Berriz ere zabalik da Karrikiri elkartearen denda; betiko tokian, Xabier karrikan. Berritze lanengatik itxita egon da bi hilabetez, baina joan den astean inaugurazioa egin zuten. Ez nolanahi gainera. Hiru ekitaldi antolatu dituzte horretarako: Egile b...
Euskaltzaindiaren Euskara ibiltaria erakusketa ikusgai da Nafarroako Parlamentuko atrioan asteartera arte. Oraindik burutu gabeko euskalkien atlasaren lagin bat erakusten du. Hainbat mapa paratu dituzte, eta bertan, hitzak ageri dira, euskalki bakoitz...
IRUÑEA. Poliziak Iruñean egindako operazioak kezka piztu du Arrosadia auzoan. Hainbat lagun atxilotu zituzten ustez emakumeen salerosketak eta lapurretak egiteagatik. Hainbat eragilek salatu dutenez, komunikabideek "lerratutako informazioa" zabaldu dute, eta alderdi politikoek "arma gisa" erabili dute afera. Errugabetasun presuntzioa errespetatzeko eskatu dute, eta horrelako jarrerek auzoan elkarbizitzaren alde egiten ari diren lana arriskuan jar dezakeela ohartarazi.
"Kataluniako Gobernuaren egoera Nafarroara estrapola liteke: bi gobernuek nahi dute gutxiengo batek abertzale ez den gehiengoa zapaltzea"
Edurne Elizondo
Helburu nagusia da bilgune bat sortzea nazioarteko elkartasuna lantzen duten talde aurrerakoi laikoentzat, bakoitzak egiten duena kontatzeko, eta guztion artean eztabaidatzeko, elkar aberasteko". Sabino Cuadrarenak dira hitzok, eta 1997ko abuztuaren 29an jaso zituen Egunkaria-ko Nafarkaria gehigarriak. Komite Internazionalistetako kide zen Cuadra orduan, eta internazionalismoaren esparruan lanean ari ziren taldeentzako helburu zuen bilguneak izena bazuen jada: Zabaldi. Han zer lan egin nahi zuten erantsi zuen: "Elkartasun arduratsua egin nahi dugu, egoeraz jabetzen dena eta paternalismorik ez duena. Egiazko informazioaren bidez zabaldu nahi dugu beste herrien kulturaren, balioen eta egoeraren berri".
Elkartasunaren etxeak hogei urte bete ditu Iruñeko Alde Zaharrean. Hasierako asmoei eutsi, baina garaian garaiko beharretara egokitzen ahalegindu da. Auzoko ikur eta erreferente bizi bezain sendo bilakatu du egindako bideak. Internazionalismoarekin batera, feminismoa, migrazioa eta garapen ereduari buruzko kezka eta gogoeta ere izan ditu ardatz bide horrek. Urratsak egiten jarraitu nahi du Zabaldik, egungo egoera eta lan egiteko moduetara egokituz, internazionalismoak dituen erronka berriei buruzko gogoeta bultzatuz.
Gogoan ditu Cuadrak hasierako urratsak; egoitza aurkitu aurreko urtebete luzeko lana; ideia bat bertzerik ez zena errealitate bihurtzeko prozesua. "Konpromisoa hartzeko prest ziren taldeak zehaztu, eraikina prestatu eta martxan jarri ginen, azkenean".
Cuadrak Presen Zubia izan zuen hasieratik bidelagun. Emakume Internazionalistak taldetik egin zuen Zubiak bat proiektuarekin. Alde Zaharrean egoteak zuen garrantzia nabarmendu du, eta, batez ere, egoitza erosteak izan zuena. "Eraikina gurea izateak finkotasuna emanen zigula argi genuen; aurrera begirako proiektu bat garatu nahi genuen". Nabarreria karrikako 25. zenbakiko 230 metro koadroko etxea orduko 25 milioi pezetan erosi zuten. "35 pertsonak osatutako talde batek jarri zuen zatirik handiena, hamar urterako mailegu pertsonalen bidez. Bazkide kanpaina abiatu genuen berehala, gainera, eta talde bakoitzak ere kopuru bat ordaintzen zuen, urtean".
