Arazoa erdigunean jartzeko
Ots 8, 20192019-02-07Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa0

Arazoa erdigunean jartzeko

Edurne Elizondo

Indarkeria matxistaren aurkako eguna da azaroaren 25ekoa, eta data horrek eragin zuen, neurri handi batean, Nafarroako Indarkeria Sexistaren Aurkako Emakumeen Plataformaren sorrera, duela bi hamarkada. 1998. urtean jarri zuten martxan herrialdeko hainbat emakume abokatuk, talde feministak, sindikatuk eta bertze hainbat eragilek. "Zerbait egiteko beharra genuen", gogoratu dute plataformako kideek, beren hogei urteko bideari buruz aurkeztu duten dokumentalean. Ahotsa.info hedabide digitalak egin du, eta https://youtu.be/ pQMhXNYjyBA helbidean ikus daiteke.

"Hogei urteko bide hori nabarmendu, eta lanean aritu direnei aitorpena egin nahi izan diegu", erran du plataformako kide Diana Bruño Artazkozek, dokumentalaren helburuaz. Duela urte eta erdi egin zuen bat Bruño Artazkozek taldearekin. Plataforman hasieratik direnen lekukoa hartzeko prest dira emakume gazteak. Iratxe Alvarez Reoyok duela ia hamar urte ezagutu zuen taldea, eta geroztik aritu da lanean.

Zerbait egiteko beharra berretsi dute bi taldekideok. Arazoa erdigunean jartzekoa, alegia. Indarkeria matxista estaltzen eta zuritzen zuen arlo pribatutik atera, eta esparru publikoan eta eragile politiko eta sozial guztien agendetan jartzea zen, eta da, helburua. "Kolperik latzenak, bai eta sotilenak ere, guztiak salatu eta borrokatu nahi ditugu; indarkeria sexistaren aurpegi oro", nabarmendu du Bruño Artazkozek.

1998. urtean sortu zuten plataforma, legez. Urtebete lehenago, 1997ko abenduan, Granadako (Espainia) Ana Orantes hil zuen senar ohiak. Gasolinaz busti, eta su eman zion gizonak emakumeari. Hamahiru egun lehenago, telebista kate batean salatu zituen Orantesek gizonak urte luzez emandako tratu txarrak.

"Hilketa hori inflexio puntu bat izan zen; indarkeria matxista agerian utzi zuen, modurik gordinenean. Nafarroan tratu txarrak jasaten zituzten emakumeekin lan egiten zuten hainbat abokatuk erabaki zuten bat egitea", gogoratu du Alvarez Reoyok. Handik urte gutxira, 2002. urteko apirilean, Alicia Aristregi labankadaz hil zuen haren senarrak, Atarrabian. Indarkeria matxistaren kolpe horrek ere ekarri zuen herrialdean jada mugitzen ari ziren emakumeen konpromisoak gora egitea. Ozen zabaldu zuten gizartean indarkeriaren aurkako beren mezua, eta urratsak egiteko beharra berretsi zuten. Nahikoa zela adierazi zuten, argi eta garbi.

Teresa Zabalegi gogoan

1998. urtean martxan jarri ziren abokatuen artean zegoen Teresa Zabalegi. Plataformako bozeramaile izan zen urte luzez, eta gainerako taldekideentzako erreferentzia dudagabea. Zabalegi iazko maiatzean zendu zen, 62 urte zituela. Dokumentalaren bidez, plataforman egin zuen lana nabarmendu nahi izan dute borrokan kide izan zutenek.

"Baliabiderik gabe, legea papera baino ez da", erran zuen Zabalegik, BERRIA egunkarian, 2014. urteko azaroan. Gobernua genero indarkeriaren aurkako lege berria prestatzen ari zen orduan, eta 2002ko araudiaren hutsak zuzentzeko, dirua eskatu zuten plataformako emakumeek. Eskaera horrek ongi islatzen du taldeko kideen lanaren espiritua zein den: "Hitzetatik ekintzetara egin behar dugu jauzia; legeek balio dute bakarrik betetzen badira", erran du Alvarez Reoyok.

Erakundeak izan dira Nafarroako Indarkeria Sexistaren Aurkako Emakumeen Plataformak bere lana garatzeko hautatutako esparruetako bat. Taldearen hastapenean bat egin zuten emakume abokatuen parte hartzeak izan zuen eragina horretan, beharrezkotzat ikusi baitzuten indarkeria matxistari aurre egiteko lege onak eta eraginkorrak prestatzea. "2002. urteko testua plataformak proposatu zuen; gero, legea onartzeko prozesuan, edukiz hustu zuten. Plataformak, halere, beti izan du argi erakundeak interpelatu behar zituela", azaldu du Alvarez Reoyok.

Erakunde publikoei beren ardura eta erantzukizuna gogoratu nahi izan die plataformak. Indarkeria matxistari aurre egiteko jarrera hartzera behartu nahi izan ditu. Baina horrek ez du erran nahi karrikako lana bazter utzi duenik. "Kalean ere egin dugu borroka, hor ere egon behar dugula eta lan esparru garrantzitsua dela argi dugulako", erran dute plataformako kideek.

Lanean jarraitzeko beharra badela ederki dakite Bruño Artazkozek eta Alvarez Reoyok. Baina erakundeetan eta karriketan azken hogei urteotan egindako bideak emaitzarik eman duela ere zalantzarik ez dute. "Arazoa gizarteratu dugu", nabarmendu dute, batetik. Lan horren adibide aipatu dute Gora Iruñea plataformarekin batera sanferminetan gertatzen diren sexu erasoen aurka egindakoa. "Protokoloa prestatu genuen, eraso horiei aurre egiteko". Bertzetik, erakundeetan ere plataformaren eta gainerako talde feministen lanak aldaketak eragin dituela erantsi dute. "Herri mugimendua ailegatzen da ailegatzen denera, baina mugak ditu, eta ezinbestekoa da erakundeetan ere lan egitea. Erakundeak inplikatzea ezinbestekoa izan da; ez dut argi gure diskurtsoa berenganatu ote duten, baina arazo bat dagoela onartu dute", azaldu du Alvarez Reoyok.

Grebarako prest

Erakundeei presioa egiteko beharrezko espazioa da karrika. Eta horregatik kalean egon nahi izan du beti plataformak. Orain ere behar dela argi du Bruño Artazkozek. "Legeak behar ditugu, baina ez dira nahikoak. Legeak jasotakoa betetzeko dagoen aurrekontu urriak agerian utzi du bide luzea dugula, oraindik ere, egiteko", gaineratu du.

Bidea luzea delako, hain zuzen ere, Martxoaren 8rako, bigarrenez, grebara deitu du mugimendu feministak. Plataformak ere babestu du ekinaldia. Alvarez Reoyo eta Bruño Artazkoz lanean aritu dira, azken hilabeteotan, greba prestatzeko prozesuan. "Gogoz gaude", erran dute.

Iazko protestak izandako arrakasta nabarmendu dute plataformako bi kideek. "Hainbat eragilerentzat oso greba erraza izan zen; martxoaren 9an denak ginen feminista, baina urtebete joan da eta hemen aldaketarik ez da egon", zehaztu du, halere, Alvarez Reoyok.

"Aurten zehatzago eta zuzenago izan nahi dugu", berretsi du Bruño Artazkozek. Beharrezkotzat jo du gogoeta esparru guztietara zabaltzea: gizartera, erakundeen esparrura, bai eta norberaren etxera ere. Berdintasunaren aldeko eta zapalkuntzaren aurkako aldarria mahai gainean dela argi dute plataformako kideek; borrokan ez dagoela atzera egiterik.

