien gainetik

Kazetariak dira; ‘La Haine’ eta ‘Ahotsa.info’ hedabideetako kolaboratzaileak, Iruñean. Lan horrek eta sare sozialetan zabaldutako beren iritziek epaileen jomugan jarri dituzte Ruben Ollo eta Jorge C. ‘Boro’. Espainiako Auzitegi Nazionalean deklaratu behar zuen gaur Ollok, baina ez da joanen. Edurne Elizondo   Jorge C. ‘Boro’: “Erasoek erantzun irmoa jaso behar dute” Gogorra da. Egunerokoan eragiten...

Bizirik irautea ez da delitua
2018-01-192018-01-18Albisteak, Gizartea, Nafarroa

Bizirik irautea ez da delitua

Edurne Elizondo

Aldeko zazpi boto; bi kontra; eta abstentzio bat. Lehendakaritza Batzordearen babesa izan du UPNk aurkeztutako adierazpenak, eta, ondorioz, Iruñeko Udalak konpromisoa hartu du sanferminetako "legez kanpoko merkataritzari" aurre egiteko neurriak jasoko dituen plan bat egiteko. Aranzadi eta Ezkerra baino ez dira kontra agertu, eta EH Bilduk abstentzioaren bidetik jo du. Udalak bi hilabeteko epea zehaztu du plana osatzeko.

"Kezkatuta eta atsekabetuta gaude. Iruñeko Udala hagitz mezu arriskutsua ari da zabaltzen: jarduera bat eta kolektibo bat ari da kriminalizatzen". Horixe salatu du Nafarroako SOS Arrazakeria erakundeko arduradun Beatriz Villahizanek. Izan ere, udalak egin nahi duen planak sanferminetan aritzen diren kaleko saltzaileak izanen ditu jomugan. "Bizirik irauteko aritzen dira, lan merkatuan sartzeko aukerarik ez dutelako. Aurrera egiten saiatzea ez da delitua".

Iruñean, sanferminetan aritzen dira, batez ere, kaleko saltzaileak. Madril edo Bartzelonaren gisako hirietan anitzez ere gehiago dira, eta beren eskubideak defendatzeko erakundeak sortu dituzte. Ezagunenetako bat da Bartzelonako kaleko saltzaileen sindikatua. "Beren bizitzen jabe izan nahi dute, eta errateko dutena entzun behar dugu", erran du Villahizanek. Saltzaileok, hain zuzen ere, argi eta garbi azaldu dute beren produktuak ez direla legez kanpokoak, eta bizirik iraun bertzerik ez dutela nahi. "Hori ez da delitua", berretsi dute. "Produktuak Badalonako [Bartzelona, Herrialde Katalanak] industrialdean erosi, eta saldu egiten ditugu. Atzean ez dago inolako mafiarik", erran zuen sindikatuko kide Lamine Bathilyk, Iruñean, iazko martxoan.

Saltzaileen aldarrikapenei so egiteko beharra berretsi du Villahizanek. "Ez dute laguntzarik jasotzen; paperik ere ez dute, kasu gehienetan, eta aurrera egiteko bertze modurik ez dute, ondorioz". Saltzaileon jardueraren aurkako neurriak hartu beharrean, bazterketaren eta prekaritatearen aurkako neurriak eskatu ditu SOS Arrazakeriak, bai eta atzerritarren legeak ekartzen dituen ondorioak bazter uzteko politikak ere. "Paperik ez dutenentzat, kontua ez da zaila dela lan bat lortzea; kontua da lan bat lortzeko aukera ukatu egiten zaiela", salatu du. Ordezkari publikoek errealitate horri erreparatu beharko lioketela erantsi du Villahizanek. "Saltzaileak zigortzea baino ez badute hartzen helburu, arrazista izateko arrisku handia dute erakundeek", gaineratu du.

"Adi" egonen direla erran du SOS Arrazakeriako kideak. "Presioa egiteko prest gara, behar diren bilera guztiak eskatzeko eta egiteko", azaldu du.

Taldeen jarrera

"Plana osatzeko hartutako konpromisoa berri txarra da; batez ere, orain arte egindako bidetik jarraitzen badute aurrera". Horixe uste du Irene Otalek. Gizarte langilea da, eta giza eskubideen aldeko ekintzailea. Iruñeko Udalak kaleko saltzaileen kontra neurriak hartzeko agertu duen asmoari buruz, zalantzarik ez du: "Arrazakeria instituzionala da", erran du.

