Edurne Elizondo
Pediatra gabe. Halaxe daude Goizuetako eta Aranoko bizilagunak, joan den otsailetik. "Ordura arte, astean behin etortzen zen herrira; orain, zerbitzurik ez dugu", salatu du Goizuetako Eli Salaberriak. Ez da kexu agertu den bakarra. Goiz...
Edurne Elizondo
Hamaika arlotan eta proiektutan murgildu zen Josu Goia. Politikaria, musikaria, eskultorea eta idazlea izan zen, bertzeak bertze. Gizon polifazetikoa. Igandean, halere, Josu Goia militantea omenduko dute, Beran, haren sorterrian. Sortuk...
Jon Barberena Ibarra
Pasa den astean barrideak erran zidan aspaldian ez zela medikuarenerat joan. Berak ba omen daki izartxoz betea izanen lukeela informea odolaren analisia eginez gero. Egunerokoan daraman bizimodu sedentarioak, eta jateko eta edateko...
Edurne Elizondo
Batetik bertzera dabiltzan pertsonak dira Munduko Medikuen azken kanpainako protagonista; gelditzen ez direnak. Hemen bizi diren migratzaileak dira; batetik bertzera arrazoi batek edo bertzeak bultzatuta mugitu behar izan dutenak. Hemen jaiotakoak ere badira kanpainako kide; migratzaileen aldeko lanean dabiltzanak dira; zeregin horretan gelditzen ez direnak.
"Gurean bizi diren migratzaileen atzean era askotako bizipenak daude; hamaika esperientzia eta istorio. Horiek kontatu nahi izan ditugu", azaldu du Munduko Medikuak elkarteko boluntario eta kazetari Isa Egigurenek.
CEAR eta Gurutze Gorria erakundeekin egindako lanaren ondorioz sortu da kanpaina martxan jartzeko ideia. "Errefuxiatuak herrialdera ailegatzen hasi zirenean, hainbat boluntario hasi ginen haiekin lanean. Eta orduan ohartu ginen bazutela hitz egiteko gogoa eta beharra; kontatu nahi zituztela beren istorioak".
Hitz egin nahi zuten horien ahotsa jaso du kanpainak, hainbat bideoren bidez. Argazki erakusketa ere osatu dute, migratzaileon mezu nagusiekin. Nafarroako Unibertsitate Publikoan erakutsi dute jada, eta asmoa da, aurrerantzean, herrialdeko eskola, institutu eta elkarteetara eramatea. "Hain ohiko ez diren tokietara ere ailegatu nahi dugu oraingoan", zehaztu du Egigurenek. Iruñeko peñak aipatu ditu, adibidez. "Arrosadiko batean izan gara jada, eta esperientzia hagitz polita izan da. Bi errefuxiaturekin hitz egin ahal izan zuten bizilagunek".
"Pertsonak ezagutzea ezinbertzekoa da beren atzeko istorioak jasotzeko eta haiekin bat egiteko". Isa Egiguren kazetariak argitu du istorio horietako anitz "gogorrak" direla, eta "gogorra" dela, halaber, Nafarroan aurkitu dutenari buruz anitzek duten iritzia.
Arrazakeriaren auzia mahai gainean jarri dute kanpainan parte hartu duten migratzaileetako batek baino gehiagok, adibidez. "Migratzaileen asmo nagusia da lan egitea; aurrera egin ahal izateko lan bat aurkitzea; baina anitzentzat zaila da", salatu du Egigurenek. Etxebizitza alokatzeko ere oztopoak izaten dira nagusi migratzaile anitzen kasuan, nabarmendu dutenez.
"Guri ere badagokigu horri aurre egitea, gogoeta egitea eta egoera aldatzeko lan egitea", erran du Egigurenek. Kanpaina prestatzeak, hain zuzen ere, "anitz irakatsi" diola onartu du Munduko Medikuen boluntarioak. Kanpainaren bidez jasotako materialaren bidez horixe bera lortu nahi dute gizarte osoarekin. "Entzun behar dugu bertzeek errateko dutena; entzun eta ikasi, zer kontatu badutelako".
Bertzeek errateko dutena entzutea, egun, are garrantzitsuagoa dela argi du Egigurenek. "Migrazioaren aurkako diskurtso hagitz gogorra zabaltzen ari da eskuina, eta gelditu egin behar dugu; aurre egin behar diogu", nabarmendu du.
Munduko Medikuen kanpainak horixe egin nahi du, hain zuzen ere. Migratzaileek eta hemen haiekin lan egiten dutenek hartu dute hitza horretarako, beren diskurtsoen berri emateko. Mahai gainean jarri dituzte gauza onak eta txarrak, denen gogoetak bultzatzeko asmoz. Ondokoak dira parte hartu dutenetako batzuen hitzak.
Kamerungo migratzailea
Kamerundik ailegatu zen Judith Djoule Nafarroara. Alabarekin etorri zen, senideak elkartzeko programaren bitartez. "Sorterrian lana nuen; hemen hobeki prestatu eta lan hobe bat aurkitu ahal izanen nuela uste genuen". Djoulek lan on bat lortzeko zuen esperantza enplegu zerbitzuan zapuztu zuten, ordea. "Kamerunen saltoki bateko kutxan egiten nuen lan. Hemen lan bila hasi nintzenean, gisa horretako enpleguak ahazteko erran zidaten; inoiz kutxa batean beltz bat ikusi ote nuen galdetu zidaten", salatu du Djoulek. "Zur eta lur gelditu nintzen".
Afrikako hainbat herritako emakumeek 2010ean sortutako Afrikako Lorea elkartearekin bat egitea erabaki zuen Djoulek. "Gure arteko harremana sendotu nahi dugu, eta, aldi berean, Afrikako emakumeon inguruko estereotipoak apurtzen lagundu", azaldu du.
Arrazakeriari ere egin nahi dio aurre elkarteak, eguneroko gaitza baita. "Beltzoi modu arraroan egiten digute so", erran du Djoulek, argi eta garbi. Kamerungoak argi du ezberdintasun nagusia hizkuntza dela. "Badugu bertze kultura bat, baina horrek aberasten gaitu; aurreiritziek min egiten digute".
Ondokoa ezagutzeko ahalegina eskatu die Djoulek nafarrei. "Ondokoa ezagutzen baduzu, informazioa baduzu, aurreiritziak desagertzen dira, eta koloreak muga izateari uzten dio".
