Nafarroa

Maeztutar feminista
2020-03-272020-03-26Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Maeztutar feminista

Edurne Elizondo

Gustavo eta Ramiro Maezturen arreba baino anitzez ere gehiago izan zen, baina neben itzalpean egon da Maria Maeztu, halere, neurri handi batean. Lizarran, 1991. urtean sortu zuten Gustavo Maeztu museoa, margolariaren lanekin. 1997tik, berriz, Maria Maeztu literatur lehiaketa antolatzen du Lizarrako Emakumeen Batzarrak, udaleko Berdintasun sailaren laguntzarekin. "Merezi duen tokian jarri nahi dugu", erran du batzarreko kide Maria Jose Agirre Pascualek.

Maria Maeztuk kulturaren, hezkuntzaren eta feminismoaren arloan egindako ekarpena nabarmentzea du helburu lehiaketak, batetik; eta emakumeak idaztera animatzea, bertzetik. 16 urte baino gehiagoko emakumeek parte hartzen ahal dute, gaztelaniaz eta euskaraz. Uztailaren 20ra bitarte dago zabalik lanak aurkezteko epea, eta sariak urriaren 23an banatuko dituzte, Lizarrako kultur etxean. 1.200 euroren saria jasoko dute bi hizkuntzetako irabazleek.

"Luxu bat da Lizarran horrelako lehiaketa bat antolatu ahal izatea; Lizarrako Emakumeen Batzarrak egindako lana ezinbertzekoa da, eta, ezinbertzekoa da, halaber, udalaren babesa", erran du Lizarrako berdintasun teknikari Tere Saezek. Aurten, hirugarrenez, hitzarmena sinatu dute emakumeen batzarrak eta udalak, lehiaketa antolatzeko. Gainera, literatur astea ospatzeko asmoa badute bi erakundeok elkarlanean, baina datarik ez dute zehaztu, oraindik ere.

"Feminista naiz; lotsatuko ninduke feminista ez izateak". Horixe erran zuen Maria Maeztuk, 1917. urtean idatzitako artikulu batean. 1881. urtean jaio zen, Gasteizen, eta pedagogo eta humanista handia izan zen. 1915etik 1936ra, Andereñoen Egoitza izenekoa bultzatu eta zuzendu zuen, emakumeen unibertsitateko formakuntza sustatzeko. 1936ko gerrak erbestera eraman zuen, Argentinara, eta han hil zen 1948. urteko urtarrilean. Lizarran dago Maria Maezturen gorpua lurperatuta, halere. Familiak harreman handia izan zuen herriarekin, eta, oraindik ere, han bizi dira hainbat senide.

Euskaraz, oraindik "gutxi"

2015. urtean, hilerrian egin zion omenaldi bero bat Gasteizko Maria Maeztu Forum Feministak pedagogoari. Elkarte horrekin ere badu harremana Lizarrako Emakumeen Batzarrak. 1990eko hamarkadan sortu zuten elkartea, eta ia hasieratik egin du apustu Maria Maezturen figuraren berri emateko lehiaketaren alde.

Batzarreko kide da hasieratik Maria Jose Agirre Pascual, eta ekinaldiak urteotan guztietan izan duen arrakasta nabarmendu du. Izan ere, mundu osoko emakumeek idatzitako lanak jasotzen dituzte Lizarran, urte oro. "Latinoamerikatik anitz bidaltzen dizkigute; eta jaso izan ditugu Australiatik eta Frantziatik ere", azaldu du.

Ehundik gora lan izaten dira, urte oro, lehian. Agirre Pascualek onartu du, halere, euskarazkoak "gutxi" izaten direla, oraindik ere, eta emakume euskaldunak deitu nahi izan ditu, bereziki, aurtengo lehiaketan parte hartzera. Euskaraz zein gaztelaniaz, idazlanek nahi duten gaia jorratzen ahal dute; argitaratu gabeak behar dute izan, eta, gehienez ere, hamar orrialde luze.

Maria Maeztuk emakumeekin eta emakumeentzat lan egin zuela gogoratu du Lizarrako Emakumeen Batzarreko kideak, eta haiek ere helburu hori dutela erantsi du. "Horregatik da gure literatur lehiaketa emakumeentzat; uste dugu espazio seguru eta eroso bat izan daitekeela bertzela parte hartzeko urratsa eginen ez luketen emakumeentzat", nabarmendu du.

Batzarra osatzen duen talde nagusian dozena bat emakume direla aipatu du Agirre Pascualek, baina anitzez ere gehiago direla inguruan dituztenak. Maria Maeztu lehiaketaz gain, bertze hamaika ekinaldi antolatzen dituzte batzarreko emakumeek Lizarran. Herriko mugimendu feministari egin dioten ekarpena nabarmendu du, gainera. "Hasieran, nolabaiteko erreferente bilakatu ginen", erran du Maria Jose Agirre Pascualek.

Argi du haiek erein duten haziak lagundu duela Lizarrako feminismoaren esparruan sortu diren bertze hainbat proiektu loratzen. "Tximeleta taldea sortu zuten emakume gazteek, duela hainbat urte; duela gutxira arte, berriz, Patriahorkado taldea egon da martxan". Bi elkarteok eten egin dute jada beren jarduera, baina feminismoaren esparruan murgilduta jarraitzen dute Lizarrako emakume gazteek, Agirre Pascualek nabarmendu duenez. "Badago kezka", erran du. Bai eta lan egiteko gogoa ere.

Iritzia: 70 metro koadro
2020-03-272020-03-26Albisteak, Nafarroa

Iritzia: 70 metro koadro

Lohizune Amatria

Martxoaren 16an sentitu nuen lehen aldiz. Etxeko leiho guztietara atera ginen txalo egitera. Itxialdia ezarri zutela bi egun ia ez ziren, eta inguruko bizilagunak inoiz baino gertuago sumatu nituen. Ezagun izan ziren une batez ezezagunak, nire berdin. Atzo jakin nuen, esaterako, azpiko bizilaguna euskalduna dela. Leihoa zabalik zuela ari zen telefonoz hizketan.

Egoera honek duen onena bilatzen saiatzen ari naiz. Baina sentimenduena nahiko gorabeheratsua izaten ari da. Etxekoekin ordu gehiagoz egoten ikasten ari gara, afaria zeinek zeini egiten zion berrikusten, beti uxatzen gabiltzan dei horren beharra nondik datorren ikertzen; eta geure buruarekin hitz egin daitekeela ikusi dugu. Eta, bitartean, baieztapenak gero eta gertuago.

Hau kasurik onenean. Ez da erraza, ez.

Janaria erostera atera naiz hitz hauek idatzi aurretik. Ohikoan bezala, astean behin egiten dut. Gaur supermerkatura joatea egokitu zait. Ordaintzeko ilaran (metro eta erdiko espazioa behar bezala gordez) kutxazainari begira geratu natzaio. "Emakumea. Hego Amerikakoa. 45 urte inguru", suposatu dut. Nire txanda:

Zer moduz daramazue?

Gaizki. Nazkatuta gaude.

Hotz erantzun du. Hotz geratu naiz. Etxean zer gehiago egin ez dakidala ematen ditut nik orduak. "Nahiko luke berak", pentsatu dut.

Lanez gainezka hemen. Eta, gero, etxekoa…

Besteontzako lanean dabiltzan guztiekin oroitu naiz. Saltzaile, banatzaile, zaintzaile, erizain eta medikuak egiten ari diren esfortzuaz oroituko al gara gero? Gehienak emakumeak direla ere kontuan izan beharko dugu. Hilabete hasieran borroka feminista aldarrikatzen ari ginen; eta orain, lan erreproduktiboaren krisia inoiz baino agerikoagoa den honetan, ezin dugu apaltzen utzi. Indarkeria matxistak ez du berrogeialdirik egin; aitzitik, itxialdian eroso mugitzen ari da.