Hasiera hartan zazpi taldek egin zuten bat Zabaldi martxan jartzeko. Egun, Emakume Internazionalistak, Mugarik Gabe, Sos Arrazakeria eta ANARASD taldeek osatzen dute elkartasunaren etxeko batzorde egonkorra. "Hogei urteotan joan-etorri asko izan dira", azaldu du Zubiak. Zabaldiren martxan bertze elkarte, talde eta pertsona anitzek parte hartu dutela gaineratu du. Eta parte hartzen segitzen dutela. Elkarteak zabalik izan dituelako beti bere ateak. Zubiak aldarrikatu nahi izan du, bereziki, "debekuen eta alderdien ilegalizazioen garaian" elkartasunaren etxeak egindako lana. "Zabaldik, praktikan, aurre egin zion alderdien aurkako debeku horri". Elkarteek biltzeko hainbertze zailtasun zituzten garai hartan Zabaldik babesa eman zien. "Hamaika prentsaurreko egiten zituzten, egunean", gogoratu du Ani Moralesek.
2001etik 2005era Zabaldiko koordinatzaile izan zen Morales. Lehenago egin zuen bat proiektuarekin, halere. "1997an etorri nintzen Nafarroara, eta hurrengo urtean iritsi nintzen Zabaldira". Internazionalismoaren esparruko bere militantzia eta euskararen aldeko lana uztartu nahi izan zituen elkartasunaren etxean. "Euskara taldea jarri genuen martxan, hizkuntzaren inguruan lan transbertsala egiteko asmoz". Euskara talderik jada ez da Zabaldin, eta kideek onartu dute hizkuntzaren normalizazioarena lortu gabeko helburu bat dela, oraindik ere.
Hasierako euskara taldeko kide izan zen Bea Beorlegi ere. Nafarroan sortutako talde zapatistatik egin zuen bat Zabaldirekin. Nabarreria karrikako etxeko "eferbeszentzia" nabarmendu du, batez ere. "Toki bizia izan da hau beti". Zabaldi osatzen duten taldeen arteko elkarlanak beti bilatu du nork bere nortasunari eustea. "Asmoa ez da izan nork bere bidea egiteari uztea; kontua izan da beti denon artean bestelako gauzak egitea, indarrak batzea", gogoratu du Cuadrak. Taldeen arteko hartu-eman horietan, ezberdinen arteko adostasuna bilatzea izan dute helburu Zabaldiko kideek. "Ez da beti erraza izan, baina aurrera egin dugu", erantsi du Beorlegik. Arrakastaren sekretua zein izan den argi du: "Eztabaida asko izan ditugu, baina beti saiatu gara arazoei besta giro batean aurre egiten. Esaten ohi den bezala, ezin banaiz dantzatu, ez da nire iraultza".
Auzotik, auzoan
Alde Zaharreko egunerokoan erabat murgildu da Zabaldi hogei urteotan. Bestetan, inauterietan, auzoko egunean parte hartu dute elkartasunaren etxeko kideek; auzoko bizilagunek ere egin dute bat Zabaldik antolatutako jarduerekin, eta protestetan eta mobilizazioetan, elkarren ondoan izan dira denak karrikan.
Nabarreria karrikako egoitzaren barruan, forma ezberdinak hartu ditu Zabaldiren proiektuak hogei urteotan. Hasieran, egun bulego nagusi dutena bidezko merkataritzako denda izan zen. "Ez zuen aurrera egin, eta itxi zuten. Bidezko merkataritza bultzatzeko elkarteak kudeatzen zuen", gogoratu du Cuadrak. Espazio horretan Eguzki Bideoak proiektuko kideak egon ziren urte luzez, gero. Aukera profitatu zuten Zabaldiko kideek Zinema txiroa izenburuko zikloa garatzeko. "Egun Kalaska izena duen espazioan tetegi bat egon zen Zabaldi martxan jarri genuenean. SOS Arrazakeriak kudeatzen zuen. Hura itxi eta gero, Kalaska bilakatu zen eremu hori", azaldu du Moralesek.
Bera izan zen Kalaska espazio horretako lehen arduraduna. Gero, Teresa Sarrigurenek hartu zuen lekukoa. "Kalaska 2004. urte inguruan jarri zen martxan, eta nik 2007an egin nuen bat proiektuarekin. Zabaldin, halere, ia hasieratik izan nintzen, modu batera edo bertzera parte hartzen", gogoratu du.
Kalaska bide propioa egiten hasi zen. "Zinemarekin batera, erakusketak antolatzen genituen hilabetero, eta kontzertuak eta bertzelakoak ere egiten genituen. Asmoa zen Zabaldiren ardatz diren lan esparruak bertze modu batera garatzea eta azaltzea. Hitzaldiez harago, jendea erakartzeko bertzelako moduak jorratzea", nabarmendu du Sarrigurenek. Haren ondotik Sofia Antonek hartu zuen Kalaska espazioa kudeatzen zuen taldeko ardura.
Duela bost urte ailegatu zen Anton Nafarroara, eta handik sei hilabetera egin zuen bat Zabaldirekin. Elkartasunaren etxean jarraitzen du. "Jada ez dago Kalaska kudeatzeko talde zehatz bat, baina jarraitzen dugu gauzak egiten. Jendeak ezagutzen gaitu, eta zuzenean jotzen dute guregana, anitzetan".
