IRUÑEA. Espainiako Gobernuak ez dizkio Foruzaingoari kartzela politikaren eta trafikoaren gaineko eskumenak transferituko Maria Jose Beaumont Barne kontseilari den bitartean. Halaxe adierazi du Espainiako Barne ministro Jorge Fernandez Diazek: "Kezkazen gaitu Nafarroako Gobernuan Bildu egoteak, ez baitira fidatzekoak. Guardia Zibilaren eta Espainiako Poliziaren presentzia indartuko dugu".
Iritzia: Urriak 11
Donibaneko azken jaiak". Halaxe erantzun zidan Miren Zabaleta presoaren senide batek Donibaneko bestetan erraldoi eta haur artean topatu eta familiakoaz galdetu niolarik.
Donibaneko azken jaiak. Azken sanferminak. Sanferminen osteko azken oporraldia. Leitzeko azken pestak. Azken sanfermin txikiak. Horiek guztiak kartzelan pasatu beharko ditu oraindik ere Zabaletak urriaren 11 ailegatu arte.
Urriaren 11n askatuko baitute Miren Zabaleta. Eta harekin batera aterako dira Arkaitz Rodriguez eta Sonia Jacinto. Aldiz, Bateragune auziko kartzelatu sonatuena, Arnaldo Otegi, 2016ko apirilean kaleratuko dute. Eta askatasun pertsonala berreskuratzen azkena Rafa Diez izanen da, 2017ko abuztu arte-edo egon beharko baitu espetxean.
Guri geuri gertatzen zaigu. Emakume bat hiltzen duenari, haur bat bortxatzen duenari, ustelkerietan aberastu denari… ezartzen dioten kartzela zigorra beti irudituko zaigu txikia, urte gutxikoa. Baina kartzela zapaldu duen inork kontatzen ahal dio, entzun nahi duenari, izugarrizko aldea dagoela 6 urteko kartzela zigorraren eta 7 urteko kartzela zigorraren artean; 365 egun baino anitzez handiagoko aldea bai, bederen.
Eta zer erranik ez kartzelan bidegabekeriak sartu baldin bazaitu.
Bidegabekeria erraldoi batek eraman baitzituen Bateraguneko bortzak espetxera -bertze makina bat euskal preso politikoren gisara, bide batez erranda-. Zorionez, nik baino izen gehiago duten askok eta askok salatu dute mundu osoan —Free Otegi, free them all-ren gisako kanpainen bidez— Bateragunekoak jasaten ari diren injustizia. Zoritxarrez, Espainiako estatuak entzungor egin die injustizia zuzentzeko eskaerei, eta, bere ankerkerian tematurik, kartzela zigor osoa betearaziko die bortzei.
Mendekua. Espainiako estatuak euskal preso politikoekiko darabilen jokabidea azaltzeko tenorean, mendeku gosea aipatu ohi da anitzetan. Bateragunekoen kasuan, baina, zer edo zer gehiago ere badago. Gerrazaletasuna dei genezakeen, akaso. Zein izen eman, bertzenaz, bakearen alde benetako lan eraginkorra egin duten bortz politikari hainbertze denboraz kartzelan izateari? Bada, horixe, gerrazaletasuna.
Eta, honaino ailegatuta, konturatu naiz hagitz hitz itsusiek bete dutela nire testutxo hau: kartzela, bidegabekeria, zigorra, ankerkeria, mendekua, gerrazaletasuna… Ziur naiz azken urteetan halako hitzek gogor jo izan dutela espetxe barnekoen zein kanpokoen buruetan. Baina ez zen nire asmoa kolpe horietan indar gehiago jartzea, kontrakoa baizik: ahal den heinean, elkartasun aletxo bat ekarriz, kolpe horiek arintzea.
Onerako zein txarrerako, denborak ez du etenik. Eta, oraingoan onerako, denbora geldiezin horrek tunelaren bukaera gerturatu die Bateraguneko bortzei eta haien familiei. Gibelean utziz Donibaneko azken jaiak, azken sanferminak, sanferminen osteko azken oporraldia, Leitzeko azken pestak, eta azken sanfermin txikiak. Hortxe baituzue, begien bistan, urriaren 11.
Lurra eta ura ez galtzeko
Haustura hidraulikoaren jomugan da Nafarroa. Bost proiektuk ukitzen dute herrialde hori. Frontera Energy Corporation enpresaren Aquiles izenekoa da haietako bat, eta urrats gehien egin duena, oraingoz. Haren eskutik, hain zuzen ere, 2D prospekzio sismikoak has daitezke, laster, Erriberako hainbat herritan. Bardeako lurrei eraginen lieke proiektu horrek, bai eta Cabanillas, Fustiñana, Ribaforada, Buñuel eta Cortes herrietakoei ere.
Haustura hidraulikoaren aurkako jarrera agerian utzi dute herriotako guztietako udalek. Teknika horrek gizakion osasunean eragin ditzakeen kalteak bazter utzi gabe, fracking-ak nekazaritzaren esparruan izan ditzakeen ondorioak jarri dituzte mahai gainean. Nekazaritza da Erriberako jarduera nagusia. Eta ez dute galdu nahi.
"Ura eta lurrak daude arriskuan". Horixe nabarmendu du Eduardo Navascuesek, Erriberako Ekologistak Martxan taldeko arduradun eta Nafarroako Fracking Ez plataformako kideak. Arrisku hori orain hurbilago dela salatu du, Espainiako Ingurumen Ministerioak Aquiles proiektuaren hurrengo fasea martxan jartzeko urratsa egin eta gero.
