Nafarroa

Etorkizuna erein nahi duten haziak
2020-02-142020-02-13Albisteak, gaiak, Gizartea, Ingurunea, Nafarroa

Etorkizuna erein nahi duten haziak

Uxue Rey Gorraiz

Mendiko botak oinetan eta aitzurra eskuan, ehunka lagun bildu ziren joan den larunbatean, Ezkaba mendian gora egin eta bertan ezkurrak ereiteko. Landaretza askorik gabeko guneak basoberritzeko deialdi bat egin zuen Basoberri elkarteak Iruñeko Udalaren laguntzaz. Hirurehun boluntario inguru aritu ziren lanean, eta hiru mila ezkur baino gehiago erein zituzten denen artean, gerora haritzak eta arteak haz daitezen.

Hala, Basoberri elkarteko kideek beren aletxoa jarri dute Nafarroan, Espainiako estatuan abian den egitasmoan; ezkurrak ereiteko La gran bellotada ibérica (Ezkurkada iberiar handia) izeneko erronkari heldu diote, hain zuzen. Anbizio handiko helburuak ezarri dira bertatik: epe luzera, estatuan 25 milioi ezkur ereitea dute xede. Oraingoz, hiru milioira iritsi dira. Presarik ez da oraindik hori erdiesteko, baina ari dira pixkanaka: Nafarroan, Faltzesen eta Orba ibarrean ere egin dituzte halako ateraldiak, Ezkabako ereinaldiaren aurretik.

Mikel Baztan Basoberri elkarteko kidea da, eta koordinazio lanetan aritzen da horrelako ekintzak antolatzeko: bai ezkurrak ereiteko, baita aurretik haziak biltzera joateko ere. Joan den larunbateko ekinaldiaren gisakoek helburu anitz dituzte, bere esanetan: "Gure ekosistemak berritzeko balio du, iraungo dutela ziurtatzeko".

Ezkurrak ereinda, hariztiak eta artadiak sortu nahi izan dituzte Ezkaban, horiek baitira, adituek diotenez, eremura hobekien moldatuko direnak. "Inguruan dagoen landaretza nolakoa zen aztertzen dugu lehenbizi, arrotzak diren espezieak ekartzeak ez lukeelako inolako zentzurik", azaldu du Mikel Baztanek.

Ezkurretik datozen espezieak "oso esker onekoak" direla aipatu du, gainera, ereindakoan ez baitute lan handirik behar. "Pazientzia eskatzen du, motel hazten baitira, baina merezi dute erabat", esan du.

Urteak beharko dira emaitzaz gozatu ahal izateko, baina harizti eta artadi mardulen gerizpeak izanen dira orduan nagusi orain soildurik dauden Ezkaba mendiko gune horietan. Hala ere, Basoberri elkarteak mehatxuei ere erreparatu die ereitea antolatzeko garaian. Izan ere, baliteke ekosistema horretan bizi diren animaliek jatea ezkur horiek, eta neurriak hartu dituzte bermatzeko hori gertatuta ere arbolak haziko direla: zulo bakoitzeko, hiru ezkur sartu dituzte.

Dena dela, Baztanek argitu du ekosistemak "arbolak baino askoz gehiago" direla, eta zuhaixken eta soroen garrantzia nabarmendu du. "Mosaikoak eratzen saiatzen gara, nolabait, denak direlako inportanteak. Laharrak ere landatzen ditugu, eta elorriak, orkideak…", gehitu du. Izan ere, bioaniztasuna bultzatzea eta babestea da Basoberri elkartearen helburuetako bat.

Hiru urte dira elkartea eratu zela. Ez zen ezerezetik sortu, ordea; izatez, Ezkaba mendian bertan egindako beste jarduera batetik jaio zen taldea ofizialki sortzeko erabakia. "Ezkurrak ereiteko deialdia egin genuen hartan ere, eta ehun bat lagun bildu ginen. Hain harrera ona zuela ikusita, proiektu gehiago aurrera eramateko aukera ona izan zitekeela pentsatu genuen". Garai hartan, Mikel Baztan Iruñeko Udalarentzat ari zen lanean. Taldea sortu denetik, hainbat eta hainbat ateraldi antolatu dituzte Nafarroan, eta sare sozialak baliatuta animatzen dute jendea parte hartzera. "Denbora honetan, elkartea osatu aurretik bakarka edo talde txikitan aritzen zen jende asko ezagutu dugu, eta bat egin dugu, helburu bera genuela ikusirik". Sare bat osatu dute, eta, jarduera bakoitzean parte hartzen dutenen kopurua oso finkoa ez bada ere, eragitea lortzen dute beren xumean.

Datorrenari aurrea

Tamalez, dagoeneko ez dago erlojuari aurrea hartu beharrik klima aldaketak zer eragin izango dituen jakiteko. Inguruko mendietan eta basoetan antzematen hasiak dira lehen ondorioak bederen; batez besteko tenperaturak gora egin izanak, oraindik gutxi izanagatik ere, zabaltzen laguntzen die landareen plaga eta gaixotasunei. Halaxe azaldu du Baztanek: "Pinu beldarrak, esaterako, edonon daude orain. Lehenago ez ziren eremu altuetara iristen". Horrelakoak, gainera, datorrenaren lehen zantzuak baino ez dira, haren ustean.

Ikerlariek argitaratutako aurreikuspenak "benetan beldurgarriak" direla dio, eta zeharo itxuralda daitezkeela Nafarroako basoak. "Kontuak hala jarraitzen badu, pagadiak desagertzeko zorian egon daitezke hemendik hogei edo hogeita hamar urtera, eta gauza bera gertatuko zaie hariztiei, edota mendi altuetako landaretza osoari ere".

Ondorio lazgarri horiek saihesteko lanean jardun beharra nabarmendu du Baztanek. Horretarako, nork bere eguneroko ohiturei erreparatu beharko die, baina Basoberri elkarteak antolatutako jarduerek ere ekarpen handia egiten dute helburu hori erdiesteko bidean. "Haziak ereinda, karbonoa xurgatuko duten landare gehiago edukitzea lortuko dugu". Berotegi efektua murriztuko da horrela, eta klima aldaketa geldiaraziko. Hori da, behintzat, helburu nagusia.

Lagun eta talde
2020-02-142020-02-13Albisteak, gaiak, Nafarroa

Lagun eta talde

Edurne Elizondo

Etapa berri bat hasteak dakarren ilusioa eta urduritasuna; hurrengo urratsa egiteko gogoa; oholtzara igo eta dena emateko grina. Sentsazio horiek guztiak dira nagusi Skabidean taldeko kideengan egunotan: Izaera izeneko disko berria aurkeztuko dute hilaren 22an, Atarrabiako Totem aretoan. Musika egiten duen lagun talde bat dira, funtsean, berriz jotzen hasteko irrikan.

Skabidean berritu bat igoko da oholtza gainera 22tik aurrera, taldea desegiteko zorian egon eta gero, indarberrituta heldu baita. 2019. urtea funtsezkoa izan da taldeko musikarientzat. Skabidean & The Blackbirds izeneko proiektua sortu zuten kideek, izandako beheraldiari aurre egiteko, hiru emakume abeslari batuz taldera. Esperientzia ezin hobea izan da denentzat, eta kide berriak bere egin ditu Skabideanek, jatorrizko izenari eutsiz.