Antonekin batera, Zabaldiko egungo koordinatzaile Eunate Romero ere bada azken urteotan proiektuarekin bat egin duen gazte taldeko kide. Romero Mexikon izan zen iaz, Zabaldik antolatutako brigadetan. "Azken bi urteotan egin ditugu brigadak, Mexikon eta Grezian. Jende gazteari internazionalismoaren berri emateko modurik onena dira, eta anitz ikasteko aukera paregabea", azaldu du Antonek.
Mexikoko esperientzia ontzat jo du Eunatek. Nabarmendu du, hala ere, "erreferente feminista bat" delako egin zuela bat Zabaldirekin. Hamaika talde feministaren bilgune izan da elkartasunaren etxea, eta han mamitu dira abortuaren eta indarkeria matxistaren aurkako hamaika kanpaina bertzeak bertze.
Feminismoaren bidetik egin du bat Zabaldiko kideak internazionalismoarekin, eta bertze gazte anitzek ere bide bera egin dutela azaldu du. Hori izan dela belaunaldi berriek elkartasunaren etxean sartzeko atea. Urratsak egiten jarraitzeko beharra nabarmendu dute kideek. "Hogei urte bete eta gero, aurrera begira jarraitu nahi dugu. Gazteak kontzientziatu nahi ditugu, haiei azaldu zeinen garrantzitsua den bertze herrialdeekin elkartasun harremanak lantzea; harreman politikoak eta komunitarioak", azaldu du Romerok.
Elkartasuna eraikitzen jarraitu nahi dute Zabaldiko kideek. Feminismotik. "Hemengoekin eta hangoekin erresistentziak partekatzen jarraitu nahi dugu", erran du Beorlegik. Karrikara begira da Zabaldi; irekiak ditu ateak; irekia dokumentazio zentroa; eta irekiak bere gainerako espazioak. Auzotik, mundura.
Edurne Elizondo
Aurrera. Esako urtegia handitzeko lanek ez dute etenik, eta aurrera jarraitzen dute. Asteon, hain zuzen, giltzak emateko epea amaitu zaie Espainiako Gobernuak desjabetu dituen etxeetako jabeei, Zaragozako (Aragoi, Espainia) Sigues herri...
Edurne Elizondo
Kazetariak. Kirolariak. Eta kirolzaleak. Sutsuak. Orain, gainera, irakurri nahi zuten kirol aldizkaria sortzeko proiektuan murgildu dira Iñaki Berastegi, Aitor Manterola eta Eñaut Barandiaran: Harmaila. Zero zenbakia sarean jarri zuten uztailean, baina paperean eman nahi dute lehendabizikoa. "Arnasa luzeko" produktua egin nahi dute; patxadaz irakurtzeko aldizkaria, eta futbola protagonista izanen ez duena. Bazter gelditzen ohi diren kirolen berri eman nahi dute, bai eta anitzetan bazter gelditzen diren kirolarien berri ere. "Genero ikuspuntua txertatu nahi dugu", azaldu du Berastegik. Iruñean aurkeztu du proiektua, Manterolarekin batera. Harmaila irakurlez bete nahi dute, aldizkaria, paperean, errealitate bihurtzeko.
Ehun harpidedun behar ditu Harmaila aldizkariak lehendabiziko zenbakia karrikara ateratzeko. Azarorako prest izan nahi dute arduradunek. Bi hilabetean behin argitaratzea da asmoa, eta, horretarako, urtean bost zenbaki kaleratu ahal izateko, hirurehun harpidedun lortzea hartu dute helburutzat. Izena eman daiteke www. harmaila.eus helbidean. Orri horretan irakur daiteke, halaber, aldizkariaren zero zenbakia.
Aldizkariko arduradunek argi dute kirol kazetaritzaren esparruan dagoen "hutsunea" bete dezakeela Harmaila-k. "Eñaut Barandiaran eta biok 2011n hasi ginen proiektua mamitzen. Ikusten genuen euskal komunikabideetan kirolak behar zuela ez zuen toki bat; Euskal Herrian kirolzale asko dago, kirola egiten eta jarraitzen duen jende asko". Kirola maite duten horiek euskaraz zer irakurri ez zutela ohartuta ekin zioten proiektua zehazteari. Lehen saiakera horrek ez zuen arrakastarik izan, halere. Berriz ekin zioten lanari duela urte eta erdi. Iñaki Berastegi kazetariak orduan bat egin zuen proiektuarekin, eta, hiruren artean, eta aldizkariaren inguruan sortu duten kolaboratzaile sareak lagunduta, duela hainbat urte asmo bat zena errealitate bilakatu dute.
