Etxe Kaleratzeek Kalte egindakoen Plataformak eta LABek hainbat elkarretaratze eta protesta ekintza antolatu dituzte aste honetan, Miren Peña antsoaindarraren heriotza salatzeko. Laboral Kutxaren bulegoen aitzinean egin dituzte elkarretaratzeak, eta biharko, manifestazioa antolatu dute: Iruñeko Gurutzeko plazatik aterako da, 17:00etan. Faurecia enpresak Orkoienen zuen lantegian lan egiten zuen Peñak, 2013an kaleratu zuten arte. Langabezia saria amaitzear zuen, eta hipoteka mailegua zuen Laboral Kutxan. Zorraren ordaintzeko baldintzak berriz negoziatzeari uko egin zion finantza entitateak. Bere buruaz beste egin zuen antsoaindarrak iragan den igandean.
“Barcenas pertsonaia gisa hain da surrealista, ez dirudi benetakoa”
Lengoaia juridikoa idorra eta katramilatua da. Ez dirudi material egokiena denik, horren gainean film bat eraikitzeko. David Ilundain zuzendariarentzat, ordea (Iruñea, 1975), Luis Barcenas PPko diruzain ohiak Pablo Ruz epailearen aurrean eginiko adierazpenek "berebiziko indarra" daukate. Ikusleak pantailari itsatsita mantentzeko adina. Maiatzean errodatuko dute B: La película sobre los papeles de Bárcenas (B: Barcenasen paperei buruzko filma), irailean estreinatzeko asmoz.
Nola otu zitzaizun Barcenas auziari buruzko filma egitea?
Pelikula, berez, Jordi Casanovasen eta Alberto San Juanen Ruz-Barcenas antzezlanean oinarritua dago. Madrilgo Lavapies auzoko antzokian estreinatu zuen Teatro del Barrio taldeak, eta zenbait lagunekin joan nintzen. Aitortu behar dut beldurrez joan nintzela, taula gainean esaten zen guztia epaiketa baten transkripzioa besterik ez zelako. Eta txundituta atera nintzen: tentsioa, beldurra, egia eta gezurraren arteko jokoa... Aretotik ateratzean, burura zetorkidan gauza bakarra zen "joño, latza!". Eta material horrekin proiektu handiagoa egin behar nuela erabaki nuen, mezua jende gehiagori helarazteko: pelikula bat.
Gidoian agertzen diren elkarrizketa guztiak Ruz epaileak Barcenasi egindako galdeketatik hartuak daude, baina zuena ez da dokumental bat...
Ez, baina errealitatea da. Askok pentsatuko dute burutik jota gaudela halako proiektu bati heltzeagatik, baina nire helburua da antzezlana ikustean sentitu nituen emozioak pantailaratzea: amorrua, tentsioa, barregura... Istorioa surrealistegia dela pentsatuko du batek baino gehiagok. Barcenas bera, pertsonaia gisa, hain da surrealista, ez du benetakoa ematen. Eta egia hutsa da. Hori da, hain zuzen, ikusleak eserlekura iltzatuta mantenduko dituena: ikusten ari direna benetan gertatu zela jakitea.
Baina hedabideek ia egunero hitz egin dute Barcenas auziaz. Zer eskaintzen ahal du filmak?
Batetik, ikuspegi orokorrago bat. Hedabideak, gehienetan, azken minutuko albisteetan gelditzen dira, eta, alde horretatik, Barcenasi egindako galdeketa ikustea oso argigarria da: eman zituen datuak, ustelkeria kasuan nahasita dauden politikariak, Barcenasen beraren harropuzkeria... Bestalde, ez da gauza bera gertakari baten berri izatea edo gertakari hori bera zuzenean ikustea. Zeure begiekin ikusten duzunean, gertakari hori ez da maila intelektualean gelditzen, emozioak eragiten dizkizu. Esperientzia emozionala da.
Horretarako, aktoreen lana funtsezkoa izanen da, testua sinesgarri egin behar baitute.
