Api 25, 20142015-04-210

Oroimena lantzeko ariketa

Arropa, kalean eskegia. Praka batzuk, pijama baten beheko aldea, alkandora, bi galtzerdi eta sukaldeko bi zapi. Hori da Venancio Amillano Altsasuko eskultorearen gaztetako oroitzapenetako bat eta haren Aire zabalean lana. Zazpi eskultura aurkeztu ditu Amillanok Oroimena erakusketan, zazpi une, 1940ko hamarkadatik 1960ko hamarkadara bitartekoak. "Lehengo herrietako bizimodua eta arropa nola garbitzen zen irudikatu nahi dut", adierazi du Amillanok. "Erakusketa iraganeko oroitzapena da, horren guztiaren oroimena". Iruñeko Ziudadelako Labea gelan egongo da ikusgai erakusketa, maiatzaren 18ra arte.

Arroparekin lotu ditu oroitzapen guztiak, ikuzgailu eta lehorgailuen aurreko garaiarekin. Batzuetan uda da, besteetan negua. "Nire amak eta arrebek garbitzen zuten arropa ni gaztea nintzenean. Hori guztia, noski, inongo makinarik gabe. Nire familiari baina, bereziki, nire ama eta arrebei zuzendua dago erakusketa", azaldu du Amillanok. Eskultoreak baditu gehien maite dituen uneak. Eguzkitan zabaldutako arroparen urrin freskoa, lisatu berri duten arroparen leuntasuna eta iritsi eta berokia kentzean sentitzen den epeltasuna. Baina nork bereak gogoratu behar ditu. Gogoeta sustatu nahi duen erakusketa baita. Erakusketaren bidez, gogoeta ariketa bat bultzatu nahi da oroitzapenen indarrari eta haren iraunkortasunari buruz, nahiz eta iraunkortasun horrek hauskorra dirudien.

Ziudadelako Labea gela txikia eta biribila da. Sartzean arropak ikusiko ditu bisitariak. Baina ez dira arropa soilak. Egurrez eta harriz egindako arropak dira. Hainbat urtarotako arropak aurkezten ditu Amillanok. Garaien arteko aldeak ere nabariak dira. Gelan sartu, eta bertan esekitokia dago. Kapela, gabardina, etxeko jantzi eta aterkiarekin. Egurrez egindakoak, ezkiarekin eta nekostarekin. Neguko arropak. Beharbada noizbait bustiak egon dira. Babestuta lana da.

Hortik gertu, gabardina potoloa horman zintzilik, Nomex. Haritzaz egindako gabardina. Gero, alkandorak ere badaude, Izpilikua izenekoak. Denak ondo lisatuta eta modu egokian tolestuak aurkeztu ditu eskultoreak.

Baina ez dira bakarrik neguko arropak ikusten. Uda giroko irudiak ere badaude. Aire zabalean lanak irudikatzen ditu kanpoan eskegita lehortzen ari diren hainbat arropa. Azken lan horrek aurrekoak baino oroitzapen zaharragoa dakarkio burura Amillanori, 1950eko hamarkadakoa baino lehenagokoa.

Kontrasteak nagusi

Harria eta egurra material gogorrak dira. Horiek lantzen ditu Amillanok. Baina erakusketan ez da gogortasunik nabari. Arropak eta ehunak dira eskultoreak aurkezten dituen irudiak. Gaztetatik lantzen ditu zura eta harria Amillanok. Erakusketa honekin beste buelta bat eman nahi izan dio material horien lanketari. Material gogor horiek leundu egin ditu, ehunak irudikatuz eta zentzumenetan kontrasteak sortuz.

Amillano oso pozik dago Ziudadelan erakusketa egiteko aukera duelako. Baina ez da geldirik geratzekoa Altsasuko eskultorea. Memoria historikoa landuko du bere hurrengo lanekin, 36ko gerra Altsasun nola bizi izan zuten irudikatuko duena.