El Salvadorreko errefuxiatua
Asilo eskatzailea da El Salvadorreko Elizabeth. Senarrarekin bizi da Nafarroan. Sorterritik atera behar izan zuten heriotza mehatxuak jaso zituztelako. "Indarkeria eguneroko kontua da han; ezin genuen karrikatik ibili", gogoratu du. Guatemalara joan ziren, eta handik Bartzelonara. Azkenean, Iruñera.
Ezintasuna du Elizabethek, eta aulki gurpilduna behar du mugitzeko. "Ezagutzen ez ninduen hemengo pertsona batek eman zidan, ailegatu nintzenean. Biziki eskertua nago. Busean, arazorik gabe mugitzeko aukera dut. Sorterrian ezin nuen hori egin". Iruñeko giro "lasaia" eskertzen du Elizabethek. "Sorterrian beldurrak jota bizi ginen; hemen hasi gara beldurra bazter uzten".
Zailtasunak ere badituzte, halere. Lana da nagusietako bat. "Inork ez gaitu ezagutzen, eta kosta egiten zaigu lana lortzea". Asilo eskatzaile izanda, lan egiteko txartela eskuratu dutela azaldu du. Prozesuak aurrera egin ahala zer gertatuko den ez dakiela zehaztu du, halere: "Pasaportea ematen digutenean lan egiteko txartela kentzen badigute, zer eginen dugu?". Zalantzak eta kezkak ditu Elizabethek etorkizunari buruz.
Fotokazetaria
Unai Beroiz fotokazetariak bere aisialdia eta bere baliabideak erabili ditu, azken urteotan, migratzaileen errealitatearen berri emateko. 2015ean Turkian izan zen, Dani Burgi eta Luis Carmonarekin batera, Europara ailegatzeko txalupetan sartzen ziren errefuxiatuekin. 2017an, Melillako mugan egon zen, bertzeak bertze, salgaiak alde batetik bertzera pasatzen lan egiten duten emakumeen egunerokoa kontatzeko. "Bidegabekeriak salatzea da kazetariaren betebeharra; guri dagokigu behar gehien duen jendea jartzea erdigunean, gertatzen ari zaienaren berri ematea", erran du. Argi du, halere, denak ez duela balio. "Kameraren aurrean duzuna errespetatu behar duzu; badira gainditu ezin daitezkeen mugak".
Turkian, Europara sartu nahi zuten errefuxiatuen beldurraren lekuko izan zen. "Engainatuta ailegatzen ziren txalupa hartu behar zuten hondartzara. Uste zuten segurtasunez bidaiatu ahal izanen zutela, baina txalupa txiki batean 50 pertsona sartzen zituzten. Mafiak zuen agintea, eta mehatxupean zituzten errefuxiatuak. Bidea motza zen, baina arriskuz betetakoa".
Melillan, "esklabotzaren pareko" lan baldintzetan ari ziren pertsonen egunerokoa islatu zuen Beroizek bere kameraren bidez. Parlamentuan dira egunotan Beroizek eta Dabid Sanchezek errefuxiatuen errealitatearen berri emateko egindako argazkiak.
Sri Lankako errefuxiatua
Sri Lankatik etorritako errefuxiatua da Vijitha. "2009. urtean jende anitz hil zuten sorterrian; jende anitz desagerrarazi zuten. Ez dago segurtasunik emakumeontzat, ez dago segurtasunik gazteentzat. Jada gerrarik ez da, baina arazoak ez dira desagertu. Ezin ginen han gelditu, ezin ginen han bizi", kontatu du srilankarrak.
Nafarroan, zailena hizkuntza izan dela erran du Vijithak. Bai eta arrazakeriari aurre egin behar izatea ere. Batez ere, alabak sufritu zuelako eskolan. "Beltza erraten zioten, irain gisa. Gaizki pasatu zuen, denok pasatu genuen gaizki. Orain egoerak hobera egin du, baina zaila izan zen hasieran".
Bertze migratzaile anitzek bezala, lana eta etxebizitza bilatzeko unean izandako zailtasunak nabarmendu ditu Vijithak ere. "Hamaika curriculum banatu ditut; toki guztietan utzi dut; baina ez didate deitu ere egiten. Esperientziarik ez izatea da arazoetako bat; gure azalaren koloreak ere badu zer ikustekorik. Nik ez dut laguntzen menpe egon nahi, nik lan egin nahi dut aurrera egin ahal izateko".
Lanik gabe, etxebizitza edo gela bat lortzeko lana are zailago bilakatzen dela erantsi du errefuxiatuak. "Gela bat alokatzeko ere eskatzen dizute lan kontratua". Sorterrian duten guztia partekatzen dutela azaldu du Vijithak, eta anitz harritu duela hemen berdin gertatzen ez dela ikusteak.
Errumaniako migratzailea
Munduko Medikuen Zure auzoa, zure etxea programako bitartekaria da Gabriela Calofir, Iruñeko Arrosadia auzoan. Errumaniarra da, eta ijitoa. "Errumaniako emakume ijitook plazan egiten genuen bat. Behin, Munduko Medikuak elkarteko kide bat etorri zen guregana, eta haren bidez egin nuen bat beren alfabetatzeko programarekin".
Munduko Medikuen programarekin bat egin zuten emakumeen artean Calofir zen bere hizkuntzan irakurtzen eta idazten zekien bakarra. "Bertzeak laguntzen hasi nintzen". Orain, zeregin hori bere lana du. "Errefuxiatuekin lan egiteko garrantzitsua da inguruko norbait izatea, beren errealitatea ezagutzen duen norbait izatea", nabarmendu du.
Argi du 50 edo 60 urteko emakume anitzentzat zaila dela, orain, idazten eta irakurtzen ikastea. "Baina programak elkarrekin egoteko eta hitz egiteko aukera ere ematen digu; eta hori ona da guztiontzat".
Nafarroan ez da dena erraza izan Calofirrentzat. "Jendeak epaitzen gaitu; arrazakeria bada ijitoen kontra; sentiarazten digute ez dutela gu hemen egotea nahi. Familia, etxea, dena utzi dut nik atzean aurrera egin ahal izateko. Integrazioa aipatzen dizute. Baina horrek erran nahi du nik nirea ahaztu behar dudala. Hori aldatu behar dugu".