Iruñeko Udalak hilaren 8an eman zuen plana osatzeko bere konpromisoaren berri, Lehendakaritza Batzordean auzi horri buruzko adierazpena onartu eta gero. Otalek nabarmendu du, halere, bertze hainbat urrats egin dituztela, aurretik ere, udaleko taldeek. Izan ere, UPNk 2016. urteko uztailaren 4an eraman zuen gaia, lehendabizikoz, udalera. Adierazpen bat aurkeztu zuen udalari eskatzeko sanferminetan batez ere "beharrezko neurri guztiak" ezar zitzala "legez kanpoko merkataritzari eta ostalaritzari aurre egiteko".

2016ko bozketa hartan, bai eta auzi beraren inguruan 2016ko abuztuaren 29an egindako bigarrenean ere, EH Bilduk kontrako botoa eman zuen, Otalek gogora ekarri duenez. "Bi bozketa horiek egin zituztenean, EH Bilduren esku zegoen Hiritarren Segurtasunerako saila; eta Aritz Romeok, orduan, denbora falta aipatu zuen auziari ez heltzeko arrazoi nagusi gisa", azaldu du.

Iaz, ekainaren 7an eraman zuen UPNk kaleko saltzaileen gaia udalera, berriz ere. Orduan, adierazpenak ez zuen aurrera egin, Geroa Baik kontra bozkatu zuelako. Urtarrilaren 8ko azken saioan, ordea, Geroa Baik adierazpenaren alde egin zuen. Aldaketa nagusia, halere, ez da hori, Otalen arabera, aurretik ere eman izan ziolako babesa UPNren asmoari. "Kontua da orain Hiritarren Segurtasunerako saila Geroa Bairen esku dagoela; eta talde horren esku dagoela, ondorioz, Udaltzaingoa. Kezkagarria da", nabarmendu du.

Esanguratsua iruditu zaio Otali, halaber, EH Bilduk abstentzioaren bidetik jo izana azken bozketan. "Legez kanpoko merkataritzaren atzean dauden mafien aurka egin nahi izan dutela erran dute EH Bilduko kideek orain; jarrera hori ere kezkagarria iruditzen zait, batetik, gai horri buruzko daturik ez dutelako aipatzen; bertzetik, ez dutelako ematen inongo daturik ustez babestu nahi duten merkataritzak kaleko saltzaileen ondorioz pairatzen duen kalteari buruz". Erantsi du "bitxia" dela udalak hainbat adierazpen onartzea eta plan bat egitea hirian bederatzi egunez bakarrik gertatzen den jarduera bati buruz.

Otalek argi du Iruñeko Udalak onartutako adierazpenak eta haren eskutik eginen duten planak ez diotela erantzuten "benetako arazo" bati. UPNk aurkeztutako adierazpen "arrazistak" planaren oinarri badira, "errepresioaren bidetik" garatuko ote duten beldur da gizarte langilea, hain zuzen ere. Bideak bertzelakoa beharko lukeela argi du: "Kalean saltzea da pertsona horiek aurrera egiteko duten modu bakarra; egoera horren atzean dagoenari egin beharko liokete so erakundeek". Pobreziaren eta bazterketaren inguruko gogoeta eskatu du Otalek, hain zuzen ere. "Hori da behar dena".

Autokontsumoa du Izabak helburu
2018-01-192018-01-18Albisteak, Gizartea, Nafarroa

Autokontsumoa du Izabak helburu

Edurne Elizondo
Hamaika bilera eta paper. Hamaika agiri honat eta harat eraman beharra. Baina osatu dute, azkenean, Ezka Ibaia izeneko udal enpresa. "Ditugun baliabideak erabili nahi ditugu, herriaren alde", azaldu du Izabako alkate Jesus Barazek. Bera...

2018-01-192018-01-18Albisteak, Iritzia, Nafarroa

Iritzia: Panpinak

Lohizune Amatria
Zebra bidea zeharkatzera nindoala, aurreko astean, haur baten aulki eramangarria ikusi nuen espaloiaren beste aldean. Hutsik. Eta, inguruan, inor ez. Gaizki sentiarazi ninduen objektuak, segur aski hainbat arrazoi bururatu zitzaizkidal...