“Zerga paradisuak betetzeko, gure lurrak husten dituzte”
Mai 20, 20162024-02-02Elkarrizketa, Elkarrizketak0

“Zerga paradisuak betetzeko, gure lurrak husten dituzte”

Edurne Elizondo

Bi tokitan, bi erakunderekin, baina antzeko lana egiten. Iruñera etorri dira Medea Fernandes (Gujarat, India, 1948) eta Hasina Syed (Anantapur, India, 1980), sorterrian garatu dituzten proiektuak azaltzera. Herri Senideak gobernuz kanpoko erakundeko kide da Fernandes, eta 25 urtez aritu da adivasi edo Indiako tribuetako emakumeekin kooperatibak sortzen. Nafarroan bizi da orain. Syed, berriz, Vicente Ferrer fundazioan aritzen da, ezintasunen bat duten emakumeentzat tailerrak antolatzen, lanpostua eta soldata lor ditzaten.

Zergatik ari zarete emakumeekin, batez ere?

MEDEA FERNANDES: Ni 25 urtez aritu naiz adivasi edo tribuetako emakumeekin. Haiekin bat egin, eta berehala sumatu nuen haien bizimoduaren eta haien errealitatetik kanpo garatzen zen merkatuaren arteko talka. Haiekin egon nintzen denbora horretan, haiekin egin nuen bidea, eta, aldi berean, ate bat zabaldu genuen elkarrekin. Mikrokredituen bidez hasi ginen kooperatibak sortzen, eta haien betiko ofizioei, nekazaritzari, basozaintzari, egiten zuten artisautzari bertze buelta bat eman genien, eta hasi ginen denda txikiak zabaltzen. Helburua zen haien beharrak betetzea. Izan ere, orduan jende gehiena ari zen kanpoko enpresentzat lanean, hirietan. Merke saldu behar zuten beren lana, eta duintasuna galtzen ari ziren. Kooperatiben bidez, bertze aukera bat lortu zuten. Orain, 80.000 emakumek osatzen dituzte kooperatiba horiek, eta federazioa osatu dute

HASINA SYED: Ni Vicente Ferrer fundazioko kidea naiz, eta, batez ere, lan egiten dut ezintasunen bat duten emakumeekin. Duela hamabost urte hasi nintzen. Indian, emakumea erabat baztertuta dago, are gehiago beheko kasta batekoa bada edo ezintasunen bat badu. Familiak ere baztertzen ditu. Are gehiago duela hamabost urte. Haurrentzat eskolak egin ditugu, eta tailerrak emakumeentzat, egiten dituzten eskulanak saltzeko. Soldata bat jasotzen dute lan horren truke.

Zuen esperientziatik, zer ematen du bidezko merkataritzak?

M.F.: Bidezko merkataritza da denei ematea berdin, eta bazter uztea herrien artean dagoen aldea. Ez da hainbertze alderdi ekonomikoa, baizik eta pertsonari ematen dion duintasuna. Hori da gakoa. Emakumea, batez ere, sistemari edo merkatuari eusteko erabiltzen den tresna bilakatu da. Erabili egiten dute. Bidezko merkataritzak, berriz, berdintasuna eta justizia ematen dizkio.

H.S.: Bidezko merkataritza, batez ere, aukera bat da. Gure produktuak erosten dituenak badaki zerbait erosi baino gehiago egin duela; badaki erosketa horrek ezintasun bat duen emakume bat laguntzen duela. Emakumeok duindu egiten dira lanarekin, eta horrek balio erantsia ematen dio prozesuari.

Emakumeak erabiltzen dituztela diozue; emakumeak dira egungo merkataritza sistemaren ondoriorik txarrenak pairatzen dituztenak?

M.F.: Hala da. Gogoratu zer gertatu zen Bangladeshen. Europan, adibidez, ezberdintasuna bada gizonen eta emakumeen artean, baina Indian are agerikoagoa da, eta are sakonagoa. Emakumea gizonaren jabego bat da, eta egoera horrek ekartzen ditu emakumeek pairatzen dituzten gainerako bazterketak. Sistema osoan agerikoa da ezberdintasun hori.

H.S.: Ezberdintasunak, oraindik ere, nabarmenak dira, baina ari gara hori aldatzeko lanean. Gizonekin ere bai. Oraindik lan anitz dago egiteko, hala ere.

Zuen lanaren bidez emakumeak ahalduntzen saiatzen zarete. Zer ondorio du horrek egunerokoan?

M.F.: Gizonek mehatxu baten gisa hartzen dute hori, neurri handi batean. Batez ere, emakumeek soldata bat lortzea. Eta horrek ekarri du emakumeen kontrako indarkeriak gora egitea. Hori ezin dugu ukatu. Horregatik uste dut heziketa landu beharreko gai funtsezko bat dela, hain sakon errotuta dagoen matxismo horri aurre egin ahal izateko.

H.S.: Argi dago Indian hemen baino atzerago gaudela emakumeen aldeko borrokaren esparruan. Baina ari gara urratsak egiten, poliki-poliki. Ahalduntzea da kontua, eta lanaren bidez lortzen dute. Helburua da emakumeek merezi duten errespetua lortzea etxean, bai eta gizartean ere.

Mendebaldeko herriek ere badute ardura egoera horretan, ezta?

