Urte luzez Iruñeko Iturrama institutuko irakasle izan da Xabier Duran (Iruñea, 1961). Gaixotasun baten eraginez itsutu zen, bat-batean. Lasai hitz egiten du lehen zenaz eta orain denaz. Zeharo aldatu zaio bizitza. Berriz bizitzen ikasi behar izan duela onartu du. "Itsutu nintzenean ez nintzen ezer egiteko gai; autonomoa izatea eguneroko erronka da orain niretzat". 2005ean tumore bat atzeman zioten hipofisian. Bi ebakuntza egin zizkioten. Lehena ondo atera zen. Baina tumorea ezin izan zioten erabat kendu. Ondorioz, 2007ko uztailean bigarren ebakuntza egin zioten, eta ikusmena erabat galdu zuen. "Ez dakit zer gertatu zen, medikuak ez zidan oso argi azaldu". Hasiera oso gogorra izan zela aitortu du. "Erabat itsutu nintzela jakin nuenean ez nuen oso-oso gaizki hartu. Familiak izugarri lagundu zidan". Poliki-poliki suspertzen hasi zen. Udazkenerako ONCEko kide egitea erabaki zuen.

Itsutu ostean, ezin izan zuen irakasle lanbidearekin jarraitu. Erretiroa hartuta dago. "Lekuz kanpo gelditu nintzen. Berriro hasi beharra nuen bizitzen. ONCE oso ezaguna da, eta medikuak ere esan zidan hemen lagunduko zidatela". Berarentzat aukera ona izan zela onartu du.

Dioenez, ebakuntzaren ostean bi aukera gelditu zitzaizkion: egoerari aurre egin edo ohean gelditu. Aitortu du ohean gelditzeko tentazioa izan zuela. "Ohean dena menperatzen nuen, ez nuen begirik ireki behar. Lokartuz gero amesteko aukera nuen". Egoeraz jabetu zenean, jarrera aldatzea erabaki zuen.

Poliki-poliki etxean mugitzen ikasi zuen, eta egun autonomoa da. Etxeko zeregin batzuetaz ere arduratzen da, sukaldeko zorua lanbasarekin garbitzeaz, esaterako. Oso ondo egiten duela dio irri egiten duen bitartean.

Baina etxeko gela batetik bestera joaten iaioa izan arren, kalean gauzak bestelakoak dira. Ikusten ez diren oztopoak izaten ditu itsuak. Nola jakin autobuseko zein geltokitan gelditu? Nola jakin zein kaletan dagoen gustuko taberna? Galdera horiei erantzuten ikasi behar izan du Duranek, makilaren bitartez.

Makila baliatzearekin batera, ONCEn lehenik braille metodoa ikasten hasi zen. Hasieran zaila egiten zitzaion, baina ikastea lortu zuen. Hala ere, motela dela dio: "Orrialde bat irakurtzeko ordu erdi behar izaten dut". Horregatik, metodoa ikasteari utzi dio.

Baina orain, bere irakurtzeko zaletasuna nola gogobete badu. Audio liburuak erabiltzen ditu. ONCEk liburutegi zabala du. "Liburuak entzuten hasi nintzen, eleberriak, ikasteko liburuak... Niretzat aurkikuntza polita eta erakargarria izan da".

Mekanografia ikasten ere aritu da. Ordenagailua menperatzea zen bere asmoa. Ikusten zuenean, lanerako tresna zen Duranentzat ordenagailua. Mekanografia ikasi du, baina ordenagailuarekin bakarrik hasi zenean "eromena" zela dio. Ikasturte honetan alboratu du ordenagailua erabiltzeko ikastaroa, apur bat "etsita". Baina datozen hilabeteetan berriz ere zeregin horri helduko diola esan du.

Bestalde, itsuak diren gizon-emakumeen kezkak azaleratzeko talde bat sortu zuten Duranek eta beste zenbait lagunek duela hainbat urte. Bidean izena du taldeak. Lagun talde bat ere badirela dio. "Asteartero biltzen gara, besteak beste, elkarri laguntzeko". Astearte honetan ere bildu dira. Dozena bat lagun, eta umorez aritu ziren taldeak bereizgarri duen abestia abesten. "Oso garrantzitsua da gure egoeran umorea izatea; gainera, barruan ditugun beldurrak eta beharrak ateratzeko erabiltzen dugu taldea".

Ia sei urteren ostean, Duran autonomoa da. Makilarekin ibiltzen ikasi zuen arren, orain Faida txakur gidariarekin joaten da toki guztietara. "Makila niretzat mugatua zen". 2008an, familiak txakur bat eskatzera animatu zuen. Berez, eskaria egin eta txakurra eman arte bost urte inguru pasatzen dira. Hala ere, 2011ko irailaren 26rako Faida etxean zuen. Hasiera gogorra izan zela onartu du. Orain, ordea, bikote ona osatzen dute.

Etorkizunari aurrez aurre begiratzen dio. Egun, esate baterako, UNEDen Historia ikasketak egiten ari da. Une gogorrak igaro dituen arren, ikasten jarraitzeko gogoz dagoela dio, edozein oztopori aurre egiteko prest.

Batez beste, kide bakarreko familiek 457 euroko gizarteratze errenta jasotzen dute. Bi kidekoek, 467 euro; hiru kidekoek, 499 euro; lau kidekoek, 530 euro, eta bost kide edo gehiagoko familiek, 571 euro.

Tabakismoari aurre egiteko Hego Euskal Herriko elkartearekin elkarlanean, modu solidarioan erretzeari uzteko kanpaina bat martxan jarri dute. Ez erretzeagatik aurreztutako dirua jantoki solidarioan ematea nahi dute Janaria tabakoaren truke kanpainarek...