Amorratuta, kalera atera naiz. Polizia auto bat kalea zeharkatzen ari zen. Zeintzuk ziren ez du axola, buru bera baitute orain denek: tortura ahalbidetu duen epaile eta Barne ministro "eredugarria". Trafiko eskuduntza berreskuratzeaz ari ginen, eta orain txintik esan gabe onartu dugu erregimen autoritario hau.

Mugak mapan baino ez daudela erakusten diguten herritarrekin oroitu naiz. Inoiz baino gehiago nabaritu dute inposatu diguten banaketa. Egoera gainditzeko behar dena eginen dugu, baina gogoan izanen al dugu gero muga horiek ez direla gureak?

Etxera iritsi naiz. Nire bizitza 70 metro koadroan. Gaur zumba dute alboko bizilagunek. Ama eta alaba aritzen dira horretan; semea, berriz, gero eta trebeagoa da tronpetarekin. Gure onerako, gaur haien ordutegiek ez dute bat egin. "Eskerrak gu bi garen bakarrik", pentsatu dut. "Zeinen ongi egonen ginatekeen herriko etxean", amestu dut. Ohartuko al gara, behingoz, herrien eredua hiriena baino askoz ere jasangarriagoa dela? Beharbada, hau guztia igarotzean behar bezala baloratuko ditugu herria, bizitza eta harremanak. Hartzen ari diren erabakiak ahaztu gabe, hala gerta dadila espero dut, zinez.

Lau pareta baino askoz gehiago
2020-03-202020-03-18Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa

Lau pareta baino askoz gehiago

Edurne Elizondo

Aterpe bat izan daitezke lau pareta. Gehiago behar da etxebizitza bat eraikitzeko, ordea: askatasun eta segurtasun espazio bat izan beharko lukeelako etxe batek, berez. Herritarrek etxean gelditu behar izan duten honetan, agerian gelditu da gizaki orok etxebizitza duin baterako eskubidea izan arren, ustez, eskubide hori beti ez dela bermatzen: etxerik ez duten herritarrak karrikan dira, eta, etxebizitza izan arren, eremu hori ez da espazio seguru bat bertze anitzentzat.

Nafarroako Gobernuak lege bilakatu zuen etxebizitzarako eskubidea, 2018an aurkeztutako testuaren bidez: etxebizitza "duina eta egokia" edukitzea "eskubide subjektibo bat" dela erran zuen, eta, hortaz, administrazioari exijitu ahal zaiola eskubide hori bermatzeko baliabideak jar ditzala.

Horixe egin du orain Nafarroako Pobreziaren eta Bazterketa Sozialaren Aurkako Sareak, etxebizitzaren inguruko "egoera larria" agerian utzi duen txostena Nafarroako Parlamentuan aurkeztu eta gero.

Pobreziaren aurkako sarean 30 erakundek egiten dute bat. 1994. urteko ekainean sortu zuten, bazterketa egoeran ziren pertsonei arreta osoa eskaini ahal izateko. Sarea osatzen duten elkarte guztietan baztertzeko arriskuan diren herritarrak dira erabiltzaile, eta osasunaren, enpleguaren, etxebizitzaren edo formakuntzaren arloko beharrak aztertzea dute helburu.

2019ko irailean, sareak erabaki zuen etxebizitzaren esparrua jartzea fokupean, alor horri buruzkoak zirelako erabiltzaile anitzek azaltzen zituzten kezkak eta arazoak. "2008ko krisi ekonomikoa gertatu zenetik, etxebizitzaren egoera hagitz ezegonkorra da Nafarroan, eta bereziki eragin die bazterketa egoeran diren pertsonei", nabarmendu du Gara Gonzalezek, Nafarroako Pobreziaren eta Bazterketa Sozialaren Aurkako Sareko kideak. Nafarroan, 2018. urteko datuen arabera, 86.000 pertsona daude bazterketa jasateko arriskuan.

361 elkarrizketa

Sareko taldeek 361 elkarrizketa egin dituzte beren erabiltzaileen artean, eta "kezkagarritzat" jo dute lortutako datuek agerian utzi duten errealitatea: ondorio nagusia da eskaintza ez dela nahikoa dagoen eskaerari aurre egin ahal izateko. "%90ek baino gehiagok berretsi dute zailtasunak izan dituztela etxebizitza bat lortzeko; %31k ez dute lortu etxebizitza beren kabuz aurkitzea, eta, batez bertze, sei hilabete baino gehiago behar izan dituzte etxea lortzeko".

Sareak merkatu librean eta babes ofizialeko etxebizitzen esparruan gertatzen dena aztertu du. Merkatu librean, hain zuzen ere, etxebizitzen prezioa da arazo nagusietako bat. Erabiltzaileen %52k nabarmendu dute auzi hori. Oro har, familiek beren diru sarreren %48 erabiltzen dute etxebizitza ordaintzeko.

Bada sareko erabiltzaileek nabarmendu eta mahai gainean jarri duten bertze arazo nagusi bat: bazterketa arriskuan diren hiru pertsonatik batek sufritu duela arrazakeria etxebizitza bilatu duenean. "Alarma pizteko moduko datua da hori, eta Nafarroako Gobernuak esku hartu beharko luke", erran du sareko kide Ruben Unanuak.

Babes ofizialeko etxebizitzen arloan esku hartzeko aukera gehiago du administrazioak, ustez, baina esparru horretan ere badira arazoak. "Eragiteko tarte handiagoa du gobernuak, baina, neurriak hartu direla onartu arren, eskaintzaren eta eskaeraren arteko desoreka da nagusi, oraindik ere", erran du sareko Edurne Redinek. Erantsi du, gainera, oraingo legegintzaldia amaitzen denerako orain babes ofiziala duten etxebizitza batzuek galdu eginen dutela. "Beraz, legegintzaldiaren hasieran baino etxe gutxiago izanen ditugu amaitzen denean".

Etxebizitza kopurua ez da arazo bakarra: etxebizitza ereduan ere bada zer aldatu, Nafarroako Pobreziaren eta Bazterketa Sozialaren Aurkako Sareak agerian utzi duenez. "Duela 20 edo 30 urteko familientzako etxebizitzak dira oraingoak ere; gela bakarreko gutxi daude, adibidez. Egonkortasuna behar dugu, eta familien beharrei erantzuten dieten etxebizitza babestuak".

Arazoak programetan

Bada bertze arazorik administrazioak etxebizitzaren arloan garatutako politiken esparruan, Redinek parlamentarien aurrean nabarmendu duenez. Zehazki, VAIS programan antzeman dituztenak aipatu ditu sareko kideak.

Inklusio Sozialerako Alokairuzko Etxebizitzen programa da VAIS, eta arduradunak dira Nafarroako Gobernuko Etxebizitza eta Gizarte Eskubideen departamentuak, eta arlo sozialean ari diren bost erakunde. "Programaren arazo nagusia da etxebizitza nahikorik ez dagoela". Edurne Redinek nabarmendu du azken urteotan %60 egin duela behera programan sartu diren familien kopuruak. 2016. urtean, adibidez, 50 familia ziren, eta 2019. urtean, berriz, 20.

Programan diren familiek etxebizitza lortzeko itxaron behar duten denborak ere egin du gora, sareko kideek agerian utzi dutenez: bizpahiru hilabetez egon behar zuten zain duela zenbait urte, eta, orain, berriz, bada bi urte luze zain dagoen familiarik.