Hilabete falta da Martxoaren 8ko grebarako, eta egun horretan karrikan egonen dira plataformako kideak. Indarkeria matxistari aurre egiteko prest dira. "Edozein emakumeren aurkako erasoa gure aurkako erasotzat hartu behar dugu, eta denen aurka borrokatu", nabarmendu dute. Gizarteak plataformaren beharrik ez izatea dute xede. Bitartean, lanean jarraituko dute.

Emozioak, hitzez eta trazuz
Ots 8, 20192019-02-07Albisteak, gaiak, Nafarroa0

Emozioak, hitzez eta trazuz

Ane Eslava

Gogoetarako, introspekziorako eta laguntzarako ariketa bat. Hori da sorkuntza poetikoa Blanca Eslabarentzat. Norbere burua bilatzeko eta aurkitzeko bidea. 14 urterekin ikusi zuen hitzak berarentzat zuen indarra, eta ordutik izan du poesia bidelagun. Baina berarentzat eta bere gertukoentzat idazten zuen, ez baitzen ausartzen bere lana erakusten. Orain, urratsa egin du, eta argitara eraman du sorkuntza. Paisajes del agua (Uraren paisaiak) liburuan bildu ditu bere ibilbidean sortutako hamaika olerki, bizitzan igarotako garaien erakusle ere badirenak. Haren ahizpa Asun Eslabak ilustrazio bat egin du olerki bakoitzarentzat; autoedizioaren bidez argitaratu dute.

"Oso goiz aurkitu nuen poesia: oreka lortzeko eta bizitzari zentzua emateko jo nuen harengana", adierazi du egileak. Bizitzaren garai bakoitzean, maila batean lagundu izan dio poesiak; batzuetan, "behar-beharrezko" izan du, eta, beste batzuetan, ez dio denbora askorik eskaini. Amatasun eta semeen hazkuntza garaian idazketa alboratu egin zuela kontatu du, eta azken urteetan sorkuntzara itzultzeko "ilusioa" piztu zaiola berriro ere.

Isabel Hualde poetak 2013an Irunberrin sortu zuen Ostegun poetikoak proiektuak lagundu ei zion idazketarekin berriz elkartzen, bai eta argitaratzeko pausoa ematen ere. Hangoa da Blanca Eslaba. "Horren barruan, ibilbide bat zuten poeta asko ezagutu nituen, eta haiei esker hasi nintzen neure lana balioesten".

Egitasmo horren testuinguruan sortu zuten En voz alta. Nosotras, poetas de la Zona Media liburua ere. Nafarroako erdialdeko zazpi emakumek beren olerkiak bildu zituzten lan horretan, iaz, eta horietako bat Blanca Eslaba izan zen. Oraingoan, ordea, harago joatera ausartu da, eta bakarrik agertu da jendaurrean.

Egindako urratsa bere burua "desestaltzearen gisakoa" izan dela esan du: "Bertigoa sentitu dut, eta kezkatu nau besteek nitaz pentsa zezaketenak". Halere, uste du pentsamendu negatiboak kontrolatzen ikasi duela. "Edonork bizitzen dituen gauzen inguruan hitz egiten dut liburuan".

Bizipen eta sentimendu arruntak izan ditu hizpide olerkietan: maitasuna, galera, beldurra, denboraren joana…Horren guztiaren gainetik, lan osoa zeharkatzen duen gai bat dago: natura. "Beti izan da laguntzarik handiena".

"Sosegua topatzeko beharra izan dudanean, zelaien hegietatik ibiltzea izan da niretzat lagungarriena: han, lasai sentitzen naiz, eta nire bizipenak aztertzeko gai naiz". Adierazi duenez, natura bere "barruan" du, eta poesia da, hain zuzen, barnean duena kanpora ateratzeko bidea. Naturaz mintzatzen da liburua irekitzen duen Pagoak olerkia, bai eta Uzta biltzen, Ekiloreak eta Iragate berdea ere, besteak beste.

Liburuan, hainbat atal bereiz daitezke, egilearen bizi garaiekin loturik daudenak: gaztaroa, helduaroa, amatasun garaia… Azaldu duenez, bizitza ulertzeko bere modua "zikloen ideiarekin" estuki lotuta dago, eta, hain zuzen ere, bizitzaren garaiak naturaren zikloekin alderatzen ditu: "Zuk bizitzan senti dezakezun edozein zailtasun edo oztopo naturan ere badago. Baina gero beti dator saria: udaberria. Une zailetan, horretan sinesten dut: nola edo hala, beti helduko da udaberria".

Liburuaren erdialdetik aurrera, gai pertsonalak gailendu egiten zaizkie paisaiekin lotutakoei. Gaixotasuna, heriotza eta horien gisako bizipen gogorren inguruko hainbat olerki daude: Bular minbizia, Anorexia, Bertsoak amaitu dira… Egileak esan duenez, poesia askotan erabili du egoera zailetatik ateratzeko: "Sentitzen dudana hitzekin bideratuz, sentimendua bertso bilakatuz, mina kanpora eramaten dut, eta minak beste modu batera inguratzen nau".

Olerkien bitartez, gai sozialak ere jorratu ohi ditu, eta liburuan sartu ditu batzuk, hala nola Afrika beltza eta Babeslekurik gabeko babestuak. Errefuxiatuen, pobreziaren eta beste hainbat injustiziaren inguruan mintzatu da.

Orotara, 60 olerkik osatzen dute Paisajes del agua, 169 orriko lana, eta, gehienak gaztelaniaz badira ere, Iñaki Bastarrikak euskarara ekarri ditu horietako lau. Egilearen anaia batek, Patxi Eslabak egindako argazki abstraktu batek ilustratzen du liburuaren azala: kable batek ibaian egiten duen isla, hostoz inguratuta.

Ana Martinez olerkariak idatzi du liburuaren hitzaurrea, eta Miguel de Unamunoren Paisajes del alma (Arimaren paisaiak) lanarekin alderatu du Eslabarena: "Eslabaren olerkietan ere lurra eta paisaia urtzen dira gogoeta eta pentsamendu intimoetan, haren giza geografian". Martinezek gaineratu du Eslabak lehenbiziko poema bildumarekin erakutsi duela "luzerako" etorri dela.

Hitzak irudi bihurtuz

Asun Eslaba marrazkilariak ilustrazio bat egin du olerki bakoitzarentzat. Poesiaren arabera, material bat edo beste erabili du, hitzez adierazita zegoena "ahalik eta modu adierazkorrenean" eramateko irudira. Errotuladorez, tintaz, arkatzez eta collagez egin ditu marrazkiak, besteak beste. Kontatu duenez, lehenbizi, lanaren irakurketa orokor bat egin zuen, eta, gero, olerkiak banan-banan landuz joan zen, ahizpak idatzitakoa marrazkian islatzea lortu arte. Hark ere natura eta paisaiak izan ditu inspirazio iturri. "Bideetara irtetea, ibiltzea, ingurura begiratzea… Hori guztia nire bizitzaren parte da".

Poesia lan bat ilustratu duen lehen aldia izan da, eta, hortaz, zailtasun batzuk izan ditu. Baina adierazi du lana "jario bat" izan dela. Uste du abantailak izan dituela: "Blancak idazten daraman denbora bera daramat nik haren olerkiak irakurtzen; hark olerkietan kontatu dituen bizipenetako asko nik ere bizi izan ditut". Ziurtatu du bere bizitzako lanik "biziena" izan dela gertutasun horren ondorioz, edo horri esker.