Skabidean, beraz, 11 kidek osatzen dute orain, eta iaz egindako lanak biziberrituta ekin diote oraingo etapa berriari. "2019. urtea zoragarria izan da. Berrogei kontzertu inguru egin ditugu, eta oso urte polita izan da. Txikitatik guretzat amets izandako oholtzetara igotzea lortu dugu, gainera", azaldu du Niko Leonardok.

Hatortxu Rock jaialdikoa izan da Skabideaneko kideek bereziki gozatu duten oholtza horietako bat. "15 urte genituenean, jaialdira entzule gisa joaten ginen, eta hor jotzeko aukera izatea izugarria izan da guretzat". Gasteizko Txosnetan eta Donostiako Piraten oholtzan ere izan dira, bai eta Valentzian ere, bertzeak bertze, Euskal Herritik kanpo. Atarrabiako Totem aretoan egindako kontzertua ere nabarmendu dute Skabideaneko kideek. "Jendeak pentsatzen du talde txikiok ezin dugula gisa horretako espazio bat hartu, baina guk egin genuen, eta oso ongi atera zitzaigun", erran du Leonardok. "Oso polita izan zen, ezberdina. Gustura aritu ginen denok", erantsi du Claudia Rodriguezek.

Rodriguez da taldera batu diren hiru emakume abeslarietako bat, hain zuzen ere. Osatuta zegoen talde batekin egin dute bat, baina bertze hainbat taldetan egin duten bidea lagungarri izan dutela nabarmendu du Rodriguezek. "Harrera ona egin digute. Oso pozik gaude". Antonio Iriarte taldekideak gaineratu du denen arteko "elkarlana" izan dela, hasieratik, kideen arteko batasunaren giltzarri.

Lan berria prestatzeko prozesuak ere eman die harremana estutzeko aukera. Kaki Arkarazoren estudioan grabatu dituzte diskoa osatzen duten hamahiru kantak. "Hamar egunez egon ginen haren baserrian bizitzen. Oso aberasgarria izan zen denontzat. Presiorik gabe lan egiteko aukera izan genuen, eta gure arteko harremana sendotu genuen; hori izan da garrantzitsuena", kontatu du Leonardok.

Hasierako oinarri bera

Claudia Rodriguezek ere kideen arteko harremana sendotu izana nabarmendu du, eta argi du horrek baduela isla oholtza gainean. Hilaren 22an eginen dute disko berria aurkezteko kontzertua, eta entzuleek orduan izanen dute iritzia emateko aukera. "Urduri eta gogoz" dira taldekideak, eta eskertu egin dute iruindarren artean sortutako jakin-mina. Izan ere, hasieran erabaki baino sarrera gehiago jarri dituzte salgai azkenean, jendearen harrera ona ikusita.

Izaera Skabidean taldearen hirugarren diskoa da. Etapa berriko lehena izateak ez du hutsean uzten aurretik egindako lana. Zazpi urteko bidea du taldeak atzean, eta geroztik egindako urrats guztiek lagundu dute oraingo Skabidean osatzen.

Urteotako garapenaren ondorio da oraingo taldea, baina oinarriari eutsi diote kideek, zalantzarik gabe: reggae, ska eta rocksteady estiloak lantzen dituzte. Kide berrien sarrerak eta proiektua berritzeko urratsak izan du eraginik, halere, eta Atarrabian aurkeztuko duten diskoa "askotarikoa" dela erantsi du Leonardok.

Bertze edozer gauzaren gainetik, baina, musika egiten duen lagun talde bat da Skabidean, eta horrek estiloa bezainbertze definitzen du taldearen izaera. "Benetako lagun talde bat da hau", berretsi du Rodriguezek.

Iruñeko Iturrama institutuan bat egin zutenean bilakatu ziren lagun Skabidean taldeko kideak. Orduko garaiak gogoratu, eta herriz herri egindako kontzertuetako pasadizoak ekarri dituzte gogora Leonardok eta Iriartek. "Behin, 03:00etan ari ginen jotzen Oronozen; gurasoak han ziren, gu etxera eramateko zain". Taldeko kideen gurasoek ere sortu dute sare moduko bat. Haien babesa badute musikariek, eta pozik dira haiek ere lagun talde bat osatu dutelako. "Taldearen erdia dira".

Otsailaren 22ko kontzertua egin eta gero, hilaren 29an Madrilen aurkeztuko du taldeak disko berria; martxoaren 7an, Gasteizen; 14an, Donostian; eta 21ean, Bilbon. Bihar, gainera, hitzaldia antolatu dute Katakraken, 17:30ean, autogestioaz eta elkartasunaz.

Iritzia: Berrosatu, iraun, bizi
2020-02-142020-02-13Albisteak, Iritzia, Nafarroa

Iritzia: Berrosatu, iraun, bizi

Lur Albizu Etxetxipia

Duela pare bat aste ekarri zigun BERRIAk azalera, Ion Orzaizen erreportaje batean: "Azken ikerketek zurian beltz azaleratu dute arazoa: jendez husten ari dira Nafarroa ekialdeko Pirinioak". Argi bila omen dabiltza Pirinioak. Beste eskualde batzuk ere (ez neurri berean, baina) odoluste motel baina iraunkor horren parte dira. Herriak hustu, hiria bete; herriak aisialdirako espazio huts bilakatu, hiriak egunerokorako toki; herrietan ezin ikasi, ezin lan, ezin bizi; hirietan aukera gehiago (bizirauten jarraitzeko).

Nafarroa ez dago bakarrik Iruñerrira bideratua. Beste eskualdeak isolatzera bideratuta dago, ikusezin bilakatzera. Garraio publikoa duela hamarkada batzuetako berdina da; are gehiago, okertu egin da, eta, trenari dagokionez, etorkizun beltza daukagu, norabide honekin jarraitzen badute. Herriak tren-geltokiak galtzen. Ibilbideak husten. Ordutegi eskasak, txarrak, garestiak.

Ez da erraza herrietan bizitzea. Iruñearekiko dependentzia ere gero eta handiago bilakatzen ari da (edo dependentzia hori egonkorra den heinean, gero eta ondorio lazgarriagoak ditu). Lanerako, bizi ahal izateko, bizirauteko espazio. Ikasi ahal izateko toki. Herrira bizitzera joatea, batzuentzat, abentura bat da: egunerokoan malabareak egitearen artea, leku batean sustraiak izan eta beste batzuekin dantzan aritzea.

Herriak ez husteko, bizi-proiektuak bertan eraikitzeko aukerak ugaritu behar dira ezinbestean eta nahitaez. Ez dute partxeek balioko: norabidea behar da, estrategia behar da, apustu konkretuak behar dira eta planifikazioa behar da. Lekuan-lekuan badira proiektuak, bada anbizioa eta bada jendea buru-belarri lanean dabilena, etengabe. Baina baliabide gehiago behar dira; baliabide asko beharko dira, eta konpromiso konkretuak. Benetakoak. Neurriak, bizitzeko, proiektuak egiteko, etxe hutsak betetzeko, herriak bizigarri egiteko, bizi-ereduak garatzeko, ikasi ahal izateko.