M.F.: Nik lan egin dudan esparruan, jendeak komunitate bat osatzen du. Gaur egungo krisi ekologikoak gogor eragin die. Lurrak kendu dizkiete. Haien basoak suntsitu dituzte. Haiekin egindako lanik garrantzitsuena izan da konturatzea egoera hori guztia zerk eragiten duen. Multinazionalak daude haien lurren galeraren atzean. Aldaketa gertatu dela uste dut, eta gaur egungo merkatuaren erantzukizuna argi ikusten dute hango tribuek. Borroka egiten hasi dira, eta lortu dituzte garaipenak ere. Zerga paradisuak betetzeko, gure lurrak husten dituzte. Egin ditugu urratsak, eta uste dut etorkizunera begira ere jende horrek duela giltza. Badakitelako zer den sufritzea. Badakitelako zer den dutena galtzea. Haien indarra da komunitatea. Eta ezin dugu ahaztu Indian 1.000 milioi garela!

Populazioaren %1en esku dago munduko aberastasunaren erdia. Nola aldatu hori?

M.F.: Aldaketa gertatu behar da han eta hemen. Mendebaldeko herriek argi izan behar dute beren aberastasunaren oinarria dela bertze batzuen pobrezia. Ondorioz, bi aldeetan aldatu behar dira gauzak.

H.S.: Bidezko merkataritzak ere balio du zubiak eraikitzeko. Sortzen dira harremanak hemengoen eta hangoen artean. Hemen bidezko merkataritzako produktuak erosteak ekartzen du han lana ematea lan horren beharra dutenei, eta tresnak ematea pertsona horiei aurrera egiteko, haien egunerokoa hobetzeko. Hemengo erosleek ere argi izan behar dute hori, eta bidezko merkataritzaren alde egin.

Zer pentsatzen duzue Iruñearen gisako hiri bateko arropa denda handien aurretik pasatzen zaretenean?

M.F.: Eskulan merkea dago halako denden atzean. Erosten duenak argi izan behar du. Multinazionalak dira munduko bekaturik handiena, ez dituztelako beharrak betetzen. Haien atzean jendearen izerdia dago, bai eta anitzen bizitza ere. Langileak esklabo dira.

H.S.: Jendeak jakin behar du bere diruarekin lor dezakeela anitz. Erosten duenaren arabera, noski. Bidezko merkataritzaren atzean dagoen jendea izan behar du erosleak buruan. Kontsumitzaileak indar handia du, ezin dugu hori ahaztu.

LGTBfobiaren aurka bat egin dute elkarteek eta parlamentuak
Mai 20, 20162016-05-19Albisteak, Gizartea, Nafarroa0

LGTBfobiaren aurka bat egin dute elkarteek eta parlamentuak

E. Elizondo

Konpromisoa. Horixe eskatu diote Nafarroako LGTB kolektiboko elkarteek Nafarroako Parlamentuari; genero identitateak edo sexu orientazioak eragindako bazterketaren aurka lan egiteko konpromisoa, hain zuzen ere. Asteartean, LGTBfobiaren aurkako eguna egin zuten mundu osoan, eta, Iruñean, elkarteek eta parlamentariek legebiltzarraren aurrean egindako elkarretaratzean egin zuten bat.

Nafarroako Parlamentuak bere egin ditu LGTBfobiaren aurkako egunaren oinarriak. Alde horretatik, adierazpena onartu zuen astelehenean. Haren bidez, parlamentuak konpromisoa hartu du berdintasunaren alde lan egiteko, eta bazterketaren aurkako neurriak martxan jartzeko. Adierazpena UPNk, Geroa Baik, EH Bilduk, Ahal Dugu-k, PSNk eta Ezkerrak aurkeztu zuten, eta talde guztien aldeko botoarekin onartu zuten, aho batez.

Maiatzaren 17ko LGTBfobiaren aurkako egunak duela 26 urte hartutako erabaki bat ospatzen du: Osasunaren Mundu Erakundeak buruko gaitzen zerrendatik at utzi zuela, azkenean, homosexualitatea. "Data historiko bat da duintasunaren eta giza eskubideen aldeko borrokan", nabarmendu du parlamentuak, onartutako testuaren bidez. Urratsak egiten jarraitzeko beharra badela gaineratu du erakunde horrek, eta argi utzi du parlamentuak lan horretan protagonista izan behar duela.

LGTB zentroa, irailerako

Nafarroako Parlamentua ez da LGTB kolektiboaren eskubideen alde urratsak egin dituen bakarra, azken asteotan. Iruñeko Udalak ere bere egin ditu kolektiboko elkarteek mahai gainean jarri dituzten proposamenak, eta irailerako LGTB zentroa prest izanen duela iragarri du. San Gregorio karrikako 28. zenbakian zabalduko du, egungo elkarteen egoitzan.

"Iruñea hiri askotarikoa eta plurala da, eta ezinbertzekoa da hemen bizi diren guztiek izatea aukera beren bizi proiektuak garatzeko, normaltasunez eta erabateko askatasunez", erran zuen Berdintasun eta LGTB zinegotzi Laura Berrok, proiektuaren aurkezpenean. Uztailean hasiko da udala espazioa moldatzen, irailean parte hartzea eta ahalduntzea bultzatzeko bulegoa zabaltzeko.