Marrazkilaria pozik dago ilustrazioen emaitzarekin, "gogobeteta". Baita idazlea ere: "Marrazkiek esanahi handiagoa eman diote liburuari", esan du. Gaineratu du bi ahizpek emozioak bi modutara jantzi dituztela: hitzez eta trazuz. "Emozioek bi isurialde dituzte liburuan: poesia eta marrazkia".

Aulkian eseri nahi dute
Ots 8, 20192019-02-07Albisteak, gaiak, Nafarroa0

Aulkian eseri nahi dute

Edurne Elizondo

Zigorgabetasunari aurpegia jarri diote: Rodolfo Martin Villaren aurpegia, hain zuzen ere. Epailearen aurrera eraman nahi dut frankismoaren eta trantsizioaren garaiko krimenen inguruko inpunitatea salatzeko kanpaina martxan jarri duten erakundeeke. Bost dira bultzatzaileak, baina bertze anitzen babesa jaso dute jada. Aulkian eseri nahi dute Franco diktadorearen eskutik bost domina jaso zituen agintaria.

Martin Villa Espainiako Barne ministroa zen 1978. urteko uztailaren 8an, Polizia Armatuak LKIko German Rodriguez gaztea tiroz hil zuenean, Iruñeko zezen plazan hasitako erasoan. Geroztik, 78ko Sanferminak Gogoan plataformak lan egin du eraso horren inguruan egia, justizia eta ordaina lortzeko. Erakunde horrek jarri du abian oraingo zigorgabetasunaren aurkako kanpaina, Ahaztuak, Egiari Zor, Goldatu eta Martxoak 3 elkarteekin batera.

Euskal Herritik kanpo, Herrialde Katalanetan, Galizian eta Espainian ere memoriaren esparruan lan egiten duten bertze hainbat taldek bat egin dute ekinaldiarekin. Sarean ariko dira datozen hilabeteetan, nor bere herrialdean, baina denak helburu komun batekin: Martin Villa epai dezatela.

"Argentinako epaitegiek inputatu dute, baina hori ez da nahikoa. Estatuko epaitegiek ere epaitu beharko lukete, bera estatuko agintari zela egin zituztelako frankismoan eta trantsizioan gizateriaren aurkako hamaika krimen. Errepresioaren erantzule nagusietako bat izan da Martin Villa", erran du 78ko Sanferminak Gogoan plataformako Presen Zubillagak.

Krimen horien inguruan urte luzez ezarritako isiltasuna apurtu nahi dute kanpaina martxan jarri duten elkarteek. Ez hori bakarrik. "Frankismoaren aurka borroka egin zuten langileen, emakumeen, auzo elkarteen eta gainerako eragileen ahalegina jarri nahi dugu mahai gainean; botereak haien lana desitxuratu nahi izan du trantsizioari buruzko irudi ofizialaren bitartez. Irudi horrek gizonen arteko negoziazioen ondoriotzat jo izan du trantsizioa", salatu du Zubillagak.

"Egungo arazo bat"

Irudi horretatik urrun da errealitatea, ordea. Inpunitatearen aurkako ekinaldiaren bultzatzaileek orduko errepresioa nabarmendu, eta agerian utzi dute Martin Villak izan zuen erantzukizuna. German Rodriguezen hilketa, hain zuzen ere, bat izan zen bertze anitzen artean. Iruindarra tiroz hil baino bi urte lehenago, 1976ko martxoaren 3an, Polizia Armatuak bost langile hil zituen Gasteizen, eta ehun baino gehiago zauritu. Hurrengo urtean, 1977ko maiatzaren 12an, amnistiaren aldeko manifestazio batean bost pertsona zauritu zituen Guardia Zibilak tiroz, Errenterian (Gipuzkoa). Haietako bat hil egin zen. Bertze sei pertsona hil zituzten hurrengo egunetan Euskal Herri osoan egindako protestetan.

"Krimen horien inguruan inpunitatea da nagusi; eta bada garaia hori aldatzeko. Horrelako krimenak ez dira iraganeko kontu bat; gaur egungo arazo bat dira, eta gutxieneko oinarri demokratikoak izan nahi dituen edozein estaturi edo gizarteri eragiten diete", erran du Zubillagak.

Horregatik eskatu dituzte egia, justizia eta ordaina. Iker ditzatela eta auzibidean jar ditzatela krimen horiek eta haien erantzuleak. Frankismoan eta trantsizioan bete zituen postuek, erantzule horien zerrendako lehen postuetako batean jartzen dute Martin Villa. Epailearen aurrera eramateko kanpaina bultzatu duten erakundeek herriz herri egin nahi dituzte urratsak. Horretarako, mozioak aurkeztuko dituzte udaletan, erakunde horiek Martin Villa epaitzeko eskaerarekin bat egin dezaten. Herritar orok izanen du eskaera hori babesteko aukera, gainera, kanpainaren sustatzaileek adostutako manifestua sinatuz.

Auzitara ere joko dute zuzenean 78ko Sanferminak Gogoan plataformako eta gainerako erakundeetako ordezkariek, Martin Villa epai dezatela eskatzeko. Euskal Herritik kanpoko taldeek ere urrats bera eginen dute.

Memoriak, elkartasunak eta aitortzak ere izanen dute tokirik datozen hilabeteotako ekinaldietan. "Bereziki gogoratuko ditugu aurten errepresioak hildako guztiak", erran du Ahaztuak elkarteko Carlos Otxoak. Iruñean, urtero egiten diote omenaldia German Rodriguezi, uztailaren 8an. Iazkoa berezia izan zen, hil zutenetik berrogei urte bete zirelako. Aurtengoa ere izanen da. 1976ko martxoaren 3an Gasteizen hildakoak gogoratuko dituzte hilabete horretan, eta 1977ko amnistiaren aldeko astean hil zituztenak, berriz, maiatzean. Zigorgabetasunari aurre egin nahi diote, behingoz.

“Kezkatzen gaitu herrien husteak, baina zaila da itzultzea”
Ots 8, 20192024-02-02Elkarrizketa, Elkarrizketak0

“Kezkatzen gaitu herrien husteak, baina zaila da itzultzea”

Edurne Elizondo

Elkartea ez ezik, komunitatea ere osatu dute Zorokiain erosi dutenek. Bederatzi familia ari dira herria auzolanean berritzen, han bizitzeko asmoz. Haietako bat da Iosu Biskarret (Iruñea, 1980) .

Herri bat erosi duzue. Nolakoa da gisa horretako erabaki bat hartzeko prozesua?

Nire kasuan, alderantzizkoa izan da. Batzuek herri bat erostea erabaki zuten, eta haiekin bat egin nuen nik.

Herria zein izanen zen erabakia zuten jada?

Bai. Bikote batena izan zen ideia. Zorokiain ezagutu, eta egokia zela pentsatu zuten. Nik bat egin nuenean, herria erosteko aurrekontratua sinatuta zegoen jada. Taldea osatzen ari ziren.

Zerk erakarri zintuen proiektura?

Ni duela bost urte sartu nintzen taldean. Gisa horretako proiektuak gustuko nituen, eta aritua nintzen baten batean ere. Lagun batzuekin izan nintzen herri okupatu batean. Ez nintzen han bizi, baina asteburu oro joaten nintzen auzolanean etxeak konpontzera. Herri bat lehengoratzeko gogo hori, beraz, barruan nuen. Ezagun baten bidez izan nuen Zorokiaingo proiektuaren berri, eta bat egitea erabaki nuen.