Bai, eta aktore bikainak ditugu rol nagusietan: Pedro Casablanc Barcenasen rolean, eta Manolo Solo, Ruz epailearena egiten. Antzezlanean, bi horiek daude bakarrik, baina filmean, taldeko aktore ugari izanen ditugu bigarren lerroan: abokatuak, poliziak, fiskala... Izan ere, gure helburu nagusienetako bat egiazkotasun sentsazioa zaintzea da. Estetikoki ere, dokumentalaren estilo hiperrealistara hurbildu nahi dugu. Planteamendua hau da: zer gerta zitekeen, epaiketaren egunean kamerak aretoan sartzeko baimena eman izan baligute?
Gaurkotasun politikoan oinarritutako filmak ez dira ohikoak euskal zinemagintzan. Zeintzuk izan dira zuen erreferenteak?
Epaiketetan oinarritutako pelikulei dagokienez, gure eredu nagusia 12 Angry Men da [Sidney Lumet, 1957]. Horrez gainera, Joaquim Jorda zinemagile kataluniarraren De nens filmak ere paralelismo argiak izan ditzake gure proiektuarekin. Tematikoki, ez dute zer ikustekorik batak bestearekin, baina sistema judizialaren deskribapena egiten da bi pelikuletan, eta errealitateari lotuta daude biak ala biak.
Filmaketa ez da oraindik hasi, finantzaketaren zain zaudetelako. Gutun-azalik, behintzat, ez zenuten jasoko...
Ez, ez! Finantzaketa kolektibo bidezko proiektua da gurea. Horrek esan nahi du filma auzolan handi baten gisara finantzatuko dugula: edonork jar dezake dirua [10 eurotik gorako ekarpenak onartzen dira], eta egindako ekarpenaren araberako saria jasoko dute parte hartzaileek. Mezenas guztiek izanen dute, besteak beste, pelikula estreinatu aurretik ikusteko aukera: Internetez, DVDan edo zine aretoetan eginiko emanaldi berezietan.
Eta ez al da pixka bat arriskutsua finantzaketa sistema hori?
Proiektu honen atzean gaudenak sinetsita gaude jendearen interesa piztuko duela. Ruz-Barcenas antzezlana taularatzen den aldiro, bete egiten dira aretoak, eta bertsio zinematografikoak ere halako ikusmina eragin dezakeela uste dut. Argi dago hau ez dela milioika euro irabazten dituen film handi horietako bat, baina bai jende dezente erakartzeko gaitasuna duen lan duina. Finantzaketa bide tradizionaletan, ordea (ekoizleak, telebistak...), zaila da gurea bezalako proiektu bat saltzea, eta horregatik behar dugu finantzaketa kolektiboa, martxan jartzeko.
“Euskaraz bizitzeko guneak behar dira, birtual eta fisikoak”
Talde lanean sortu dute Elaide.eus euskarazko sare soziala, Nafarroako 32 toki entitatetako euskara zerbitzuen artean. Horietako bat da Antsoaingoa, eta Elvira Lizeaga da bertako euskara teknikaria, Nafarroako euskara teknikarien sareko kidea ere bade...
Gaur egungo ‘Erpurutxo’-ren istorioa
Baliabiderik ez duten gurasoek, etsita, ume txiki bat basoan utzi zuten. Hark, ordea, anai-arreba eta senide guztiak salbatu zituen, bere adimena erabilita. Ezaguna da Erpurutxo-ren istorioa; baina istorio hori bera gaur egungo garaietara moldatuta au...
Korrika, bigarrenez
Agoitzetik Lizarrarako bideen zeharkaldian da Korrika, azken txanpan dagoeneko, helmugara iritsi aurretik: igandean helduko da Bilbora, 2.161 kilometro egin ostean. Bien bitartean, ordea, asteazkenetik bihar arte berea ematen ari da euskararen aldeko manifestaziorik handiena, Nafarroan.
Nafarroan baita bigarrenez. Iluntzean pasatu zen Arabatik Vianara, eta atzo Erribera zeharkatu zuen. Nafarroako Pirinioetako errepideetan, elur artean igaro du azken gaua, Erronkari, Zaraitzu eta Aezkoako eskualdeetan. Gaur goizean iritsiko da Agoitzera, eta handik hartuko du Lizarralderako bidea; iluntzean espero da Egaren hiriburuan. Goizaldean, Etxauritik pasatu eta Sakanatik aterako da Arabarantz, aurtengoz behin betikoz agur esanda Nafarroari.