Etxebizitzarik ez dutenentzako programan gertatzen dena ere aztertu dute sareko arduradunek, bertzalde, eta salatu dute esparru horretan ere baliabideak eskasak direla. "Egun, lau etxebizitza daude etxerik ez dutenentzako programan. Badakigu Nafarroako Gobernuak kopuru hori handitu nahi duela, baina bikoiztuko balu ere, ez luke egun dagoen arazoa konponduko, hogeita bost pertsona inguru baitaude programan sartzeko zain".

Larrialdi egoeran diren familientzako programa aipatu du Nafarroako Pobreziaren eta Bazterketa Sozialaren Aurkako Sareak, hirugarrenik. Programa horrek artatzen ditu larrialdi egoera batean direnak, baina, ustez, hiru urteko epean etxebizitza lortzeko aukera izan dezaketenak. "Gertatzen ari da etxebizitzaren arloan dauden zailtasunengatik familia horiek ez dutela bertzerik aurkitzen, eta, ondorioz, ezin dute programa utzi. Aldi berean, larrialdi egoeran egon daitekeen bertze familiarik ere ezin da sartu", salatu dute sareko arduradunek.

Errolda, eskubideen gako

Etxebizitza bat lau pareta baino anitzez gehiago da; bertzeak bertze, gaur egun etxebizitzarekin lotuta daudelako herritar ororen bertze oinarrizko eskubide batzuk ere. Horixe nabarmendu du Nafarroako Pobreziaren eta Bazterketa Sozialaren Kontrako Sareak, eta horregatik eskatu die Nafarroako Parlamentuko taldeei esku har dezatela.

Esparru horretan, gako nagusietako bat errolda dela erantsi dute sareko kideek, eta bazterketa arriskuan diren pertsona anitzek erroldatzeko dituzten zailtasunak jarri dituzte agerian. "Etxebizitza duinik ez izateak ekartzen du okerrera egitea familien eta norbanakoen ongizateak eta osasunak. Etxebizitza da norbanakoari gizarteko kide izateko aukera ematen diona, egungo sisteman. Horregatik, erroldarik gabe, eskubiderik gabe gelditzen dira herritarrak". Erroldaren arazoak eragiten die Iruñeko espetxean preso diren pertsonei ere. "Kartzelak ez die uzten Iruñean erroldatzen", azaldu dute sareko kideek.

Berretsi dute erroldak ematen duela bertzelako zerbitzuak jasotzeko aukera, eta, erroldarik gabe, ondorioz, baztertzeko arriskuan diren pertsonen egoerak okerrera egiten duela. "Egun, etxebizitza egokirik gabe, nekez garatzen ahal da bizitza proiektu bat", laburbildu dute.

Sareak txostena egin eta gero, bertze hainbat kolektibok ere egin dute bat sareko taldeek egindako salaketarekin, eta neurriak eskatu dituzte etxebizitzaren egoerak hobera egin dezan. Bertzeak bertze, SOS Arrazakeriak, Hipotekek Kalte Egindakoen Plataformak eta CEAR erakundeak babestu dute pobreziaren aurkako sarearen lana. Etxea ez baita gauza bera herritar guztientzat.

Bildumarik emankorrena
2020-03-202020-03-18Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Bildumarik emankorrena

Edurne Elizondo

Aitzindaria, ausarta, abangoardista". Roldan Jimeno Aranguren historialariarenak dira hitzak, Jose Maria Jimeno Jurio bere aita zenari buruz erranak. Zehazki, Artaxoako historialari eta etnografoak memoria historikoaren esparruan egindako lana nabarmendu nahi izan zuen Jimeno Arangurenek, otsail amaieran, aitaren ikerketak oinarri hartuta argitaratutako azken lana aurkezteko Nafarroako Jauregian egindako ekinaldian.

Represión en Navarra, 1936-1939. Trabajo de campo y archivo (finales de 1974-principios de 1981) izenburuko obra argitaratu du Pamielak, zehazki, Udalbiderekin eta Euskara Kultur Elkargoarekin batera.

Nafarroako Gobernuak ere parte hartu du, Erakundeekiko eta Herritarrekiko Harremanetako Departamentuaren bitartez, eta konpromisoa hartu du lana osatzen duten bi liburukiak herrialdeko liburutegi publiko guztietan eskuragarri jartzeko.

Departamentu horren barruko Nafarroako Memoriaren Institutuko dokumentazio zentroan, gainera, Jose Maria Jimeno Juriok herriz herri egindako ikerketari buruzko fitxak digitalizatu dituzte, herritarrek eta ikerlariek erabil ditzaten.

Plazara espazioan jendaurrean aurkeztu behar zituzten Jimeno Jurioren azken bi lanok, joan den astean, baina ekinaldia bertan behera utzi zuten, koronabirusari aurre egiteko neurrien eraginez. "Pena da", onartu du Jimeno Arangurenek. Izanen da, halere, bertze aukerarik, Artaxoako ikerlariaren lanak herritarrentzat erabilgarria delako baitu balio erantsia. Hau da, herritarren esku du lan horrek bere zentzu osoa.

Jimeno Juriok 1974. urtean hasitako lana bada emankorra oraindik ere: "Azken urteotan, 1936an fusilatutakoen gorpuak lurretik ateratzeko lanetan ere erabili izan dituzte aitak jasotako informazioak", erran du Jimeno Arangurenek.

Orain bereziki preziatuak dira Jimeno Juriok jasotako informazio, datu eta testigantza guztiak, ikerlariak elkarrizketatutako herritar gehienak hilik baitira jada. Haien memoria, beraz, artaxoarraren fitxetan eta testuetan gelditu da, betirako. Herritarren ahotsa jaso zuen ikerlariak, eta artxiboz artxibo ere ibili zen, datu bila.

Fitxa eta testu horiek izan dituzte oinarri Jimeno Jurioren ondotik memoria historikoa jorratu duten ikerlari guztiek, Jimeno Jurio lanean hasi zenean bertze inor ez baitzen errepresioaren auzia lantzen ari Espainiako Estatuan.

Herritarren kontakizuna

Jimeno Jurio 1974. urtean hasi zen ikertzen 1936. urteko altxamendu militarra gertatu eta geroko errepresioa eta garbiketa politikoa. 1981. urtera arte aritu zen, herriz herri, biktimen senideekin eta lagunekin hitz egiten, herritarren kontakizuna jasotzen. Idazmakina erabili zuen jasotako datu horiek guztiak antolatzeko eta sailkatzeko. Gaika sailkatu zituela gogoratu du Jimeno Jurioren semeak, hain zuzen ere, ikerlariaren asmoa zelako egindako lana baliatzea errepresioaren inguruko bi liburu osatzeko.

Nafarroan gertatutakoa jaso nahi zuen liburu horietako batean, eta bigarrenean, berriz, zehazki Sartagudako kasuan jazotakoa. Lan hori egin gabe utzi behar izan zuen, ordea: heriotza mehatxuak jaso zituen.

Orain Pamielak argitaratutako lanak, beraz, bete egin du, nolabait, Jimeno Jurioren desioa. Proiektuko lehendabiziko bi liburukiak dira orain aurkeztu dituztenak, baina editoreak bertze hiru prestatzen ari dira jada.