Emaitzez harago
"Pasioz" bizi dute Harmaila aldizkariko kideek kirola. Eta pasio berarekin heldu diote proiektuari. Uste dute "emaitzei lotutakoa" dela gaur egun nagusi den kirol kazetaritza, eta bertze bide bat jorratu nahi dute haiek. "Gaur egun, kirola aitzakia bihurtu da kirolarekin zer ikustekorik ez duten gauzei buruz hitz egiteko; edozein huskeria berri bihurtzen da", erran du Manterolak.
"Begirada sakonago bat eskaini nahi dugu guk; Euskal Herri osoko gaiak landuko ditugu, gainera. Hemen bada kirolaren eta kulturaren arteko lotura, eta hori ere jorratu nahi dugu, kirolaren eta kulturaren arteko zubiak eraiki", berretsi du Berastegik.
Genero ikuspuntua ez dute ahaztu. Emakumeak protagonista bilakatu nahi dituzte. Emakumeek egiten duten kirolaren berri eman; kirola egiten duten emakumeei hitza eman. Proiektuko bultzatzaileen artean emakumerik ez dago, baina aldizkaria idatziko duten kolaboratzaileen zerrendan jaso nahi dituzte emakume kazetariak. "Arlo horretan ere egin nahi dugu ahalegina", azaldu dute arduradunek.
Harmaila aldizkariaren lehendabiziko zenbakia kaleratzeko irrikan dira proiektuaren bultzatzaileak. Hainbat eduki aurreratu nahi izan dituzte: solasaldia Aimar Zubeldia txirrindulariarekin, kirola uzteko erabakiari buruz; emakumeen eskubaloia; emakumeak buru dituzten kirol taldeak... Argazki erreportaje bat ere prest dute, futbol zelaien inguruan. "Sadarrek 50 urte bete ditu, eta Ipuruak, berriz, 70", azaldu du Berastegik. Urteurren horiek aitzakiatzat baliatu dituzte zelaion historiaren berri irudien bidez emateko. Diseinuak, hain zuzen ere, garrantzi handia du Harmaila aldizkariko kideentzat. Gaztelaniazko hainbat kirol aldizkari eredu hartu dituztela azaldu dute, Panenka, bertzeak bertze.
Euskararen aldeko apustua berretsi dute, halaber, aldizkariko bultzatzaileek. Euskaraz irakurtzeko zaletasuna bultzatzeko ere lan egin nahi dute beren produktuaren bitartez. Asmo horri lotuta, hain zuzen, liburutegietara bidali dute Harmaila aldizkariko kideek beren harpidetza kanpainaren berri. Irakurleak nahi dituzte, harmailak betetzeko bidean lagun.
Lur Albizu Etxetxipia
Ez nintzen gogoratzen aurrekoan idatzi nuenaz; eta konturatu naiz antzekoaren inguruan idaztea nuela pentsatua.
Behin baino gehiagotan pentsatu izan dut agian noizbait gure zilborra begiratzeari utzi beharko geniokeela; asko gustatzen zaigu gutaz, gureaz, geure ingurukoaz hitz egitea. Bueltak ematen dizkiogu gureari, eta askotan ahaztu egiten zaigu ondoak baduela zer kontatua, interesatzen zaigula eta akaso erabilgarria ere izan litekeela. Gaurkoan kontrakoa esanen dut: hasiko gara gure zilborrera begiratzen, pixka bat bada ere?
Dagoeneko ez dakit denborarik zenbatzen. Egunak eta asteak daramatzagu Kataluniara begira eta hangoak ezagutu nahian, handik ikasi nahian. Asko joan gara azken hilabetean harantz; ez bakarrik lagundu nahi genuelako edo zer gertatuko zen ez genekielako, baizik eta gu ere garaipen gosez gaudelako. Guk ere nahi dugulako eta inbidia pixka bat ere (ona eta txarra) badiegulako katalanei. Ezin sinetsiaren, miresmenaren, zalantzaren, pozaren, harriduraren eta itxaropenaren artean mugitu dira gure sentimendu nahasiak, bipolaritate dosiak jota. Ez dut gaur haiei buruz hitz eginen, hau irakurtzen duzuenerako aurreikusi ahal izan gabeko mila gauza gertatzea posible delako.
Eta berriz galdetzen diot neure buruari: hasiko gara hemen zerbaitetan? Zein aukera izanen dugu hau baino hoberik datozen urteetan? Horrelako beste agertokirik egonen da? Posible izanen ote da zerbait martxan jartzea?