Igandean zabaldu eta irakurriko dute, berriz, hamar egunez eskutik eskura pasatu den lekukoak gordetako mezua, Bilboko Areatzan. Amaiera jarriko zaio hala, jai giroan, euskararen aldeko lasterketari.
Joan den ostegunean abiatu zen Korrika, Urepelen (Nafarroa Beherea), eta hurrengo egunean bertan sartu zen Nafarroa Garaian, Dantxarinetik, eta Baztan eta Ultzama zeharkatu ostean heldu zen Iruñerrira. 19:00ak aldera heldu zen hiriburuko eskualdera, eta milaka pertsonak hartu zuten lasterketa bertako auzo eta herrietan.
Iruñeko erdigunean batu zen jende gehien, eta udalak Nekeetako Ama Birjinaren prozesioa zela-eta ibilbidea aldatzean sortutako traben gainetik, milaka pertsonaz lagunduta bete zuen Korrikak ibilbidea. Eguraldia kaxkarra izanagatik, erantzun bikaina eman zion hiriburuak, beste urte batez.
Euskahaldunen ahala
Urtero bezala, bi helburu nagusi izan ditu Korrikak: batetik, euskararen aldeko kontzientziazioa bultzatzea, milaka pertsona bere inguruan mobilizatuz; bestetik, AEKren jarduna bermatuko duen finantzabidea bilatzea, gau eskolen eta euskaltegien lanarekin jarraitu ahal izateko.
Helburu horrek indar berezia hartu du azken urteetan, diru laguntzetan izandako beherakada dela eta. Nafarroan, kasurako, hiru urte dira IKA eta AEK-ko euskaltegiek Nafarroako Gobernuaren partetik euro bakarra jasotzen ez dutela.
EuskAHALdun
Ahaldundu. Ahalduntze. Ahaldun. Hitz potoloa, egia esan. Potoloa, eta zergatik ez, arraroa. Hitz hori lehendabizikoz entzun nuenean, pare bat aldiz azaldu behar izan zidaten haren esanahia. Kontzeptuak oinarria feminismoan zuela kontatu zidaten.
Eta gero, bizitzan ahalduntzeak zer-nolako garrantzia duen ikasi egin dut, pixkanaka. Egoera bati aurre egiteko eta buelta emateko tresna garrantzitsuenetakoa dugu ahalduntzea, nire ustez. Edozein momentutan gerta dakiguke, edozein unetan ahalduntzen gara, berdin dio zein den hori bultzatzen duen arrazoia.
Hainbat zapalkuntza izaten dugu gutako askok eta askok. Ez naiz ni salbuespena izanen, eta genero, klase eta nazio zapalkuntzari erantzuteko modurik onena iruditzen zait. Ahalduntzea. Ahaldun izatea egunez egun nahi dudan eta irudikatzen dugun Euskal Herri hori eraikitzeko. Eguneroko borroka iruditzen zait ahalduntzearen lana, barruan duguna atera eta bizitzari aurre egiteko beste ikuspuntu bat. Indarrak ateratzekoa, gu nor garen eta zer nahi dugun jakitekoa. Kolektibizatzeko modua ere iruditzen zait. Elkarri eskua eman, helburuak konpartitu eta horren alde apustu egiteko era. Joan den uztailaren 4an, eraso sexisten aurkako manifestazioan, ahalduntzea zer den sentitzeko aukera izan genuela iruditzen zait niri, buruberokien azpian gure haserrea kolektiboki adieraztekoa, eta gure amorrua elkarrekin erakustekoa.
Egunerokoan, eta, are gehiago, gure Nafarroa foral eta espainiar honetan, euskaldun izatea zaila da. Zaila da dendara sartu eta "aupa", "kaixo", "agur" esateaz gain hurrengo hitzak euskaraz egitea. Zaila da betidanik gurekin eskolan, institutuan egon denari euskaraz egitea. Ohiturak apurtzea. Zaila da euskara eremu informalean erabiltzea. Pixkanaka agertuz joan diren segurtasun falta horiei guziei aurre egiteko.