Baimenarekin, edo gabe; hor dago koska
Mai 20, 20162016-05-19Albisteak, Gizartea, Ingurunea, Nafarroa0

Baimenarekin, edo gabe; hor dago koska

Edurne Elizondo

Gezurretan ari dira". Horixe nabarmendu du Gurelur talde ekologistako Toño Munillak, Nafarroako Gobernuak Urbasa-Andia natur parkeko harrobiari buruz emandako azalpenak entzun eta gero. Gurelurrek Landa Garapen, Toki Administrazio eta Ingurumen Departamentuan salatu du, berriki, Lizarragako tunelaren ondoan dagoen harrobian 1997tik ari direla baimenik gabe lanean. Salaketa horri txosten batekin erantzun dio departamentuak, eta erran du behar dituen lizentzien jabe dela harrobia, eta 2023ko abenduaren 28ra arte indarrean dagoen baimena baduela.

"Gezurra da harrobiak baimena duela", berretsi du Munillak. 1994. urtean salatu zuen Gurelurrek harrobiaren jarduera, lehendabizikoz, "ingurumenari eragiten dion kalteagatik". "Gobernua ere bada egoera horren jabe", erantsi du Munillak. Izan ere, 1991. urteko eta Ingurumen Zerbitzuko zuzendariak sinatutako agiri batean, gobernuak onartu zuen 1997an amaitzen zela harrobiaren baimena, eta jaso zuen, gainera, urte horretatik aurrera ezin izanen zela berritu, harrobiaren jarduerak "ezin konponduzko kaltea eginen liekeelako babestu beharreko balio naturalei".

1999. urteko bertze agiri batean, Ingurumen Departamentuak onartu zuen harrobia zabaltzeko baimenik gabe ari zela, eta nabarmendu zuen, halaber, Gurelurrek erran bezala, harrobia ustiatzeko kontzesio administratiboaren iraungitze data 1997ko abenduaren 31 zela.

Urbasa-Andia natur parkea erabiltzeko eta kudeatzeko plan gidariak ere jasotzen du harrobiaren berri. Zehazki, plan horrek harrobia ixteko epea zehaztu zuen, eta jaso zuen epe horrek ezin izanen zuela inolaz ere gainditu kontzesio administratiboaren data; hau da, 1997ko abenduaren 31.

"Legezkoa da"

Harrobiaren egoerari buruzkoak bertze modu batera azaldu ditu Nafarroako Gobernuak. "Legezkoa da, erabat", erran du Ingurumen Departamentuak. Lizarragako tuneleko harrobia ustiatzeko baimena 1946. urtean eman zuten, lehen aldiz, eta 1983an berritu egin zuten. Gero, 1990ean, Manufacturas de Productos Minerales SL izeneko etxeak eskatu zuen ustiatzen jarraitzeko baimena.

Auzi horri buruzko txostena Deierriko Udaletxean zabaldu zuten, baina Nafarroako Gobernuak onartu du erakunde horrek ez ziola enpresari bere jarduerarako baimenik eman. "Administrazioaren isiltasunak ekartzen du, halere, baimen hori jasotzat hartzea", azaldu du Ingurumen Departamentuak. Erantsi du 1993. urteko ebazpen baten bidez erabaki zutela harrobia ustiatzeko baimena 30 urtez luzatzea; gainera, badago aukera baimen hori gehienez ere 90 urtez luzatzeko.

Egindako salaketari eutsi dio Gurelur talde ekologistak, eta natur parke batean Lizarragan dagoenaren gisako harrobia egotea "onartezintzat" jo du Toño Munilla kideak. "Kaltea sekulakoa da". "Hagitz larria da gertatzen ari dena", erantsi du. Munillaren ustez, Nafarroako Gobernuak azaldu beharko lituzke harrobiaren baimena luzatzeko egindakoak: "Nola da posible baimena luzatu izana, kontuan hartuta hamaika agiritan jasotzen dela 1997. urteko abenduaren 31 ezin gainditu daitekeen data badela?", galdetu du Antonio Munillak.

Parkea erabiltzeko eta kudeatzeko plan gidariak berak jasotzen duena jarri du Munillak mahai gainean: "Argi eta garbi erraten du baimena iraungita ezin izanen dela berritu, eta eremua lehengoratzeko lanak baino ezin izanen direla egin", erran du Gurelurreko arduradunak.

Munillak Departamentuko kontseilari Isabel Elizalderen jarrera ere gogor kritikatu du. "Karguak Urbasa-Andia natur parkeko patronatuko buru bilakatu du; bitan egin du patronatu horrek bilera, eta bietan saihestu du Elizaldek harrobiaren auziari buruz hitz egitea. Duela bi aste egindakoan zuzenean galdetu nion nik gaiari buruz, eta isildu egin zen. Idatziz erantzunen duela erran zuen", salatu du Munillak.

Departamentua ez dela gardentasunez ari uste du Gurelurreko kideak, eta benetako parte hartzea ere ez dela ahalbidetzen nabarmendu du. Departamentuaren arazo nagusitzat jo du, halere, aurreko gobernuko organigramari eutsi izana. "Ez da aldaketarik gertatu".

Urbasa-Andia natur parkeko harrobiaren auzian aldaketa nahi du Gurelur talde ekologistak, hain zuzen, eta, ondorioz, ez du epaitegietara jotzeko aukera baztertu. Natur parkean jarduera horri eustea "hagitz larria" dela berretsi du Toño Munillak, eta "hagitz larritzat" jo du, halaber, Nafarroako Gobernuko Ingurumen Departamentua erakusten ari den jarrera.