Ikasi, bizi eta lan ez da lelo hutsa. Gure bizitzak zeharkatzen dituen zerbait da. Eta gure eskualdeetan eta herrietan bizi nahi dugu. Ditugun arazoak ez dira txikiak. Hiriak bai, baina herriak bereziki etxe hutsez beteta daude; inork ezertarako erabiltzen ez dituen etxez beteta, erortzen ari direnak. Garestiak, konpontzen garestiak, bizitzeko erronka direnak. Ez bazaio gai horri heltzen, herriak eroriko zaizkigu. Herriak-hiria-herriak konektatuko dituen garraio publiko eta duin bat behar dugu, oraingo erridikulua konpontzen hasiko dena. Herriak konektatuko dituen garraioa, ez bereiztera joko duena. Eskolak irekita behar ditugu, zabalik geratzen direnak, behintzat. Gazteei herrietan geratzeko arrazoiak, baldintzak eta bitartekoak mahai gainean jartzea.

Ez du kosmetikak konponduko, ez dute neurri sinbolikoek konponduko. Norabide argia eta bide luzea ditugu aurretik egiteko, guztiok. Baina helburuak egingarria behar du izan: Nafarroa bizia nahi dugu, ez hilzorian dagoen mamua, erdiguneak guztiz jana.

“Duintasuna” 0-3 zikloarentzat
2020-02-072020-02-07Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Hezkuntza, Nafarroa

“Duintasuna” 0-3 zikloarentzat

Edurne Elizondo

Osteguna. Herrialdeko hezitzaileek zita dute Nafarroako Parlamentuaren aurrean. Protesta egin nahi dute protesta zaratatsua aspaldikoa duten arazo batentzako konponbidea eskatzeko, behingoz. Aldarrikapena ere ez dute oraingoa. Nafarroako 0-3 Plataforma 2001. urtean sortu zen, eta, hainbat urtez geldirik egon eta gero, indarrez biziberritu dute. Kideek "nahikoa" dutela erran dute, eta "duintasuna" eskatu dute 0-3 zikloarentzat.

Haur eskolen oinarrizko arazoa argi eta garbi azaldu dute plataformako hezitzaileek: 0-3koa hezkuntza zikloa izan arren, ez dagoela Nafarroako Gobernuko Hezkuntza Departamentuaren barruan. Gobernuak laguntzen du, baina kudeaketa udalen esku dago. Horrek ondorio nagusi bat du: udalok kudeaketa eredu ezberdinak erabiltzen dituztela, eta, ondorioz, lan bera egiteagatik baldintza ezberdinak dituzte haur eskoletan ari diren profesionalek.

Plataformako kideek lan baldintza eta soldata kaskarrak salatu dituzte. Ez da hori, halere, aipatu duten arazo bakarra. Nagusietako bat da ratioena: gela bakoitzeko haur gehiegi dago, eta hezitzaileek, ondorioz, ezin dute "kalitatezko hezkuntza" bermatu. Plataformak bi auzi horiei eman die lehentasuna, haien inguruko adostasuna erabatekoa delako kideen artean: "Ratioak jaitsi behar dira, eta lan baldintzak hobetu".

Iaz hasi ziren Nafarroako 0-3 Plataformako kideak Nafarroako Parlamentuaren aurrean elkarretaratzeak egiten; atzokoa izan zuten orain arteko azkena. Hezitzaileekin batera, gurasoek eta sindikatuek ere bat egin dute karrikan, haur eskoletan zer gertatzen den salatzeko. Bertze urrats bat egitea erabaki dute orain, hain zuzen, eta, hilaren 20tik aurrera, eskualdeka ere eginen dituzte mobilizazioak.

Aitortzarik eza

Aditu guztiak ados dira, eta hiru urtera arteko etapa "funtsezkotzat" jotzen dute haurren garapenerako. Hezkuntza Departamentuak ere bat egin du ideia horrekin, eta etapa horrek duen garrantzia nabarmendu nahi izan zuen 2007. urtean hartutako erabakiarekin: hezkuntza ziklotzat jo zuen 0-3koa urte hartan.

Aitortza, baina, erdizkakoa baino ez zen izan. Horixe uste dute haur eskoletan lanean ari diren hezitzaileek. "Hezkuntza ziklo bat gara, eta gobernuak dekretu bidez onartu du hori. Hezkuntza Departamentuak kudeatu beharko luke, gainerako zikloak bezala, baina ez dute hori egiten. Zerbitzu publiko bat pribatizatzen ari dira, merkeago ateratzen delako".

Arbizuko haur eskolako zuzendari Eider Garderenak dira hitzak. "Mingarritzat" jo du haur eskoletan gertatzen ari dena, eta salatu du ziklo horretako profesionalen lana "gutxiesten" ari direla: "Adin tarterik garrantzitsuena da, eta baliabide ekonomiko gutxien jasotzen duen zikloa, aldi berean. Hezitzaileok bokazioz ari gara lanean; sinisten dugu egiten dugun lanean, baina militantzia ez da nahikoa; babesa behar dugu".

Nafarroako 0-3 Plataforma sortu zenean, haur eskolek "izaera asistentziala" zutela gogoratu du Gardek; hain zuzen ere, Gizarte Ongizaterako Departamentuaren menpe ziren. Errealitate hori aldatzeko sortu zuten plataforma, 2001ean, eta 2007ko dekretuarekin lortu zuten. Aldaketa horrek, baina, ez zuen eman profesionalek eskatzen zuten aitortza osoa.

Arazo nagusietako bat izan da, hasieratik, Nafarroako Gobernuak udalen gain utzitako ardura. "Garai batean, Nafarroako Gobernuak bere gain hartzen zuen eskolak eraikitzeko lanen finantzaketa, baina laguntza hori ere moztu zuen; kontua da eraikina egiten lagundu arren kudeaketa hasieratik utzi duela udalen esku, eta horrek ezberdintasunak sortu ditu profesionalen artean", azaldu du Gardek.

Izan ere, hiru kudeaketa modu erabiltzen dituzte herrialdeko udalek: zuzena, enpresa publiko baten bidezkoa edo enpresa pribatu baten bidezkoa. "Udalen %92k ez dute haur eskola zuzenean kudeatzen", erran du Steilas sindikatuko Diana Bruñok. Plataformako kide da sindikatu hori, eta, hezitzaileek bezala, "haserrea" adierazi du gobernuak ez duelako borondaterik auziari eusteko.

"Gobernuarentzat, ez da lehentasuna. Eztabaidatzen ari diren aurrekontuetan agerian gelditu da hori: hitzarmena duten eskoletarako 169 milioi euroren saila dago; 0-3 publikorako, berriz, hamar milioi eurorena", erran du Bruñok. Gobernuaren "utzikeriaren" adibide gisa, adierazi du herrialdeko zazpi haur eskola oraindik ere Gizarte Eskubideen Departamentuaren menpe direla.

Plataformako kideek hamaika bilera egin dute Nafarroako Gobernuko agintariekin urteotan guztietan. "Baina ez dugu deus lortu". Aurreko legegintzaldiko lauko gobernuarekin "esperantza" bazutela onartu du Bruñok, baina horrek ere ez zion arazoari heldu, Steilaseko eta plataformako kideak nabarmendu duenez. "Dirua aitzakia da. Hezkuntzak beti esan digu gauza bera, edozer erabaki hartu aurretik analisi ekonomikoa egin behar zela. Aurreko legegintzaldian ere partzuergo baten bidezko kudeaketa aztertzen aritu zirela esan ziguten, baina ez dituzte datuak argitara atera".