Kataluniako prozesua hemen jar liteke martxan? Ez. Ez, nire ustez, eta ez behintzat modu eta erritmo berdinetan. Euskal Herria is different, eta Nafarroa, bereziki, ere bai. Baina ez dezagun ahatz Nafarroan bertan zer-nolako sentsibilizazioa dagoen foruekiko eta nafar burujabetzarekiko —ez dugu gaur hitz eginen benetan zein burujabetza maila dugun eta benetan ez ote diren foruak paper bustia—. Eta ez dezagun ahatz inor gutxik amestuko zuen aldaketa instituzionala izan zela duela bi urte Nafarroan. Azken hori ezinezkoa litzateke eta ezin da ulertu herri mobilizazio eta kale aktibaziorik gabe.
Burujabetzaz ari garela, dagoeneko hemezortzi dira Espainiak atzera bota dituen foru legeak. Burujabetzaz ari garela, kaleak martxan jarraitzen du, eta eragileak ere aurrera doaz proiektu eta mugarri berriekin; adibidez, heldu den urteko ekainaren 2an Iruñean eginen den Alternatiben Herria.
Egun horretarako jadanik badira hainbat kolektibo, eragile eta norbanako horretan lanean: badakigu sistemaren kontra joan nahi dugula, baina zer eraiki nahi dugu? Nolako Nafarroa? Nola eraikiko dugu burujabetza gure bizitzako alor guztietan? Nola planteatu alternatibak parte-hartze ereduetan, lanean, energian, garraioan, elikadura burujabetzan, gure harremanak izateko moduetan, hezkuntza sistema propioan, geure gorputzak bizitzeko moduetan, gure bizitzetan? Zein paper jokatu du honek guztiak Katalunian? Hasiko gara mintzatzen? Jarriko d(it)ugu erdigunean burujabetza prozesua(k)?
Edurne Elizondo
Utzi? Ezta pentsatu ere! Ametsa betetzen ari naiz!". 8 urte zituenean hasi zen Maite Ruiz de Larramendi pilotan. Eskuz aritzea maite zuen. Mutilekin jokatu behar izaten zuen, bertze neskarik ez zegoelako. 14 urte bete zituenean, baina, frontoietan behin eta berriz errepikatzen ziotenari so egin zion Ruiz de Larramendiren aitak, eta utzi egin zion alaba pilotan aritzera eramateari. "Neska izanda, eskuak urratuko nituela erraten zidaten; hobe nuela utzi". Orduko penak utzitako arrastoa palarekin uxatu du pilotariak, 25 urte luzez. Frontoietatik ez baita inoiz atera Ruiz de Larramendi. Baina beti izan du eskuz aritzeko aukera galduak utzitako arantza barruan, eta, azkenean, kentzea lortu du. Larunbatean, emakumezkoen Nafarroako eskuz banakako txapelketako finala irabazi zuen. Lehendabiziko aldiz antolatu dute aurten, eta Olatz Ruiz de Larramendi iloba izan du pilotariak aurkari azken partidan. 44 urte ditu txapeldunak, baina 14 urteko ilobaren gogo eta ilusio bera. "Utzi? Ezta pentsatu ere!". Ametsa betetzen ari da.
Ametsa baita Ruiz de Larramendirentzat eskuz banakako txapela jantzi izana. 14-22 nagusitu zen ilobaren aurka. "Galdu arren, ni ere garaile sentitzen naiz. Zoragarria izan da finalean izebaren aurka aritzea", erran du Olatz Ruiz de Larramendik. Eta izebari so egin dio hitz egin bitartean. Agerikoa da ispilu duela. Aurrera egiteko bultzada eman diola etxekoak egindako bideak. "Ligatxoan 22-20 irabazi zenidan", gogoratu dio izebak, Eulateko frontoian.
Hantxe jokatu zuten finala. Etxean. Etxekoen eta herrikoen begiradapean; haien babespean. Sumatzen zaie biei gustuko dutela kantxan elkarrekin aritzea. Elkarren ondoan, eta elkarren aurka. "Ederki aritzen da; bizitasun pixka bat falta zaio, oraindik ere, esperientziak ematen dizkizun tresnak, baina badu denbora ikasteko. Eroso aritzen da, eta badu begi ona dejadak egiteko eta bi paretak erabiltzeko. Indarra ere ez zaio falta", erran du izebak ilobari buruz,
Zaletasun bera dute bi emakumeek, baina ezberdinak dira oso batek eta bertzeak izan dituzten aukerak. 14 urte ditu Olatz Ruiz de Larramendik; izebak pilota utzi zueneko adin bera. Ilobak, ordea, kantxan jarraitu bertze asmorik ez du. "Loraldia bizitzen ari da", erran du Maite Ruiz de Larramendik. Ez du tristuraz erran, gainera, ilusioz baizik. 44 urterekin ari delako oraingo aukera ederki profitatzen. Ilobaren adina zuenean ukatu zioten aukera.