2D prospekzio sismikoekin proiektuaren bigarren fasea abiatuko litzateke, hain zuzen ere. Bigarren faseko lehen zatia, zehazki erranda. "Lehendabiziko fase batean, paperak jarri zituen enpresak mahai gainean. Agiriak osatu zituen, balizko zundaketak egiteko tokiak aztertuz", azaldu du Navascuesek. Paperean jasotakoa zein neurritan betetzen den ikustea izanen litzateke laster martxan jar daitekeen bigarren fasearen helburua: lehendabiziko zatian, prospekzio sismikoen bidez eginen lukete lan hori; eta bigarrenean, berriz, zundaketen bitartez.
Prospekzio sismikoak egiteko kamioiak erabiltzen dituzte enpresek. Navascuesek salatu du Frontera Energy Corporationek oraindik ez duela zehaztu lan horiek non egin nahi dituen. "Normalean, halako prospekzioak errepide eta bideetan egiten dira", azaldu du. Helburua da lur geruzaren ezaugarri litografikoak zehaztea. "Hori egiteko hainbat teknika erabiltzen ohi dituzte, eta prospekzio sismikoena da horietako bat".
Informaziorik ez
Prospekzio sismikoak egiteko baliatzen dituzten kamioiek motor baten bidez dar-dar egiten duen plataforma bat badute. Lur azpian hainbat zunda sartzen dituzte, eta plataformaren dar-dar hori jasotzen dute. Informatika programa berezi bat erabiltzen dute datu horien bidez lur geruzaren ezaugarri litografikoen irudia lortzeko. "Asmoa da, noski, gas poltsak egon daitezkeen edo ez baieztatzea", erran du plataformako kideak.
Prospekzio sismikoak egiteko ingurumen ebaluazio sinplifikatua eskatu du Frontera Energy Corporation etxeak. Horrek erran nahi du zuzenketak aurkezteko aukerarik ez dutela izan herritarrek. Ezin izan dute parte hartu. Informazioa ere urria dela salatu du Eduardo Navascuesek. Ezagutarazi du Poloniako enpresa batek eginen dituela lan horiek Erriberan.
Zundaketak eginen lituzkete bigarren faseko bigarren zatian. "Orduan, bai, ingurumen eraginaren adierazpena beharko luke proiektuak". Gasa ateratzeko eginen lituzketenak baino neurri txikiagoko zundaketak izanen lirateke, baina horietan ere "jariakin toxikoa" erabiliko lukete. Hau da, jariakin toxiko hori sartuko lukete Erriberako lurretan. "Egia da batez ere ura erabiltzen duela haustura hidraulikoaren teknikak; baina baliatzen dituen osagai kimikoak hagitz toxikoak dira; lur azpian dagoen radon gasa askatzen du haustura hidraulikoak, gainera, eta erradioaktiboa da. Lurrikarak izateko arriskuak ere gora egiten du fracking-aren eraginez, eta ur anitz kontsumitzen du".
Hirugarren fasean bigarrenean lortutako datuak aztertuko lituzke enpresak, gasa ateratzeko zundaketekin hasi edo ez erabakitzeko. "Azken zundaketa horiek egiteko ere ingurumen eraginaren adierazpena beharko luke proiektuak", zehaztu du Navascuesek. Bigarren faseko informazioa lortzeko zundaketetan 1.000-1.500 metrora eginen lituzkete zuloak; gasa ateratzekoak, berriz, handiagoak izaten dira: "2.500-3.500 metro sakon izan daitezke, eta 1.500-2.000 metro zabal", erran du Navascuesek.
"Putzu horien mehatxupean dira Erriberako lurrak eta ura", salatu du Nafarroako Fracking Ez plataformako kideak. Nafarroako bertze hainbat eskualde ukitzen dituzten bertze lau proiektu badirela gogoratu du.
Proiektu horiei guztiei aurre egin nahi izan zien Nafarroako Parlamentuak, eta haustura hidraulikoa debekatzen zuen legea onartu zuen 2013. urtean. Espainiako Auzitegi Konstituzionalak, ordea, bertan behera utzi du. Parlamentuko bozketan UPNk eta PPNk bakarrik egin zuten haustura hidraulikoa debekatzen zuen testuaren aurka. PPN hasieratik agertu zen lege horren aurka, baina UPNk bere botoa aldatu zuen: batzordean egindako bozketan abstenitu egin zen; osoko bilerako azken bozketan, berriz, debekuaren kontrako boza eman zuen.
Erriberan bertzelakoa da egoera, eta UPNk agintea duen herrietan ere teknika horren aurkako jarrera erakutsi dute. Aquiles proiektuak ukitzen ditu, eta kezkatuta daude. Erribera osoan egin du gora haustura hidraulikoaren inguruko kezkak, azken asteotan.
"Aireak eta urak ez dute mugarik". Tuterako ingurumen zinegotzi Olga Risueñorenak dira hitzak (Ezkerra). Aquiles proiektuak ez ditu herri horretako lurrak ukitzen, zuzenean, baina Erriberako hiriburua da, eta haustura hidraulikoaren aurka egin du udalak.
"Fracking-aren aurkako mozioa lehendabizikoz aurkeztu zenean, atzera bota zuen udalak; bigarrenean, berriz, PP bakarrik gelditu zen haustura hidraulikoaren alde", gogoratu du Risueñok. Bi urte baino gehiago dira Tuterak bertze hainbat herrirekin bat egin zuela fracking-aren teknikaren aurka.