Eskolen egunerokoa

Nafarroako 0-3 Plataformako kideek ratioak eta lan baldintzak bilakatu dituzte beren aldarrikapen nagusi. Bada bertzerik, halere, eta herriz herriko egoerak ere berezi bilakatzen du haur eskola bakoitzeko egunerokoa. "Egoera jasangaitza da", erran du, tristuraz eta amorruz, Arbizuko eskolako zuzendari Eider Gardek. 63 haur dituzte, eta, jantokiko laguntzailea eta garbitzaileak kontuan hartuta, hamabi langileko taldea osatzen dute. "Gela guztietan gehienezko ratioak ditugu", azaldu du.

Gauza bera gertatzen da Baztango haur eskolan; Elizondon du egoitza. Zentroan zazpi langile daude, eta gela bakoitzeko gehienezko haur kopurua dute. Horrek erran nahi du Europako Batzordeak egokitzat jo dituen kopuruak bikoiztu dituztela. Europak 1-4 umeko ratioa zehazten du hezitzaile bakoitzeko 0-1 urteko gelan; 1-6koa, 1-2 urteko gelan; eta 1-8koa, azkenik, 2-3 urteko gelan. Errealitatea da 0-1 urteko zortzi haur artatu behar dituela hezitzaile bakar batek, 1-2 urteko hamabi, eta 2-3 urteko hamasei. "Politikariekin aspertu gara; solastatu eta solastatu, eta ez dute deus egiten. Behar duguna da, batez ere, haur gutiago gela bakoitzeko, kalitatezko hezkuntza bat bermatzeko", erran du Elizondoko eskolako hezitzaile Maider Bereauk.

Lan baldintzak ere jarri ditu mahai gainean. "Azken hamar urteotan ez digute soldata eguneratu, eta antzinatasuna ez dugu kobratzen. 1.200 euroko 11 sari ditugu", salatu du Bereauk. "Zauden eskolaren arabera, soldata bat edo beste jasotzen duzu", erantsi du Arbizuko Eider Gardek. Oinarria estatuko hitzarmenaren araberako 920 euroko saria dela erran du.

"Ratioa jaitsi, soldatak igo". Horrela laburbildu du plataformak bere eskaera nagusia. Baina bada gehiago: doakotasuna, aitortza, kalitatea. Duintasuna.

Euskararen aurkako azken-aurreko erasoa
2020-02-072020-02-06Albisteak, Asteko Gaiak, Euskara, Gizartea, Hezkuntza, Nafarroa

Euskararen aurkako azken-aurreko erasoa

E. Elizondo

Iruñeko Udaletxe plaza bete zuten herritarrek larunbatean, Iruñeko Udalak euskararen aurka hartutako azken erabakia salatzeko: Navarra Sumak baieztatu egin du duela hainbat aste errandakoa, eta haur eskola euskaldunen eskaintza murriztuko du; ondorioz, 2022-2023 ikasturterako bakarra izanen da euskara hutsean. "Euskaldunen aurkako eraso larria da", salatu zuen euskalgintzak, karrikan.

Navarra Sumak maiatzeko hauteskundeak egin eta gero hartu zuen agintea Iruñeko Udalean, eta, geroztik, hainbat izan dira euskararen aurka hartu dituen neurriak: euskararen ordenantza aldatu, Pirritx, Porrotx eta Marimotots pailazoen emanaldia zentsuratu, eta euskarazko hedabideak publizitaterik gabe utzi, bertzeak bertze. Haur eskolen aurkakoa azken-aurreko erasoa izan ote den beldur dira euskalgintzako kideak.

Hain zuzen ere, haur eskola euskaldunen aldeko aldarria aspaldikoa da Iruñean. Eskariak aurreko legegintzaldian egin zuen gora, Joseba Asiron (EH Bildu) alkate zenean; bikoiztu egin zen, zehazki, euskarazko haur eskola kopurua hiriburuan: lehen bi ziren, eta lau jarri zituzten. Denera, halere, hamasei haur eskola daude Iruñean. Hamasei horietako 11 udalarenak dira, eta bertze bostak, berriz, Nafarroako Gobernuarenak.

Orain arte, beraz, Arrotxapeko eta Txantreako bi haur eskoletan, Donibanekoan eta Printzearen Harresiko zentroan izan da euskaraz ikasteko aukera. Azken bi horietan, baina, egoera "progresiboki" aldatuko dela erran du Enrique Maia Iruñeko alkateak: hiru urtez pasatuko dituzte Donibaneko eta Printzearen Harresia eskolak euskarazko eskaintzatik gaztelania hutsekora; ondorioz, 2022-2023 ikasturterako, ez litzateke euskarazko hezkuntzarik egonen hiriburuko bi haur eskola horietan.

Arrotxapeko Goiz Eder eta Txantreako Izartegi eskoletan baino ez da euskarazko eskaintzarik izanen. Udalak aurreko legegintzaldian egindako bidean atzera egin du Maiak, beraz; hagitz atzera, Izartegi izanen baita euskara hutseko eskola bakarra, Navarra Sumak egin nahi duen aldaketa gauzatzen denean. Goiz Eder eskolan, berriz, eskaintzaren erdia izanen da euskarazkoa, baina bertze erdia gaztelaniazkoa, ingelesezko jarduerekin.

Eskubidea

Euskalgintzak argi du eskaintza hori ez dela nahikoa, eta horregatik deitu zuen larunbateko elkarretaratzera. Haur eskoletako gurasoek eta LAB, ELA eta Steilas sindikatuek ere egin zuten bat deialdiarekin. Ehunka lagunek egin zuten protesta, euskaraz bizitzeko asmoa dutela aldarrikatzeko: "Gure eskubidea delako, bai, baina eleaniztasunera salto egiteko elebitasunak eskaintzen dituen abantailengatik ere bai. Euskaldunok Iruñean ikusezin, hutsaren hurrengo nahi gaitu UPNk".

Mahai gainean da auzigaia
2020-02-072020-02-06Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Mahai gainean da auzigaia

Edurne Elizondo

Antolatzaileak ere ezustean hartu ditu Iruñeko kaldereroen bestari buruz egindako mahai inguruak piztu duen jakin-minak. Herritarrek lepo bete dute Kondestablearen jauregiko bigarren solairuko bederatzigarren gela; jende gazteak egin du bat, batez ere, Ricardo Hernandez (Nafarroako ijitoen elkarteen Gaz Kalo Federazioa), Bea Villahizan (SOS Arrazakeria) eta Txekun Lopez Aberasturi (EH 11 Kolore) hizlariek errateko dutena entzutera. Saioaren izenburuak eman die edukiari buruzko lehen pista: Kaldereroak: Iruñeko blackface?

Beltzak irrigarri bilakatzea helburu duen jarduera bat da blackface izenekoa, Afrofeminas komunitateak afrofeminas.com bere webgunean jasotako informazioaren arabera. Ameriketako Estatu Batuetan du jatorria, XIX. mendean. Garai hartan, aktore zuriek aurpegia margotzen zuten antzezlanetan beltzak irudikatzeko, eta hortik dator izena. Iruñeko saioaren antolatzaileek mahai inguruari jarri dioten izenburuak, beraz, azaltzen du solasaldiaren asmoa, eta Hernandezek eman dio galderari lehen erantzuna: "Ijitook ez gara eroso sentitzen kaldereroen bestarekin. Zergatik ez dugu parte hartzen? Ez dugulako gure sentitzen".