Ahalduntzea ez da egun batetik bestera egiteko zerbait. Barrutik indar handia ateratzea eskatzen du, baina edozein keinu txiki izaten ahal da ahalduntzeko lehenengo pausoa, edo ahalduntzea bera.
Hori da aurtengo Korrikaren gaia, leloa: euskAHALdun. Euskara dugulako, eta euskara izaten ahal dugulako, erabiltzen ahal dugulako, eskubidea dugulako. Eskubidea dugu euskaraz jaiotzeko, ikasteko, medikuarengana joateko, kirola egiteko, lan egiteko, lagunekin egoteko… Euskaraz barre egin, jolastu, oheratu, mozkortu, erotu, gozatu nahi dut. Eta inork baimena eman baino lehenago, hori egitera goaz. Inork erakutsi gabe, euskahaldun guziak euskaraz bizitzera goaz. Euskaraz biziko gara, euskaldunon komunitateak ahal du. Ahal dugu, eta horretara goaz. Izarbeibartik pasako da gaur bertan Korrika. Eztarria urratuko dugu euskararen alde, korrikan, dantzan eta festan ere, euskaraz bizi nahi dudalako. Euskaraz bizi nahi dugulako, Nafarroa osoan, harresiak eta hormak botako ditugu, ahalduntzera goaz, euskahaldun izatera.
“Amildegira bultzatzen ari dira jendea”
Gizarteratze Errentaren erreformak izan ditzakeen ondorioak aztertzeko goiz dela diote Oinarrizko Errentaren Aldeko Plataformako kide Javier Indurainek (San Nicolas, Argentina, 1957) eta Marisol de la Nava gizarte langileak (Salamanca, Espainia, 1972). Dagoeneko badakite, baina, arau berria motz geldituko dela.
Zein da zuen iritzia erreforma honi buruz?
JAVIER INDURAIN: Txapuza bat da. PSNren zuzenketa batzuk daude erreforma honen oinarrian; hain zuzen, guk aurretik eginiko proposamenak urardotzen dituzten zuzenketak. Gogorra da hau esatea, baina PSN salerosian ari da jendearen beharrekin.
MARISOL DE LA NAVA: Horrez gainera, beharrak dituzten herritar askoren egoera are gehiago zailtzen du, lege berriaren aplikazioa oso-oso konplikatua delako: bi urteko epean onartzen den gisa honetako laugarren legea da, eta horri gehitu behar zaio indarrean direla oraindik bi foru arau eta 1999ko foru dekretu bat. Adabaki bat da.
Zehazki, zer aldatuko da errenta berriarekin?
M.N.: Tira, baditu gauza on batzuk: adibidez, hartzaileek diru gehiago kobratuko dute, eta epe luzeagoan; bestalde, jende gehiagorengana iritsiko da laguntza, orain arte ez bezala, errenta jasoko baitute 18 eta 25 urte arteko gazteek ere. Baina aldi berean, babesik gabe gelditu dira 65 urtetik gorakoak, besteak beste. Eta adin tarte horretan, gabezia larriak dituzten herritar asko daude Nafarroan. Erretiratu asko, adibidez, 360 euroko pentsio ez kontributibo batekin bizi dira soilik, eta babesgabe gelditu dira. Horiez gain, paperik gabekoak ere arauditik kanpo gelditu dira, ez baitzaie eskubiderik onartzen.
J.I.: Eta dagoeneko ikusi dugu gobernuak asmoa duela guraizeak are gehiago sartzeko, ez baitiote legeari atzerako eragina aplikatu nahi; beraz, onuradun berrien kasuan soilik ezarriko dira hobekuntzak, eta orain artekoek berdin segituko dute. Dena den, puntu hori konfirmatzen bada, helegitea aurkeztuko dugu, legez kontrakoa baita.
Zein da oinarrizko errentaren hartzaileen profila?
M.N.: Gaur egun, ez dago profil zehatzik. Edozein adineko, jatorriko edo lan sektoreko jendea egon daiteke zuloan sartuta. Ilara luzeak ikus ditzakegu elizen atarian, jendeak emandako elikagaiak jasotzeko. Halakoak ikusita, ez dakit nola egon daitekeen egoera ekonomikoa hobetzen ari dela dioen inor.