Zaska sareko kidea
Migratzaileen inguruan zabaltzen diren zurrumurruen aurka egitea hartu dute helburu Zaska sareko kideek, zurrumurru horien atzean dauden estereotipoak eta aurreiritziak agerian uzteko asmoz. Duela bi urte osatu zuten sarea, eta duela gutxira arte barne lana egiten aritu dira kideak, formakuntza jasotzen eta trebatzen, alegia. Orain bertzeak prestatu eta trebatu nahi dituzte, sarea zabaltzen jarraitzeko. Herritarren artean gogoeta piztu nahi dute. "Pentsaraztea da kontua, zurrumurrua sare sozialetan zabalduko duen botoia sakatu baino lehen", erran du sareko kide Begoña Zestauk.
Sarea, finean, "gizartean zabaltzen ari diren diskurtso baztertzaileen aurka egiteko" sortu dute. 30 erakundek baino gehiagok egin dute bat jada Zaskarekin. "Diskurtso baztertzaile horien atzean dagoena agerian utzi nahi dugu; errora joan, eta zurrumurruak ekartzen dituzten egoerei aurre egin".
Irakeko errefuxiatua
Duela ia 35 urte atera zen Abed Irak bere sorterritik, baina, oraindik ere, herriminak jotzen duela onartu du. "Gauez, nire hizkuntzan egiten dut amets, eta horrek, nolabait, etxearekin lotzen nau". Azken urteotan bizpahiru aldiz joan da bisitan. Etxea zuen tokian lurra baino ez dago jada. Baina jaio zen tokira itzuli zen, behin eta berriz, Abed.
Kurdua da Abed, eta Bagdaden jaio zen. Iranera mugitu zen, lehendabizi, familiarekin. Gero Alemaniara. Handik ailegatu zen Iruñera. Ederki daki errefuxiatu batek ezagutzen ez duen toki batera heltzen denean zer sentitzen duen: "Behar du besarkada bat eta irribarre bat. Eta behar du, batez ere, informazioa". Nafarrei eskaera zehatza egin die. "Jakin dezatela babes bila datorren jendeak zergatik egiten duen ihes. Dena uzten dute atzean, eta ez da batere erraza".
Aurrera egiteko, helburuak zehaztea funtsezkoa dela nabarmendu du Abedek. "Herriminak jotzen bagaitu ere, ezin dugu atzera begira bizi; aurrera egin behar dugu; etorkizunari egin behar diogu so".
Ane Eslava
Kezka areagotzen ari da Iruñeko Alde Zaharreko biztanleen artean. Azken urteetan aldaketa handiak gertatzen ari dira auzoan: ostatuak, saltoki handiak eta tabernak ugaritzen ari dira, eta bizilagun askok alde egin behar izan dute, etxebizitza bat eskuratzea geroz eta zailago bilakatzen ari delako. Egoera ez da Donostiakoa, Bartzelonakoa eta beste hainbat hiritakoa bezain larria, baina auzotarrek ohartarazten dute joera "arduratzeko modukoa" dela. Horri aurre egiteko, Alde Zaharreko kolektiboak auzo bizigarri bat lortzeko lanean ari dira, eta, besteak beste, Iruñeko Udalarekin elkarrizketak izaten ari dira. Urrats batzuk lortu dituzte; azkenekoa iragan astean heldu zen: udalak jakinarazi zuen hainbat neurri hartuko dituela legez kanpoko pisu turistikoen eskaintza geldiarazteko.
Neurri horien artean daude, besteak beste, hiriko ostatuen eskaintzaren eboluzioa jarraitzea, Turismo Zerbitzuaren eta Udaltzaingoaren arteko lantalde bat sortzea, Nafarroako Gobernuaren aurrean salaketak jartzea —hark baitu salaketak gauzatzeko eskumena, eta Internet bidez legezko etxebizitza turistikoen eskaintzaren berri ematea. Horrekin batera, laguntza eskatu diete bizilagunei, legez kanpoko etxebizitza turistikoak aurkitzen laguntzeko.
2017-2019rako Iruñeko Turismo Plan Estrategikoaren barruan daude neurri horiek guztiak, eta helburu dute "Alde Zaharreko etxebizitzak eta elkarbizitza babestea", Patricia Perales Tokiko Ekonomia Jasangarriko zinegotziaren hitzetan.
Dagoeneko aztertu egin dituzte Airbnb, HomeAway, Tripadvisor eta Booking plataformetan eskaintzen dituzten etxebizitzak, eta legez kanpo alokatzen dituzten 52 pisu aurkitu dituzte. Horrekin batera, udalaren webgunean ikusgai jarri dute legezko eskaintza biltzen duen zerrenda bat, Iruñean ostatu hartu nahi dutenei erraztasunak emateko.
Auzoko biztanleak pozik agertu dira udalaren urratsarekin: "Iruñeko gainontzeko auzoekin alderatuta, oso egoera desorekatuan gaude; horregatik, etxebizitza turistikoei ezartzen dieten edozein muga ongi iruditzen zaigu", adierazi du Javier Hualde Bizitzeko Alde Zaharra taldeko kideak. Haren ustez, udalak tresna ugari ditu legez kanpoko pisuak aurkitzeko; horregatik, erantzukizuna hartu eta pausoak eman behar ditu. "Plataformen informazioa aztertuz, ez da zaila pisu horiek aurkitzea; baina, horiek geldiarazteko, baliabideak behar dira, eta udalak baditu". Bestalde, ez dago ados proposatu duten neurrietako batekin: herritarren parte hartzea. "Ez dut uste ideia ona denik bizilagunok polizia gisa ibili behar izatea; erantzukizuna gugan jartzen ari dira".
Arazoaren erroetara joatea
Udalak egindako urratsa positibotzat jo badu ere, Hualdek gogorarazi du legez kanpoko pisu turistikoen auzia arazo handi baten zati bat baino ez dela. Arazoaren jatorria ulertzeko, beharrezkoa da urte batzuk atzera egitea: 2006ra, zehazki. Urte hartan, UPNk PEPRI Alde Zaharreko Babeserako eta Barne Erreformarako Plan Berezia aldatu zuen, eta, hala, araudia malgutu egin zuen, auzoaren lehiakortasun ekonomikoa bultzatzeko xedez. Aldaketa horren ondorioz, tabernak irekitzeko debekualdia kendu zuten, eta etxebizitza turistikoak eraikinetako edozein solairutan jartzea ahalbidetu zuten soilik Alde Zaharrean gertatzen da hori. Urteekin, aldaketa horiek auzoaren turistifikazioa eragiten ari dira.