Lehendabiziko bi liburuotan Jimeno Juriok egindako fitxak jaso dituzte, zehazki. Jimeno Juriok gaika antolatu zituen bere fitxak, baina Jimeno Arangurenek eta Pamielako David Mariezkurrenak prestatutako edizioan nahiago izan dute informazioa herrika antolatu. Lehen liburuan, beraz, Ablitas eta Martzilla arteko herrietako fitxak jaso dituzte; bigarrenean berriz, Melida eta Ziordia artekoak.

Denera 90 herritako 3.566 fitxa osatu zituen Jimeno Juriok. Haietako batzuetan egilearen zalantzak ere gelditzen dira agerian, bi iturrik emandako bi bertsio kontrajarri jasotzen baitituzte, adibidez. Editoreek "bere horretan" utzi nahi izan dituzte, argi uzteko liburuak jaso duela ikerketa egindako garaiko ezagutza eta informazioa. Ikertzeko zailtasunak ugariak ziren, garai hartan, eta hori ere islatzen du oraingo lanak.

Prestatzen ari diren bertze hiru liburuetan Jimeno Juriok egindako elkarrizketak jasoko dituzte proiektuaren arduradunek, hain zuzen ere. Elkarrizketa horiek zuzenean argitaratuko dituzte, ikerlariak bere garaian jaso zituen bezala.

"Material hori guztia memoria historikoa jorratzen jarraitzeko tresna da oraindik ere", nabarmendu du Ana Ollok, Nafarroako Gobernuko Erakundeekiko eta Herritarrekiko Harremanetako kontseilariak. Roldan Jimeno Arangurenek proiektuan izan duen parte hartzea nabarmendu du. "Bere asmoaren berri eman zigunean, gobernuak argi izan zuen babestu behar zuela; ez genuen inolako zalantzarik izan". Ollok Jimeno Jurioren familiaren "eskuzabaltasuna" eskertu du, Nafarroako Memoriaren Institutuaren esku uzteagatik ikerlariak egindako lana.

Ikerlariaren lan osoa

Jose Maria Jimeno Jurioren obra zabaltzea da Artaxoako ikerlariaren familiaren helburua, hain zuzen ere. Orain argitaratutako bi liburuak proiektu handiago baten barruan plazaratu dituzte: Jimeno Jurioren lan osoa argitaratzeko proiektuaren barruan, alegia. Azken bi liburukiak kontuan hartuta, Pamielak 56 lan plazaratu ditu jada, argitaletxeko kide David Mariezkurrenak nabarmendu duenez.

Titiak, begiradak hezteko
2020-03-202020-03-18Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Titiak, begiradak hezteko

Uxue Rey Gorraiz

Emakumeek emakume izateagatik jasaten dituztenak islatzen dituzte Titiak erakusketako 33 piezek. Hogeita hamar emakume artistak hartu dute parte proiektuan. Nork bere pieza bere estilo eta ikuspuntuarekin landu du, baina helburu komunak dituzte denek: batik bat, sexu indarkeria salatzea, emakumearen gorputzaren errespetua eskatzea, eta arlo guztietako berdintasuna. Proiektuaren bultzatzaile Natalia R.k jasan zuen sexu jazarpena du abiapuntu.

Sexu jazarpena pairatu zuen lanean Natalia R.k bi urtez, enpresa multinazional batean, Madrilen. Zuzendarietako bat zen erasotzailea. Gogoan du orduan ez zela gai jasaten ari zenari izena jartzeko, "zurrunbilo" batean sartuta zegoela, eta "fisikoki eztanda" egin zuela azkenean. Urtebete bajan egon, eta ordura arte ez zen kapaz izan inori jasandakoa kontatzeko. Behin dena azalduta, ordea, enpresak erasotzailea babestu zuen. "Erabat zokoratua sentitu nintzen. Isildu egin nahi izan ninduten, eta argi izan zuten boteretsuenaren alde jartzea komeni zitzaiela".

Lantokietako sexu jazarpenetan matxismoak ez ezik botere harremanek ere agintzen dutela adierazi du, eta biktima "are babesgabeago" egotea dakarrela horrek.

Gertatutakoaren inguruan sortzen den "morboa" ere gogor kritikatu du Natalia R.k, bere esperientzian oinarrituta. "Milaka galdera egiten dizkizu jendeak; erantzunak nahi dituzte etengabean, eta ez dira ohartzen zein mingarria den behin eta berriz gogoratu behar izatea".

Egoera latz hori atzean uzteko, zeramika tailer batean aurkitu zuen Nataliak ihesbidea. Gainera, terapeutek gomendatuta, Madril utzi, eta Iruñera etorri zen bizitzera. Jada hemen zela, Oscar Guerrero artista eskulangileak lagunduta abiarazi zuen Titiak.

Bere gordinean

Erakusketak ezin izanen zuen beste izenik eduki, Natalia R.ren esanetan. Bere eskuez landutako titiak izan dira guztiaren abiapuntua, eta 33 artelanen mihisea. Titiak aukeratu ditu, azaldu duenez, horiek direlako emakume gehienen gorputza sexualizatzeko elementu nagusia. Titiak erakusten ditu erakusketak, eta titiburuak, "zentsurarik gabe". Hain zuzen ere, hau irakur daiteke Marta Tapia (Arte con M) artistaren piezan idatzirik: "Ez zentsuratu nire titiak, hezi zure begirada". Ikusleak bere jarrera aztertzea nahi du erakusketak, gogoeta eta aldaketa eragiteko.

Natalia R.k nahita utzi du bere pieza kolorerik gabe, zuri, hain zuzen ere, purua den zerbait irudikatu nahi izan duelako. "Nire minaren eta erru sentimenduaren isla da, hori baita egoera horietan zeure buruari egiten dizkiozun galdera guztiek eragiten dutena. Denetik pasatzen zaizu burutik, eta zuri hori gertatzeko zer egin ote duzun galde egitera ere iristen zara". Sexu jazarpena gertatzen denetan errepikatzen den egoerak sortzen du erreakzio hori bere ustez, biktimari leporatzen baitzaio errua, erasotzaileari baino gehiago.

Lan artistikoan genero berdintasunaren alde aktiboki konprometituta dauden beste 29 emakume artistak hartu dute parte proiektuan, Natalia R.ren bidelagun. Nork bere erara margotu du pieza, eta libre izan dira nahi izan duten mezua zabaltzeko. "Bizipen izugarri gordinak" daude pieza batzuen atzean, eta "indarra eta borrokarako grina" irakur daiteke beste batzuen zertzeladetan. Liebana Goñi iruindarrak, esaterako, "ozen marru egiteko deia" egin du bere piezan, bere iritziz, bide honetan "ezinbestekoa" baita bakoitzak bere historia kontatzea. "Emakume guztiok bizi izan dugu jazarpenen bat, izan eskatu ez dugun piropo bat, ukipen bat, edo eraso bortitzago bat", azaldu du.

Uxue Bereziartua hernaniarrak lorez apaindu ditu bere piezako titiak, emakumeen ahalduntzea irudikatzeko loratzearen bidez. Azaldu du, gainera, artea aldarrikapen publikoetarako tresna oso eraginkorra dela "gaur egungo gizarte azkar honetan". Terapia bat ere badela dio, "pertsona batek barruan duena askatzeko modu ona baita".

Errealitate asko biltzen dituzte Titiak-eko artelanek, baina denek dute oinarri feminista, eta guztiek dute emakumearen gorputzaren desexualizazioa helburu. Emaitza "oso estetikoa" dela aitortu du Natalia R.k, baina, aldi berean, mezua "oso zuzena" dela. "Arazoari ikusgarritasuna eman nahi diogu bizipen horiek guztiak kontatuta, baina ez dugu horretara mugatu nahi. Aldaketak eskatu nahi ditugu, benetan aurrerapausoak egin daitezela galdegin".