Gaz Kaloko kideak onartu du "aspaldi" hasi zela gaiari buruz gogoeta egiten. Bertze ijitoekin hitz egin zuen, lehendabizi; gero, Villahizan, Lopez Aberasturi eta gizarte mugimenduetako bertze hainbat ekintzailerekin. Mahai inguruarekin, azkenean, Hernandezek bere kezkak zabaltzeko urratsa egin du. Batetik, bertze ijito anitzenak ere badirelako, eta, bertzetik, auziaren inguruan gogoeta egitera deitu nahi dituelako herritarrak. Iruñean ez ezik, Lizarran eta Beran ere egiten dute kaldereroen besta, bertzeak bertze.

Hernandezek gogoetarako asmoarekin lotu du besta hori bere testuinguruan jartzeko beharra, eta, testuinguru horretan, bi elementu nagusi nabarmendu ditu mahai inguruan: batetik, ijitoen historia, eta, bertzetik, ijitoen gaur egungo egoera. Bigarren elementu horri buruz, SOS Arrazakeriako Bea Villahizanek esaldi batean laburbildu du kontuan hartu beharreko gako nagusia, hain zuzen: "Gizarte arrazista batean bizi gara".

"Urtean egun batez ijitoen arropa janzten dute payo-ek, baina horren atzean zer dagoen ezagutu gabe". Eta herri bat dago atzean. Hori nabarmendu du Gaz Kalo federazioko kideak: ehunka urtez bazterketa sufritu duen herri bat da, gainera, ijitoena, eta hori ezin da ahaztu herri horren inguruan besta bat antolatzen denean. "Payo-ek ijitoarena egiten dute egun batean, eta gainerakoetan herri hori baztertu egiten dute", erran du Ricardo Hernandezek. "Kultura bat elementu gutxi batzuen bidez adierazten dugunean, gauza bilakatzen dugu", erantsi du Villahizanek.

Hamar milioi pertsona

Horregatik berretsi du Gaz Kaloko kideak ezagutzeko beharra: ijitoen historia eta egun bizi duten egoera ezagutzeko beharra, alegia. Hernandezek Villahizanen hitzak gogoratu ditu: "Arrazista da egungo gizartea, eta ijitoen aurkako jarrera ere badu".

"Ez gara gu eta bertzeak; denak gara gizartearen parte". Gaz Kaloko kideak duela urtebe erran zituen hitzok, Nafarroako Gobernuak Ijito Herriaren Garapenerako Estrategia aurkeztu zuenean. Ijitoek Indian dute jatorria, baina Greziara eta Turkiara ailegatu eta gero bilakatu ziren herri. "Europako gutxiengo etniko gutxituetan zaharrena eta ugariena da ijitoona; hamar milioi pertsona gara", azaldu du Hernandezek. Hamar milioi horietatik bi dira kalderash: ijito talderik handiena da, eta kaldereroen bestaren jatorrian dagoena.

Nafarroara XV. mendean ailegatu ziren ijitoak. Eta, hala eta guztiz ere, gizarteak bertzeen multzoan sartzen ditu oraindik ere, Hernandezek duela urtebete salatu zuenez. Muga hori ez da desagertu. Kaldereroen gisako bestetan gertatzen dena adibide bat bertzerik ez da. EH 11 Kolore elkarteko kide Txekun Lopez Aberasturik nabarmendu du bestaren funtzio nagusia dela "identitate kolektiboa eraikitzea". Hernandezek argi utzi du kaldereroen besta ez dutela propiotzat. "Helburu horretan huts egin du", azaldu du Lopez Aberasturik. Gogoeta eskatu du hark ere.

Gogoeta. Hitz hori aipatu du, behin eta berriz, Hernandezek. Argi utzi nahi izan du auzia mahai gainean jartzeko urratsa egin izanak ez duela erran nahi besta bertan behera utzi nahi dutela. Xedea da, nagusiki, ijitoek ere besta hori propio sentitzea. Bertzela ez baita besta. "Miamiko frontoietan toreroen irudiak agertzen dira pilotarien irudien ondoan; Euskal Herriaren inguruko besta egin, eta horrela irudikatu balute, zer sentituko zenukete?", galdetu du Hernandezek.

Gakoa zera da: bertze batek erabakitzen duela herri baten eta kultura baten irudia zein den eta nola azaltzen den. Eta, horrekin batera, erabakitzen duen horrek baztertu egiten dituela ordezkatu nahi dituen herria eta kultura.

Horri buruzko gogoeta bultzatu nahi du Gaz Kalok. Lehen iritziak saioan jaso dituzte elkarteko ijitoek: "Nik maite dut kaldereroen besta; maitasun osoz parte hartzen dut, eta ijitoak deitu nahi ditut bat egitera", erran du entzuleetako batek. Hernandezek erran du, baina, egungo ereduarekin ez direla eroso sentitzen, hasieratik. Iruña taldeko kideek ere parte hartzen dute bestan, eta haietako batek baiezkoa eman dio Hernandezen eskaerari. "Gogoeta eginen dugu". Hori nahi dute Gaz Kalo federazioko ijitoek.

Patinen gainean, aske
2020-02-072020-02-06Albisteak, gaiak, Gizartea, Kirola, Nafarroa

Patinen gainean, aske

Edurne Elizondo

Sortu zeneko mamiari eutsi dio roller derbyak, eta askatasun espazio bat izan nahi du kirol horrekin bat egiten duten guztientzat, oraindik ere; gizarteak arau bilakatutako ereduez harago, bazterrean gelditzen den errealitateari ere egin nahi dio so roller derbyak, kirolariak patinen gainean ahalduntzeko.

Ez da ohiko kirol bat, eta, kirolaz harago ere, badu zer erran. Herrialdean, Iruñeko Nafarriors taldea da roller derbyaren espirituaren ordezkari, eta bertze hamalau talderekin batera, Liga antolatu du aurten.

1930eko hamarkadan du jatorria roller derbyak, Ameriketako Estatu Batuetan. Emakumeak aritu dira, batez ere, hasieratik. 40 urtez arrakasta izan zuen, eta txapelketak oso sonatuak izan ziren; haatik, gainbehera izan zuen. Baina errautsetatik biziberritu, eta gora egin du berriz. Euskal Herrira ere ailegatu da, eta ari da bidea egiten.

Arauak argiak dira: irristaketa pista batean jokatzen dute hamar pertsonak; bostek talde bakoitzeko. Talde bereko lau lagun batera jartzen dira hesi bat eginez, kontrako taldeko puntu-egilea (jammer) ez pasatzeko; aldi berean, haien taldeko puntu-egileak aurrera egitea ahalbidetu behar dute. Horretarako, lasterketak, bultzadak, blokeoak eta estrategia dira beharrezkoak. Eta hori guztia gurpil gainean.

Ikusgarria eta erritmo biziko kirola da roller derbya, baina ez die jokalariei mugarik jartzen parte hartzeko. Izan ere, haren oinarri nagusietako bat da edozeinek egiten ahal duela bat kirol horrekin. "Arautik kanpo dauden gorputzez osatutako kirol bat da gurea; pertsona trans eta ez-binarioak aritzen dira, eta emakume edo bolleren gorputz argal edo gizenek ere badute tokia". Maia Ansa Diez de Urerenak dira hitzak. Duela urte eta erdi egin zuen bat Iruñeko Nafarriors taldearekin, eta ez du zalantzarik: "Proiektuak maila pertsonalean eta politikoan asetzen nau".