Udalak dio Iruñean arazoa oraindik txikia dela tamaina bereko beste hiri batzuetan dutenarekin alderatuta. Baina, Alde Zaharreko bizilagunek salatzen duten moduan, auzo horrek du hiriko ostatu metaketarik handiena. "Udalaren datuen arabera, Iruñe osoan eskaintzen dituzten ostatu plaza guztien %40 inguru Alde Zaharrean daude; eta han, 1.000 biztanle bakoitzeko 200 toki daude; gainontzeko auzoetan, berriz, 17", zehaztu du Hualdek. Turismoaren gorakadak ondorio nabarmenak izan ditu auzoan, batik bat populazioaren bilakaeran: 2006ko urtarriletik, biztanleen %10,2k alde egin dute, eta Iruñe osoan, berriz, populazioak %4,3 egin du gora. "Ez dugu alarmistak izan behar, baina kezkatzeko moduko sintomak ikusten ditugu", adierazi du Hualdek.
Egoera konpontzeko, otsailean, udalak ostatuen inguruko araudia aldatzeko prozesua abian jarri zuen. Bi neurri proposatu zituen: etxebizitza turistikoak eraikinetako lehen solairuetara mugatzea, eta turismora bideratutako eraikin osoak distantzien arabera mugatzea. Aldaketa horiek onartu ondoren, parte hartzeko prozesu bat egin zuten, eta alegazioetarako tarte bat utzi zuten.
Behin betiko onarpena abenduko osoko bilkuran egitea aurreikusten zuten, baina atzeratu egin da. Izan ere, Geroa Baik zuzenketa bidezko aldaketa bat aurkeztu berri du, helburu duena turismorako eraikinen arteko tarteen puntua aldatzea: Alde Zaharreko etxadi bakoitzaren %25 ostatuentzat izatea proposatu du. "Mugatzen ez duen muga bat da hori", salatu du Hualdek. Haren ustez, Geroa Bairen jarrera aldaketa horren helburua da Unzu ostatuari bidea irekitzea, udalak proposatzen dituen arau aldaketekin ezingo luketelako eraiki. Burgoen plazan jarri nahi duten ostatu hori hiriko hirugarren handiena izango litzateke: 277 toki izango lituzke. "Beldur gara, Alde Zaharrak oso araudi kaltegarria jasan dezakeelako Unzu ostatuaren eraginez".
Ondorioz, bizilagunek onartzen dute udalak proposatu dituen neurriak bide onetik doazela, baina, auzoan jazotzen ari den bilakaera ikusita, legezko eta legez kanpoko ostatuen arteko bereizketaz harago joatea eskatzen dute, turismoari benetako mugak jartzeko. Hualdek azpimarratu du oraingoa oso abagune garrantzitsua dela, araudia aldatuta, luzerako iraungo duelako. Horregatik, ezinbestekotzat jo du herritarrek kontzientzia hartzea eta kalera ateratzea. Datorren astean, gaiari lotutako bi saio dituzte auzoan: astelehenean, Unzu proiektuari lotutako hitzaldia egingo dute, 19:30ean, udalak Caldereria kalean duen aretoan. Asteartean, ordu berean, proiektu horren aurkako elkarretaratzea egingo dute, Udaletxe plazan. Arazoa berandu baino lehen konpontzeko.
Edurne Elizondo
Iruñeko Txantrea auzoan du etxebizitza Erkuden Txokarrok. Lau solairuko eraikin batean, hirugarrenekoa du berea. Baina ezin da han bizi, igogailurik ez dutelako. Aulki gurpilduna behar du Txokarrok mugitzeko; igogailurik gabe, ondorioz, etxeko atea muga bilakatzen zaio. Laguntzarik gabe, ezin da nahi duenean sartu edo atera.
"Alokairuan hartu behar izan dut bertze etxebizitza bat; dibortziatuta nago, bi haur ditut, eta 820 euroko pentsioa. Gurasoen laguntza behar dut alokairua ordaintzeko. Ezin dugu onartu etxebizitza guretzat espetxe bilakatzea; ezin gara egon bizilagunen borondatearen menpe, igogailua eduki ahal izateko", salatu du Txokarrok.
Karrikara atera da protesta egitera, Nafarroako Cocemfe elbarritasun fisikoa eta organikoa duten pertsonen elkarteen federazioko kideekin batera. "Ez da erraza jendaurrean agertzeko urratsa egitea", onartu du. Are zailagotzat jo du, halere, pertsona anitzen egunerokoa. "Aulkia erabiltzen hasi baino lehen, arrastaka jaisten nintzen; igotzeko, laguntza behar nuen", nabarmendu du.
"Gure egoera bidegabea da, eta bada garaia administrazioak esku hartzeko. Hitzak ez dira nahikoa; ekintzak nahi ditugu", erran du. Txokarrok bere aulkia eskaini die talde politikoetako ordezkariei, haren bidez mugitu beharrak ezartzen dituen mugak eta zailtasunak ezagutzeko. "Hogeita lau orduz utziko diet; nahikoa izanen da denbora hori gure errealitateaz jabetzeko".
Txokarrok etxea duen eraikineko bizilagunek erabaki dute igogailua jartzea. Lanak noiz eginen dituzten zain da. Nafarroan, etxebizitza eraikinen %17k ez dute igogailurik; eta eraikinen erdietan, berriz, ezin da karrikatik zuzenean atarira sartu, eskailerak daudelako. Gainera, eraikin gehienetan %90etan atezain automatikoa altuegi dago, eta aulki gurpilduna behar dutenek ezin dute jo. "Ateak ere hagitz astunak izaten dira, eta horrek atarian sartzeko eta handik ateratzeko lana anitz zailtzen du", erantsi du Nafarroako Cocemfeko presidente Manuel Arellanok.
Bozketa, kostuaren arabera
Legea da gainditu beharreko lehenengo muga, Cocemfeko kideek salatu dutenez. Izan ere, legez jasota dago irispideak bermatzeko beharra, eta, ondorioz, elbarritasuna dutenak bizi diren etxebizitzetan derrigorrez egin behar dira beharrezkoak diren obrak edo egokitzapenak.