Errekazar izeneko elkartea osatu duzue proiektua garatzeko. Zer asmo duzue?

Herria erosi eta gero, udalak, Untzitibarreko Udalak, erran zigun herria urbanizatu behar genuela. Ez genuen horrelakorik espero. Herria hutsik zegoen. Uste genuen proiektu bat egitea nahikoa zela etxeak berreraikitzen hasi ahal izateko. Baina ezetz esan ziguten, hornikuntzarako azpiegiturak zaharkituta zeudelako, eta berriz egin behar zirelako. Ezusteko handia izan zen guretzat.

Horregatik erabaki zenuten elkartea osatzea?

Bai. Bat egitea erabaki genuen, urbanizazio proiektua egiteko beharko genituen profesionalak kontratatu ahal izateko: ingeniaria, arkitektoa eta beste.

Oztopo handia izan da zuentzat?

Bai. Bi urtez aritu gara auzi hori konpontzen. Guk ez genekien urbanizazio proiektu bat nola egin. Hirigintza kontuetan aditua zen abokatu bat ere kontratatu genuen, laguntzeko.

Elkartea handituz joan da?

Bai. Hasieran lau familia ginen, eta asmoa zen gutxienez zortzi izatea. Urbanizazio proiektua egin bitartean, beraz, taldea osatuz joan gara. Horrekin batera, duela urtebete inguru beste ezusteko bat izan genuen.

Oztopo gehiago?

Oraingoan, ezustekoa ona izan da, udalak esan zigulako urbanizazioa bere gain hartuko zuela. Abenduan aipatu ziguten, gainera, gobernuaren diru laguntza jasotzeko aukera ere izanen genuela. Eta azkenean hala izanen da. Toki Azpiegituren Planaren bidez jasoko du laguntza udalak, urbanizazioa egiteko.

Etxeak berritzea izanen da hurrengo urratsa?

Bai. Elkartean, azkenean, bederatzi familiak egin dugu bat, eta gure asmoa da bederatzi etxe berritzea. Gainera, denon artean, herriko eliza erosi diogu Artzapezpikutzari, elkartearen egoitza egiteko. Eliza konpontzen hasi gara jada. Iaz, adibidez, teilatua aldatu genuen, eta orain barruan ari gara lanean.

Auzolanean ari zarete?

Bai. Igandero egiten dugu bat. Teilatua egitea lan handia izan zen, eta, horretarako, adibidez, hainbat egunez egin genuen bat, jarraian. Baina denon artean ari gara. Iturri berri bat ere egin dugu herrian, eta bide zaharrak atondu ditugu, azken bost urteotan.

Noiz uste duzue izanen duzuela aukera herrira bizitzera joateko?

Abenduan esleitu dituzte urbanizazioa egiteko lanak. Urtebeteko epea dago obra egiteko. Berez, obra txikia da, hiru hilabete ingurukoa. Baina ez dakigu noiz hasiko diren; ea udaberrian. Urbanizazioa egin eta gero, izanen dugu aukera etxeak moldatzen hasteko.

Berritu egin behar dituzue, edo hutsetik hasi eraikitzen?

Etxe batzuek hutsetik hastea behar dute; beste batzuek, berriz, berritzea. Nik, adibidez, galtegi bat moldatu behar dut, etxebizitza bilakatzeko. Barrutik hustu dut, eta lau horma utzi ditut zutik. Beste bi etxe hutsetik eginen dituzte, behera bota eta gero. Aukera baliatuko dute etxeak hegoalderuntz begira egiteko.

Ingurumenarekin kezka duzue?

Bai. Herri iraunkorra sortu nahi dugu. Herrian argindarra bada, baina gure asmoa zen eguzki plakak jartzea etxebizitzetan, hornitzeko. Nik hori eginen dut. Hasieran, etxebizitzetan komun lehorrak jartzea ere bazen asmoa. Baina hori bazter utzi behar izan dugu.

Zergatik?

Kontua da indarrean dagoen arautegiak behartzen gaituela ohiko urbanizazio lan bat egitera; herria urez eta argindarrez hornitzeko ohiko obra egin behar dugu, bai eta araztegi bat jarri ere. Administrazioak garapen iraunkorraren aldeko mezua du, baina ez dago prest gauzak beste modu batera egiteko. Ohiko sistemak jartzera behartzen gaitu. Lortu dugu, halere, kale argietan eguzki plakak jartzea.

Uste baino zailagoa izaten ari da nahi zenuten herri eredua martxan jartzea?

Bai. Askoz ere zailagoa. Uste genuen erosi eta dena martxan jarriko genuela. Baina dena zaildu eta mantsotu da. Landa eremua husten ari da, eta horrek, ustez, kezka sortzen du, baina zaila da herriotara itzultzeko bidea.

Komunitatea osatzea duzue helburu?

Bai. Hori oso garrantzitsua da guretzat. Horregatik ari gara auzolanean. Eliza izanen da denen arteko komunitatea osatzeko tokia.

Ots 8, 20192019-02-07Albisteak, Iritzia, Nafarroa0

Iritzia: Dena egiten da euskaraz

Saioa Alkaiza

Zertarako behar duzu euskara? Gustatzen zaizu? Zaindu beharko genuke? Zer-nolakoa litzateke euskararik gabeko Euskal Herria?". Galdera horiek egiten dizkiet 10-12 urteko haurrei, bertso eskolan, euskarari buruzko hainbat bertso sorta lantzerakoan; jakina, erantzunak gisa guztietakoak dira, aintzat hartuta Nafarroako D ereduak hartzen duen testuinguru soziolinguistiko luze zabalean egiten dizkiedala; berberak dira galderak Nafarroako mendialdean, iparraldean eta Iruñerrian. Hausnarketak, mundu bat.

"Eremu euskalduneko" zenbait erantzun: "Euskara behar dut bizitzeko, gauzak esateko; gaztelaniaz ez dakit berdin esaten"; "Nik ez dakit erdaraz"; "Gaztelania kaka bat da". Hegemonikoa eta normala, ohikoa eta kontrolatzen dutena euskara da, eta gainontzeko unibertso linguistikoa arrotza zaie; are askok ez dituzte behar bezalako baliabideak (oraindik) ehuneko ehunean nahi duten hori gaztelaniaz komunikatzeko.

"Zer-nolakoa litzateke euskararik gabeko Euskal Herria?" esanda, "Herria bakarrik, eta, igoal, hori ere ez", esan zidan haur batek. 12 urte. Eta hau ez da zutabe bat idazteko hartutako lizentzia literarioa, benetako erantzuna baizik. Gainontzekoan, zaindu behar dela, bai noski, nola ez, eta "gurea" dela. Euskararen arnasguneetan bizi dira, haiengan existitzen da, umeen artean, hizkera biziena batik bat, oraindik gaztelaniaren makuluetara makurtu ez den hori.

"Eremu mistotzat" jo izan duten hirigunearen inguruko txoko honetan, ikasi dute garrantzitsua dela euskara eta ez dela galdu behar, baina askok ez dakite non dagoen ergatiboa, eta esaldi konplexu bat amaitzea ez zaie erraza, eta, hala ere, haientzat badu esanahi handia euskarak, esanahi sinbolikoa eta praktikoa badu, praktikoa baita komunikatzeko balio zaien hori, tz-ak eta z-ak eta ergatiboak gorabehera.