Api 25, 20142014-04-25Asteko Gaiak0

Etengabeko arretako lau gune itxiko dituzte

Nafarroako Gobernuaren oinarrizko arretari eta larrialdiko etengabeko arretari buruzko erreformaren ondorioz, etengabeko arreta eskaintzen duten lau zentro itxiko dituzte: Erriberri I, Villatuerta Hegoaldea, Andosilla eta Azkoien II. Horrez gain, Burlatako, Ermitagañako eta Arrotxapeko larrialdi zerbitzuak ere bertan behera utziko dituzte, baina, diotenez, San Martingo eta Buztintxuriko zentroek beteko dute beste hiru zerbitzuek ematen zuten eskaintza. Nafarroako Osasun Plataformak murrizketak salatu ditu.

Api 25, 20142015-04-210

“Baztango historia ezagut daiteke etxeetan erreparatuta”

Baztango historia ikertzea eta ezagutzea maite du Peio Iriartek (Irurita, 1979), baita kanpotik joaten direnei azaltzea ere. Turismo gida da ofizioz. Aste Santuan dozenaka laguni erakutsi dizkie Elizondoko zein Baztango gainontzeko herrietako kale eta bazterrak. Dioenez, aurten iragan urteetan baino bisitari gehiago izan dira ibarrean. Turista kopuruaren goranzko joeraren atzean hainbat arrazoi izan direla irizten dio, tartean zinemaren eragina. Izan ere, azken urteetan hainbat film grabatu dira Baztanen, Baztan filma, kasurako, zeinak agoten errealitatea azaleratzen duen.

Asturiasen, Oviedoko Unibertsitatean egin zituen Artearen Historiaren ikasketak Iriartek. Uda pasatzera herrira itzultzen zen, Iruritara, eta orduan hasi zen gida moduan lanean. Lehen bisita gidatua egin zuenetik hamabost urte inguru igaro dira. Hasieran udan diru apur bat irabazteko zena ofizio bilakatu da. Gainera, azaldu du bere burua ez duela ikusten beste zeregin batean.

Orain, esaterako, turismo zerbitzuak eskainiko dituen enpresa bat eratzen dabil Iriarte buru-belarri. Zerbitzu integrala eskaini nahi du, Baztanera joaten den bisitariaren beharrak asetzeko xedea duena. Hala, aste gutxiren buruan taberna bat irekiko du Iruritako Jauregian. "Berez, Aste Santuan ireki nahi nuen, baina ez gara garaiz iritsi", azaldu du. Dena den, ilusioz beteta dagoela aitortu du, urte luzez landutako proiektua gauzatzea lortzen ari delako. Ziurrenik bi asteren buruan taberna martxan jartzeko moduan izango da, baldin eta berriz atzerapenik ez bada suertatzen.

Iriarte ez da inola ere geldik egotekoa. Baztanen pertsona aski ezaguna da. Urte luzez Elizondoko Etnografia museoan aritu da lanean. Horrez gain, Dorrea elkarteko kidea ere bada. Baztango ondare arkitektonikoari buruzko informazioa jaso, ikertu, hausnartu eta irakatsi egiten dute. Azken urteetan, ahalegin handia egin dute Dorrea elkarteko kideek Baztango ondasun arkitektonikoa ezagutarazten. Erakusketa andana egin dituzte, jauregi eta dorretxe esanguratsuen inguruan, batez ere.

Hain justu, arkitektura ikertzea da Iriarteri gehien gustatzen zaiona. Elizondon egiten dituen bisita gidatu gehienak bertako arkitekturari buruzkoak izan ohi dira. Dioenez, kanpotik joaten diren bisitariei harrigarria egiten zaie Elizondoko arkitektura, etxebizitzak handiak direlako eta askok armarri ikusgarria dutelako. Elizondok izan duen garapen ekonomiko eta soziala etxebizitzak aztertuta ezagut daitekeela jakinarazi du Iriartek: "Baztango historiaren berri izan daiteke etxeetan erreparatuz gero".

Horregatik abiatzen du Elizondon egiten duen bisita gidatua Etnografia museotik, Braulio Iriarte kaletik, hain zuzen. Lehenik eta behin, Baztanen kokapenaz mintzatzen da. Izan ere, Iriarterentzat Baztanen historian oso garrantzitsua izan da haren kokagunea, askorentzat estrategikoa izan delako. Kokagune estrategiko horrek historikoki lagun askoren interesa erakarri izan duela nabarmendu du Iriartek. Artista askoren elkargune era izan da. Ohikoa zen Pio Barojak Elizondon egonaldi luzeak egitea.