Legeak, halere, bere baitan du tranpa. Horixe salatu du Arellanok: "Legeak zehazten baitu bozketa egin beharko dela, baldin eta jabe bakoitzari dagokion derrama partearen kostua hamabi kuotak baino handiagoa bada". Arellanok nabarmendu nahi izan du argi duela familia anitzentzat ezin ordain dezaketen gastua izan daitekeela igogailua jartzea. Ardura, hain zuzen ere, "denen irisgarritasuna bermatu" beharko lukeen gizartearena dela erran du; administrazioak erraztu eta lagundu beharko lukeela, alegia, eraikinetan egin beharreko lanak egitea.
Igogailua ez izatea, halere, ez da arazo bakarra. Cocemfen bat egiten duten elkarteen artean badira, bertzeak bertze, sentikortasun kimiko anizkuna duten pertsonek osatutakoak. Gaitz hori dutenentzat, adibidez, garbitzeko erabiltzen diren ohiko produktuak kaltegarriak izan daitezke. "Ez da pertsona horien egoera kontuan hartzen denentzako diren espazioak garbitzeko produktuak aukeratzerakoan". Kasu horretan ere, produktu horiek ezartzen ahal dute gaitza dutenek gainditu ezin dezaketen muga.
Cocemfeko kideek argi dute batzuen alde hartutako neurriek, finean, "gizarte osoari" egiten diotela mesede. "Une batean edo bertzean denok behar ditugu irispideak erraztuko eta bermatuko dizkiguten neurriak", erran du Arellanok.
Esku hartzeko eskatu die administrazio guztiei. Batetik, etxebizitzak inoren espetxe izan ez daitezen; eta, bertzetik, egin beharreko lanak egin ahal izateko ardura bizilagunen bizkar ez uzteko. "Gastuari aurre egiteko aukerarik ez izateak ezin du muga izan nork bere etxebizitza baliatu ahal izateko", berretsi du Cocemfeko presidenteak.
Bat egin du Txokarrok. Etxebizitza bat du, eta erabili nahi du. Mugarik gabe; inoren menpe egon gabe.
Lohizune Amatria
Amaitu da Euskaraldia. 11 egunez txapa jarri, eta euskaraz jardun gara. Euskaraz; eta, askotan, euskarari buruz. Edo hala gertatu zait niri behintzat.
Sorpresak hartuko genituela aipatzen zuten Euskaraldiko sustatzaileek. Arrazoia zuten. Ohiko okindegira ogia erostera joan nintzenean hartu nuen lehenengoa. Arrazoirik gabe, beti gaztelaniaz eskatu dut ogia. Nahiko automatikoa izan ohi da erosketa, ia hitzik gabekoa: eskatu, ogia jaso, ordaindu eta joan.
Ahobizi rola aukeratu dut. Lehenengo hitza euskaraz egiteko konpromisoa hartu dut; betetzea, ordea, ez da erraza izan.
Euskaraz egin nuen aurrenekoz okindegian. "Ogi barra bat, mesedez". Esan bitartean hatzarekin bat nahi nuela nabarmendu nion. Baiezkoa erantzun zidan burua astinduz. Organ zuen barretako bat hartu; eta, inoiz ez bezala, txigortuagoa nahi nuen galdetu zidan. Ni, euskaraz: "Berdin zait, hori bera". Beste bat hartu zuen. "Lehenengoa ongi zegoen". "Ez, bestea". "Hori, hori". "Ez". Azkenean, hatzak lagunduta ulertu zuen zein nahi nuen. "Eskerrik asko". Eta atera nintzen. Inoiz baino zailagoa egin zitzaidan ogia erostea.
ETB1en eman zuten aurreneko Euskaraldiaren inguruko saioan, Amets Arzallusek aipatzen zuen euskaldunok beti justifikatu behar dugula geure burua. Arrazoia du. Okinak bazekien Euskaraldiaren inguruan, ez nintzen lehenengoa izan. Justifikatuta zegoen nire jarduna.
Etengabe zuritu behar dugu geure burua, baina zenbaitek zama bikoitza izan dute Euskaraldian. Nire inguruko belarriprest guztiek etengabe azaldu behar izan dute euren erabakia. "Zu belarriprest? Baina zuk euskaraz ongi egiten duzu". Ahobizia ez da belarripresta baino euskaldunagoa. Ez da gaitasun kontua soilik, konpromisoa da gakoa; eta bakoitzaren erabakia ulertzeko gai izan beharko genuke, epaitu gabe.
Baina etengabe ari gara epaitzen. Baita geure burua ere. Badirudi euskaraz egiterakoan, beti zuzen hitz egin behar dugula. Baina ez da berdin gertatzen bestelako hizkuntzekin. Gaztelaniaz hitz egiten dudanean euskarazko hitzak erabiltzen ditut. Eta ez euskarazkoak bakarrik; baita ingelesezkoak ere, gero eta gehiago. Hala egitean, ez dut neure burua justifikatzeko beharrik sentitzen.
Norbere buruari (eta komunitateari) ezarritako mugak azaleratzeko adibide ergel bat baino ez da izan irakurri berri duzuna. Baina sinetsita nago jendea euskaraz egitera ez ausartzearen arrazoietako bat hori dela. Eta horren erantzule gu ere bagara.
Amaitu da Euskaraldia. Zer egin duzu txaparekin? Soinean daramazu? Barkatu, ez da zintzoa galdera; ez naiz hasiko leporatzen nik egiten ez dudana. Txapa etxean utzi dut. Baina hartutako konpromisoarekin, zer egingo dugu?
Ez da erraza izan euskarari eustea, baina oso aberasgarria izan da. Ogia euskaraz eros dezakedala jakin dut, haserrealdiak ere barregarriak izan daitezkeela euskaraz, gazteleraz bezain ongi ulertzen dugula elkar euskaraz… Ez dadila amaitu, faborez. Txaparik gabe bada ere, jarraitu izaten belarriprest edota ahobizi.
Ainhoa Larretxea
Goizeko bederatzi eta erdiak dira. Zizur Nagusiko institutuko liburutegian 30 aulki daude, U forma osatuz. Parean, aulki bat eta gitarra bat. Bigarren Hezkuntzako lehen mailako ikasleak zalaparta batean sartu dira gelara. Liburutegian egonagatik, ordea, gaur ez dute libururik ekarri. Belarriak prest ekarri dituzte euskal musikaren munduan murgiltzeko. Segituan entzun da atearen zarata, eta Jon Basaguren sartu da; Izaki Gardenak taldeko abeslaria eta Euskadi Irratiko Arratsean saioaren gidaria.