Urak eta aireak mugarik ez dutelako, hain zuzen ere. "Erriberako bertze herrientzat mehatxu dena guretzat ere bada", erran du Tuterako Ingurumen zinegotziak. "Eskualde osoaren etorkizuna dago arriskuan".
Udalek lan egiteko tarte txikia dute haustura hidraulikoaren aurkako borrokan, Tuterako zinegotziaren hitzetan. Baina horrek ez du erran nahi deus egiterik ez dutenik. "Kamioiak bide zehatz batetik pasatzeko baimenak emateko ardura, anitzetan, udalen esku dago. Gure esku dira hainbat erabaki, eta horien bidez ere lor dezakegu zerbait", erran du Risueñok.
Haustura hidraulikoaren mehatxua arriskutsutzat jo du Risueñok, eta arriskutsua da, halaber, haren ustez, herritar anitzek halakotzat ez hartzea, oraindik ere. "Azken hiruzpalau urteotan gero eta gehiago hitz egin dugu fracking-ari buruz; jendeak badaki zer den, baina mehatxu ikusezina da, nolabait erranda, oraindik ere. Lan handia dago egiteko, jendea ohar dadin haustura hidraulikoak izan ditzakeen ondorioez".
"Poliki-poliki, baina aurrera egiten ari da haustura hidraulikoa, eta hori ez da batere ona guretzat". Ribaforadako alkate Jesus Mari Rodriguezen (PSN) kezkak gora egin du azken asteotan. Udaletxean ekainaren hasieran jaso zuten Aquiles proiektuaren hurrengo urratsen berri ematen zuen gutuna. "Prospekzio sismikoak hasi nahi dituzte; udalen iritzia eskatu dute, baina guk erran dezakegunak ez du proiektua geldituko edo aldaraziko; ez dugu indarrik. Tramite hutsa bertzerik ez da".
Erribera osoari eragiten dio Aquiles proiektuak Rodriguezen hitzetan. Baina argi du galtzeko gehien duen herrietako bat Ribaforada dela. "Ekonomiaren ikuspuntutik, gure herrian inon baino argiagoa da nekazaritzak duen garrantzia; gure herriko barne produktu gordinaren %30-40 da". Esportazioen bidez herriko kooperatibak 12 milioi euro biltzen dituela erantsi du alkateak, nekazaritzak duen indarraren adierazgarri.
"Gure bizimodua dago arriskuan; akuiferoak eta ibaiak kutsatzeko arriskua handia da", nabarmendu du Rodriguezek. Proiektuak aurrera egiteko modua kritikatu du, gainera. "Udalak aldatzen ari zirela aprobetxatu dute gutunak bidaltzeko; eta ingurumen ebaluazio sinplifikatua eskatu du enpresak. Horren helburua da ingurumenarekin lotutako kontrolei ihes egin ahal izatea", salatu du.
Jesus Santosek (PSN) ekainaren 13an hartu zuen bere esku Cabanillasko Udalaren ardura. Espainiako Ingurumen Ministerioak Aquiles proiektuko prospekzio sismikoen inguruan bidalitako gutuna hartu zuenerako, erantzuteko epea bukatuta zegoen. Onartu du jokoz kanpo harrapatu duela udala enpresak egindako azken urratsak, baina haustura hidraulikoaren aurka lanean jarraitzeko konpromisoa berretsi du. "Nahita aukeratu dute data; epez kanpo bada ere, haustura hidraulikoaren aurkako jarrerari eutsiz erantzunen diogu ministerioari", azaldu du alkateak.
Teknika horrek dituen arriskuak agerikoak direla nabarmendu du Santosek, eta kezka agertu du. "Nekazaritza da gure herrian nagusi; landa eremua da gurea, eta haustura hidraulikoak kalte handia eragiten ahal dio", salatu du. Egoera horretan udalek "deus gutxi" egin dezaketela uste du.
Buñuel da haustura hidraulikoaren kontrako manifestuarekin bat egin ez duen herri bakarra Erriberan. Jose Antonio Lasheras alkateak argi utzi du, hala ere, fracking-ari ezezko biribila eman diola herri horrek, eta lehenbailehen bat eginen dutela haustura hidraulikoaren aurkako herrien zerrendarekin. "Ez dugu haustura hidraulikorik nahi Erriberan", berretsi du UPNko alkateak.
Erriberako bertze herrietako alkateekin bat egin du Buñuelgoak ere. "Gure lurrak defendatu behar ditugu. Haustura hidraulikoak ekosistemari eragiten dio; ura kutsatzen du. Lurra da gure bizimoduaren oinarria, eta ezin dugu suntsitu", nabarmendu du Lasherasek.
Agerian utzi du Espainiako Gobernuaren eta Frontera Energy Corporation enpresaren eskutik informazio gutxi jaso dutela udalek. "Informazioa badugu, baina ez digute enpresak edo ministerioak eman, haustura hidraulikoaren aurkako plataformak baizik", salatu du.
Udala kezkatuta dagoela azaldu du alkateak; herritarren artean egoera bertzelakoa dela uste du, ordea. "Herritarrentzat kezka nagusia Ebro ibaia da. Ebrok eragiten die gure lursailei, eta Ebrori so bizi dira herritarrak". Haustura hidraulikoaren mehatxua mahai gainean dagoela argi du alkateak, baina uste du herritarrentzat, oraindik ere, ez dela lehentasunezkoa haren kontrako lana. "Urrutiko mehatxu bat balitz bezala ikusten dute", azaldu du Lasherasek. "Argi izan behar dugu, ordea, haustura hidraulikoak Ebro ibaiari ere eraginen diola".