Museoa dagoen eraikina, Puriosenea, ziurrenik Baztango etxerik zaharrena da. Harrizkoa da, eta leiho txikiak ditu. Turismo bulegoa ere bertan dago. Bertara joanda izaten dute bisitari gehienek Iriartek egiten dituen ibilbideen berri.

Braulio Iriarte kaleko eraikinak ezagutu ostean, tartean hainbat baserri, Jaime Urrutia kalean jarraitzen du bisitak —lehen kale nagusi modura ezagutzen zen—. Batez ere Juan Goienetxek izan zuen garrantzia kale horretan nabarmentzen dela azaldu du Iriartek: "Baztandar askok zuten noble izaera baliatu zuen Goienetxek Madrilgo gorteetan boterea lortu eta dirutza irabazteko". Goienetxek pilatu zuen aberastasun horren adierazle da egun Arizkunenea kultur etxea dagoen eraikina. Politikariaren garaian zegoen egoera bertsuan dago egun ere eraikina, nahiz eta garai hartako altzaririk-eta ez den mantentzen. Ziurrenik, Jaime Urrutia kaleko eraikinik handiena eta ikusgarriena da.

Liburuaren eragina

Duela hamabost urte inguru egiten hasi zen bisita gidatu bertsuak egiten ditu gaur egun ere Iriartek. Hala ere, azkenaldian Dolores Redondoren Zaindari ikusezina liburuaren eragina izugarri nabaritu duela adierazi du Iriartek: "Azken hilabeteetan bisitari asko etorri da Baztanera liburuak erakarrita. Zentzu batean zoramena ere izan da". Duela hilabete batzuk, enpresa pribatuak liburuan oinarritutako bisitak eskaintzen hasi ziren. Iriarteri ere halako bisitaren bat edo beste eskatu izan diote, nahiz eta oraindik ez duen halakorik egiten.

Baztanen turismoaren bidea egonkortzea ezinbestekoa dela irizten dio Iriartek. Egun batzuetako egonaldia egiteko toki "paregabea" dela uste du, eta horregatik jarraitu nahi du orain arte bezala turismo gida izaten.

Api 18, 20142014-04-18Asteko Gaiak0

Nafarroan dauden haur eskolak.

Nafarroako Hezkuntza Departamentuak emandako datuen arabera, egun, Nafarroan 95 haur eskola publiko daude. Horietako gehienak udalen jabetzakoak dira, nahiz eta gobernuarenak berarenak direnak ere badiren.

Api 18, 20142014-04-18Asteko Gaiak0

827 haur matrikulatu dituzte Iruñeko haur eskoletan

Dagoeneko amaitu da 0 eta 3 urte dituzten haurrak matrikulatzeko kanpaina. Orotara, Iruñeko haur eskoletan 827 haur matrikulatu dituzte, iaz baino %12 gutxiago. Fermin Alonso Iruñeko Udaleko Hezkuntza zinegotziak jakinarazi duenez, egun Iruñean hamabi udal haur eskola daude, eta 1.087 haurrentzako tokia dute. Horietatik 573 soilik gelditu ziren bete gabe, haur eskoletan ikasturtea egina zuten haurren matrikula berritu ostean. Beraz, eskariaren %80 bete ahal izan dutela azaldu du Alonsok. Seme-alabentzako plazarik lortu ez duten gurasoek haurtzaindegi pribatuetara jo beharko dute, sare publikoan ez baitago, oraingoz, eskariari erantzuteko adina tokirik.

Api 18, 20142014-04-18Asteko Gaiak0

“Haurrak zaintzeaz gain, hezi ere egiten ditugu”

Haur eskolako hezitzaile bokazioz dela azaldu du Kristina Goñi Baztango haur eskolako zuzendariak (Iruñea, 1968). Egun, hamar langilek lan egiten dute haur eskola horretan. Asteartean bildu ziren Garbiñe Elizegi Baztango alkatearekin. Udalak eman dien babesa eskertu du, aurrera jarraitzen laguntzen dielako. Horrez gain, Nafarroako Gobernuak iragarri duen %30eko murrizketak haur eskolen etorkizuna "kolokan" jartzen duela ohartarazi du.