Nafarroako Gobernuko Hezkuntza Departamentuak antolatutako Musikariak Ikastetxeetan programaren barruan izan zen Basaguren Zizur Nagusiko Bigarren Hezkuntzako Institutuan aitzineko ostiralean. Musikaren bitartez euskara eta euskal kultura sustatzea du helburu zikloak. Horretarako, urrian hasi eta abenduaren 23ra bitartean, 23 musikarik emanaldiak egingo dituzte Nafarroako 37 ikastetxetan. Programa urriaren 26an hasi bazen ere, Zizur Nagusikoa Basagurenek egindako lehen saioa izan zen. Iruñeko Jaso ikastolan bertze bi eginen ditu, datorren abenduaren 4an. Basagurenez gain, bertzeak bertze, Gorka Urbizu, Zuriñe Hidalgo eta Petti abeslariek ere hartuko dute parte aipatu programan.
Gelara sartu orduko ezagutu du Basaguren lehen ilaran eserita dagoen ikasleetako batek. Bertze anitzek ezagutzen ez zutenez, ordea, bere buruaren aurkezpen labur bat egin du saioa hasi aitzinetik. Adi-adi, begira ditu ikasle guztiak, eta hasierako une horiek aprobetxatu ditu saioaren nondik norakoak azaltzeko: "Ni orain musika egiten ari naiz, Euskal Herrian eta euskaraz. Beti ez da horrela izan, ordea. Saioa hasteko, euskarazko musika nondik datorren eta noiz hasi zen kontatuko dizuet".
Saioak, kontzertu izateaz harago, euskal kulturaren inguruan jakintza zabaltzeko gune ere izango dira, eta, horregatik, euskal musikaren historiaren inguruko azalpen labur batzuk egingo dituzte sortzaileek, programaren eskutik.
Ordenagailua piztu, eta, ipuin bat balitz bezala, euskal musikaren historia kontatzen hasi da Basaguren. Ez Dok Amairu taldean hasi du ibilia. Taldea zer zen eta zer egin zuen kontatu ondotik, Mikel Laboaren Txoriak Txori kantaren zati bat abesten hasi da. Ikasle batzuk berarekin abestera ere animatu dira, eta denak batean kantatu dituzte Joxean Artzek sortutako hitzak. Euskal kantagintza klasikotik berbena taldeetara eta frankismo garaiko diktadurara egin du jauzi kontakizunak: "Hego Euskal Herriko probintziak diktadura baten menpe zeuden. eta horrek euskal musika zein kanpokoa baztertzen zituen. Jendea Ipar Euskal Herrira joaten zen diskoen bila, eta autoan ekartzen zituzten, gordeta".
"Frankismoa hil zenean, musika ere aldatu zen, eta egun Euskal Rock Erradikala izena ematen zaien taldeak sortu ziren. Horiek musika gogorra eta hitz zuzenak egiten zituzten, baina, tamalez, ia denek gazteleraz egiten zituzten", kontatu die abeslariak. Kortatu, Barricada eta La Polla Records taldeak aipatu ditu; gazteek buruarekin baiezkoa egin dute, ezagutzen dituzten seinale.
"Euskal Rock Erradikala 1990ean bukatu zen, eta bertze estilo bat etorri zen: heavy metala", kontatu du Basagurenek. "Su Ta Gar" aipatu du lehen ilaran eserita dagoen mutil batek. "Bai, hori da. Su Ta Gar izan zen heavya euskaraz egin zuen lehen taldea" erantzun du Basagurenek. "1990eko urteetan bertze musika estilo batzuk egiten hasi ziren; tartean, Berri Txarrak. Ezagutzen duzue?". "Bai", erantzun dute ia denek, aho batez. Hamarkada horretan, hala ere, bertze musika estilo bat nabarmendu zela erran die Basagurenek: "Triki pop-a, trikitia bateria, gitarra, baxu eta panderoarekin nahastuta"
Euskal historiaren ipuina iritsi da amaierara, gaur egunera. "Era guztietako musika dago euskaraz: rapa, trapa, ska... Denetarik dago. Zuek zer entzuten duzue?", galdetu die abeslariak. "Zartako, Su Ta Gar, Huntza, Gatibu". Talde andana aipatu dituzte ikasleek. Gaur egungo musikara helduta, amaitutzat eman du saioaren lehen zatia. Ibilbide pertsonalaz solastatu aitzinetik, ordea, azken gauza erakutsi die musikariak: Badok.eus webgunea.
Izaki Gardenak
Euskarazko musika ibilbidearen maparen ondotik etorri da Izaki Gardenak taldearen ibilbideaz solastatzeko ordua. Gitarra hartu, eta idatzitako lehen kanta jo du, Sagarroia. Jo aitzinetik, kantaren azalpen txiki bat eman du, gitarra eskuetan duela: "Joseba Sarrionandiaren poema bat da oinarria. Kontatzen du nola batzuetan arantzak kanpora izan beharrean barrura izaten ditugun. Nola batzuetan gu garen geure buruaren etsairik handiena". Denak isildu dira, eta Basagurenen gitarra eta ahotsa bakarrik aditu dira liburutegian. Ikasleak adi-adi dira.
Txalo zaparradarekin erantzun diote ikasleek, eta hasierako lotsak alde batera utzita etorri dira gazteen lehenengo galderak: "Nola sortu zenuen taldea?", "Zergatik izen hori?". Bat bertzearen gibeletik egin dituzte galderak, eta Basagurenek goxo erantzun die guzti-guztiei. Gazteak bereziki interesatu dira abestien sorkuntza prozesuaz. Hitzak idazteko orduan ideiak edozein lekutatik etortzen zaizkiola kontatu du: filmetatik, poema batetik, jendearekin solastatu ondotik. Horregatik beti "adi" ibiltzen dela kontatu die.
Lehen galdera sortaren ondotik, berriro ere gitarra hartu, eta Aurri gara diskoko Hibernazioa abestia jo die. Gogoz jo diote txalo gazteek. Abestia gitarraz jo ondotik, bideoklipa ere jarri du, abesti bera talde osoak jota nola entzuten den alderatzeko. Taldeak ia bi urtez egindako etenaz mintzatu zaie gero, eta baita Dena oskol izeneko azken diskoaren grabaketaz ere. Diskoari izena ematen dion abestia ere jo du, primizian.