Autogestioaren alde

Aurten martxan jarri duten Roller Derby Ligan ari diren hamabost taldeetako bat da Nafarriors. ARDE izeneko elkartea sortu dute talde horietako jokalari batzuek, eta autogestioaren alde egin dute Liga antolatzeko. Nafarriors taldeko jokalariek urtarrilaren 25ean izan zuten lehen partida, Insubmises Roller Derby Reus taldearen aurka. Porrot batekin hasi dute sasoia, baina martxoaren 14an izanen dute errebantxarako lehen aukera, Bartzelona Roller Derby taldearen aurkako bigarren norgehiagokan.

Garaipena, halere, ez da Nafarriors taldeko kideen helburu nagusia. Patinen gaineko jokoaren bidez, "taldea indartu, ikasi eta gozatu" nahi dute, batez ere. Ikasteko prozesu horretan, roller derbyaren lehendabiziko urratsak gogoan izateko beharra nabarmendu dute jokalariek. "Roller derbya sortu zenean, emakumeak aritzen ziren, gainerako kirol espazioetan sartzea debekatzen zietelako. Beren lasterketa propioak antolatzen hasi ziren egoera horri aurre egiteko", azaldu du Ansa Diez de Urek. Kirol horren bidez, egunerokoak ezartzen zizkien mugak apurtzen zituzten emakumeok, eta patinen gainean korrika eginez azaleratzen zuten muga horiek eragiten zieten amorrua.

Pistan, nolabait, beren alter ego-a eratzen zuten emakumeek, gurpilen gainean. "Hortik dator roller derby taldeko jokalarion derby name edo ezinena", kontatu du Nafarriors taldeko kideak. Ansa Diez de Urek ere badu berea: patinak janzten dituenean, Gata Tangana bilakatzen da patinatzailea.

Karrikan aurkitutako kartel baten bidez izan zuen jokalariak Nafarriors taldearen berri. "Emakume ausartak behar zituztela jartzen zuen, eta berdin zuela patinatzen jakin edo ez". Ansa Diez de Urek bitan baino ez zituen patinak jantzi, taldearekin bat egin aurretik. "Roller derbyaz deus ere ez nekien. Baina harrera beroa egin zidaten, hasieratik".

Talde izaera horrek duen garrantzia berretsi du Nafarriorseko kideak, eta, horrekin batera, zaintzak taldean duen balioa. "Jokalari berri bat sartzen denean, beteranoetako batek babespean hartzen du, nolabait, prozesuan laguntzeko".

Ezaugarri horiek berezi bilakatzen dute taldea, eta ekartzen dute kideen konpromiso handia. "Taldeko kide izan direnek eta orain garenok lortu dugu dugun guztia; inork ez digu deus oparitu. Horrek eman digu egun dugun indarra eta babesa", nabarmendu du Ansa Diez de Urek.

Gorabeheraz betetako bidea izan da azken bost urteotakoa, baina oinarri sendoa lortu du taldeak jada. Hamahiru jokalarik osatzen dute, baina bertze hainbat pertsona aritzen dira taldea laguntzen, eta, denera, hogei lagun inguruko komunitatea osatzen dute.

Ezkabarten entrenatzen dira Nafarriors taldeko kideak, astean bitan. "Partida baten atarian, gehiago". Nafarriors martxan jarri zuten kideek zailagoa izan zuten hasierako bidea, eta hastapeneko entrenamenduak karrikan egin behar izaten zituzten. Zailtasunak zailtasun, ez zuten etsi, halere.

Ligan ari diren taldeen arteko harremana ere hagitz ona dela azaldu dute jokalariek, eta elkar laguntzen saiatzen direla beti, beharra dutenean. Kanpoan inor ez uztea baita kontua. Taldea osatzea. Gozatzea. Patinen gainean askatasun espazioak sortzea.

Iritzia: Greba ez hain orokorra
2020-02-072020-02-06Albisteak, Iritzia, Nafarroa

Iritzia: Greba ez hain orokorra

Amets Aranguren Arrieta

Lan, pentsio eta bizitza duinen alde, urtarrilaren 30ean greba orokorrerako deialdia".

Urtarrilak 30, ea… bale, osteguna. Kontserbatorioan azterketak, esanen diot estetikako irakasleari ea beste talderen batekin egiten ahal dudan azterketa. Gero haurren eske joan behar dut eskolara, mmm… idatziko diot haien aitari esateko greba eginen dudala eta ezin izanen dudala joan. Arratsaldean klase bat ematekoa naiz.

Ea, ba, hau baldin bada klase bakoitzagatik kobratzen dudana, kalkulatzen dut greba egiteagatik beste hau kenduko didatela eta X gutxiago kobratuko dudala. Joan den asteko itzulpenagatik X ordainduko didate (bueno, agian pixka bat gutxiago, eskatu zidana laguna baita), gehi haurrak zaintzeagatik beste X, kolaborazio bat hemen eta bestea han, X gehiago, eta ekimen honetan parte hartzeagatik ere, X. Hilabete honetan, alokairuaz gain, aparteko gastuendako ere gorde beharko dut ohi baino pixka bat gehiago, egunotan piztu baitugu berogailua. Beraz, X+X+X+X-X=Y.

Ez, ez dit ematen.

Antzeko zerbait pasatzen zaio Amaiari. Musikologoa da. Karrera bukatu du duela urte pare bat, eta masterrarekin dabil orain. Gurasoen etxetik alde egin, eta lan bila hasi zen hilabete batzuk atzera. Biolin klase partikularrak ematen ditu, eta bost ikasle ditu, bost ordu astean. Eguerditan eskola bateko jantokian egiten du lan, zerbitzari. Eta, noizbehinka, deitzen diotenean, Pirinioetara joaten da asteburu-pasa, mendi-aterpean lan egitera. Beste plurienplegatu bat lanak ikasketekin uztartzen dituena.

Anderrek ere emantzipatu nahiko luke, eta ekonomikoki gurasoekiko independente izan, baina ABLEtik (Aldi Baterako Laneko Enpresa) ABLEra dabil, hemendik bi hilabetera lana izanen duen ala ez ez dakiela. Askotan, gainera, lanean hasteko esperientzia eskatzen diote, baina esperientzia hori lortzeko lana behar du, hau da, esperientziarik ez duenez lanik ez eta lanik ez duenez esperientziarik ere ez. Eta horrela, gurpil infinituan sarturik, buelta eta buelta berriz ere.

Duela bizpahiru urteko datuek ziotenaren arabera, 30 urtekoa da batez beste Hego Euskal Herrian emantzipatzen diren gazteen adina; 23 urtekoa, aldiz, Ipar Euskal Herrian. Lanaren alorrari dagokionez, historia osoan aurreko belaunaldia baino okerrago biziko den lehen belaunaldia omen gara egungo gazteok. Ez dut zalantzarik. Nor bizi zen 30 urterekin gurasoen etxean duela 20-30 urte?

Amaiak, Anderrek eta hirurok ezin izan genuen greba egin 30ean, biren kasuan egun batean lanera ez joateagatik galdutako diruak kolokan jartzen baitzuen hilabete honetako gastuei aurre egin ahal izatea, eta bestearen kasuan lana mantendu edo galtzearen arteko aldea baitzegoen greba egin eta ez egitearen artean.

Izan dezagun buruan Eibarko manifestazioan greba egin ezin izan zuen jendeari aitortza eginez osatu zuten hutsuneko jende hori guztia, eta balio dezala besteen istorioa ezagutu gabe inoren hautu eta erabakiak epai ez ditzagun.