Mai 20, 20162016-05-19Albisteak, Iritzia, Nafarroa0

Iritzia: Txuria, gorria eta berdea

Izaskun Etxeberria Zufiaurre

Nekez uzten baitu elurrak zuritasuna", kantatzen zuen Mikel Laboak. Kolore zuriaren erabilerak euskal usadioan, alde batetik, gauzen benetako muina estaltzea esan nahi badu ere, alegia, zurikerietan, faltsukerietan ibiltzea: gezurra zuri baita Euskal Herrian esana idatzi zuen Orixek edota izerdi eta edari zuriarena, hau da, alferkeria eta patarrarena. Beste alde batetik, gauzen azaleko estalkia kendu eta barruko benetako mamia azaltzea ere esan nahi du. Horrela, edozein fruta klase zuritu egiten da, eta haserre aldiaren ondoren ere kontuak zuritu egiten dira. Zuritasunari lilura, dohain, magikotasuna dario, eta zoriontasunaren seinalea ere bazen, jainkotasunaren eta alaitasunaren adierazlea zen bezala. Zozo zuriak zorionaren arrautza bana eman zien J. M. Satrustegik bildu zuen ipuin bateko bi mutikoei, adibidez. Maitasun lilura kolore zuriaz janzten zen, eta ongietorria ematen zitzaion eguzkiari ere xuria zen. Edozein herritan bezala, gurean ere, garbitasunaren seinalea da.

"Gorria aurrez aurre begiratzen duen kolorea da, eta gorritu eginen da aurpegi zurbila lotsatzean", idatzi zuen J. Sarrionandiak. Kolore gorria kolore erabakigarria da, eta sinbolismorik ugariena duen kolorea euskaldunentzat. Neke, ezin, gatazka, amorrazio eta soiltasunarena: premia gorria, gorriak ikusi, gorroto gorria, larru gorritan, lur gorria; gaiztakeria eta bihurrikeriarena: sugegorria, Galtzagorriak; suarena: labe gorria, gori-gori; lehorteak bazterrak gorritzen ditu, eta landareetan mingorria edo herdoila sortzen da; Europako kultura guztietan kristau fedetik urrundu den guztia gorria izan da: ateoak, heterodoxoak, komunistak; sexua gorria da, baita erotismoa ere: gona gorria emakumeentzat, gerriko gorria gizonezkoentzat; bizitasuna, indarra eta osasuna ere gorriak dira. Festa giroan gorri, "xuri, ubel, musker, urdin, bainan guziz gorri", idatzi zuen J. Etxeparek.

Badira "xuri, beltz, gorri, urdin, hori, nabar, ubela, bainan zoin hitzek erran dezakegu belarraren itxura?", jarraitu zuen J. Etxeparek: muskerra, perde frantsesari kendua zelako. Manezaundik deskribatu bezala: "Iruñerat urbiltzean harriturik zeuden eremu agortu eta idor horiek ikustean. Gaizoek uste zuten mundu guzian bazirela Garazi aldeko larre pherde muskerrak. Muskerra". Berdea kolore arrotza eta berantiarra izan da euskal kulturan, lur emankorrena, eguraldi bustiarena, sexuaren inguruko gordinkeriena, gaitzak jotakoarena. Usadio zaharrean, beltzak bereganatzen zuen berdearen gerozko ñabardura.

Euskal usadio zaharrean zuria, gorria eta beltza baitziren hiru kolore nagusiak, abereak, haizea, lurra, ura, harria, mendia… banatzeko balio zutenak, ederki asko esplikaturik eta literatura aipuek zein ahozko testigantzek lagundurik agertzen direnak Patziku Perurenaren Koloreak euskal usarioan 1992ko saiakera aberatsean.

Sabino Aranak, ordea, orlegia asmatu zuen berdea izendatzeko, beltzarena behar zuena deskribatzeko eta zuria, gorria eta orlegiarekin ikurrina sortu zuen Luis anaiarekin batera, 1894an. Zuriak Jainkoa, gorriak Bizkaia eta berdeak independentzia eta askatasuna irudikatzen zuten. Euskal Herriko ikur bilakatu zen, zigortua izan zena 1979 arte, EAEko bandera ofizialtzat legeztatu arte. Nafarroan eta Iparraldean ez da oraindik ofiziala, baina beste aldean ez dago bere erabilera arautzeko legerik. Sakanan, adibidez, kale gorrira baztertu behar izan da. Altsasun, aldiz, ezta kale gorrian ere!

“Ospitaleen antza dute hemen zaharrentzako egoitzek”
Mai 13, 20162024-02-02Elkarrizketa, Elkarrizketak0

“Ospitaleen antza dute hemen zaharrentzako egoitzek”

Edurne Elizondo

Zaharrentzako egoitzen inguruko mahai ingurua egin zuen Krisiaren Aurkako Zaharren Koordinakundeak joan den astean. Hizlari aritu zen Pertsonen Autonomia eta Garapenerako Nafarroako Agentziako kide Carmen Maeztu (Valtierra, 1962). Zuzenean entzun zituen zahar anitzen kexak. Haserrea erakutsi zioten hainbatek. Gobernuarentzat lehentasun izan nahi dutela esan zuten denek.

Zer moduzkoa izan da halako foro batean parte hartzea?

Hagitz interesgarria iruditu zait. Argi dut zaharren ahotik entzun behar dugula zer pentsatzen duten. Harritu nau parte hartzeak. Jende askok hartu du hitza, eta hitz egin dutenek agerian utzi dute benetako kezka dutela zaharrentzako egoitzen inguruko gaiekin.

Anitzek aipatu dute dirua. Ez dute uste arazoa hori denik, dirua gastatzeko lehentasunak zehaztea baizik. Zer deritzozu?