Haien identitatearen parte ezinbestekoa da. "Euskara gustatzen zait polita delako", "Euskara behar dugu euskararik gabe ez legokeelako Korrika eta niri Korrika gustatzen zait" ohiko logikaz gaindiko erantzunek uste baino askoz gehiago ez ote duten esan nahi… Korrikaren erritualak ez ote duen asko egiten, hizkuntzaren muskulua indartzeaz aparte, "Euskara gustatzen zait euskalduna naizelako".

Aho bete hortz utzi ninduen erantzun batek: "Euskara gustatzen zait dena egiten delako euskaraz: liburuak, marrazkiak, musika…". Irribarre egin nion, eta galdera errepikatu: "Iruditzen zaizu euskaraz egiten direla liburu gehiago eta film gehiago? Gaztelaniaz baino gehiago?", sinesgaitza egiten zitzaidan. "Bai, dena dago euskaraz; begira, liburu guztiak", ikasgelako apalak seinalatuz, euskarazko haurrentzako obrez gainezka.

Balizko euskal kultur ekoizpen handi horrek txundituta utzi ninduen, eta areago kontsumoak; zenbat militantzia ekintza egin ote duten eremu erdalduneko haur horren ingurukoek euskara kultur hizkuntza nagusia dela iruditzeko… Irribarre egin eta ez nion deus esan. Herri imajinario polita utzi zidan.

“Kezkatzen gaitu herrien husteak, baina zaila da itzultzea”
Ots 8, 20192024-02-02Elkarrizketa, Elkarrizketak0

“Kezkatzen gaitu herrien husteak, baina zaila da itzultzea”

Edurne Elizondo

Elkartea ez ezik, komunitatea ere osatu dute Zorokiain erosi dutenek. Bederatzi familia ari dira herria auzolanean berritzen, han bizitzeko asmoz. Haietako bat da Iosu Biskarret (Iruñea, 1980) .

Herri bat erosi duzue. Nolakoa da gisa horretako erabaki bat hartzeko prozesua?

Nire kasuan, alderantzizkoa izan da. Batzuek herri bat erostea erabaki zuten, eta haiekin bat egin nuen nik.

Herria zein izanen zen erabakia zuten jada?

Bai. Bikote batena izan zen ideia. Zorokiain ezagutu, eta egokia zela pentsatu zuten. Nik bat egin nuenean, herria erosteko aurrekontratua sinatuta zegoen jada. Taldea osatzen ari ziren.

Zerk erakarri zintuen proiektura?

Ni duela bost urte sartu nintzen taldean. Gisa horretako proiektuak gustuko nituen, eta aritua nintzen baten batean ere. Lagun batzuekin izan nintzen herri okupatu batean. Ez nintzen han bizi, baina asteburu oro joaten nintzen auzolanean etxeak konpontzera. Herri bat lehengoratzeko gogo hori, beraz, barruan nuen. Ezagun baten bidez izan nuen Zorokiaingo proiektuaren berri, eta bat egitea erabaki nuen.

Errekazar izeneko elkartea osatu duzue proiektua garatzeko. Zer asmo duzue?

Herria erosi eta gero, udalak, Untzitibarreko Udalak, erran zigun herria urbanizatu behar genuela. Ez genuen horrelakorik espero. Herria hutsik zegoen. Uste genuen proiektu bat egitea nahikoa zela etxeak berreraikitzen hasi ahal izateko. Baina ezetz esan ziguten, hornikuntzarako azpiegiturak zaharkituta zeudelako, eta berriz egin behar zirelako. Ezusteko handia izan zen guretzat.

Horregatik erabaki zenuten elkartea osatzea?

Bai. Bat egitea erabaki genuen, urbanizazio proiektua egiteko beharko genituen profesionalak kontratatu ahal izateko: ingeniaria, arkitektoa eta beste.

Oztopo handia izan da zuentzat?

Bai. Bi urtez aritu gara auzi hori konpontzen. Guk ez genekien urbanizazio proiektu bat nola egin. Hirigintza kontuetan aditua zen abokatu bat ere kontratatu genuen, laguntzeko.

Elkartea handituz joan da?

Bai. Hasieran lau familia ginen, eta asmoa zen gutxienez zortzi izatea. Urbanizazio proiektua egin bitartean, beraz, taldea osatuz joan gara. Horrekin batera, duela urtebete inguru beste ezusteko bat izan genuen.

Oztopo gehiago?

Oraingoan, ezustekoa ona izan da, udalak esan zigulako urbanizazioa bere gain hartuko zuela. Abenduan aipatu ziguten, gainera, gobernuaren diru laguntza jasotzeko aukera ere izanen genuela. Eta azkenean hala izanen da. Toki Azpiegituren Planaren bidez jasoko du laguntza udalak, urbanizazioa egiteko.

Etxeak berritzea izanen da hurrengo urratsa?

Bai. Elkartean, azkenean, bederatzi familiak egin dugu bat, eta gure asmoa da bederatzi etxe berritzea. Gainera, denon artean, herriko eliza erosi diogu Artzapezpikutzari, elkartearen egoitza egiteko. Eliza konpontzen hasi gara jada. Iaz, adibidez, teilatua aldatu genuen, eta orain barruan ari gara lanean.

Auzolanean ari zarete?

Bai. Igandero egiten dugu bat. Teilatua egitea lan handia izan zen, eta, horretarako, adibidez, hainbat egunez egin genuen bat, jarraian. Baina denon artean ari gara. Iturri berri bat ere egin dugu herrian, eta bide zaharrak atondu ditugu, azken bost urteotan.

Noiz uste duzue izanen duzuela aukera herrira bizitzera joateko?

Abenduan esleitu dituzte urbanizazioa egiteko lanak. Urtebeteko epea dago obra egiteko. Berez, obra txikia da, hiru hilabete ingurukoa. Baina ez dakigu noiz hasiko diren; ea udaberrian. Urbanizazioa egin eta gero, izanen dugu aukera etxeak moldatzen hasteko.

Berritu egin behar dituzue, edo hutsetik hasi eraikitzen?

Etxe batzuek hutsetik hastea behar dute; beste batzuek, berriz, berritzea. Nik, adibidez, galtegi bat moldatu behar dut, etxebizitza bilakatzeko. Barrutik hustu dut, eta lau horma utzi ditut zutik. Beste bi etxe hutsetik eginen dituzte, behera bota eta gero. Aukera baliatuko dute etxeak hegoalderuntz begira egiteko.

Ingurumenarekin kezka duzue?

Bai. Herri iraunkorra sortu nahi dugu. Herrian argindarra bada, baina gure asmoa zen eguzki plakak jartzea etxebizitzetan, hornitzeko. Nik hori eginen dut. Hasieran, etxebizitzetan komun lehorrak jartzea ere bazen asmoa. Baina hori bazter utzi behar izan dugu.

Zergatik?

Kontua da indarrean dagoen arautegiak behartzen gaituela ohiko urbanizazio lan bat egitera; herria urez eta argindarrez hornitzeko ohiko obra egin behar dugu, bai eta araztegi bat jarri ere. Administrazioak garapen iraunkorraren aldeko mezua du, baina ez dago prest gauzak beste modu batera egiteko. Ohiko sistemak jartzera behartzen gaitu. Lortu dugu, halere, kale argietan eguzki plakak jartzea.

Uste baino zailagoa izaten ari da nahi zenuten herri eredua martxan jartzea?

Bai. Askoz ere zailagoa. Uste genuen erosi eta dena martxan jarriko genuela. Baina dena zaildu eta mantsotu da. Landa eremua husten ari da, eta horrek, ustez, kezka sortzen du, baina zaila da herriotara itzultzeko bidea.

Komunitatea osatzea duzue helburu?