Gehienetan greba egin nahi duen jende batek greba egin ezin izatea baita, hain zuzen ere, grebak salatzen zuena.

Sare bilakatutako babes oasiak
2020-01-312020-01-30Aisialdia, Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Ingurunea, Nafarroa

Sare bilakatutako babes oasiak

Edurne Elizondo

Hezegune bat galtzen denean, hezegune bat baino anitzez ere gehiago galtzen da: "Sarea osatzen dute", erran du Gorka Gorospe biologoak. Sarea osatzen dutelako, hain zuzen ere, hezegune txikia handia bezain garrantzitsua izan daiteke. "Batetik bertzera joateko erabiltzen dituzte hegaztiek, adibidez; elikatzeko eta atseden hartzeko".

Sare horrek Nafarroako Gobernuak sailkatutako 23 hezegune ditu herrialdean. Haietako sei —Pitillas, Las Cañas, Juncal, Dos Reinos, Pulguer eta Escudera— kontserbazio bereziko eremuak dira —Natura 2000 sarearen barruan daude—, eta sei horietako bi, gainera —Pitillas eta La Cañas—, nazioartean garrantzia duten hezeguneen zerrendan agertzen dira. Igandea naturgune horiek ezagutzeko egun aproposa izanen da, hezeguneen nazioarteko eguna baita.

Berez, sailkatutako 23 horiek baino hezegune gehiago daude Nafarroan. "Berrehun baino gehiago", zehaztu du Jesus Mari Lekuona biologoak. Hezegune horietan bizi diren espezieak ederki ezagutzen ditu, parte hartzen baitu, urte oro, ur hegaztien errolda osatzeko lanetan. Errolda hori egiteko, hain zuzen ere, Aragoi ibaiaren ondoan edo Figarol inguruan azken urteotan jarri dituzten arroz soroetan ibiltzen da Lekuona, horiek ere erabiltzen baitituzte hegaztiek, elikatzeko eta atseden hartzeko aukera ematen dietelako. "Halakoetan gero eta kurrilo gehiago gelditzen dira neguan Nafarroan, adibidez".

2018ko datuak jarri ditu Lekuonak mahai gainean, datuak jasotzen direnetik, inoiz baino hegazti espezie gehiagok eman baitzuten negua Nafarroako hezeguneetan, urte horretan: denera, 63k. Zehazki, 1989. urtean hasi ziren neguko errolda egiten herrialdean. "Azken bost urteotan, batez bertze, 50-57 espezie zenbatu ditugu", erantsi du biologoak. Hezeguneetan habia egiten duten espezien errolda ere egiten dute, eta Lekuonak zehaztu du 30-35 badirela herrialdean.

Datu horiek zer islatzen duten azaldu du Lekuonak: "Herrialde txikia eta kostalderik gabekoa izan arren, Nafarroak badu bere garrantzia ur hegaztientzat; ez bakarrik hegaztientzat, hezeguneetan bertze hamaika espezietako norbanakoak ere bizi baitira".

Hegazti migratzaileentzat ere "funtsezkoak" dira Nafarroan dauden hezeguneak, Gorospek erantsi duenez. Izan ere, hezegune horiek hegaztion babesleku bilakatzen dira Pirinioetako mendiak zeharkatu ondoren. "Ahalegin handi horren ondotik, hezeguneetan badute atseden hartzeko eta elikatzeko aukera". Hegaztiontzat ez ezik, txori intsektiboro txikientzat ere hezeguneak hagitz espazio garrantzitsuak direla nabarmendu du biologoak, jatekoa erraz lortzen dutelako.

Nekazaritza, arrisku

Oro har, herrialdeko hezeguneen egoera ona dela uste du Jesus Mari Lekuonak, baina argi utzi du "hainbat arriskuren mehatxupean" direla. Nekazaritza intentsiboarena da nagusietako bat. "Hezegune anitz labore lurrek inguratuta daude, eta erabiltzen dituzten osagai kimikoekin kutsa daitezke", erran du. "Hori gertatzen zen duela 25 urte, bai eta orain ere", erantsi du biologoak.

Lekuonak errandakoarekin bat egin du Gorka Gorospek ere, eta Pitillas eta Las Cañas jarri ditu adibide. Nazioarteko garrantzia duten hezeguneen zerrendan agertu eta babestutako eremuak izan arren, ezin diote ihes egin pestizidek eta gisako bertze kutsatzaileek sor dezaketen arriskuari.

Bertzelako arazoak ere badira, Erriberako Ekologistak Martxan taldeak nabarmendu duenez. Kolektibo ekologista horrek salatu du Ablitasko Bajabon urmaelean ura drainatzeko lubaki bat egin dutela nekazariek, "segur aski, baimenik gabe".

Hezegune hori da Nafarroako Gobernuak sailkatutako 23 hezeguneetako bat. "Lubakia hiru metro sakon da, bertze hiru metro zabal, eta zazpiehun metro luze. Lubakitik ateratako lurra hezeguneko landaretzaren gainean utzi dute", salatu dute ekologistek, eta hezegunea "lehengoratzeko" eskatu dute.

Lubaki batek hezegune baten ur sistema osoari eragiten ahal diola nabarmendu dute Erriberako Ekologistak Martxan taldeko kideek. Eta hezegune batean gerta daitekeen edozein aldaketak ere hamaika espezieri eragiten ahal dio, Gorospe eta Lekuona biologoek azaldu dutenez. "Nekazariek erabilitako kutsatzaileak hezegunera ailegatzen badira, adibidez, urak nutriente gehiago izanen ditu, eta horrek eraginen du alga gehiago sortzea. Alga gehiagorekin, oxigeno gutxiago du urak, eta horrek arazo ekologiko handi bat eragin dezake", erran du Gorospek.

Txori zezena eta tximutxa

Pitillasko aintzira eta Vianako Las Cañas izenekoa dira Nafarroako hezegune nagusiak, duten hektarea kopuruari so eginez gero. Berrehun baino gehiagoko azalera du Pitillaskoak, hain zuzen ere, eta ehun baino gehiagokoa, berriz, Las Cañasek.

Prismatikoekin, teleskopioarekin eta argazki kamerarekin hamaika bisita egin dizkiete bi hezegune horiei Gorospek eta Lekuonak. Espazio horietan ikus daitekeen txori zezena nabarmendu du Gorospek, batetik. "Gutxi daudelako. Nafarroan bada umatzen den hainbat bikote", azaldu du. Bertzetik, tximutxa aipatu du biologoak. "Txoritxo atsegina da, eta Las Cañasen eta Pitillasen populazio onak ditu. Maite dut txori hori".

Herritarrek hegaztiei behatzeko gero eta interes gehiago dutela argi du Gorospek, eta hezeguneak zaletasun hori garatzeko toki aproposak direla azaldu du. Pitillas edo Las Cañas hezeguneetan, adibidez, interpretazio zentroak badira, eta ibilbideak markatuta daude.

Ontzat jo ditu Gorospek egitura horiek, baina erantsi du "aspaldi" ez duela administrazioak inbertsio garrantzitsurik egin tokiotan. "Pitillasen edo Las Cañasen hegaztiei so egiteko dorreren bat jartzea aproposa litzateke, adibidez; dauden behatoki txikiak ere egokitu beharko lituzkete, landaretza hazi denez hasierako funtzioa jada ez baitute betetzen".