Gitarrarekin kantatzeaz gain, bertze sorpresa bat ere eman die sortzaileak: Izaki Gardenak taldeak atera duen azken diskoaren itsasgarriak ekarri ditu. Gazte bakoitzari itsasgarri bat eman, eta ondoko lagunarenarekin elkartzeko eskatu die. Gazteak berehala konturatu dira itsasgarriak elkartuta alde guztietan bat egiten duela irudiak: "Ze polita", esan du txundituta erdian eseritako ikasleetako batek. "Nola egin duzue hau?", galdetu dio bertze batek. Saioa bukatu artean, itsasgarriekin jolasean aritu dira anitz, itsasgarri bat baino gehiago elkartuta denek nola bat egiten duten deskubritu nahian.
Galdera eta erantzun artean, uste baino azkarrago pasatu da denbora. Ikasleekin batera gelan den irakasleak bortz minutu gelditzen zaizkiola adierazi dio Basagureni, eta saioa bukatu aitzinetik azken aldiz hartu du gitarra. Oraingoan, ordea, aitzinekoetan ez bezala, gazteak ere gonbidatu ditu berarekin batera kantatzera: "Nik esaten dudana errepikatu buruarekin keinua egiten dudanean. Ados?". Baiezkoa erantzun diote ikasle denek batera, eta kanta hasi orduko errepikapen guztietan lagundu dute Basagurenen ahotsa.
Hasieran lotsati eta isilak ziren ikasleek gitarraren doinuak kantatuz amaitu dute saioa. Azken kantarekin bat, txalo zaparrada luzea eskaini diote Basagureni. Argazki bat atera dute denek batera, eta oihu eta txantxa artean alde egin dute gazte ia denek. Bakar batzuk gelan gelditu dira banatutako itsasgarriak noiz sinatuko zain.
Saioa bukatuta, pozik da Basaguren: "Ongi funtzionatu du; uste dut interesgarria izan dela. Abestera ere animatu dira, eta, beraz, oso pozik nago". Saioan egondako gazteak ere pozik dira entzundakoarekin: "Oso ongi pasatu dugu, Jonek oso ongi abesten du, eta interesgarria izan da".
Hiru aste falta dira Musikariak Ikastetxean zikloa bukatzeko, baina egitasmoa jada ari da bere fruituak ematen. Zizur Nagusiko institutuko ikasleek euskal musikaren inguruan ezagutza sakonagoa dute hitzaldiaren ondotik. Batek baino gehiagok seguru luzaroan oroituko duela institutuan zela Jon Basagurenek bisita musikatua egin zuenean.
Edurne Elizondo
Borondate eta konpromiso politikoa behar da, lehenik eta behin, indarkeria matxistari aurre egiteko. Baina hori ere ez da nahikoa. "Konpromisoek, egia bilakatu ahal izateko, aurrekontua behar dute". Horixe erran du Elena Saura ekonomialari feministak, Iruñean. Zehazkiago, nabarmendu duenez, lege bilakatutako neurriak benetan eraginkor izan daitezen, "ezinbertzekoak" dira neurri horiek bete ahal izateko diru sailak. Paperak dirua behar duela lagun, alegia. Indarkeria Sexistaren Aurkako Nafarroako Plataformak antolatutako bilkura sozialean mintzatu da Saura, Nafarroako Parlamentuaren egoitzan.
Saurak, zehazki, Nafarroan indarkeria matxistari aurre egiteko indarrean dauden legeetan jasotako konpromisoak aztertu ditu, eta, aldi berean, konpromiso horiek bete ahal izateko Nafarroako Gobernuak 2019rako prestatu duen aurrekontu nagusien proiektuan jasotako diru sailak jorratu ditu. Ondorio nagusia da baliabide gehiago behar direla indarkeria matxistaren aurka lan egiteko.
Indarkeria matxista sufritzen duten emakumeekin lan egiten duten profesionalek baieztatu dute behar hori benetakoa dela. Egun jada baliabideak urriak direla, alegia. Bilkura sozialean parte hartu dute Olga Aroz gizarte langileak eta Izaskun Esparza gizarte hezitzaileak. Azaldu dute indarkeria jasan duten emakumeak artatzeko hiru baliabide nagusi daudela herrialdean: larrialdietarako zentroa, harrera etxea eta egoitza etxea. "Baliabide guztiak daude azpikontratatuta, eta ez dira nahikoa", salatu dute.
Saurak argi du kanpora ateratzeak kalte egiten diela zerbitzuei. Bat egin du Arozekin eta Esparzarekin, eta azpikontratazioaren bidea ez du, inondik inora, egokitzat jo.
Hori aipatu du arazo orokor gisa. Aurrekontu proiektuak zehaztutako sailei so eginez, berriz, arloz arloko egoera jarri du mahai gainean ekonomialari feministak. Hezkuntzaren esparruan, Saurak nabarmendu du departamentuaren aurrekontuaren %0,05 bertzerik ez dela hezkidetzarako eta genero berdintasunerako. Nafarroan indarkeria matxistaren aurkako legeak jasotzen ditu konpromiso zehatzak hezkuntzaren alorrean, bertzeak bertze irakasleen formakuntzarako, curriculumak egokitzeko, indarkeria matxistak jotako haurrak eskolaratzeko eta sentsibilizazio kanpainak egiteko.
Saurak gogoratu du Nafarroan 10.000 irakasle baino gehiago daudela lanean unibertsitatetik kanpoko hezkuntzaren esparruan, eta, denera, 106.800 ikasle baino gehiago artatzen dituztela. "Departamentuaren aurrekontuaren %0,05ak, beraz, ekartzen du eskujokoak egin behar izatea konpromisoak bete ahal izateko", erran du Saurak.
Formakuntza, kolokan
Osasunaren eta gizarte zerbitzuen arloak ere jorratu ditu ekonomialari feministak. Legean jasoa dago indarkeria matxista antzemateko estrategiak martxan jartzea, bai eta indarkeria sufritzen duten emakumeak artatzeko planak egitea, profesionalak trebatzea eta protokoloak prestatzea ere. "Legeak arreta osoa bermatzen du, eta horrek ekartzen du emakumeen osasun fisiko eta mentala zaintzea, bai eta emakumeon beharrak kontuan hartzea ere ekonomiaren, etxebizitzaren eta enpleguaren arloetan", erran du Saurak.