"Nik ez nuen ulertzen zergatik utzi behar nion eskuz aritzeari. Eskuak urratuko zitzaizkidala? Harrikoa egiten ere bai! Amorrua eragin zidan neska izateagatik bertzeek zituzten aukerak galdu izanak. Aita gustura aritzen zen nirekin, frontoietara eramaten ninduen, baina behin eta berriz erran zioten ez zela egokia nik jarraitzea, eta, azkenean, etsi zuen", azaldu du Maite Ruiz de Larramendik.
Palan ere, bidea egiten
Lau urtez utzi zuen kantxa, baina 18 bete zituenean itzultzeko aukera eskaini zion palak. Eta ez zuen zalantzarik izan. "Susana Munetarekin hasi nintzen. 1992an, Espainiako selekzioak proba egin zigun trinketean aritzeko. Gaur arte, atsedenik gabe". Palan ere, gizonekin entrenatu behar izaten zuten, emakume gutxi zirelako. "1992an egin zuten Nafarroako txapelketa lehen aldiz; bigarrena, berriz, handik hamar urtera edo. Ez zegoen emakumerik", gogoratu du pilotariak.
Palak anitz eman diola nabarmendu du. Munduko txapelketetan eta nazioarteko hamaika lehiaketatan aritu da, eta sariz bete ditu etxeko apalategiak, egindako lanaren ondorioz. Ez da bide erraza izan, hala ere. Deus ez zegoen tokian dena eraiki behar izan dutelako Ruiz de Larramendik eta belaunaldi bereko emakumezko pilotariek. "Gutxi ginen, eta sekulako lana egin behar izan dugu. Lehiaketak antolatu ditugu, pilota eskolak sortu ditugu harrobia lantzeko. Lanarekin uztartu behar izan dugu frontoia, eta federazioa ere ez dugu beti bidelagun izan. Laguntza eske joan, eta zenbaitetan jaso dugu, eta bertze zenbaitetan ez. Inoiz ez dira saiatu, gainera, guk eraikitako horri jarraipena eta bultzada ematen", erran du, tristura apur batekin.
Maite Ruiz de Larramendi kontent da Olatz ilobak orain arte egin duen bidearekin. "Eskuz aritu nahi zuen, eta eskuz ari da". 7 urte zituenean hasi zen Olatz Ruiz de Larramendi pilotan. Izeba bezala, herriko mutilen aurka hasi zen frontoian. "Beñat nire neba aritzen zen, eta gustatzen zitzaidan. Hastea erabaki nuen". Herriko Ameskoa taldean eman zuen izena lehendabizi, baina, gutxi zirelako desegin zenean, Lizarrako San Miguel taldera joan behar izan zuen. "Mutilen aurka aritu naiz beti, iaz arte. Baten batek erran izan du, neska izanda, erraz irabaziko zuela nire kontra. Baina jokatzen hasi eta konturatzen zen banekiela zertan ari nintzen", azaldu du pilotariak, irribarre zabala erakutsiz.
Emakumeen arteko lehian eskuz aritzeko aukera batera jaso dute izebak eta ilobak. Iaz, Bartzelonako Nafarroako etxeak txapelketa antolatu zuen. Haren berri jaso eta gero, izena ematea erabaki zuten pilotariek. "Ezin nuen sinetsi; sekulako txapelketa antolatu zuten, eta Asegarce eta Aspe ere agertzen ziren babesle gisa. Hemen inoiz ez digute deus eman, eta han ari ziren emakumeen arteko lehiari bultzada ematen", gogoratu du Maite Ruiz de Larramendik.
Bikotekako txapelketa zen Bartzelonakoa. Maite Ruiz de Larramendik Yanira Aristorena izan zuen kantxan lagun. "Inoiz ez zen eskuz aritu, baina, saiatzeko eskatu, eta ongi ematen ziola ikusi nuen. Aurrera egin genuen!".
Azken urteotako bultzada
Eskuz aritzeko aukera eskaini zion Bartzelonak Ruiz de Larramendiri, 14 urterekin txapelketak bazter utzi behar izan eta gero. Orduko urduritasuna gogoan du pilotariak. "Sekulako emozioa sentitu nuen. Zoragarria izan zen. Takoak nola jarri ez nekien, eta ilobak lagundu behar izan zidan". Nafarren arteko finalean, Maite Ruiz de Larramendi eta Yanira Aristorena nagusitu ziren. "Ilobak ere txapela lortu zuen bere mailan!".