Nafarroako hezegune nagusiak "benetako harribitxiak" direla nabarmendu du biologoak, eta merezi dutela "berritzea". "Azpiegiturak hobetzea eskertuko dute ornitologoek eta gainerako bisitariek; hori eginez, gainera, espazio horien kudeaketa hobetzen ahal da", nabarmendu du.

1971ko hitzarmena

Gorospek eta Lekuonak argi dute oraindik ere igandekoaren gisako egunak behar direla herritarrak hezeguneen garrantziaz ohartarazteko. Otsailaren 2a da hezeguneen eguna, 1971. urteko otsailaren 2an sinatu zelako Hezeguneen Inguruko Ramsar Hitzarmena, Irango izen bereko hirian.

Hitzarmen horren bidez, nazioartean garrantzia duten hezeguneen zerrenda osatu dute, bertzeak bertze. Pitillas eta Las Cañas urmaelekin batera, bertze 2.370 hezegune daude sailkatuta, hain zuzen ere, mundu osoko 170 herri baino gehiagotan.

Hezegune horien guztien arrisku nagusietako bat klima aldaketa da. "Joera da tenperaturak gora egitea, eta gero eta euri gutxiago izatea; udazken lehor batek erabat alda dezake hezegune bateko dinamika", gogoratu du Lekuonak. Ura baliabide eskas eta mugatua dela nabarmendu du, eta "zentzuz" erabili behar dela. "Funtsezkoa da hori nabarmentzea hezeguneen nazioarteko egunaren atarian. Lan anitz dugu egiteko", erran du biologoak.

Bazterrik bazter
2020-01-312020-01-30Albisteak, Euskara, gaiak, Nafarroa

Bazterrik bazter

Uxue Rey Gorraiz

Hemen dira Bardoak. Hilabeteetako prestaketaren ondoren, gaur abiatuko da Nafarroako Taldekako Bertsolari Txapelketa. Lehenbiziko hiru saioak Txantrean (Iruñea), Etxarrin (Larraun) eta Iturmendin eginen dituzte, iluntzean, eta beste bi ere izanen dira asteburuan; Erron bihar, eta Beran etzi. Taldeak bi fasetan lehiatuko dira Lizarrako finalerako sailkatu ahal izateko. Guztira, 96 parte hartzaile izanen dira aurtengo aldian, hamahiru talde osatuta, eta hogei saio girotuko dituzte kantuz eta errimaz.

2012an antolatu zen lehen aldiz Bardoak, eta Nafarroako bertsolaritzaren hauspo eta elkargune izaten jarraitu nahi du txapelketak gaur hasiko duen aldian. Izan ere, egitasmoak helburu berari eusten dio bere sorreratik: auzolana eta kolektiboa oinarri izanik, Nafarroako bertso eskolen arteko saretzea du xede nagusi. Ander Perez Nafarroako Bertsozale Elkarteko koordinatzaileak azaldu duenez, horiek dira Nafarroako bertsolaritzaren beraren oinarri. "Bertso eskolei bultzada emateko balio du txapelketak, beren artean harremanetan egon daitezen, eta, jakina, elkarrekin gozatu dezaten".

Denetariko bertsolariek osatzen dituzte taldeak: gazteak eta hain gazte ez direnak elkarrekin ariko dira bertsotan datozen asteotan, "giro informal eta etxekoan", oro har. "Bakarkako txapelketak duen seriotasun eta lehia puntu hori murriztu egiten da, eta horrek presioa arintzen laguntzen du, hasiberrien mesederako bereziki", azaldu du Ander Perezek. Gainera, taldeak beraiek dira gai-jartzaile eta epaile ardurak hartzen dituztenak ere. Zita bakoitzean, tokiko eragileek ere parte hartuko dute saioen antolaketan, egitasmoak berezko ezaugarritzat duen "auzolanerako grinari" eutsiz, betiere.

Berrikuntza batekin dator txapelketa aurten. Orain arte, aurreko aldietan, talde parte-hartzaileen herrietan egin izan dira txapelketako saio guztiak. Horrela, talde bakoitzak bere herrian edo bere multzo bereko beste batenean egiten zuen bertsotan. Oraingo honetan, berriz, kontua aldatu eginen da finalaurrekoetan, eta beste herri batzuek hartuko dituzte saiook.

Hain zuzen, Anizen, Atarrabian, Goizuetan, Jauntsaratsen, Tafallan eta Tuteran izanen dira. Hainbat arrazoi daude erabaki horren atzean, baina, kontu praktikoak alde batera utzita, "bertsolaritzaren mapa Nafarroan zabaldu nahia" azpimarratu dute antolatzaileek. "Ohartu ginen parte hartzen zuten herriak asko izanagatik ere motz gelditzen ginela, eta haratago joan behar genuela", dio Perezek. Saretzea are zabalagoa izatea nahi dute, bardoen kantuak txoko gehiagotan aditu daitezen. Hamazazpi udalerritan eginen diete harrera osotara.

Bertsolaritzaren sasoi ona

Errotzen ari den txapelketa da Bardoak. Perezek dioenez, saioek harrera beroa izaten dute fase guztietan, eta helburuak betetzea lortzen dute aldiro. Bertsolari zein bertsozaleen harrobia indartzen ari dela ikusten dute antolatzaileek horrela, eta sinetsita daude Nafarroako bertsolaritzaren "sasoi onaren isla" dela hori. Saioak egiten diren herrietan, aretoak lepo betetzen dituzte. Helburua betetzen ari ote den adierazten duen datua ez da, dena dela, entzuleen kopurua soilik. Hala dio elkarteko koordinatzaileak: "Zenbakietan galtzen gara askotan, BECen egiten diren finalak bezalakoak baititugu burutan, baina txapelketaren beste berezitasun batek egiten du egitasmoa benetan arrakastatsu bere xumean: Nafarroako herri bakoitzeko errealitateetara egokitu, eta giro ederra sortzen da plazan".

Erakusleiho den txapelketaren atzean lan handia dagoelako lortzen da halakorik. "Egitasmo hauek ez dira ezerezetik sortzen. Urte osoan egiten den transmisio lan handiari zor zaio emaitza". Hezkuntza arautuan bertso eskolak ematen aritzen diren irakasleez ari da Perez, batik bat. Gaur egun, Nafarroako 42 udalerritan irakasten zaie gaztetxoei bertsotan eskola orduetan; 2.900 ikasle ingururi, alegia. Transmisio modu hori egonkortzeko bidean dela diote Nafarroako Bertsozale Elkarteko kideek, nahiz eta toki guztietara era berean iristea ezinezkoa den oraindik.

Hezkuntza arautuaren barrenean egonik, instituzioen diru laguntzen menpeko dira, hein batean. "Gorabeherak izaten dira batzuetan, gobernuko edo udaletako koloreen arabera. Horregatik, eskualde batzuetara iristea ez da erraza izaten, eta beste batzuetan, iritsi bai, baina bidean gelditu gara". Urteetako lanak fruituak emanen dituela sinetsita daude, ordea.

Nafarroako hainbat herri, plaza eta txokotan bertsolaritzaz gozatzeko aukera eskainiko dute Bardoek beste behin datozen asteotan. Umoreak ere ez du hutsik eginen bidean, bertsolariek argi izan arren zein den beren helburua. Martxoaren 28an Lizarrako Ikastolako areto nagusian eginen den finalerako txartela eskuratu nahian lehiatuko dira hamahiru taldeak. Nafarroako bertsolaritzaren festa handia izanen da Lizarrakoa.