Tuterako zinegotziaren iritzi bera du. "Udalek ez dugu anitz egiteko aukera, baina gure esku dagoen hori egin behar dugu". Oztopoak jarri behar dizkiote udalek proiektuari, alkatearen hitzetan. Nafarroako Gobernuak ere haustura hidraulikoaren aurkako presioa egin ahal izanen duela espero du Buñuelgo alkateak. "Denen onerako".
“Nafarroako antzerkigintzaren egoitza historikoa da Erriberri”
Sanferminetako zoramena amaitu eta gero, lasaitasuna ahalik eta lasterrena berreskuratu nahi izaten dute askok, eta, horretarako, bi asteko antzerki jaialdi lasaia izan daiteke aukera egokia. Erriberriko Antzerki Klasikoaren Jaialdiak ezaugarri hori badu, beste askoren artean. Jaialdiaren muina diren antzezlanek ez ezik, hainbat hitzaldik, tailerrek, erakusketak eta beste zenbait ekintzak ere osatuko dute bi asteko egitaraua. Zentzumenen festatik lasaitasunarenerako jauzia.
Zergatik Erriberrin?
Nafarroako antzerkigintzaren egoitza nagusia izan delako 80ko hamarkadatik. Antzerkigintzaren programazioa Nafarroan oso eskasa zen garaian, Erriberrin maila handiko antzezlan eta antzezleak ikusteko aukera izaten zen. Jaialdi mitiko baten gisa gogoratzen da Erriberrikoa. Horrexegatik gorde genuen bertan. Nafarroako antzerkigintzaren egoitza historikoa da Erriberri.
Hamaseigarren jaialdia da aurtengoa. Nola hasi zen proiektua?
Hasieran, Erriberriko Udalaren proiektua izan zen, oso-osorik. 2000. urtean jaio zen proposamena, eta 80ko hamarkadatik zetorren jaialdiari segida ematea zen helburua. 2004an, Baluarte aretoak martxa hartu zuenean, Erriberriko jaialdiaren egitarauaren zati bat hartu zuen bere gain. Ordutik aurrera, Nafarroako Gobernuaren jaialdi bihurtu zen. Finantzaketari dagokionez, 400.000 euro inguruko kostua du jaialdiak. Aurrekontua %100 Nafarroako Gobernuak jartzen du.
Eguna aldatu zuten 2005eko jaialdirako.
Kultura Departamentuak eta Artea Zabaltzeko Sailak antolatutako ekitaldi guztien kokapen logiko bat lortzeko erabaki genuen eguna aldatzea, hainbat jaialdik bat egin ez zezaten. Horrela, Erriberriko jaialdia, Cultur eta Lizarrako antzinako musikaren jaialdia lotu ahal izan genituen, elkarri traba egin gabe. Udako egitarau kulturala indartzeko erabili genuen egun aldaketa, batik bat.
Aurreko urteetako egiturari eutsiko dio jaialdiak?
Bai. 2011n estreinatutako egiturarekin segituko dugu. Bi sail nagusi izango ditugu oholtza nagusian: Joyas de Palacio (Jauregiko Harribitxiak) eta Clásicos de Aquí (Hemengo Klasikoak). Harribitxien blokeak estatuko obra berri eta famatuen erakustokia izatea nahi du. Hemengo klasikoak, berriz, Nafarroako antzerki konpainien antzezlanak biltzen ditu. Konpainia profesionalak eta amateurrak tartekatuko ditugu.
Egitura berberari eutsita, berrikuntzaren bat edo beste sartzeko parada izan duzue.
Hala da. Bikain funtzionatu duen eskema aldatzeko premiarik izan gabe, bi berrikuntza sartzeko aukera izan dugu. Batetik, Milurteko Klasikoak izeneko atala txertatu dugu. Jende gazteak antzerkiaren mundua ezagut dezan, 90eko hamarkadan jaiotako antzezleek osatuko dute atal berri hori. Ez hori bakarrik, antzerkia erakargarriagoa izan dadin, antzezlan klasikoak gaur egungo egoeretara egokitu dituzte taularatu ahal izateko: Romeo eta Julieta-ren klasikoa reality show bat bihurtu dute. Bestalde, Martzillako Udalaren proposamenez, kohaen produkzioa aztertzeko ikastaroa antolatu dugu Martzillako gazteluan. Jaialdian beste balizko egoitzen funtzionamendua aztertzeko baliatuko dugu aukera hori.
Berrikuntzak alde batera utzi gabe, euskarazko edo ingelesezko antzezlanak txertatzeko aukerarik ez al dago?
Euskaraz ia ez dago antzerki klasikoa egitera animatzen diren konpainiak. Ingelesari dagokionez, oraindik ez dugu egin antzezlanetan azpidatziak sartzeko urratsa. Ingelesezko konpainia bikainak daude, baina Erriberriko jaialdia kalean egiten denez, ez zaigu agertoki egokiena iruditzen mota horretako antzezlanentzako, oraingoz behintzat. Ikusmen edo entzumen arazoak dituztenentzat, bai, prestatu ditugu antzezlan bereziak.
Cervantesekin hasiko duzue jaialdia.