Zeintzuk dira gehien hunkitu zaituzten kasuak?
M.N.: Batez ere, guraso bakarreko familien kasuak. Seme-alabak dituzten emakumeak dira gehienetan eta sekulako dramak ikusten dira: 800 euroko errenta kobratzen dute, eta diru horrekin, alokairua, eskolako jantokia, ur beroa, bizilagunen komunitatea eta gainontzeko gastu guztiak. Askotan, andre horiek hautua egin behar izaten dute: jan edo argindarra pagatu. Eta egoera are gehiago okertzen da, 36 hilabete igarota, oinarrizko errenta bukatzen zaienean. Orduan, zer?
Antzeko egoeran zegoen Miren Peña antsoaindarra ere, eta bere buruaz beste egin zuen iragan asteburuan...
J.I.: Bai, antzeko kasua da. Finean, jendea muturreko egoeretara bultzatzen du sistema honek, amildegira. Eta Mirenek muturreko irtenbidea bilatu zuen, askok hartuko ez genukeen bidea, baina horretara behartu zuten.
Ezer ez egiteagatik dirua jaso nahi duen jendea babesten ari zaretela dio UPNk.
J.I.: Lanik egin gabe soldata jasotzen duen talde bakarra ezagutzen dut nik: gobernuburu eta politikari profesional ohiena. Jende arruntak lan egin nahi du, ez du laguntzetatik bizi nahi. Baina denontzako lanik ez dagoen bitartean, beharra dutenen bizi-baldintza minimoak berma daitezela eskatzen dugu. Besterik ez.
Eta maiatzeko bozen ostean gobernu alternatibo bat osatuko balitz?
M.N.: Egoera hau irauli daitekeela uste dugu, baldin eta orain oposizioan dauden indar politikoek gurekin hartutako konpromisoari eusten badiote.
Euskahaldunon Korrika abian da
Abiatu da 19. Korrika. Atzo ekin zion aurtengo ibilbideari, Urepelen (Nafarroa Beherea), egun osoko jaiaren ostean. Gaur, bigarren egunean, eginen du bisita Nafarroara, goizean Dantxarineatik sartuta. Herrialdera eginen duen lehen etorrera izanen da; hurrengo ostegunean itzuliko da, eta larunbatera arte ibiliko da nafar lurretan barrena.
“AHTaren Nafarroako korridorea ‘txu-txu tren’ garesti bat da soilik”
Ezberdinen arteko elkarlana. Horixe da abiadura handiko trenaren aurka dauden elkarte, plataforma eta gizarte eragileek sustatu nahi dutena, tren lasterraren proiektua behingoz geldiarazteko. Iragan astelehenean, bederatzi puntuko manifestu bateratua aurkeztu zuten AHT Gelditu Elkarlanak, Ekologistak Martxan taldeak eta Sustrai Erakuntza fundazioak. Bestalde, hasiak dira jada apirilaren 11n Iruñean egitekoa den giza katea prestatzen.
Zeintzuk dira manifestuan adostu dituzuen bederatzi puntuak?
RAUL OLORIZ: Argi utzi nahi izan dugu makina bat argudio dugula, baina bederatzi arrazoirekin aski dugula proiektua bertan behera utzi behar dela aldarrikatzeko: gune naturalen desagerpena, diru xahutzea, oinarrizko trenbide zerbitzuen desagerpena, parte hartzerik eza, lege irregulartasun egoera, egungo krisi ekonomikoaren eragina, gizartearen benetako beharrak nahiz lehentasunak atzeratzea, diru kutxa publikoen gaineko hipoteka eta proiektuaren gaineko ikerketa sozioekonomikorik eza.
MARTIN ZELAIA: Labur esanda, ez du ez hankarik ez bururik. Niretzat, proiektuaren kontrako argudio nagusiak bitan laburbildu daitezke: alde batetik, errentagarritasun ekonomiko eta sozialik ez duela —hori baino garraiobide eraginkorragoak eta merkeagoak existitzen direlako jada—; eta bestetik, ingurumenari kalte itzela eragiten diola.
Nafarroan, proiektuak ezaugarri propioak ditu, eta hori ere salatu duzue...