Egia da, oraindik ere, behar anitz daudela bete gabe. Lau urterako plangintza egin dugu guk, eta argi dago martxan jarri nahi ditugun neurriek dirua behar dutela. Egia da, halaber, politikarien lana dela dagoen dirua erabiltzeko lehentasunak zehaztea, eta azken urteotan gauzak ez dira ongi egin. Gobernuak behar baino toki gutxiago eskaini ditu zaharrentzako egoitzetan, adibidez.

Senarra zaharrentzako egoitza batean duen emakume baten gutuna irakurri dute antolatzaileek. Bien pentsioarekin 1.700 euroko sarrera dute; egoitzak, berriz, 2.200 euro balio du.

Nafarroako Gobernuak bermatu behar du mendekotasun handia eta larria dutenentzako tokia. Horiek ere ordaindu behar dute, hala ere. Mendekotasun handia dutenek, 1.529 euro, eta larriek, 1.460. Familiaren babesa ez dutenei eta baliabide ekonomikorik ez dutenei ere bermatzen diegu tokia. Horiek 850 eta 1.300 bitartean ordaintzen dute. Gaur egun, 1.900 pertsona daude egoitza publikoetan, eta bertze 850 inguru, berriz, pribatuetan dira, plaza publiko bat jasotzeko zain. Horiei ere ematen diegu laguntza.

Baina laguntzak ez du denen arazoa konpontzen, ezta? Iruñerrian 850 pertsona daude egoitza pribatutik publikora joateko zain, adibidez.

Hala da. Arazo bat dago hor. Iruñerrian egoitza pribatuekin 2.100 euroko ituna du gobernuak sinatua; gobernuak, ondorioz, gehienez ere diru hori ematen du laguntza gisa, baina egoitzak gehiago kobratzen die erabiltzaileei: 2.800 euro, hain zuzen. Aldea, noski, erabiltzaileek ordaintzen dute. Iruñerrian dago beharra, batez ere, eta toki publiko gutxien hor daude.

Zuk ere onartu duzu egoitza publikoetan direnen erdiek ezin dutela behar dutena ordaindu.

Hala da. Guk finkatzen dugun kopurua, 1.500 eurokoa, adibidez, finkatzen da errentarekin eta ondarearekin. Errenta nahikoa ez dutenek ondarearekin kitatzen dute zorra, hil eta gero.

Ordaindu beharrekoa mendekotasun mailaren arabera zehazten da, ez errentaren arabera. Bidezkoa da hori?

Ez dugu uste, eta horregatik ari gara sistema hori aldatzeko lanean. Gure asmoa da ordaindu beharrekoa errentaren arabera zehaztea. Guretzat hori lehentasun bat da, eta ari gara lanean jada.

Nafarroan zaharrentzako 72 egoitza daude; gehienen jabegoa da publikoa, baina gobernuarenak bi baino ez dira.

Bai. Urteotan ez da urratsik egin egoitza berririk eraikitzeko. Kontuan izan behar dugu, halaber, historian zaharrentzako egoitzek egin duten bidea. Anitzek izan dute lotura irabazi asmorik gabeko erlijio ordenekin eta fundazioekin.

Mahai inguruan anitzek eskatu diote gobernuari egoitza publiko gehiago eraikitzeko.

Ez dugu aukera hori aztertu ere egin. 5.400 toki badira Nafarroan, eta 3.000 ari gara erabiltzen. Oraingoz, ez dago agendan egoitzarik eraikitzea.

Asmoa agertu duzu, ordea, zaharrak haien etxean artatzeko sistema indartzeko.

Bai, hori da gure erronketako bat. Etxean laguntza jasotzeko programak eta sistemak bultzatu behar ditugula uste dut, eta zerbitzu horiek hartzeko bideak erraztu, bertzeak bertze, malgutasunez jokatuz ordutegiekin, eta abar. Zaharrek etxean bizi nahi izaten dute.

Zaharrentzako egoitzetan eskaintzen duten arreta ona dela erran duzu; baina jendeak ez du joan nahi. Zergatik?

Uste dut eredua dela jendea beldurtzen duena. Finean, egungo egoitzek neurri batean bakartu egiten dute pertsona. Europako ereduek, gaur egun, gehiago bultzatzen dituzte elkarrekin bizitzeko unitateak. Egoitza txikiak izaten dira. Hemen, berriz, egoitzek ospitaleen antza dute.

Zer alda daiteke?

Ordutegiak, bertzeak bertze. Ez dira batere malguak. Bertzalde, pertsonek anitzez ere rol aktiboagoa bete beharko lukete egoitzaren egunerokoan.

Egoitza batean dagoen 86 urteko gizon batek salatu du zuzendariak ez ziela talde bat osatzen utzi.

Zahar izateak ez du erran nahi autonomo ez izatea. Egoitzetan bizi diren pertsonek badute eskubidea beren iritzia agertzeko, entzunarazteko. Hori bultzatuko duen eredua behar dugu. Bada zer hobetu.

Langileen baldintzei buruz ere bai?

Zalantzarik gabe. Ez dago Nafarroan lan hitzarmenik, eta estatukoak soldata txikiak ezartzen ditu. Ratioak ere aztertu behar dira; baldintzak hobetu.