Ekonomialariak mahai gainean jarri ditu Osasun Departamentuak zehaztutako diru sailak: formakuntzarako, 370.000 euro jasotzen ditu aurrekontuen proiektuak. "Ez dago zehaztuta, halere, formakuntza hori benetan izanen ote den indarkeria sexista guztien biktimak identifikatzeko eta artatzeko eduki espezializatuen ingurukoa", azaldu du Saurak.
Gizarte Eskubideen Departamentuaren esku gelditzen den esparruan ere bada zer hobetu, ekonomialariaren hitzetan. "Legeak dio osatu arte duela emakumeak arreta soziala jasotzeko eskubidea. Aipatzen da gutxieneko neurriak jarriko direla martxan indarkeria matxistari aurrea hartzeko eta aurre egiteko, eta jasoa dago, halaber, formakuntza garatzeko programazioa eginen dela". Helburu edo konpromiso horien inguruan inolako zehaztasunik ez du aurkitu Saurak aurrekontu proiektuan. "Aipamen zehatzik ez dago Gizarte Eskubideen Departamentuaren aurrekontuan". Saurak erantsi du Nafarroako Berdintasunerako Institutuaren sailak baietz, jasotzen duela emakumeei harrera egiteko baliabideen kudeaketa (608.680 euro) eta bertze hainbat laguntza (143.000 euro). "Gizarte zerbitzuetako profesionalentzako formakuntza espezializaturako dirurik ez dago, ordea", salatu du.
Segurtasunaren eta laguntza juridikoaren arloa ere aztertu du Saurak. Arlo horietan ere Nafarroako legeak jasotzen du formakuntza bermatzeko konpromisoa. "Aurrekontuetan Foruzaingoaren ikastaroak aipatzen dira, baina ez, zehazki, indarkeria matxistaren ingurukorik. Diru saila 5.000 eurorena da. Genero indarkeriaren aurkako segurtasun zerbitzuen inguruko aipamen zehatza bada, bertzalde, baina kopurua hamar eurorena baino ez da". Pleno sozialean parte hartu duten bertze hainbat profesionalek gogoratu dute, gainera, salaketa jartzeko ere zailtasunak badirela Foruzaingoan, indarkeria matxistari aurre egiteko talde bereziak dituen baliabideak "urriak" direlako.
Justiziaren esparruan ere kopuruak ez dira hagitz handiak, Saurak agerian utzi duenez: departamentuak 375.000 euroren saila du indarkeria matxistaren auzirako. "Bere aurrekontuaren %0,01".
Parlamentuan beren bidea egin behar dute 2019rako prestatutako aurrekontuek, behin betiko onartu baino lehen. Gobernua osatzen duten taldeei "gogoeta" egiteko eskatu die Saurak. "Aurrekonturik gabe, konpromisoak asmo bilakatzen dira". Eta asmoak ez dira nahikoa.
Edurne Elizondo
Kur, kur, kur". Lehendabizi entzun, eta gero ikusi. Kurriloen kantuak ez du parekorik, eta aditu orduko zerura bideratzen ditu denen begiradak. Negua ekartzen dute hegaztiok, hotza hasten denean hartzen baitute Europa iparraldeko herrietatik hegoalderako bidea. Nafarroatik igarotzen dira haietako anitz bidaldi horretan. Jada 120.000 inguru pasatu dira herrialdeko zeru gainetik. Denek ez dute aurrera eginen, eta hemen geldituko dira. Figarol herri ingurua dute gustuko, hango arroz soroetan zer jan izaten baitute neguan.
"2016an, Figarolen, 6.000 kurrilo baziren neguan; gero eta gehiago gelditzen dira herrialdean", erran du Jesus Mari Lekuona biologoak. Nafarroan, Lekuona da kurriloen errolda egiteko lanen koordinatzailea. Berez, herritar orok parte hartzen ahal du zeregin horretan. "Gogoa da behar den gauza bakarra", azaldu du Lekuonak. Zeruari behatzeko, kurriloak zenbatzeko eta datuak jasotzeko gogoa, alegia.
Jasotako datu horiek guztiak aztertzen ditu biologoak gero; hau da, batek hemen eta bertzeak han ikusitako kurrilo taldeen inguruko informazioa hartu, eta errepika daitezkeenak bazter uzten ditu, datu ahalik eta zehatzenak eduki ahal izateko. "Batek Iruñean ikusi badu kurrilo talde bat, eta handik hogei minutura bertze batek Tafallan ematen badu antzeko bertze talde baten berri, ziurrenik hegazti multzo berari behatzen ari dira", azaldu du.
30.000 egun bakar batean
Irailaren erdialdean hasi ziren kurriloak herrialdetik pasatzen. Hegazti gehienak, halere, urrian eta azaroan igarotzen dira Nafarroa gainetik. Hilaren 4an, adibidez, Aurizko Lindus tontorrean zeruari so ziren Lindus 2 proiektuko ornitologoek 26.700 kurrilo zenbatu zituzten, gutxienez. "Bertze egun batean 30.000 pasatu ziren", erran du Lekuonak. 240-260.000 kurrilok pasatzen dute negua, denera, Iberiar penintsulan; gehienek Andaluzian, Extremaduran eta Gaztela-Mantxan. "Nafarroatik 120.000 pasatzea, beraz, ez da datu txarra".
Udaberrian kontrako bidea eginen dute kurriloek. Hegaztion migrazioei buruz gero eta datu gehiago dituzte adituek, teknologiak haien bideari jarraitzeko gero eta aukera gehiago ematen duelako. Jatorria ezagutzeko aukera ere bada. "Hemen izan ditugu Norvegia, Alemania, Lituania, Letonia eta Poloniatik etorritako kurriloak", erran du Lekuonak.
Hegaztion bideari so eginez, adituek jakin dute uste baino ordu gehiago pasatzen ahal dituztela hegan. "Jakin dugu zortzi eta bederatzi ordu eman ditzaketela zeruan; eta 80-100 kilometro mugitzen dira, orduan", erran du biologoak, kurriloen ingurukoek liluratuta. "Kur, kur, kur". Zeruari egin dio so.