Bartzelonako txapelketa pizgarri izan zen Nafarroan ere eskuz aritzen diren emakumeek frontoian nahi zuten tokia eskuratu ahal izateko. 2015ean, gainera, Aldatze pilota taldea sortu zuten Iruñean. Eskuz aritzen ziren emakumeek sortu eta osatu zuten. Halako ekinaldiek bultzatuta, eskuz binakako txapelketa bat egin zuten iaz herrialdean, lehendabiziko aldiz. "Master Cup hori berriz eginen dute aurten, baina banaka. Binaka egiteko asmoa bazen hasieran, baina ez dago pilotari nahikorik. Aldatze taldeko kideak hor ziren iaz, baina desegin dute", azaldu du Maite Ruiz de Larramendik, penaz.
"Ulertzen dut jendeak uztea, ez delako batere erraza. Nik ere izan dut amore emateko tentazioa hamaika aldiz, baina gazteak ikusten ditut, eta argi dut ezin dudala etsi". Oberena taldeko kide da pilotaria, eta 2005ean jarri zuen martxan hango pilota eskola emakumeentzat. "Neskei erraten nien lagunak animatzeko. Kontua zen jakin zezatela aukera hori zutela. Saiatzea. Talde sendoa osatu nahi nuen, batzuek utzi arren, nahi zuenak aurrera egiteko aukera izan zezan".
Orain aukera hori lehen baino gertuago dagoela argi du Maite Ruiz de Larramendik. Hau da, nahi duenarentzat gauzak beretzat baino pixka bat errazagoak direla orain. Herrian ere, Eulaten, Ameskoa taldearen berpiztea bizi izan du pilotariak. Frontoian gozatzen du gehien, hala ere. Udan, hogei jaialdi ingurutan parte hartu du, ilobarekin batera. "Getarian lehen txapela irabazi genuen elkarrekin. Esperientzia ederra izan zen". Bat egin du Olatz Ruiz de Larramendik izebarekin. "Hamaika partida jokatu dugu! Hainbat asteburutan bat baino gehiago ere bai!".
Izebak lanarekin uztartu behar izaten du pilota. Ilobak, berriz, ikasketekin. DBHko hirugarren maila egiten ari da. Arazorik ez duela nabarmendu du. Orain, halere, Uharten jokatuko duen txapelketa baino ez du buruan. "14-17 urte bitarteko emakumeak ariko gara, eskuz eta banaka". Zortzi pilotarik eman dute izena, denera, eta abenduan jokatuko dute finala.
Pilota bizitzeko, palan aritu da Maite Ruiz de Larramendi. Epaile eta entrenatzaile ere bada, emakumeak orain arte egon ez diren tokietara ailegatu nahi baitu. "Epaile emakume gutxi gara; kirol jokoetarako deitzen gaituzte, ez, ordea, gizonezkoen eskuz banakako txapelketara", azaldu du. Bidea egiten jarraitu nahi du; bertzeak bertze, ilobarentzat. Olatz Ruiz de Larramendik izebaren zaletasun eta ilusio bera du. "Profesionala izatea? Zergatik ez".
Edurne Elizondo
Mexikotik Iruñera. Bakarrik etorri zen, eta emaztea eta seme-alabak ekarri nahi ditu orain. Hemen gelditzeko. Hutsetik hasi ahal izateko. Lanik ez du lortu, ordea; paperik ere ez. "Herritar ikusezin" bilakatu da Nafarroan. Ez da bakarra. "Migratzaile anitzek egin dute bide bera, eta zer egin edo nora jo ez zekitela sentitu dira uneren batean". Haientzat zabaldu dute Bidean lege aholkularitzako zerbitzua, Iruñean. "Egin ditzaketen urratsen inguruko informazioa emateko eta bidean laguntzeko gaude hemen", azaldu du Javier Urrozek.
Bidean-eko koordinatzailea da Urroz. Harekin batera ari dira Rafael Paredes, Natalia Ibarra Lazkoz eta Xabier Barrena abokatuak. ESK sindikatuak Iruñeko Emiliana Zubeldia karrikako bosgarren zenbakian duen egoitzan zabaldu dute bulegoa. Astelehenetik ostegunera artatzen dituzte migratzaileak, 10:00etatik 15:00etara.
Bidean sortu baino lehen, Etorkin izeneko bulegoan egin zuten oraingo lan bera Urrozek, Paredesek eta Ibarra Lazkozek. "Gizakia Herritar fundazioaren eskutik aritzen ginen". Bulego horrek ateak itxi zituen berriki, zazpi urte inguruz migratzaileak artatzen aritu eta gero. Bat itxi, eta bertzea ireki, irailetik ari baita lanean Bidean. Lehen, Jarautan; orain, berriz, Arrotxapea auzoan. "Orain, modu independente batean ari gara", zehaztu du Ibarra Lazkozek.