“Nahi eta ezin”
Mai 13, 20162016-05-12Albisteak, Gizartea, Nafarroa0

“Nahi eta ezin”

Edurne Elizondo

A gerikoak dira, oraindik ere, azken istripuaren arrastoak N-121-A errepidean. 47 urteko Zaragozako (Aragoi, Espainia) kamioi gidari bat hil zen haren ondorioz, apirilaren 29an, Lantz ondoan. Joan den astean, karrikara atera ziren CGT, ESK, ELA, LAB, Steilas, EHNE eta Hiru sindikatuak, azken istripu hori salatzera. "Errepidea oso gaizki dago; ez da inbertsiorik egin, eta egoera kaskarra da", nabarmendu du Hiru Garraiolarien Euskal Herriko Sindikatuko komunikazio arduradun Jaione Ugaldek.

Iruñea eta Behobia lotzen ditu N-121-A errepideak. Batez beste 12.000 ibilgailu inguru pasatzen dira egunean bide tarte horretatik. Haietako 2.700 dira astunak. Datu horiek islatzen duten egoera onartu du Nafarroako Gobernuko presidenteorde eta Garapen Ekonomikorako Departamentuko kontseilari Manu Aierdik: "Trafiko oso handia dago. Azken urteotan, gainera, ez da gutxieneko inbertsiorik egin errepidea mantentzeko lanetarako; ondorioz, Nafarroako errepide sare osoaren kalitateak egin du behera". Hainbat irizpideren araberako zerrendetan Nafarroa "azken postuetan" dela zehaztu du Aierdik, hain zuzen: asfaltoaren eta seinaleen egoerari dagokionez, adibidez. "Egoerak konponbide orokor bat behar du, baina ez dago dirurik. Hori da kontua. Nahi eta ezin", laburbildu du presidenteordeak.

N-121-A errepidean dauden arazoak ez dira oraingoak; aspaldikoa da bide hori hobetzeko aldarria. Azken hamarkadetan egin dituzte lanak, eta horien ondorio dira, adibidez, Belateko eta Almandozko tunelak. 1993. urtean hasi zituzten obrak, eta 1997an inauguratu zituzten. Bera eta Behobia artekoa izan da moldatu duten azken zatia; 2009. urtetik dago zabalik egungo bidea. Obra horien ondorioz, hain zuzen, gora egin du errepide horretako trafikoak, batez ere ibilgailu astunenak. Ugaldek onartu du: "Errepidearen egoera kaskarra izan arren, motzagoa da, eta merkeagoa". Bi faktore horiei hirugarrena erantsi die Hiruko kideak: kamioilariek Leitzarango autobian dauden aldapak baino nahiago dutela N-121-A errepidea. "Leitzarango bidea gogorra da".

"Errepide berria egin zutenean uste genuen seguruagoa izanen zela, baina ez da hala izan. Jendea ere azkar ibiltzen da autoarekin. Beratik Behobiarakoa zazpi minutuko bidaia da; zenbatean egin nahi dute?", galdetu du Berako alkate Josu Iratzokik. Bortzirietako, Baztango, Malerrekako eta Bertizaranako alkateentzat, hain zuzen ere, betiko kezka izan da N-121-A errepidea. Hamaika aldiz egin dituzte bilerak gobernuko garaian garaiko arduradunekin, konponbideen bila. Argi dutelako abiadura ez dela arazo bakarra, eta errepidea moldatzeko egin dituzten urratsak ez direlako nahikoak izan, haien ustez. 2013an, adibidez, errepidean izandako luiziek eragindako egoerak ekarri zuen alkateek bat egitea neurriak eskatzeko. Tunelak itxi, eta errepide zaharretik joan behar izan zuten ibilgailuek hainbat egunez; Belateko mendatetik, alegia.

"Oraingo agintariekin ere egon gara, eta dirurik ez dagoela erran digute", azaldu du Iratzokik. Beran hainbat puntu beltz ditu N-121-A errepideak. Zalain auzo inguruan dago horietako bat. 2014. urtean hainbat istripu izan ziren toki berean. Asfaltoa moldatzeko lanak egin zituen orduan gobernuak. "Egoerak hobera egin zuen, baina gertatzen dira istripuak, oraindik ere".

Lan osasunaren egunaren harira, hain zuzen, Zalaingo toki arriskutsu horretan protesta egin zuen Bortzirietako Sortuk, apirilaren 28an. Elkarretaratzearekin bat egin zuen LAB sindikatuak ere. "Argi dago arazo bat dagoela: errepide nagusi bat dugu hemen, baina ez dago prest jasan behar duen trafikoari eusteko", nabarmendu du Koldo Saenzek, Baztan Bidasoko LABeko kideak.

Hori dela eta, egoera horren inguruan eztabaida pizteko beharra badela erantsi du Saenzek. "Eztabaida sozial sakona eta benetakoa egin behar da egun dagoen arazoari konponbidea emateko".

Hainbat kontu daude mahai gainean. Abiadurarena da bat. Autoena aipatu du Iratzokik, baina kamioiei buruz ere bada zer erran. 2011. urtean, N-121-A errepidean gertatutako hainbat istripuren ondorioz, ibilgailu astunen abiadura kontrolatzeko operazioa egin zuen Guardia Zibilak, istripu horietako gehienetan halakoak zeudelako tartean. 154 kamioi gidariri jarri zieten isuna, abiadura mugak ez errespetatzeagatik.