Harribitxien blokea osatzen duten konpainiei jaialdiko egun indartsuak, hots, ostirala eta larunbata gordetzen dizkiegu. Maila handiko antzezlanak ditugu aurten: Nikolas Makiaveloren El Principe, La Discreta Enamorada, Las Alegres Casadas, besteak beste. Hala ere, Kixotearen bigarren zatiaren urteurrena betetzen denez, egoki iruditu zitzaigun Entremeses de Cervantes antzezlanarekin hastea jaialdia. Egitarauaren gainontzeko zatia konpainien agendaren arabera antolatu dugu.
Antzezlanez ez ezik, jaialdia beste hainbat ekitaldiz josita dago. Zein dira arrakastatsuenak?
Eskola magistralak bereziki dira arrakastatsuak. Balio erantsia ematen diote jaialdiari. Antzerkigintzan era profesionalean edo amateurrean aritzen direnei tresnak eskaintzea da xedea. Maila handiko antzerki zuzendariek gidatzen dituzte eskola horiek, pertsona gutxiko taldeei eskola emanez. Eskola magistralez gain, Nafarroako antzerkigintzari buruzko jardunaldiak ere egiten ditugu. Nafarroako Unibertsitateko Siglo de Oro (Urrezko Aroa) ikertzaile taldeak antolatutako zientzia dibulgazioaren inguruko maila handiko jardunaldiak dira. Aurten, emakumeak antzerki barrokoan bete duen rola aztertuko dute.
Krisiak gogor jo zuen jaialdia 2011n.
Aurrekontua %50 jaitsi ziguten. Agertoki nagusi bakarrarekin gelditu ginen, La Cava-koa birmoldatu eta gero. Dirua beti dator ondo produkzio ikusgarriak egiterakoan, baina aktore, zuzendari eta produktore askoren talentuarekin nahikoa da, askotan, antzezlan bikainak egin ahal izateko. Badirudi egoera hobetzen ari dela eta, pixkanaka, lehengo antzerkigintza moldeetara itzultzen ari garela. Hala ere, BEZa %21 da oraindik ere. Eta horrek min handia egin digu.
Zein da jaialdira biltzen den ikuslearen soslaia?
Aztertu dugunaren arabera, 30 urte inguru dituen bikotea da ikusle artean ohikoena. Seme-alabak etxean norbaitekin uzteko aukera izan, eta beste bikote lagun batekin joan ohi dena. Amateurren antzerkigintza txertatzean, beste soslai bateko jendea ere etortzen hasi da.
Aurreko urtean, zenbat ikusle izan zituen jaialdiak?
Antzezlan guztietan eserlekuen %90 inguru egon zen beteta. Sarreren salmentei erreparatuz gero, 7.000 sarrera saldu genituen, hamabi antzezlanen artean. Hor ez ditugu kontatzen ekintza osagarrietan parte hartu zutenak.
Gobernu aldaketak eraginik izango du jaialdian?
Gobernu oso desberdin batekin ariko gara, hemendik aurrera lanean. Kultura kontseilari berria nor den jakin orduko jarriko gara harekin harremanetan.
Uroiloen etxearen alde
Sanferminen arrastoak nabarmenak dira, oraindik ere. Landazelaia izeneko eremua kanpadendaz betetzen da Lesakako bestetan, eta jaiak bukatu eta gero kentzen dituztenean, zaborra bertzerik ez da gelditzen. Haizeak plastikozko hainbat poltsa eraman ditu...
Albina Prieto (Tafallako zinegotzia): “Norberekeria bazter utz dezala PSNk”
Behin eta berriz errepikatu du. "1978. urtetik naiz ni alderdi sozialistako militante". Horregatik nabarmendu du harridura, haserrea eta etsipena eragin diola PSOEren zuzendaritza batzorde federalak hartutako erabakiak. Albina Prieto (Sahagun de Campos, Leon, Espainia, 1946) duela berrogei urte baino gehiago ailegatu zen Tafallara, eta herriko udaleko zinegotzi sozialista da. Alderdiak behin-behinean kanporatu du, Juan Jose Martinez kidearekin batera, biek EH Bilduren udal gobernuan sartzeko urratsa egin eta gero. Behin betiko erabakiaren zain dira orain, eta egunotarako espero dute. Argi utzi dute biek aurrerantzean ere zinegotzi izanen direla.
"Sekula ez nuen pentsatu halakorik gerta zitekeenik; PSNk bide beretik jarraitzen badu, hutsaren hurrengo bilakatuko gaitu. Ideia sozialistei eman beharko lieke alderdiak lehentasuna, eta norberekeriak bazter utzi. Argi dut PSNn badela alderdiari onik egiten ez dion jendea, eta jende horrek alde egin beharko luke".
Argi eta garbi mintzatu da Prieto PSNko zuzendaritzaren jarduerari buruz; eta argi eta garbi erran du, halaber, udal gobernuan sartzeko erabakiak Tafallako PSNren udal batzordearen babes ia erabatekoa izan duela. "Gu behin betiko kanporatzeak Tafallako PSN desegitea ekarriko luke", ohartarazi du zinegotziak. Juan Jose Martinez da Tafallako sozialisten idazkari nagusia, hain zuzen ere. Prieto ere zuzendaritza batzordeko kidea da.