M.Z.: Bai, Nafarroan eskandalua are larriagoa da. Abiadura handian inongo loturarik izanen ez duen proiektu absurdoa da. 65 kilometroko txu-txu tren garestia. Horregatik, proiektua geldiarazteko eskatzen diegu hurrengo gobernua osatuko duten alderdiei.
Maiatzeko hauteskundeen ostean gobernu alternatibo bat osatzen bada, aukera izanen du AHTaren proiektua gelditzeko?
R.O.: Jakin badakigu AHTaren proiektua Espainiako Sustapen Ministerioaren ardura dela, baina Nafarroako Gobernuak itun bat dauka Madrilekin, lanen kostua aurreratzeko. Argi izan behar dugu gaur egun Nafarroako Gobernua beste alderdi batzuen esku balego egoera oso bestelakoa izanen litzatekeela. Proiektu erraldoi hau ezinezkoa zatekeen UPN, PP eta PSN alderdiek eman dioten babesa izan ez balu, eta kasu honetan, horri gehitu behar zaio Geroa Bairen sostengu isila ere.
Indarrak biltzearen beharra azpimarratu duzue idazkiaren aurkezpenean. Zergatik?
R.O.: Orain arte, elkarte edo eragile bakoitzak bere esparruan egin du lan: batzuk ekintza zuzenaren aldekoak dira; beste batzuek, berriz, alor instituzionala edo aholkularitza juridikoa jorratzen dute... Bide horiek guztiak paraleloak dira, bateragarriak, baina denok dugu oinarri komun bat: AHTaren kontra gaude erabat. Hori da landu nahi izan duguna.
M.Z.: Sustrai Erakuntza fundazioan, adibidez, oso garrantzitsua iruditu zitzaigun manifestua sinatzea eta apirilaren 11ko giza katea antolatzea. Batasun hori ezinbestekoa da, inoiz baino beharrezkoagoa baita jendea ohartaraztea AHTak eraginen dituen kalteez.
Baina zergatik orain?
R.O.: Gaur egun Nafarroan inkesta eginen bagenu, konturatuko ginateke herritar gehienek ez dakitela zein egoeratan dauden AHTaren proiektuaren lanak. Geldirik daude? Martxan? Izan ere, Nafarroako Gobernuak ez du lanen inguruan fitsik ere esan azkenaldian. Isilpean ari dira proiektua garatzen. Horregatik da hain beharrezkoa jendeari informazioa ematea.
Beraz, zein da proiektuaren egoera une honetan?
M.Z.: Lanean ari dira, bai, etengabe. Baina sekretupean. Izugarria da. Gure susmoa da hauteskunde kanpainaren zain dagoela UPN, iragarpen handi bat egiteko: Lizarrako zatiaren lanak adjudikatu dituztela, edo auskalo.
R.O.: Argi dago ahalik eta lan handiena egin nahi dutela hauteskundeak ailegatzen direnerako. Maiatzetik aurrera, gobernu aldaketa etor liteke, eta egoera zeharo aldatu. Cadreita eta Alesbes arteko zatia (sei kilometro) entregatua dago dagoeneko; Cadreita eta Castejon artekoa, berriz (8 kilometro), amaitzear da, eta, proiektuan ezartzen diren epeak betetzen badituzte, hilabete honen buruan entregatuko dute. Horren ostean, lurren desjabetze prozesuarekin hasiko lirateke hurrengo zatietan, baina gaur-gaurkoz ez dituzte desjabetze horiek gauzatu.
M.Z.: Egiten dutena egiten dutela, ez dute denbora asko. Lurren desjabetze prozesua hasita, gehienez, hilabete bateko epea dago iragarpen publikoa egiteko. Hori egiten dutenean, helegiteak aurkeztuko ditugu, ingurumen eraginaren txostenik ez dagoela argudiatuta.
“Kilometro bakoitza ezberdina da, baina denak dira hunkigarriak”
Hirugarren aldiz joanen da Irati Seijo (Lekeitio, Bizkaia, 1992) Korrikaren furgonetan, lasterketa gidatzen. Dioenez, txikitatik izan duen "ametsa" betetzen ari da horri esker.Nola hasi zinen honetan?Aita hasierako Korriketatik ibili izan da furgoneta...