Sei errepide nagusi

Abiadura, kamioien kopurua, toki arriskutsuak... arazo horiek hor daudela baina ikuspuntu zabalagoa behar dela nabarmendu du Manu Aierdi presidenteordeak. N-121-A errepidearen auzia, ondorioz, herrialdeko errepide sarearen egoerari buruzko hausnarketaren barruan jorratu behar dela erran du. Nafarroan sei errepide nagusi zehaztu ditu Aierdik: Pirinioetako eta Bideko autobiak, Tuterako autobidea, Leitzarango eta Gasteizerako autobiak eta N-121-A bera. "Tuterakoa eta N-121-A errepidea daude egoera kaskarrenean", onartu du Nafarroako Gobernuko lehendakariordeak.

Ikuspuntu zabala eskatu du Aierdik N-121-A errepidearen auziari buruz. Bat egin du konponbidea bilatzeko beharrarekin, bai eta gaiari buruz eztabaida egitekoarekin ere. Argi eta garbi erran du, hala ere, bere departamentuaren egungo aurrekontuak gauza handirik egiteko tarterik ez duela uzten. "180 milioi euro ditugu, eta 60 Bideko eta Pirinioetako autobien itzalpeko sariek eramaten dituzte", azaldu du.

Hori dela eta, Europak zehaztutako zuzentarauen harira, errepideen erabiltzaileek ordaintzeko aukera aipatu du Aierdik. "Europak dio etorkizunean moduak bilatu beharko ditugula gutxienez errepideak mantentzeko lanetarako diru sarrerak lortzeko". N-121-A errepidean ere nolabaiteko saria ordaintzeko aukera, beraz, mahai gainean jarri du. "Ez da nire asmoa legealdi osoa ematea dirurik ez dugula esaten; erronka handia da errepideena, eta eutsi beharko diogu. Gizarteak, hala ere, argi izan behar du egoera zein den. Onartu behar du egun baliabideak urriak direla", azaldu du.

Berako alkate Josu Iratzokik uste du kamioien kopurua mugatu beharko litzatekeela. LABeko Koldo Saenzek ere argi du egunean ia 3.000 pasatzea "gehiegizko zama" dela errepidearentzat. Hala ere, ez da agertu ibilgailu astunei saria ordainaraztearen alde. Hiruko Jaione Ugaldek ere argi du konponbidea ez dela hori. "Finean, gu lanean ari gara, eta ez da bidezkoa guk ordaindu behar izatea. Gipuzkoan ari dira Etzegaraten saria ordainarazteko aukera aztertzen; Nafarroak esan du koordinazioa bilatuko duela haiekin. Horrek esan nahi du Nafarroan ere ordaindu beharko dugula?", galdetu du. Zergen bidezko ordainketaren alde egin du Ugaldek.

Saenzek argi du garraiolariek ere zer erran badutela N-121-A errepideari buruz proposatu duen eztabaida horretan. Eragile guztiek parte hartu beharko luketela uste du. Errepide mota izanen da eztabaidagaietako bat, ziurrenik, auzi horri buruz iritzi ezberdinak baitaude jada. "Herritar batzuek autobia eskatzen dute; nik ez dut uste hori behar denik", erran du Berako alkate Josu Iratzokik. Eztabaidarako prest da LABeko Koldo Saenz, baina zehaztu ditu marra gorriak: "Proiektu txikitzailerik ez dugu nahi, noski".

Egungo egoerak markatzen duen abiapuntutik mintzatu da Aierdi, bertzalde: "Noski, sekulakoa izanen litzateke autobia izatea, baina ez dugu aztertu ere egin zer-nolako aurrekontua izanen lukeen gisa horretako proiektu batek".

30 milioi euro

Errepideari buruzko azterketa egin du, hala ere, Nafarroako Gobernuak. Azterketa hori oinarri hartuta bide horren egoera hobetzeko hamaika neurri zehazten dituen aurreproiektua ere bai. Baina Garapen Ekonomikorako Departamentuko tiradera batean dago, gaur egun. "30 milioi euro inguruko proiektu bat da. Ez dugu gauzatzeko aukerarik, ordea". Bertzeak bertze, Berako toki arriskutsuetako bat konpontzeko neurriak jasotzen ditu proiektu horrek; zehazki, Alkaiagako tunelaren ondoko sarbidetik Iruñerako bidea hartzeko bidegurutzea moldatzeko neurriak jasotzen ditu. "Proiektua hor dago, baina geldirik", erran du, etsita, Iratzokik.

Errepideen auziari "modu oso batean" aurre egiteko beharra berretsi du Aierdik. "Ez dugu ahaztu behar errepideek ere lurraldea egituratzen dutela, eta, ondorioz, eskualde batzuen eta besteen arteko oreka bilatu behar dugula konponbideak zehazterakoan", erran du gobernuko kideak. Badu lana Aierdiren departamentuak. Konponbidea eskatzen jarraituko dute garraiolariek eta tokian tokiko agintariek; eta jarraituko dute ibilgailuek N-121-A errepidetik pasatzen. Egunean 12.000.

Berriz ere gerta ez dadin
Mai 13, 20162016-05-12Albisteak, Gizartea, Nafarroa0

Berriz ere gerta ez dadin

Asier Garcia Uribarri

Hiesak jota eta inolako arreta medikorik gabe. Horrela hil zen 1993ko maiatzaren 15ean Pello Mariñelarena euskal presoa, Parisko Antoine Beclere ospitalean. Igandean, heriotzaren urtemugarekin, Mariñelarenaren margo eta olerkien erakusketa aurkeztuko du Sarek Etxarri Aranatzen. "Pello [Mariñelarena] gogoratzeko eta haren lana aitortzeko egin dugu erakusketa. Baina baita gaixorik dauden presoen eskubideak aldarrikatzeko ere. Hark pairatu zuena inork berriz paira ez dezan", azaldu du Mikel Mundiñano Sareko kideak.