"Iparra galduta dabil PSN arlo anitzetan. Gaizki egindakoak erranen ditut. Ez naute isilduko", erantsi du zinegotziak. Minduta dagoela onartu du Prietok. Uztailaren 1ean, txostena ireki zien alderdiak hari eta Martinezi. "Guri ez ziguten deus erran; PSNko inork ez gintuen deitu Iruñetik; hedabideen bidez izan genuen hartutako erabakiaren berri; ez genuen horrelakorik merezi", azaldu du.
Bere txostena Madrilera bideratu zuen PSNk, eta, ondorioz, uztailaren 3an, burofax bat igorri zien PSOEren zuzendaritza batzorde federalak. "Hilaren 7an jaso nuen nik; eta hurrengo egunean nire alderdikideak; hamar eguneko epea eman ziguten zuzenketak aurkeztu ahal izateko. Iruñean auzi hau martxan jarri izan ez balute, Madrilen ez lukete deus egin izanen". Beren burua defendatuko dutela nabarmendu du Prietok, eta abokatuen esku dagoela auzia.
"Aurrera egin"
"Joandako urak, indarrik ez". Horixe uste du Prietok, eta halaxe nabarmendu du: "Garai hagitz txarrak bizi izan ditugu; gure alderdikideen hiletetara joan behar izan dugu; nire semea ere PSNko zinegotzi izan da herrian, eta bizkarzainarekin ibili behar izan du, batetik bertzera. Hori hor dago, gogorra izan da, eta ez dugu bertzerik gabe ahaztuko; baina aurrera egin behar dugu. Bertze erremediorik ez dugu. Ezin gara beti atzera begira egon. EH Bilduk alkatetza du 2.000 herritarrek baino gehiagok botoa eman ziotelako. Koalizioa legezkoa da, eta hori errespetatu egin behar dugu. Kito".
Tafallako Udalean EH Bilduk du alkatetza, zortzi zinegotzirekin. UPNk lau ditu; Iniciativa por Tafalla taldeak bi, eta bertze bi PSNk. Ezkerrak, berriz, bakarra. "EH Bilduk talde guztioi egin zigun udal gobernuan sartzeko gonbita; UPN bakarrik gelditu da kanpoan", azaldu du Prietok.
"Tafallaren alde lan egiteko erabaki genuen sartzea; guk ez diogu EH Bilduri txeke zuririk eman, eta gauzak gaizki egiten baditu, eskatuko dizkiogu kontuak, eta hartuko ditugu hartu beharreko erabakiak, gure kontzientziaren arabera", erantsi du.
Herritarren eta udaleko bertze taldeen babesa jaso dutela nabarmendu du Prietok, eta hori dela garrantzitsuena. "Herritar anitzek ere harriduraz hartu dute gertatzen ari dena. Herritarren alde ari gara, eta haien babesa badugu; ongi ari gara". Egoera, nolabait, normalizatu egin behar dela gaineratu du. "Tafalla ez da bakarra izanen; ziur naiz bertze hainbat herritan ere PSNk parte hartuko duela EH Bilduren udal gobernuetan; denak kanporatuko gaituzte, orduan?", galdetu du Prietok; erantsi du taldeen arteko harremanak normal-normal hartzeko ordua dela.
Ildo horretan, aspaldiko garaiak ere ekarri ditu gogora Tafallako zinegotziak. Gizarte Ongizaterako Sailaren ardura du oraingo udalean, eta sail horren eskutik hasi zen, hain zuzen ere, gizarte kontuetan lanean, Tafallan. "Herri Batasuna zegoen orduan udaletxean; Gizarte Ongizaterako Saila ezarri zuten, eta talde horretako zinegotziak eman zidan lan egiteko aukera. Autoarekin ibiltzen nintzen, etxez etxe, bakarrik ziren herriko zaharrei jatekoa eramaten".
Aspaldi hasitako bidean urratsak egiten jarraitu nahi du Prietok. "PSNren barruan, edo bertze izen batekin, baina nire ideia sozialistei uko egin gabe". Alderditik at sentitzen da. Eta horrek amorratzen duela aitortu du. Eutsi dio, ordea, hartutako erabakiari.
Esan ere aldaketa nahi dute
Esako urtegiko hormatik behera bizi diren herritarrek buru gainetik kendu nahi dute Damoklesen ezpata. Eskuineko eta ezkerreko magalek mugitzen jarraitzen dute, eta hainbat adituk berretsi dute arriskua badela; Ebroko Ur Konfederazioak, ordea, entzung...
“Ablazioa zer den dakigunok hartu behar dugu hitza, kontatu”
Aretoa bete egin da. Jendetza du zain Fatima Djarrak (Ginea Bissau, 1968), liburua aurkeztera iritsi denerako. Sumatzen zaio emozioa. Hitza hartu orduko, aitortu egin du: "Mingarria izan da niretzat liburu hau idaztea". Barrua hustu du. Agerian utzi d...
Idoia Fernandez: “Ezin dira ordaindu kalte emozionalak”
Esakoa du familia Idoia Fernandezek (Iruñea, 1977). Hango Lasaitasuna urbanizazioan etxea erosi zuen duela zortzi urte. Baina galdu egin du. 2013an urbanizazioa hustu behar izan zuten, Esako eskuineko magalean lur mugimendua izan eta gero. Ezin izan da itzuli. Ebroko Ur Konfederazioarekin desjabetze akordioa sinatu dute bizilagunek, baina hurrengo urtera arte ez dute kalte-ordaina jasoko.
Ia bi urte eta erdi joan dira etxetik alde egin behar izan zenuenetik. Gogorra izan da hilabeteotako ziurgabetasuna?