Gainerako erakusketa eta jarduera kultural guztien antzera, koronabirusak behin-behinean ateak ixtera behartu du Iruñeko Kondestablea. Halere, Titiak Euskal Herriko gainerako hiriburuetara eramateko asmoa bada, baita landa eremuko herrietara ere, ahal den neurrian. "Matxismoa ere pandemia bat baita".

Iritzia: Beldurra eta harria
2020-03-202020-03-18Albisteak, Iritzia, Nafarroa

Iritzia: Beldurra eta harria

Naiara Elola

Muturreko egoera batean, arriskuaren pertzepzioa larria denean sentitzen da beldurra". Hori dio hiztegiak. Gizakiak sentitu ditzakeen hamaika sentimenduren artean bat da beldurra. Maiz sastako bat bezala sentitzen dugu, hormatuta utziko bagintu bezala. Arriskuak ez du zertan ikaragarrizkoa izan. Badira armiarma ñimiño bat ikusi eta aulki gainera igotzen direnak. Arriskua ez da ikaragarria, baina beldurra dutenek hala hautematen dute. Batzuentzat esajerazioa irudi luke. Baina beldurra duenak arriskua benetakoa bailitzan bizi du.

Hori da, hain justu, koronabirusak eragiten duena. Batzuek arrisku erreal modura bizi dute. Beldurtuta daude. Egia da zenbait komunikabidek hedatu dituzten hainbat albistek alarma gorria pizten lagundu dutela. Alor horretan ezinbesteko ekarpena egin dute sare sozialek. Aurrekoan, bideoak ikusteko Interneteko kanal horietako bateko lotura iritsi zitzaidan sakelakora. Supermerkatu batean erosketa bat egiten ari zen familia bat ageri zen. Plastikozko poltsak buruan jarrita zituztela erosketak egiten ari ziren, dozena bat egunez etxetik atera gabe egoteko prestatzen edo. Larriturik, baina okerreko babes neurriak jarrita.

Hala ere, Txinatik iritsi den birus horrek inguruan eragin duen sentimendu eztandak garapena izan duela iruditzen zait. Duela bi aste, lehengo batean, parkean ginela, txirristan behera jaisten ari zen mutiko baten aitak ez zegoela koronabirusarekin batere kezkatua aitortu zidan: "Ni ez nago birus horrekin beldurtuta, gaixoak Iruñean daude, ez Baztanen!". Hori entzundakoan zur eta lur gelditu nintzen. Entzundakoa ezin nuen sinetsi. Txina eta Euskal Herria banatzen dituen milaka kilometroak zeharkatzeko aste gutxi batzuk besterik ez zituen behar izan birusak. Bi aste baino gehiago ziren gurean zela. Baina aita horren irudiko, Belateko tunelaz bestalde zegoen horretatik salbu zegoen. Tunelak ziren ziurrenik, bere ustez, beldurtuta ez egoteko nahikoa arrazoi.

Orain egoera oso bestelakoa da. Dagoeneko astea bete da bakartuta bizi garela, eta gutxienez beste astebete eman beharko dugu horrela bizitzen. Behar- beharrezkoa egitera soilik irten behar dugu kalera. Heldu, gazte zein haur izan, berdin du. Denengatik hartu dira neurriak eta denengatik bete behar ditugu. Etxetik ezertarako ateratzen ez garenok leihoaz bestaldean dugu soa. Orain arte bizitzak zuen gehiegizko presak behartuta, balio gehiegi ematen ez genien gauza horiek berriz egitea desio dugu. Gure txikiek leihoaz bestalde dute tentazioa. Herrian dagoen parke bakarra dago han. Hain gertu eta hain urrun. Etxetik irteterakoan parkeko jolas berriak marrazten pasatzen ditu goizak zaharrenak. Txikiak, aldiz, ez du parkea faltan botatzen. Etxeko egongela ginkanak egiteko parke bilakatu baitu.

Garai zailetan, ahuldadean, ahal bezain ongien bizitzea da gakoa, gertatzen denaz ikastea. Baina beldur naiz normaltasunera ezertxo ere ikasi gabe itzuliko ote garen. Gizakia baita harri berean behin eta berriz estropezu egiten duen animalia bakarra. Nahita ez gaitezen erori, behinik behin!

Hutsetik hasteko eskubidea
2020-03-132020-03-13Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa

Hutsetik hasteko eskubidea

Edurne Elizondo

Gerra aurreko Siria nolakoa zen azaltzen hasi da, baina Yumana alabaren hitzek moztu egin dituzte Sultana Shiroren oroitzapenak: "Siria zen... bonbak: bonbak eta bonbak", erran du 9 urteko neskatoak.

Familia Alepotik atera zenean 3 urte zituen. Amaren altzoan egin zuen Turkiatik Greziarako bidea, plastikozko txalupa baten gainean. "Nola ez nuen, ba, beldurra sentituko? Beso batekin Yumanari heltzen nion, eta bertzearekin, Farahri. 60 pertsona ginen txalupa barruan. Ezin nintzen mugitu, eta ez dakit igeri egiten. Hiru ordu eta erdi eman genituen itsasoan", kontatu du Shirok.

Duela urtebete luze ailegatu zen Uhartera, Yumana eta Farah alabekin eta Ahmad Hammo senarrarekin. "Ongi gaude hemen, lasai". Baina Shiroren begiradan, oraindik ere, sumatzen da argi ilun bat: Sirian gelditu direnak ditu gogoan; Sirian hil zirenak ere bai. Azken asteotan, gainera, hedabideen bitartez Greziatik ailegatu diren irudiak ikusi ditu, eta tristurak eta amorruak harrapatu dute emakume kurdua. "Kolpeka hartu dituzte errefuxiatuak Grezian; Turkiak, gainera, gure herria bonbardatu du; kurdu anitz hil dituzte", erran du.

Hutsetik hasteko eskubidea aldarrikatu du Shirok. "Alepon guk jada ez dugu etxerik; bonbek suntsitu zuten. Ez dugu deus". Hutsetik hasi, bertze biderik ez dute.

Bihar, manifestazioa

Europa errudun; genozidioa gelditu lelopean, elkarretaratze bat egin zuten joan den ostiralean, Iruñeko Udaletxe plazan. Shirok eta Hammok pozgarritzat jo dute herritarrak mobilizatu izana Europak migratzaileen aurka hartu duen jarrera salatzeko. Iruñea Harrera Hiria, SOS Arrazakeria, Paperak Denontzat, Mugak Zabalduz Karabana eta Zaporeak kolektiboek antolatu zuten duela astebeteko protesta, eta bihar ere karrikara deitu dituzte herritarrak: manifestazioa eginen dute Hego Euskal Herriko lau hiriburuetan. Iruñekoa 18:00etan hasiko da, autobus geltokian.

Kolektibo horiek mahai gainean jarri dute Europak duela Grezian eta Turkian migratzaileekin gertatzen ari denaren ardura; eta mahai gainean jarri dute, halaber, Mendebaldeko herrietako gobernuen jarduerak lotura zuzena duela Sirian eta inguruko herrietan piztutako gatazkekin. "Giza eskubideak errespeta ditzatela exijitzen dugu: Europak zabal ditzala bere mugak eta berma ditzala bide seguruak Europara etorri nahi dutenentzat".

Europako agintariek, ordea, kontrako bidea hartu dute orain arte. Duela lau urte, Europako Batasunak akordio bat sinatu zuen Turkiarekin: 6.000 milioi euroren truke, migratzaileentzat harresi bilakatzeko konpromisoa hartu zuen herri horrek. Zehazki, Recep Tayyip Erdogan Turkiako presidenteak zin egin zuen EBrako migrazio fluxua etengo zuela, eta 3,7 milioi errefuxiatu Turkiako lurretan geratuko zirela.