Mariñelarena Etxarri Aranatzen jaio zen, 1963. urtean. Nerabea zenetik lan egin behar izan zuen etxeko ekonomian laguntzeko. Horrez gain, goiz piztu zitzaion inguruan zuen munduarekiko ezinegona. Era berean, beste hainbat garaikideri gertatu bezala, droga mendekotasunak harrapatu zuen Mariñelarena. Zuen arazoaz jakitun, Mondoñedoko desintoxikazio zentrora jo zuen, Galiziara. Han lortu zuen drogaren atzaparretatik ihes egitea. Baina, handik gutxira, militantzia politikoaren ondorioz erbestera jo behar izan zuen. "1987. urtea berezia izan zen Pellorentzat [Mariñelarena]. Lagun eta militantziako kide bat hil zitzaion, istripuz. Garai hartan, ihes egin behar izan zuen".

Erbestean hasi zen margotzen eta olerkiak idazten. "Haren ibilbide osoa ikus daiteke haren margoetan: droga mendekotasuna, sendatzea, konpromiso politikoa eta ihesa". 1990. urtean atxilotu zuten, Bretainian. Zailtasunak zailtasun, La Santeko espetxean (Frantzia) margotzen jarraitu zuen. Espetxean bi urte eta erdi zeramatzala hiesa diagnostikatu zioten, eta hilabete baten buruan hil zen.

Gaixo dauden presoen askatasuna da Sareren aldarrikapen nagusietako bat. Mariñelarenaren lana baliatu nahi dute aldarrikapen horretan sakontzeko. Presoen eskubideen alde, Eskubideen trena egitasmoa garatzen ari da Sare. Alor ezberdinetan lan egiten duten pertsonen ekarpenak jasotzeko. Kanpaina horretan kokatu ditu Mundiñanok erakusketa eta igandeko aurkezpena. "Erakusketa aurkezteaz gain, Sakanako sortzaileen ekarpena garrantzitsua izango da". Aurretik, antzeko ekinbide parte hartzaileak egin dituzte eskualdeko kirolari eta musikariekin.

Erakusketa igandean Etxarri Aranatzen aurkeztuko badute ere, datozen asteetan Sakanako hainbat herritan egongo da ikusgai. Ekainaren 6tik 17ra, berriz, Iruñeko Katakraken izango da.

Egitarau zabala

Egun handia igandea izango bada ere, gaur egingo dute lehen ekitaldia. Etxarri Aranazko Leku Ona tabernan Burdin hariak eta plastikozko koilareak ikuskizuna taularatuko dute. "Markel Ormazabal eta Oier Gonzalez preso ohiek landutako solasaldia da, espetxearen ingurukoa, bideo eta musikarekin lagunduta. Galdera bati erantzutean otu zitzaien ideia: berdin pisatzen du koilara batek espetxearen bi aldeetan?", azaldu du Mundiñanok.

Igandean, 11:00etan aurkeztuko dute erakusketa Etxarri Aranazko plazan. "Badakigu ez dela egokiena erakusketa bat kalean jartzea. Baina herriak ikustea nahi dugu. Eguraldi txarra eginez gero, udaletxeko arkupeetan jarriko dugu". Ordu berean, Uribe Crew grafitigileek Mariñelarenaren irudia margotuko dute herriko horma batean.

Eguerdian, Artie Kalia Etxarri Aranazko sortzaileen taldeak serigrafia tailerra eskainiko du. "Pelloren [Mariñelarena] lanen irudiekin zorroak eta elastikoak egingo dituzte. Bertan izango dute materiala; beraz, ez da etxetik eraman beharko".

Horrekin batera, sormen parte hartzailerako ekinbidea prestatu du Altsasuko Artebide taldeak. Eskualdeko hainbat margolariren topagunea da Artebide. "Pentsatu dute biltzen den jendearen artean Pelloren [Mariñelarena] olerkiak banatzea. Bertan, panel handi batzuk jarriko dituzte. Orduan, bakoitzak olerkiak irakurtzean, norberari ateratzen zaiona margotzeko aukera izango du".

Goizeko azken ekitaldia 13:00ean hasiko da. "Froga txiki" gisa definitu du Mundiñanok. Triki edo bertso poteoa egin beharrean, "olerki poteoa" egingo dute. Horretarako, sortzaile ezagunen laguntza izango dute.

Oraingoz, Jon Arretxe idazleak eta Maider Ansa abeslariak eman dute baiezkoa. Baina beste hainbatekin harremanetan daudela nabarmendu du Mundiñanok. "Tabernetan sartu eta isiltasuna eskatuko dugu. Orduan, Edur Zubeldia musikariak akordeoiarekin musika inprobisatuko du, eta sortzaileek Pelloren [Mariñelarena] olerkiak irakurriko dituzte. Ez dugu sekula egin, baina uste dugu oso interesgarria izango dela".

Prismatikoak hartzeko ordua
Mai 13, 20162016-05-12Albisteak, Ingurunea, Nafarroa0

Prismatikoak hartzeko ordua

Edurne Elizondo
Teknologia berrien erabilerak nabarmen eragin dio ornitologiaren esparruari. Hegaztiei so egitea gustuko dutenek, ohiko paperezko libretarekin batera, bertze hamaika tresna dituzte orain eskura, behatutako txoriei buruz jasotako datuak ...