Oso gogorra. Batez ere ezin izan dugulako aurrera egin. Zain egon behar izan dugu. Behin-behineko neurria zela esan ziguten, etxetik alde egin behar izan genuenean. Itzuli ahal izanen ginela. Baina azkenean etxerik gabe gelditu gara.
2013ko lur mugimendua gertatu zenean, zegoen arriskuaz ohartzen zineten?
Ez. Lur mugimendu handi hori gertatu baino lehen, agertu ziren pitzadurak. Ez genekien zerk eragiten zituen. Ezkerreko magalari so egiten genion, eta uste genuen ez zela mugitzen ari. Baina ez ginen ohartzen gure etxe azpiko lurra, bai, mugitzen ari zela. Luizia gertatu eta gero, egun batetik bertzera alde egin behar izan genuen. Erabat jokoz kanpo gelditu ginen. Hori izan zen okerrena, ez genekiela zer gertatzen ari zen.
Bazenuen, hasieran, itzultzeko esperantza?
Egia esan, ez. Geologo bat kontratatu genuen, eta argi esan zigun ezin izanen ginela itzuli. Ez zela segurua. Ez nuen inolako esperantzarik.
Akordioa sinatu duzue jada Ebroko Ur Konfederazioarekin. Kontent?
Kontent nago, akordio hori nolabaiteko konponbidea delako. Baina egindako kaltea hor dago, eta hori ezin izanen dugu ahaztu. Etxetik atera behar izan genuen une berean argi zegoen ezin izanen genuela atzera egin; han ezin ginen lasai bizi, hurrengo pitzadurak noiz agertuko ziren zain.
Kalte-ordaina jasoko duzue?
Bai. Bakoitzak bere etxebizitzaren ezaugarrien arabera jasoko du bere kalte-ordaina. Beste hainbat gastu ere kontuan hartuko dituzte. Baina ez dakigu noiz. Aurten ez dugu jasoko, hori badakigu. Hurrengo urtean emanen digutela esan digute, baina ez dakigu noiz. Urte hasieran izan daiteke, edo bukaeran. Auzi hau oraindik ez da amaitu. Nik ez dut borrokatzen jarraitu nahi, egia esan. Hau dena bukatzea nahi dut, eta beste lekuren batean etxea erosi edo alokatu. Kalte emozionalak ezin dira ordaindu.
Eta bitartean hipoteka ordaintzen jarraitu behar duzu?
Bai, kalte-ordaina jaso eta akordioa erabat gauzatu arte, ordaintzen jarraitu beharko dut. Bankuak hipoteka ordaintzea nahi du, eta ez zaio axola nire egoera zein den.
Etxetik alde egin behar izan zenuenetik ari zara ordaintzen?
Bai, noski. Horrek ere baldintzatu du hilabeteotako nire egoera, ez baitut aukera izan beste etxe bat erosi edo alokatzeko. Ni hilabeteotan lagun baten etxera joan naiz bizitzera. Kontua da gure bizitza planak aldatu behar izan ditugula. Esako urtegia handitzeko lanen biktimak gara, finean.
Proiektuak aurrera jarraitzen du, oraingoz. Zer deritzozu?
Esan gertatu denak balio behar du gogoeta egiteko. Guk kaltea jaso dugu, baina ez gara bakarrak. Zangozan bizi direnak, adibidez, urtegiaren mehatxupean bizi dira. Gure etxebizitzetan gertatu denak agerian utzi du, zalantzarik gabe, urtegia ez dela segurua, eta ezin dela handitu. Ebroko Ur Konfederazioak ere badaki hori. Desjabetzeekin onartu behar izan dute ezinezkoa dela.
Leitzako torrea: taberna baino gehiago
Leitzako plazaren albo batean, udaletxearen eraikin handiaren parean, bada lau solairuko etxe zuri eta dotore bat. Torrea izenez ezagutzen dute herritarrek; diotenez, XIV. mendean dorre bat izan zelako bertan, gerretan behin eta berriro suntsitua, eta behin eta berriro berreraikia. Azken 22 urteetan, ordea, beste zerbaitengatik izan da ezaguna: bertan dago, 1993az geroztik, Torrea Herriko Taberna. Espainiako Auzitegi Gorenak iaz Auzitegi Nazionalak ebatzitako konfiskatzea berretsi berri du. Hego Euskal Herriko beste ehun herriko taberna bezalaxe, ixteko arrisku larrian dago Torrea.
Kanpoaldean, terrazako itzalpean, zain daude Joseba Azpiroz (Leitza, 1967) eta Juan Mari Barriola (Leitza, 1968), Torrea kudeatzen duen elkarteko presidentea eta batzordeko kidea, hurrenez hurren. Balizko itxiera batek ekarriko lukeenaz galdetuta, hasperen luze egiten dute biek. Azkenean, segundo batzuetako isiltasunaren ostean, "kolpe handia" litzakeela dio Barriolak; "umezurtz" geratuko liratekeela herritarrak, eta herria bera.