Turkiak eta Europak hitzarmena berritzeko negoziazioak hasi dituzte orain, eta Turkiako presidenteak argi utzi du, batez ere, diru gehiago nahi duela. Europako agintariak presionatzeko, hain zuzen, Turkiak Greziarekin duen muga irekitzeko agindu zuen otsail amaieran. Eta, Grezian, Poliziak kolpeka eta tiroka hartu ditu muga zeharkatzen saiatu diren errefuxiatuak; gutxienez bi migratzaile hil dituzte. Lesbos eta Kios uharteetan, gainera, faxista talde antolatuak migratzaileak erasotzen aritu dira, polizien begiradapean. Greziari "eskerrak" eman dizkio Ursula Von der Leyen Europako Kontseiluko presidenteak, "Europako ezkutua" izateagatik.

Greziatik ailegatu diren irudiek tristura eragin diete Shirori eta Hammori. Ezinbertzean gogoratu dituzte han pasatu zituztenak. 2011. urtean lehertu zen gerra Sirian, eta 2014an erabaki zuen familiak handik ateratzea. Lehen urratsa izan zen Alepotik ateratzea. "Senarraren gurasoak Afrin herrian bizi dira; haien etxera joatea nahi zuten, baina Ahmadek ez zuen Alepotik atera nahi", gogoratu du Shirok.

Azkenean, mugitzea erabaki zuten. Hammok taxi bat gidatzen zuen gerra piztu baino lehen, baina gatazkaren eraginez lanik gabe gelditu zen. "Lanik eta dirurik gabe; egoera gero eta latzagoa zen, gainera. Polizia zegoen batetik, eta mafiak bertzetik. Edozein tokitara joatea arriskutsua zen. Lagun anitz galdu ditut. Nire ondoan hil dituzte haietako batzuk", kontatu du Hammok.

Afrinen eman zituzten hainbat hilabete, Hammoren gurasoen etxean. "Afrinera ailegatu eta handik aste gutxira, bonba batek gure etxeko hainbat gela hondatu zituen; bertze batek erabat txikitu zuen gero. Deus gabe gelditu ginen", azaldu du Shirok.

Gogoan du, batez ere, egun haietan sentitu zuen beldurra. Beldur horrek eraman zuen familia sorterritik ateratzeko erabakia hartzera, hain zuzen ere. Turkia izan zuten lehendabiziko helmuga. "Senarra joan zen lehendabizi; karrikan egon zen bizitzen, lan bat lortu zuen arte. Dirua lortzea zen kontua, familia guztia Turkiara mugitzeko".

Kolpeak eta negarra

Deus gabe atera ziren senar-emazteak eta bi alabak Siriatik. Muga zeharkatzen lagundu behar zien gizonak eskatutakoa ordaintzeko erabili zuten bildutako azken dirua. "Mugara ailegatu, eta Turkiako Poliziak hartu gintuen. Senarra jotzen hasi ziren". Kolpeak ahaztu zaizkio Hammori, baina ez, ordea, emaztearen eta alaben negarra. "Beldurrak hartu gintuen". Azkenean, aske utzi zituzten. Eta hiru urteko etapa hasi zuen familiak, Turkian.

Hiru urte horiek "hagitz gogorrak" izan zirela nabarmendu dute Hammok eta Shirok. "Hamaika orduz lan egin behar nuen, soldata txiki baten truke". Etxebizitzetako hezetasuna du gogoan Shirok, eta giro horrek Farah alabari kalte egiten ziola kontatu du. "Asma du, baina botikak hagitz garestiak ziren, eta ezin genituen erosi. Paperik gabe, gainera, ospitalean ez gintuzten artatzen".

Senarra gaixotu zenekoa ekarri du Shirok gogora. "Larrialdietara joan, eta bota egin gintuzten, paperik ez genuela ohartu bezain pronto". Azkenean, lagun baten agiriak erabili zituzten bertze ospitale batean Hammok behar zuen zaintza jaso zezan. "Zorionez, artatu egin zuten, paperak bereak ez zirela jakin arren".

Turkiara ailegatu zirenetik, Greziara joatea zuten helburu Shirok eta Hammok. "Europan gure egoerak hobera eginen zuela uste genuen; lortuko genuela bizitza hobe bat, eta hutsetik berriz hastea", erran du Sultana Shirok.

Baina bidea ez zen batere erraza izan. Plastikozko txalupa gaineko hiru ordu eta erdiko bidaiak eraman zuen familia Greziara. Lurra ukitu bezain pronto gobernuz kanpoko erakundeek eta boluntarioek egindako harrera biziki eskertu zutela erran du Shirok. "Arropa eman ziguten, eta jatekoa". Errefuxiatuentzako gune batera eraman zuten familia, Atenas hiriburutik hiruzpalau ordura. "Hotel zahar bat zen; dena zegoen hondatua, eta baldintzak kaskarrak ziren".

Hala eta guztiz ere, ez zuten itxaropena galdu. "Hobera eginen genuela uste genuen; lortuko genuela gure bizitza proiektu berria martxan jartzea", erran dute senar-emazteek. Sultana Shiroren ahizpa bat Alemanian bizi da, eta Ahmad Hammok ere senideak ditu han. Horregatik, Alemaniara joan nahi izan zuen familiak, Greziara ailegatu zenetik.

"Baina ez ziguten utzi; Greziako agintariek Madrilera joateko aukera baino ez ziguten eman. Familia anitzi gertatu zitzaion hori: herri batean senideak izan arren, bertze batera bidaltzen zituzten, inolako loturarik ez zuten bertze herri batera. Eta guk ezin genuen deus erabaki", azaldu du Shirok.

Madrilerako bidea hartu zuen familiak, halabeharrez. Baina handik Alemaniara joan zen. "Alferrik. Berriz ere Madrilera bidali gintuzten". Eta Madrildik, Euskal Herrira ailegatu ziren, duela urtebete luze. Iruñeko Mendillorri izan zuten lehendabiziko aterpe, eta, iaztik, Uharten bizi dira.

CEAR erakundearen babesa

Gaztelania ikasteko eskolak senar-emazteentzat eta ikastetxeko errutina alabentzat. Jarduera horiek bete dute familiaren egunerokoa hilabeteotan. Madrilera ailegatu zirenetik, CEAR Iheslariak Laguntzeko Espainiako Batzordearen babesa izan dute Shirok eta Hammok. "2023. urtera arte dugu eman diguten nazioarteko babesa; gero bertze bost urtez berrituko digute, eta hurrengo urratsa izanen da hiritartasuna lortzea", azaldu du Sultana Shirok.

Ez du buruan Alepora itzultzeko aukera. Baina ezin du barrutik atera han gelditu direnenganako kezka. Ama eta aitarekin mintzatzen da hilabetean behin, baina familia urrun izatea "mingarria" dela onartu du. Hammorentzat ere zaila da egoera. "Turkia Afringo kurduak bonbardatzen hasi zenean, gurasoek etxetik ihes egin, eta mendira joan behar izan zuten, babes bila", kontatu du, kezkaz.

Sultana Shirok 31. urtebetetzea ospatu du asteon. Sorterritik kanpo, berriz ere, baina ospatu egin du. Ospatu nahi izan du, eta egin du barre, familiarekin eta Uharten egindako lagunekin. Bideo batean jaso du besta, familiari bidaltzeko. Alepon prestatzen zituen goxoak ere egin ditu, Uharteko bere sukaldean. "Baina ez zaizkit ongi atera. Ez dute han zuten zapore bera. Ez dira berdinak".