Barrenak oraingo etapa berrian bat egin du proiektuarekin. Bertze abokatuen lana ezagutzen zuen aspalditik, halere. "Paredes Caritas erakundean hasi zen doako zerbitzua eskaintzen beharra zuten migratzaileei; Etorkin bulegoan eta oraingo Bidean proiektuan ere horixe bera da helburua. Migratzaileak laguntzea, doan", nabarmendu du.
"Administrazioa, arerio"
Kanpotik etortzen direnek egiteko duten bidea ez da batere erraza. Horixe nabarmendu dute Bidean zerbitzuko kideek. Erroldatzeko eta lana eta etxebizitza lortzeko dituzten zailtasunak jarri dituzte mahai gainean, batez ere. "Herritar anitzek uste dute hamaika laguntza jasotzen dutela migratzaileek, eta ez da egia; edozer laguntza jasotzeko baremoak badira", erran du Urrozek.
Barrenak erantsi du "gogorra" dela paperik gabeko migratzaileen egunerokoa. "Administrazioa, haientzat, arerioa da, gehienetan. Kanpotik datorrena ahal duen moduan etortzen da, eta bere asmoa da hemen gelditzeko paperak lortzea. Honat iritsi, eta ahal duten moduan egin behar dute aurrera. Paperik gabe, legez kanpokotzat jotzen dituzte, eta ikusezin bilakatzen dira, erabat babesgabe".
Nafarroan, kanpotik etorritako 90.000 pertsona inguru daude, Bidean zerbitzuko kideek zabaldutako datuen arabera; haietako 33.000 inguruk lortu dute Espainiako nazionalitatea. 3.500 inguruk, berriz, paperik gabe jarraitzen dute. Paperak lortzeko eta administrazioarekin egin beharreko edozein tramitetan laguntzeko daude Bidean zerbitzuko kideak. "Hasieran, batez ere, hizkuntza ez badute ulertzen, eta administrazioarekin konfiantzarik ez badute sentitzen, laguntza eskertzen dute, zer egin dezaketen erraten ahal dien norbaitekin hitz egitea. Anitzetan, bertze norbaitek entzutea baino ez dute bilatzen". Bidean zerbitzuak eskaintzen duen lege aholkularitzako zerbitzua osatzeko, hain zuzen, Mugarik Gabeko Psikologoek ere bat egin dute proiektuarekin, laguntza psikologikoa eskaintzeko.
Paperik gabe dagoenaren egoerak anitzetan behar du babes oso hori, Bidean-eko kideek nabarmendu dutenez. "Emakumeen kasuan, errazagoa da etxeak garbitzen edo zaharrak zaintzen lanposturen bat lortzea. Gizonei argi eta garbi erran behar diegu hiru urtez eutsi behar diotela, nola edo hala, denbora hori pasatuta, eta urtebeteko lan eskaintza lortuta, hemen gelditzeko paperak lortzeko prozesua martxan jartzeko. Hiru urte horiek, halere, hagitz zailak izaten dira", azaldu du Urrozek.
Egin beharreko lehendabiziko urratsa erroldatzea dela nabarmendu du. Bat egin du Ibarra Lazkozek. "Funtsezkoa da erroldatzea; bertzela, existitu gabe jarraituko dute, ikusezin izanen dira administrazioarentzat". Ez da beti erraza erroldatzea, gaineratu duenez, etxebizitza bat lortzea ere zaila delako migratzaileentzat. Esparru horretan gizartearen arrazakeria "agerian" gelditzen dela erantsi du Urrozek. "Etxea alokatu nahi duena beltza bada, hagitz zaila du".
Emakume migratzaileen aurkako bertze arrazakeria mota bat nabarmendu du Ibarra Lazkozek: etxeko langile egoiliarrek sufritzen dutena, hain zuzen ere. "Esplotatzen dituzte, argi eta garbi. Anitzek egun bakar batean ere ez dute jai; baldintza izugarri kaskarrak dituzte", salatu du abokatuak.
Paperak bete, zalantzak argitu, egin beharreko urratsak zehaztu. Hamaika gauza dute Bidean zerbitzuko kideek egiteko. Prozesuek epaitegietarako bidea egiten dutenean ere, saiatzen dira migratzaileentzako abokatuak lortzen, doan. Geldirik egoteko denborarik ez dute. Atea jo dute. Migratzaile bat zain dute. Laguntza eske. Laguntzaren zain.