Biak ibili ziren Herriko Tabernaren sorreran, 1992an. Eraikinaren beheko solairua ukuilua zen orduan, eta han gordetzen zituen aziendak herritar batek. Urte hartan, lehen aldiz, taberna modura atondu zuten ukuilu hori, festetarako. Eta leku "aproposa" zela ikusita, eraikina erosi eta auzolanari ekin zioten orduan, urtebetez, Herriko Taberna sortu bitartean. "Sekulako auzolana" izan zela du gogoan Barriolak, "jende pila batek parte hartu" zuela egoitza txukuntzeko lanetan. Erosketa finantzatzeko 100.000 pezetako ekarpenak egin zirela gogoratzen du Azpirozek, "batzuk partikularrak, eta taldekakoak beste batzuk". Eraikinaren goiko bi solairuak saldu zituzten, etxebizitzak egiteko. Beheko bietan, Herriko Taberna zabaldu zuten, 1993ko abuztu hasieran, herriko jaien bezperan. "Behar batetik abiatuta" ireki zela dio Barriolak, "herrian bazelako kolektiboak biltzeko eta herriari berari kulturalki bizitza emateko beharra".
Ordutik, askotariko jarduerak jaso ditu Torreak. Barriolak dioenez, lokalak "ikaragarrizko bizitza kulturala" du, eta herrian antolatutako kultur ekintza guztietan parte hartzen du. Horregatik, "elkarte oso dinamikoa" dela dio, "herriari sekulako bizia eman" diona. Taberna bat baino gehiago, "herrirako erreferente" bat da, haren iritziz.
Hala, bi hamarkadatan zehar, asko izan dira bertatik pasatutako herritar eta kanpotarrak. Batzuk, tragoak hartu eta otorduak egitera. Barriolak dioenez, Torreak, tabernaz gain, "elkarte kutsua" ere izan baitu: "Baziren astero-astero afaltzera etortzen ziren kuadrillak, modu sistematikoan". Beste batzuk, antolatutako kontzertu eta jarduerak ikustera. Izan dira balio informatiboagatik joan direnak ere —"Orain gutxi Alemaniako Arte telebista izan zen gurean, erreportaje bat grabatzen, eta The New York Times-en ere atera izan da kanpoaldeko murala"—. Eta, azkenik, kuriositate hutsez gerturatu direnak, batez ere azkenaldian.
8 apellidos vascos filma izan da fenomeno horren arrazoi nagusia. Oso arrakastatsua izan da pelikula, eta arrakastak arrapaladan eraman ditu turistak Leitzara, eta zehazki, Torreara, han filmatua baita eszenetako bat. Barre egiten dute Azpirozek eta Barriolak, fenomenoaz mintzatzean, eta komentatzen dute turisten artean izan direla "pertsonaia bitxiak ere", tabernara sartzera ausartu ez baina atetik besoa luzatu dutenak, barrura argazkia ateratzeko.
Herriko Tabernaren kokapena, gainera, ez da nolanahikoa. Herriko plazan dago, herriaren erdigune eta topaleku naturalean. Mesede egiten dio herriak Torreari, eta mesede Torreak herriari. Izan ere, Barriolak dioenez, "Torrea ireki aurretik herriko plaza oso tristea zen; apenas ibiltzen zen jenderik, eta herrian bigarren mailako txokoa zen". Herriko Taberna ireki zenetik, ordea, plaza "lehen mailako" topalekua dela dio, "beti" dagoela jendea. Eta, horregatik, lokala itxiz gero "herriak asko galduko" lukeela uste du elkarteko kideak.
"Ezpata bat buru gainean"
Duela hamahiru urte hasi zen Torrearen ingurukoen amesgaiztoa. Orduan abiatu zuen Guardia Zibilak herriko tabernen aurkako operazioa. Leitzan, Torrea elkartearen goiko solairua zigilatu zuten, eta elkartearen kontuak bahitu. Ordutik, tabernaren goiko solairua erabili gabe eta kontu korronterik ireki ahal izan gabe ibili dira lanean. "Ondorioz, ezin izan dugu normal lan egin", dio Azpirozek. Azkenean, "hamahiru urtez ezpata bat buru gainean" izan ostean "ezohiko egoera bat ohiko bihurtu" dela dio Barriolak.
Azkenean, 2013ko azaroan abiatu zen 35/02 sumarioko epaiketa, Espainiako Auzitegi Nazionalean. Iazko uztailean eman zuen epaia, eta 103 herriko tabernaren itxiera agintzeaz gain, hogei lagunentzako kartzela zigorra ere ebatzi zuen. Joan den ekainaren 18an, Auzitegi Gorenak, oro har, agindua berretsi zuen: 101 lokal ixteko agindu, eta auzipetuentzako zigorrak arindu zituen.
Erabakia "ezker abertzalearen aurkako mendekua" dela uste du Barriolak. Abokatuekin mintzatu direla dio, eta epaiak ez duela "sostengurik, delitu frogaturik ez dagoelako". Dioenez, "teoria bat elaboratu dute aurrez, eta gero hori justifikatzeko handik eta hemendik frogak hartu". Azpirozek dioenez, "ez dago epaia juridikoki defenditzerik".
Aginduta dago elkartea ixtea, baina inork ez daki ongi itxiera nola gauzatuko duten, "nonbait gauza berri bat delako". Bitartean, "tentsiozko itxarotean" igarotzen dituzte egunak Herriko Tabernaren ingurukoek. Oraingoz, erabakia jakin zenetik leitzar asko joan dira Torreara, eta askok parte hartu dute mobilizazioetan. Elkarteari babesa emateko herriko talde eta pertsona ezagunen zerrenda jendetsua ere osatu dute. Herritarrek gertatutakoa salatu nahi dutela dio Barriolak, "gerra garaitik ez baita horrelako lapurretarik izan". Eta jasotako babesaren azalpena ere badu: "Jendeak bere parte sentitzen du Torrea, norbere ekarpenez eraikitako proiektua delako".