Muskilda herriarena dela berretsi dute
2020-03-132020-03-12Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Muskilda herriarena dela berretsi dute

Edurne Elizondo

Muskildako baseliza, herritarrena: horixe aldarrikatu zuen Otsagabiko Udalak, 2012. urtean, auzitara jotzea erabaki zuenean, eta horixe bera aldarrikatu du orain berriz ere, auzia epaitegi batera itzuli denean.

Iruñeko Artzapezpikutzak bere izenean erregistratu zituen Muskildako baseliza, ondoko etxea eta inguruko lurrak 1999. urtean. Erabaki horren kontra egin zuen udalak 2012an, eta, epaiketa egin eta gero, arrazoia eman zion Agoizko epaitegiak, 2017. urtean.

Elizak, baina, ebazpenaren aurkako helegitea aurkeztea erabaki zuen azkenean, eta, ondorioz, egunotan Nafarroako Probintzia Auzitegian ari dira auzia aztertzen, berriz ere. Bi aldeetako abokatuek azken ondorioak aurkeztu eta gero, hain zuzen ere, sententziaren zain geldituko da epaiketa, datorren astean.

XII. mendekoa da Muskildako baseliza. Otsagabiko herritarrentzat toki hagitz preziatua da, zalantzarik gabe. Haiena da eraikina, baina Itzaltzutik eta Ezkarozetik ere joaten dira haraino erromerian. Irailaren 8an ospatzen dute Muskildaren eguna. Baselizaren barruan, hain zuzen, semea besoetan duen Ama Birjinaren tailla gotiko bat dago.

Iruñeko Artzapezpikutzak Espainiako Gobernuak Hipoteka Legean egindako aldaketa bat baliatu zuen ondarea bere izenean jartzeko, 1999an. Zehazki, 1946. urteko legea moldatu zuen PPko Jose Maria Aznarren gobernuak, 1998an. 1946. urteko lege horri esker, hamaika toki immatrikulatu zituen Elizak, eta 1998an moldatu eta gero, gurtzarako lekuak ere bere izenean jartzen hasi zen.

Otsagabian, 2007. urtean jakin zuten Elizak beretzat hartu zuela Muskildako baseliza, prentsan agertu zelako horren berri. Zehazki, Ondarearen Defentsarako Plataformak egindako lanari esker hasi ziren herritarrak errealitateaz jabetzen. Artzapezpikutzako arduradunekin hainbat bilera egin zuten herriko agintariek, konponbide bat negoziatzeko asmoz, baina ez zuten lortu. Ondorioz, auzitara jotzea erabaki zuten, baseliza, ondoko etxea eta inguruko lurrak berreskuratzeko.

Otsagabiko Udalak zehazki 2012. urtean jo zuen auzitara, baina 2014. urteko irailera arte ez zuten epaiketa egin, Agoizko auzitegian. Otsagabiko herritarren abokatu Ana Clara Villanuevak Roldan Jimeno historialariak egindako txostena baliatu zuen epaiketa hartan, bertzeak bertze. Egunotan Nafarroako Probintzia Auzitegian egiten ari diren epaiketan ere parte hartu du Jimenok, eta aurretik errandakoa berretsi du historialariak epailearen aurrean: Muskilda herriarena dela, alegia.

Jimenok baselizari buruz egindako txostenak eraikinaren inguruko agiriak ditu oinarri: "Botere laikotik eta Elizatik baselizara egindako bisiten inguruko agirietan, Muskilda herriarena dela zehazten da; XIX. mendean, halaber, Muskilda mendia eta hango baseliza Otsagabiarenak direla jaso zuten", nabarmendu du Jimenoren lanak, bertzeak bertze.

Muskilda XII. mendekoa da, baina XVII. mendekoak dira baselizan egindako moldaketa nagusiak. Orduan ere, baseliza bereganatu nahi izan zuen Elizak, baina ez zuen lortu: herritarrek erretaulan, ateetan eta abarretan zehaztu zuten lanak Otsagabiak egin zituela. Herriak, alegia.

"Behar dena"

Gerta daiteke oraingo epaiketako sententzia Muskildako baselizari buruzko azkena ez izatea, helegitea aurkezteko aukera izanen baita, Nafarroako Justizia Auzitegi Nagusian. Otsagabiko alkate Carmen Rekaldek argi utzi du, hain zuzen ere, herritarrak "behar dena egiteko prest" direla Muskilda beraiena dela argi gera dadin.

Kontrakoa da Iruñeko Artzapezpikutzaren tesia. Elizaren abokatuak epaiketan defendatu du baseliza eraiki eta hornitu izanak berez dakarrela "jabetzaren transferentzia": hau da, jabetza Elizaren esku utzi gabe ez dagoela tokia sagaratzerik.

Bi aldeetako abokatuek beren azken ondorioak aurkeztuko dituzte datorren astean, eta, ondorioz, sententziaren zain geldituko da epaiketa.

Nafarroako Ondarearen Defentsarako Plataformak arreta handiz erreparatu dio Muskildari buruzko prozesu guztiari. Elkarteko kideek argi dute, halere, Elizak bere izenean erregistratutako eraikinen aferak "konponbide orokor bat" behar duela.

Ez dira gutxi Elizak bere izenean jarritako etxeak, hain zuzen ere: 5.000 immatrikulazio baino gehiago egin ditu herrialdean, Nafarroako Ondarearen Defentsarako Plataformak abenduan emandako datuen arabera. Espainiako Estatuan 100.000 izan daitezkeela nabarmendu du elkarte horrek.

Otsailean, oraingo Nafarroako Gobernuko agintariekin lehen bilera egin zuten plataformako ordezkariek, eta Maria Txibite presidenteari eskatu zioten "arazoari eusteko". Txibitek erantzun zuen gobernuak "interesa" baduela Elizak egindako immatrikulazioen auzia jorratzeko. Plataformak, bertzeak bertze, immatrikulazioen inguruko datuak lortzen jarraitzeko laguntza eskatu dio gobernuari.

Iritzia: Fobiak eta beste
2020-03-132020-03-12Albisteak, Iritzia, Nafarroa

Iritzia: Fobiak eta beste

Lur Albizu Etxetxipia
Ez dute inolako intentziorik atzera egiteko. Guztiaren gainetik pasatu nahi dute eta horretara doaz. Hasi da ofentsiba berria, etenik izan ez duena, baina indarrez ari dira. Fobia eta autogorrotoa hedatu nahi dute eta horretan ari...

Dialisia atzean uzteko zain
2020-03-062020-03-06Albisteak, Nafarroa

Dialisia atzean uzteko zain

Edurne Elizondo

Dramatismorik gabe kontatu du: onartuz sentitu duen beldurra eta ospatuz bere gorputzak indarra baduela egunerokoari eusteko. "Jende anitzek ez du sinesten gaixo nagoela". Maite Biurrarenak (Bera, 1972) duela hamar urte jaso zuen diagnostikoa, ordea: gibel-giltzurrunetako polikistosia. Geroztik, gaixotasunak okerrera egin du: dialisia egin behar du egunero, eta, urtarrilaren 8tik, giltzurrun berri bat jasotzeko zain da. Sakelako telefonoa gainean eta martxan du hogeita lau orduz.