Bai. Hori oso garrantzitsua da guretzat. Horregatik ari gara auzolanean. Eliza izanen da denen arteko komunitatea osatzeko tokia.

Urratsak egiten hasteko
Ots 1, 20192019-01-31Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa0

Urratsak egiten hasteko

Edurne Elizondo

Oinarri edo abiapuntu ona da. Horixe erran dute Nafarroako ijitoen elkarteek Nafarroako Gobernuak onartu berri duen Ijito Herriaren Garapenerako Estrategiari buruz. 2022ra bitarteko asmoak jaso ditu Eskubide Sozialen Departamentuak agiri horretan. Izaera transbertsala du, halere. "Hala behar du, ezinbertzean, funtzionatu ahal izateko", erran du Ijitoen Idazkaritza fundazioko kide Ines Garciak.

Estrategiak gehiago beharko du, Garciaren hitzetan: "Bete ahal izateko baliabideak, alegia". Bat egin dute Gaz Kalo ijitoen elkarteen federazioko koordinatzaile Ricardo Hernandezek eta La Majari elkarteko Amaia Leranozek ere. Estrategia diruz hornitzeko eskatu diote gobernuari, duen helburua bete dezan.

Eta helburua da, batez ere, justizia. Estrategia horren bidez gobernuak onartu baitu herrialdeko ijito herria desberdinkeria egoeran dela. "Gaur egungo desberdinkeriak apaltzea premiazkoa da", berretsi du Garciak. "Anitz kostatu zaigu erakundeek errealitate hori onartzea, mahai gainean jartzea ijitoon aurkako zapalkuntza eta ditugun beharrak", erantsi du Hernandezek.

Estrategiak hori jaso du, eta ijitoen elkarteek ontzat jo dute halaxe egin izana. Funtsezkotzat jo dute, halaber, gobernuak onartutako agiriak arlo guztietan eragin nahi izatea. Izan ere, gobernuak neurriak proposatu ditu hezkuntzaren, enpleguaren, osasunaren eta etxebizitzaren esparruetan. Eta alor horien guztien bidez, hain zuzen, ijito herriaren aurkako egungo bazterketaren kontra egin nahi du lan gobernuak.

"Estrategia nolabaiteko bide orri bat da ijito herriaren garapenerako lehentasunak zehazteko eta lan ildoak finkatzeko, modu transbertsalean". Horixe dio gobernuak estrategia osatzeko egindako diagnostikoak. Nafarroako Unibertsitate Publikoak prestatu du, eta ijito elkarteek parte hartzeko aukera izan dute.

%50 langabezian

Nafarroan, Iijitoen Idazkaritza fundazioko 2015eko datuen arabera, 7.553 ijito bizi dira; hau da, populazioaren %1,2. Diagnostikoan, jaso dute urriak direla Europako bertze hainbat herritatik etorritako ijitoen inguruko datuak. Portugalgoak 430 inguru dira; eta Europa ekialdekoak, berriz, 510 inguru. Ijito guztien %30 Iruñean bizi dira, %6 Tuteran, eta %5 Lizarran.

Datuek agerian uzten dute herritarron bazterketa: hamar ikasletik zazpik ez dute amaitzen Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza; ijitoen %50 langabezian daude, eta lanean ari direnen %75ek behin-behineko lanpostu bat dute; gainera, 2015eko datuek erakusten dute 1.924 etxebizitzatan bizi direla herrialdeko ijitoak, eta etxebizitza horiek 53 herritan daudela denera. 79 ziren 2007. urtean. Ijitoen %33 etxegabetu dituzte noizbait.

Osasunaren arloko datuak ere ez dira onak; urriak, bai, ordea, bertze hainbat esparrutan bezala, gobernuak onartu duenez. Edozein modutan, administrazioak esku artean dituen datuek agerian utzi dute bizi itxaropen txikiagoa dutela. Errenta bermatua jasotzen dutenei buruz, azkenik, datuok erakusten dute hamar ijitotik bostek hartzen dutela: zehazki 4.172 ziren, 2016ko datuen arabera.

Ijito elkarteek argi dute hezkuntzak, enpleguak, etxebizitzak eta gainerako esparruek elkarri eragiten diotela. Denek, halere, hezkuntzarena jarri dute erdigunean. Porrot egiten duten ikasleen kopurua murriztu nahi du Nafarroako Gobernuak, eta, horretarako, 0-3 urteko zikloan hasi nahi du lanean. "Bigarren Hezkuntzan emaitza onak nahi baditugu, funtsezkoa da aurretik ere lan egitea; Haur eta Lehen Hezkuntzan ere hartu behar ditugu neurriak", erran du Hernandezek.

Neurri nagusietako bat da, ijito elkarteen hitzetan, lan horretan hezkuntza komunitate osoa inplikatzea. "Egungo hezkuntza sistema payo-a da, eta ijito familia anitzek ez dute beren burua ordezkatuta sentitzen", salatu du La Majari elkarteko Amaia Leranozek. "Eta familiaren babesik gabe, sistemak ez du funtzionatzen", erantsi du.

Estrategian jasotako lan ildoetako bat da hezkuntzaren arloan ijito herriaren historia txertatzea. "Niri eskolan inoiz ez zidaten irakatsi nire herriari buruzko deus; ijitoak ez ginen existitzen", gogoratu du Angela Gabarre gazte ijitoak. Unibertsitatean ari da Gabarre, gizarte integrazioko gradua egiten, eta, Azkoiengo bertze hainbat ijito gazterekin batera sortutako elkarte baten bidez, herrialdeko eskoletara eta institutuetara eraman ditu ijito herriaren kultura eta historia. Azken egunotan, Tafallako ikastolan egon da, bertzeak bertze. "Haurrei erran behar diegu ijitoak duela 600 urte ailegatu ginela Nafarroara; Indian dugula jatorria; bandera eta hizkuntza propioak ditugula; eta urte luzez zapaldu gaituztela, bai eta oraindik ere", nabarmendu du. Argi du haur eta gazte ijitoen gurasoei dagokien ardura onartu behar zaiela, baina, argi du, halaber, ardura hori ez dela bakarrik haiena, eta desberdinkeriak duen eragina ezinbertzean hartu behar dela kontuan. "Zapaldu gaituzte, eta gure burua babestu behar izan dugu".

Elkar ezagutzea "funtsezkotzat" jo du nafar guztien arteko bizikidetzak hobera egin dezan. "Ez gara gu eta bertzeak; denak gara gizartearen parte". Hezkuntza sisteman, adibidez, bitartekari ijitoen eta laguntzaileen beharra jarri du mahai gainean Gabarrek.

Ijitoen Idazkaritza fundazioko Ines Garciak ere nabarmendu du esparru horretan lan egiteko beharra. "Lortu behar dugu ijitoak lasai sentitzea seme-alabak eskolara bidalita; ez dezatela arazotzat hartu, baliabidetzat baizik". Egungo egoerak erakusten du baztertuta dauden familien seme-alabek bat egiten dutela eskola jakin batzuetan, "eta horrek ghettoak sortzen ditu", Garciak erantsi duenez.

Ijitoentzat eta ijitoekin

"Alde guztien konpromisoa behar du estrategiak, aurrera egin ahal izateko", erran du Gaz Kaloko kide Hernandezek. Argi du gobernuari dagokiola baliabideak mahai gainean jartzea, baina erantsi du hagitz garrantzitsua izanen dela ijito elkarteek parte hartzea ere. Lanerako prest direla erran du, gainera. "Izan ere, orain arteko arazo nagusietako bat izan da ijitoen iritzia kontuan hartu gabe egin dituztela ijitoen inguruko planak", salatu du.