Azken urteetan krisi ekonomikoaren eragina nabari dela jakinarazi dute. Zuen kasuan, antzeman duzue?

Matrikulazio jaitsiera gogorra izan da. 78 haur ditugu haur eskolan, baina matrikulazioa duela bi urtetik aitzinera dezente jaitsi da. Haur eskola honetan, beti hainbertze jende gelditzen zen zerrendan esperoan. Beti izan ditugu zortzi unitate, baina iragan urtean zortzirekin gelditu ginen.

Sarritan nahasten dira haurtzaindegia eta haur eskola. Nola definitzen duzue Baztanen eskaintzen duzuen zerbitzua?

Guk tinko erraten dugu haur eskolak ez direla haurtzaindegiak. Egin dugun ibilbidea aitortzen digute. Egia da duela 25 urte hasieran haurtzaindegia zela gurea. Baina berehala bihurtu genuen haur eskola. Heziketa proiektua egiten hasi ginen, eta talde guztiak ikastaroetan parte hartu zuen. Azken finean, guk badugu gure heziketa proiektu propioa. Erran behar da batzuetan gogorra dela familiei hori azaltzea, ez dela haurtzaindegia azaltzea, alegia. Haurrak zaintzeaz gain, hezi ere egiten ditugu. Arras garrantzitsua da guk dugun proiektu pedagogikoa.

Behin baino gehiagotan egotzi zaio Nafarroako Gobernuari haur eskoletan duen sinesmen falta. Zein da zure iritzia?

Beraiek erraten dute ematen dietela garrantzia haur eskolei, baina gero, bertze aldetik, zalantzan jarriko nuke. Egia da Nafarroan hainbertze haur eskola egin dituztela. Baina nik zalantzan jarriko nuke beraiek zenbateraino sinesten duten gurea bezalako proiektuetan. Izan ere, benetan sinetsiko balute ez lukete egin nahi duten murrizketa egingo. Sarritan iduritzen zaigu gobernuarentzat bigarren plateraren modukoak garela. Baina argi utzi behar da 0-3 zikloan lan egiten dugun langile guztiek sekulako bokazioa daukagula.

Asteartean, Baztango Udaleko ordezkariekin bildu zineten. Nola joan zen bilera hori?

Alkatearekin eta bi zinegotzirekin bildu ginen haur eskolako talde pedagogikoa osatzen dugun kide guztiak. Horrez gain, guraso elkarteko bi ordezkarik ere parte hartu zuten bileran. Udalak azaldu zigun Nafarroako Gobernuak iragarri duen %30eko murrizketak haur eskolaren egoera izugarri zailtzen zuela. Afera arras zail ikusten du, arras larri. Egoera hau ia ikasturtea bukatzear delarik etorri da. Udalak aurrekontuak eginak ditu, eta diru sail guztiak banatu ditu. Beraz, ez dago inolako aukerarik haur eskolara dirua bidaltzeko. Hala ere, babes osoa adierazi digute, eta elkarlanean jarraitzeko asmo sendoa daukagu.

Egoera zail honen aurrean, zer neurri hartuko dituzue?

Oraindik ez ditugu zehaztu, baina argi utzi behar da borrokatuko garela. Egin nahi dituzten murrizketek ez dute inolako zentzurik. Krisi garaietan gizarte zerbitzu guztiak indartu behar dira.

Api 18, 20142014-04-18Iritzia0

MURRIZKETEN UZTARRIA KENTZEKO

Dozenaka lagun elkartu ziren joan den ostiralean, Iruñeko Sanduzelai auzoan murrizketen aurka hango eragileek deitutako manifestazioan. Osasun eta hezkuntza alorretan murrizketarik ez lelopean, auzoko kale garrantzitsuenak zeharkatu zituzten. Nafarroako Gobernuak eta Espainiakoak krisi ekonomikoa arrazoitzat hartuta egin dituzten murrizketak "ez direla" zilegi ohartarazi zuten manifestazioan, "ongizate gizartea desagerrarazten ari direlako".