Giltzurrunaren Nazioarteko Eguna izanen da hilaren 12a; urte oro egiten dute, 2006tik, martxoko bigarren ostegunean. Nafarroan, 1969. urtekoa da giltzurruneko lehendabiziko transplantea; geroztik, 1.200 baino gehiago egin dituzte herrialdean. 33 egin zituzten iaz, eta 56, berriz, 2016an. Urte horretako datua da inoizko altuena, hain zuzen ere.

Koliko batek eman zion Biurrarenari bere eritasunari buruzko lehendabiziko pista, duela hamar urte. Herriko familia medikuarengana joan, eta osasun etxetik Bidasoko Ospitalera bidali zuen, Irunera. "Han erran zidaten harriak nituela giltzurrunean, bai eta kiste batzuk ere". Kiste horei, baina, ez zieten garrantzirik eman. "Herriko medikuak eskatu zidan Irunen egindako txostena eramateko, ez baitzen lasai gelditu, eta, txostena ikusi eta gero, Iruñera bideratzea erabaki zuen". Nafarroako Ospitale Gunean eman zioten, azkenean, behin betiko diagnostikoa: gibel-giltzurrunetako polikistosia.

"Herentziazko gaixotasun bat da", azaldu du Biurrarenak. Diagnostikoa jaso zuenean jakin zuen, hain zuzen ere, aitak gaitz bera duela. "Kontua da aitari ez zaiola garatu, baina niri bai". 15 urteko seme bat du beratarrak. "Urtean behin egiten dizkiote azterketak, eta duela hiru urtekoan aurkitu zioten lehendabiziko kistea, giltzurrun batean; bertze bat du bertzean, baina txikia da. Kontrolpean da gaitza".

Semearen osasuna da Biurrarena gehien kezkatzen duena. Semearen ardura duelako, gainera, hasieratik eskatu die artatu duten medikuei "argi eta garbi" hitz egiteko. "Nik jakin behar dut zein den egoera, une oro; jakin behar dut zer gerta daitekeen". Hasieran artatu zuen nefrologoaz oroitu da Biurrarena hori erran duenean: "Argi eta garbi mintzatu zitzaidan, bai! Erran zidan giltzurrunak ez baziren odola garbitzeko gai, odola kakaz betetzen zela, eta, kaka burura ailegatuz gero, akabo!".

Biurrarenaren giltzurrunek ez dute ongi funtzionatzen. Kisteak sortzen dituzte, eta kiste horiek ez diete uzten beren lana egiten, hain zuzen ere. "Kiste anitz ditut; gibelean ere atera zaizkit. Konponbidea ez da kiste horiek kentzea, giltzurrunak baitira sortzen dituztenak".

Hasieran, urtean behin egiten zioten azterketa Biurrarenari. Giltzurrunek kisteak sortzen jarraitzen zutela ikusita, gero eta maizago hasi ziren artatzen: "Sei hilabetean behin hasieran, eta hiru hilabetean behin gero". Duela hamar hilabete, azkenean, dialisia egin beharko ziotela erran zioten Biurrarenari.

"Kolpea hartu nuen", onartu du. Ezagutzen ez denak eragiten duen beldurra sentitu zuela, alegia. Ordura arte, dietaren bidez eman zien Biurrarenak giltzurrunei behar zuten laguntza. "Gatza kendu nuen. Funtsean, ahalik eta garbien jaten saiatzen naiz, koiperik gabe, eta, ahal dela, elikagai ekologikoak". Horri esker, ohiko errutinari eutsi zion. "Ongi sentitzen nintzen". Analisi batek errealitatea parean jarri zion arte: iazko otsailean, %3 funtzionatzen zioten giltzurrunek.

Dialisia zen hurrengo urratsa. Bi egun eman zituen Biurrarenak ospitalean, sabelean kateterra jarri behar izan ziotelako, botikak jaso ahal izateko. Hasiera "gogorra" izan zela gogoratu du. "Dena zen berria; urduri nintzen, eta beldurrez. Hori gertatzen ahal zela jakin arren, gainera, nik ez nuen uste niri tokatuko zitzaidanik; ez nuen nire burua imajinatzen dialisia hartzen".

Biurrarenaren hasierako arazo nagusia izan zen ezin zuela lorik egin: "Dialisia egiteko hodia azpian hartzen badut gorputzarekin, ez du bere lana egiten. Hasieran, hori gertatzeko beldurrez, gau osoa erne ematen nuen. Berez, alarma batek jotzen du hori gertatzen denean. Orain, alarma entzun ere ez dut egiten, anitzetan!".

Prozesua ezagutzeak eta kontrolatzeak eman dio Biurrarenari behar zuen lasaitasuna. Gainera, behar izanez gero, nefrologoekin hitz egiteko aukera du, egun oro, hogeita lau orduz. "Telefono zenbaki bat dut, nahi dudanean deitu ahal izateko; Iruñera joan behar badut ere, berehala artatzen naute; ez dut itxaron beharrik ere". Dialisia etxean egiteko aukera eskertzen du Biurrarenak, bere egunerokoarekin jarraitu ahal duelako. "Bertze aukera bat zen astean hiru aldiz Iruñera joatea, baina ez nuen hori nahi. Lana ere utzi beharko nuke".

Zortzi orduko zikloa

Maite Biurrarenak ederki ikasi du bere gorputzak erraten diona interpretatzen. Bere buruaren mediku eta erizain bilakatu da, nolabait erranda. Egunean bitan neurtzen du tentsioa, eta ikasi du makina prestatzen, garbitzen, behar dituen datuak jasotzen eta bertze. Gauez hartzen du dialisia, logelan, zortzi ordu irauten duen prozesu baten bidez. "Nirea ez da hemodialisia; nik glukosa sartzen dut gorputzean lehendabizi, eta, gero, drainatu egiten dut. Gauean bost aldiz errepikatzen du makinak ziklo hori".

Dialisia egiten hasi zenean ohartu zen Biurrarena ordura arteko nekeaz. "Ni ongi sentitzen nintzen dialisia egin aurretik; kontua da indarrak pixkanaka egin zidala behera, eta nire gorputza ohitu egin zen, nolabait. Baina dialisia egiten hasi nintzenean ohartu nintzen hobera egin nuela, nabarmen".

Urtarriletik transplantearen zain da Biurrarena, eta, geroztik, ondorioz, Nafarroako Unibertsitatea klinikan artatzen dute. Nafarroako transplante guztiak egoitza horretan egiten dituzte ospitale horretako eta Nafarroako Ospitale Guneko profesionalek, elkarlanean. Giltzurrun berri baten zain denetik, hamaika proba egin dizkiote Biurrarenari. Nagusietako bat izan da ikustea tokirik ote duen organo berria jartzeko. "Eskuinean egiten ohi dute transplantea, alde horretan larruazaletik gertuago daudelako organoak, baina nik eskuinean ez dut tokirik; kistez betea dut".

Ezkerrean, zorionez, tokia badu. "Bertzela, eskuineko giltzurruna eta kisteak kendu beharko lituzkete, tokia egiteko, eta, osatu eta gero, zerrendan sartu berriz ere". Ez du horren beharrik izan. Transplantearen zain dago oraindik. Ebakuntza horri ere beldurra diola onartu du Biurrarenak. Horregatik galdetu die medikuei, behin eta berriz, hemendik aurrerako urratsak zeintzuk izanen diren. Jakin nahi du. Ezagutu. Lasai egon ahal izateko, giltzurrun baten zain jarraitzen duen bitartean.

Nafarroako Hitza-rekin mintzatu eta lau egunera, dei bat jaso du Maite Biurrarenak. Giltzurrun bat bada. Azken odol probek, baina, huts egin dute. Lehenean, huts; bigarrenaren zain da.