2011tik 2014rako plana izan da propio ijito herriaren garapenerako onartutako lehendabizikoa. "Aurretik hartu izan dira neurriak, baina bazterketaren aurkako plan nagusien barruan; ijitoen errealitatea aintzat hartuko duen estrategia zehatz bat behar da, ordea", berretsi du.

Horrekin lotuta, Nafarroako Ijitoen Kontseilua sortzeko beharra nabarmendu du Hernandezek. "Ez da nahikoa ijito herriari buruzko estrategien diseinuan parte hartzea; politika horien aplikazioan eta ebaluazioan ere parte hartu behar dugu", erran du Hernandezek, eta hori egiteko sortu nahi dute kontseilua ijito elkarteek, hain zuzen ere.

Ebaluazioak izanen duen garrantzia nabarmendu du Ijitoen Idazkaritzako Ines Garciak ere. "Lortu beharreko helburuak zehaztu ditu estrategiak; eskola uzten dutenen kopurua murriztu nahi du; langabezian direnen kopurua murriztu nahi du; zehaztutako politikak zer neurritan betetzen diren ikusi ahal izanen dugu", azaldu du.

Ijito elkarteek estereotipoen eta aurreiritzien aurka lan egiteko ere baliatu nahi dute estrategia. "Lan handia dago egiteko oraindik ere", erran du La Majariko Leranozek. Ijitoena jende multzo homogeneotzat aurkezten duen estereotipoa jo du nagusitzat. "Bertzelakoa da errealitatea", erantsi du. Elkar ezagutzea da gakoa, haren ustez; zubiak eraikitzea.

Jakiteko herritarrek zer arnasten duten
Ots 1, 20192019-02-01Albisteak, gaiak, Gizartea, Ingurunea, Nafarroa0

Jakiteko herritarrek zer arnasten duten

Edurne Elizondo

Lortu dute, azkenean: hiriko airearen kalitatea neurtzeko estazio bat jarri dute, Tuterako erdigunean. Nafarroako Gobernuak jarri du, eta Tuterako Udalak txalotu eta eskertu egin du urrats hori. Erriberako Ekologistak Martxan taldeak ere "ontzat" jo du, talde horrek duela hamabost urte mahai gainean jarri baitzuen hirian gisa horretako azpiegitura bat izateko beharra. Lortu dute, beraz, azkenean; baina gobernuari urrats gehiago egin ditzala eskatu diote ekologistek, airearen kalitateak hobera egin dezan.

Nafarroak huts egin du, azken urteotan, airearen kalitateari buruzko azterketetan. Ekologistak Martxan taldeak egindako txostenek agerian utzi dute kutsadurak herrialde osoan gainditzen dituela Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) gomendio gisa zehaztutako mugak. Erriberan, ozono troposferikoa izan ohi da arazo nagusia. 2016ko txostenaren arabera, legeak ezarritako mugak ere gainditu zituen ozono troposferikoak eskualde horretan. Ekologistek onartu dute azken bi urteotan behera egin duela, baina auziari heldu beharra nabarmendu dute.

Airearen kutsadurak zuzenean eragiten dio gizakien osasunari. Munduan hiru milioi pertsona hiltzen dira urtean kutsaduraren ondorioz. Erriberan, eskualdearen orografiak larriago bilakatzen du kutsaduraren arazoa, kutsagarriak "bertan" gelditzen direlako, ekologistek behin eta berriz salatu izan dutenez.

Tuterako Udalak ere aitortu du arazo hori dagoela, eta, azken urteotan, airearen kalitatea hobetzeko plana martxan jartzeko eskatu dio Nafarroako Gobernuari. 2016an, eskaera hori jasotzen zuen adierazpen instituzionala onartu zuen udalak.

Tuterako erdigunean estazioa jartzeko urratsa, beraz, "berri ona" dela nabarmendu du Tuterako zinegotzi Olga Risueñok. "Lehen urratsa da bertzelako neurriak hartu ahal izateko", erran du. Izan ere, duela hilabete martxan jarri zuten estazioari esker, gobernuko teknikariek hirian dagoen kutsadurari buruzko datu zehatzak jaso ahal izanen dituzte. "Hiriko airearen kalitatea nolakoa den jakin ahal izanen dugu; hau da, herritarrok zer arnasten dugun; trafikoak, berogailuek eta hiriko gainerako jarduerek airean zer eragin duten jakinen dugu". Orain arte, Nafarroako Gobernuak kudeatzen duen sareak hiritik kanpo zegoen estazio baten bidez jasotzen zituen Tuterako datuak, hain zuzen ere. "Informazioa, beraz, ez zen orain jaso dezakeguna bezain zehatza".

Enpresen esku

Tuterako estazioa da, Iruñekoarekin batera, Nafarroan hirigune batean dagoen bakarra. Erriberan dauden bertze hainbat estaziorekin alderatuta, orain martxan jarri dutenak badu bertze berezitasunik, gainera: gobernuak zuzenean kudeatzen duela. Izan ere, Erriberako estazio gehienak bertan diren enpresek kudeatzen dituzte, eta airea kutsa dezaketen enpresa horietatik gertu jartzen dituzte. Castejongo zentral termikoak dira horren adibide.

Talde ekologistek behin baino gehiagotan jarri dute mahai gainean Castejongo zentral termikoek Erriberako airearen kalitatean duten eraginari buruzko eztabaida. Erriberako Ekologistak Martxan taldearekin batera, Sustrai Erakuntza fundazioak ere azpiegitura horien aurka egin du, bai eta zentralak ixteko eskatzeko propio sortutako plataformak ere. Hain zuzen ere,Nafarroako Gobernuak ukatu izan du Erriberako ozono troposferikoa Castejongo zentralek sortu izana. Ekologistek uste dute zentralen eragina ezin dela bazter utzi, eta badirela kutsadura eragiten duten bertzelako elementuak: trafikoa, bertzeak bertze Zaragoza eta Logroño (Espainia) hiriak, bai eta Errioxan (Espainia) dauden zentral termikoak ere, eta abar. Ekologistek salatu izan dute, gainera, Castejongo zentralak martxan jarri zituztenetik gora egin duela nitrogeno oxidoen kantitateak.

Tuterako Udaleko zinegotzi Olga Risueñok nabarmendu nahi izan du Erriberako Ekologistak Martxan taldeko kideek egindako lana. Taldeak ere argi du hamabost urtez eskatu dutelako jarri dutela, azkenean, Tuterako hiriguneko estazioa. Udalak eta ekologistek nabarmendu dute gobernuak "urrats gehiago" egin beharko lituzkeela, jasotako datuak oinarri hartuta, airearen kalitatea hobetzeko planak martxan jartzeko. "Erkidegoek eta estatuak egin beharko lituzkete gisa horretako planak", erran du Risueñok.

Estazioek jasotzen duten informazioa herritarren esku modu erraz batean jartzeko sistemak ere eskatu dituzte ekologistek. "Sakelako telefonoentzako aplikazioen bidez egin daiteke, adibidez", erran dute Erriberako ekologistek. Tuteran jarri duten estazioa ontzat jo badute ere, uste dute azpiegitura horrek eginen duen baino "gehiago" egin zezakeela. "Parametro jakin batzuk neurtuko ditu: nitrogeno dioxidoa, nitrogeno oxidoak eta partikulak, alegia. Bazen aukera sufre dioxidoa, beruna, karbono monoxidoa, nikela eta bertze neurtzeko ere, eta egin dezatela eskatuko dugu", erran dute Erriberako Ekologistak Martxan taldeko kideek.

Erantsi dute kezkatuta daudela trafikoak, lantegiek eta zentral termikoek airearen kalitatean duten eraginagatik, eta herritarrek badutela informazio zuzen eta erraza jasotzeko eskubidea.

Historiaz betetako hiri bat mugakoa
Ots 1, 20192019-01-31Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa0

Historiaz betetako hiri bat mugakoa

Ane Eslava

Historia handiko hiri bat da Viana. Gotorleku gisa sortu zuten, Nafarroako Erresuma defendatzeko, eta, kokaleku estrategiko batean dagoela-eta, gertakari askoren lekuko izan da. "Ondorioz, ondare handiko hiri bat da egun" ,adierazi du Jose Luis Etxeberriak, Vianako Udalaren Turismo eta Kultura Saileko kideak. Hiriaren fundazioaren 800. urtemuga ospatuko dute aurten.

Antso VII.a Azkarra erregeak fundatu zuen Viana, 1219an. Hiriaren historia, halere, lehenagokoa da. Eremu hartan, 50 aztarnategi inguru aurkitu dituzte, eta, haiek erakusten dutenez, gizakiak bertan egon izanaren lehenbiziko aztarnak Behe Paleolitokoak dira.

"Mugako hiri bat izateak bereizi du Viana beste hirietatik", adierazi du Etxeberriak. Hain zuzen, gotorleku bat eraikitzeko helburuz berreraiki zuten hiribildua 1519. urtean, Nafarroako Erresumaren muga indartu nahirik Gaztelako Erresumako handiena zen hiriaren aldean: Logroño. Inguruko herrixketako biztanleak bildu zituzten Vianan, eta gaztelu bat eta harresi bat eraiki zituzten.

Era berean, Iruñea eta Logroño artean egoteagatik, etengabeko merkataritza trukeen gune izan zen hasieratik. Gainera, Donejakue bidea moldatu egin zuten, hiri berritik pasa zedin. "Ondorioz, Viana garai hartako bide kultural, ekonomiko eta politiko nagusietako bat izan zen".

Vianako Printzea titulua

1423an, hiribilduaren garrantzia zela eta, Karlos III.a Nobleak Vianako Printzea titulua sortu zuen, hainbat eskubide ematen ziena haren oinordekoei. 1515ean, baina, Nafarroako konkistaren ondorioz, Gaztelako koroari helarazi zioten titulua, eta, egun, Leonor Borboikoarena da.

Gaztelako Erresumak Nafarroakoa konkistatu zuenean, 1512an, Viana ere horren menpe geratu zen. 11 urteren ostean, ordea, Karlos I.ak Nafarroako Erresuman sartu zuen berriz ere.

XVI., XVII. eta XVIII. mendeetan, hiriak loraldi bat izan zuen. "Nekazaritzaren gorakadaren eta batailen barealdiaren ondorioz, herritarrak hobeto bizitzen hasi ziren", azaldu du Etxeberriak. XIX. mendea, aldiz, ilunagoa izan zen, gatazkak piztu zirelako berriz: Karlistaldien testuinguruan, Vianak Lizarrako karlisten eta Logroñoko liberalen oldarraldiak jasan zituen.

XX. mende hasiera ere gogorra izan zen hiriarentzat, filoxera izurrite baten, 36ko Gerraren eta nekazarien exodoaren ondorioz. Hala ere, XX. mendearen erdialdetik aurrera, lehengoratuz joan zen. "Egun, hiria osasuntsu dago; berpizten ari da". Aurten, atzera begiratzeko eta gogoratzeko garaia dute vianarrek. "Herritarrak harro daude beren hiriaren ondareaz. Argi dute zaindu eta gogoratu behar dutela".

Ots 1, 20192019-01-31Albisteak, Iritzia, Nafarroa0

Iritzia: Zaplaztekoak

Lur Albizu Etxetxipia

Gu herri aberatsetatik etortzen gara, ez gatoz herri pobreetatik, zuek uste duzuen moduan. Gure lurraldeak ez dira pobreak inola ere. Jende gazte asko dago gure herrietan, baliabide natural asko ditugu. Mendebaldeko, Europako herrialdeetara gatoz gure baliabide horiek guztiak zuen herrialdeek ustiatzen dituztelako eta lapurtzen dizkigutelako. Eta zuen herrialdeetara etortzen gara, haurrak gureetan uzten ditugun bitartean, ekartzen uzten ez dizkiguzuelako, edo oso nekeza delako hori egin ahal izatea, zuen legeek ez digutelako bizirautea besterik eskaintzen. Eta behin hemen egonda, zuen gurasoak, zaharrak, umeak zaintzen ditugu, zuek etxetik kanpo lan egin dezazuen, zuek ez zaitezten hainbeste ardura. Eta merke lan egiten dugu, gainera, eta merke ordaintzen diguzue. Eta lanean jarraitzen duzue, urtean behin gure herrialdeetara oporretan joan ahal izateko".

Huerta de Peraltako langileen aldeko azken manifestazioan geunden, mobilizazioa amaitu eta ondorengo hitzartzeetan. Iruñea Harrera Hiria-ko kide bat mintzatu zen. Idatzi dudanaren antzeko zerbait esan zuen bere hitzartzean, beste gauza askoren artean (ez da inolaz ere zehatza izanen nik komatxo artean jarritakoa, ezta gutxiago ere). Zaplazteko txiki, kontraesankor horietakoa izan zen: irribarrea marrazten dizuna, ukitzen zaituena eta ziztada eragiten dizuna. Dena aldi berean.

Herrira itzuli ginen, eta eztabaidatzen aritu ginen: nor zen zuek? Guri ari zitzaigun hizketan? Agintariei, udalei, gobernuei, Europari, migrazio politikak agintzen dituztenei? Guri eta haiei? Denei?

Hor hasi ginen pilota alde batera eta bestera botatzen. Aurpegira ematen digutenean, baina, batzuetan komeni da kolpea jaso eta kolpeak berak egin duen soinua ere entzutea. Ez dut erantzunik nori ari zitzaion berriz aztertzeko, eta ez da nire asmoa. Gauza da pentsarazi zigula. Eta agian Europari zuzentzen ari zela, baina guk zalantza izan genuela. Interpelatuak sentitu ginela. Ukitu gintuela. Eta, akaso, beharbada gutaz ere ari zela pentsatu genuela. Guzti-guztiok "urtean behin gure herrialdeetara oporretan joan zaitezten" esaldi horretan guregan jarri genuela fokua, eta irribarre mikatz horietako bat atera zitzaigula. Eta gure artean begiradak gurutzatu genituela: elkarri irribarre (edo barre?) egin geniola, hari arrazoi osoa emanez.

Hor ez zegoen Merkelengan pentsatzerik. Kapitalismo basati honek, inperialismoak eragiten dituelako milaka hildako itsasoan; eragiten duelako errefuxiatuak berak egon behar izatea, eta goseteak, eta gerrak, eta… Eta horrek guztiak azalpen osoa duela. Eta erantzuleak dituela. Ardura politikoak.

Eta guk ere, zentzu batean, eta inolaz ere mailakatzeko asmorik gabe, badugula gure ardura. Edo beharbada hobeki esateko, gure betebeharra. Urrun ikus dezakegun (edo nitaz ari naiz) zerbait delako, baina hemendik kilometro eskasera dugu muga arrotz hori, eta kilometro eskas horietan daudelako bi mundu.

Eta guri ere badagokigulako.