Herritarren etxea da Burlataenea. Burlatar guztien topalekua. Herritarren artean sortua da, eta giza sareak eratu nahi ditu, krisiari aurre egiteko. "Gauzak beste modu batean egin daitezkeela erakutsi nahi dugu", azaldu du Oihana Perez Burlataeneko ki...

Lau langile ari dira lanean Baztan, Urdazubi eta Zugarramurdiko oinarrizko gizarte zerbitzuetan. Harrera eta orientazio programa, gizarteratze programa, eta haur eta familientzako programak eskaintzen dituzte. Orain arte, etxez etxeko langile eta giza...

Azken datuak dira: 52.600 langabe daude Nafarroan. 15.000 pertsonak ez dute baliabiderik. 8.000 inguruk gizarteratze errenta jasotzen dute, eta %18 inguru gizarteak baztertzeko arriskuan daude. Ez dira datu soilak. Zenbaki horiek agerian uzten dute Na...

Nafarroa Oinez jaiaren harira hamaika ekitaldi egingo dira aurten Tuteran. Hala, Txikian Handi proiektuaren barruan, Erriberan hizkuntza gutxituren bat hitz egiten dutenen bila ari dira Fontellasko Argia ikastolako kideak. Izan ere, antolatzaileek jak...

Jende andana behar izaten da Nafarroako ikastolen egunean lan egiteko. Gutxienez, 2.500 lagun arituko dira urriaren 20an Tuteran egingo den jaian. Boluntario gisa aritzeko izena emateko aukera bada.

Duela bi urte izendatu zuten Argia ikastolako kooperatibako presidente Susana Suarez (Castejon, 1967). Haren alabak ikastolan ikasten du, eta aitortu du haurra izan aurretik argi zuela Argia ikastolan ikasiko zuela. Dioenez, Fontellasko ikastolaren eg...

Hasi da merkealdia. Martxan dira deskontuak. Urtarrilaren 7an hasi zen ofizialki Nafarroan, besteak beste, neguko denboraldiko arropen prezioak beheratzeko garaia. Hala izaten da urtero. Neguko merkealdia urtarrilaren 7an hasi eta martxoaren 16an amaituko da. Horrelaxe adostu zuten aho batez, joan den azaroaren 12an, Nafarroako Merkataritza Mahaia osatzen duten kideek. Baina badirudi zenbait merkatarik adostutakoa ez dutela bete eta merkealdia urtarrilaren 2an hasi zutela. Hain justu, adostutakoa bete ez dutelakoan, espedientea ireki die Nafarroako Gobernuak zenbait merkatariri.

Berez, Espainiako Gobernuak joan den uztailean merkataritzaren sektorea liberalizatzeko legedi aldaketa onartu zuen. Besteak beste, 2013ko urtarriletik aurrera dendak zortzi jaiegunetan irekita egon beharrean gutxienez hamar jaiegunetan irekitzea onartu zuen. Horrez gain, merkatari bakoitzari merkealdia nahi duen garaian egiteko eskuduntza aitortu zion. Orain arte, bi merkealdi izaten ziren urtean, bata udan eta bestea neguan; gutxienez astebete iraun zezaken, eta gehienez, berriz, bi hilabete.

Hala ere, Espainiako Gobernuaren ebazpenez gaindi, Nafarroako Gobernuaren eskuduntza da herrialdeko merkataritzaren sektorea kudeatzea; hala jasotzen da, behintzat, Foru Hobekuntzan. Yolanda Barcina buru den gobernuak ahalegina egin zuen Madrilgo administrazioak egindako aldaketak moldatzeko, baina ildo bertsuari jarraituta. Hala, abenduaren 20an parlamentuan 2001ko merkataritzaren legea aldatzeko foru legea proposatu zuen UPNk. Saltokiek igande eta jaiegunetan irekitzeko egun kopurua hamar egunera mugatzea zuen xedea. Industria Ministerioak zehaztu zuen gutxienez hamar izan behar zutela.

PPNk proposamen horrekin bat egin zuen, baina Nafarroako Parlamentuan ordezkaritza duten gainerako alderdi politiko guztiek errefusatu egin zuten proposamen hori. Horren ordez, NaBaik beste foru lege proposamen bat egin zuen, "Nafarroako eskumenak baliatzeko xedez". Estatuak jaiegunetan libreki irekitzearen inguruan onetsitakoaren aurka, Merkataritza Mahaiaren esparruan araututakoari eustea proposatu zuen, alegia, urtean lau jaiegunetan baino gehiago ez irekitzea. Koalizioaren irudiko, "ordutegien liberalizazioak zailtasun gehigarria dakarkie merkatari txikiei familienak eta langile gutxikoak izateagatik ordutegien arloan saltoki handiekin irekitzerik ez dutelako".

Zenbait merkatarik salatu dute legedia ez dagoela orain batere argi. Nafarroako Gobernuak merkataritza arautzeko eskuduntza berea dela dioen arren, hainbatek zalantzan jartzen dute hori horrela ote den, eta ez ote den Raxoiren gobernuak adostutakoa gailentzen.

Merkealdi aurreratua

Azaroaren 12an, Merkataritza Mahaiak neguko merkealdia urtarrilaren 7an, Eguberrietako jaien ostean hastea ebatzi zuen. Baina, 2012a amaitzerako, Iruñerriko merkataritza zentro handi batek hedabideetan egindako iragarkien bitartez jakinarazi zuen zentroko denda askok merkealdia urtarrilaren 2an hasiko zutela.

Mutiloan dagoen Morea merkataritza gune handiaren kasua da hori. "Merkealdia, urtarrilaren 2tik aurrera" irakur daiteke oraindik ere arropa eta oinetakoak saltzen dituzten denda gehien dagoen lehenengo solairuko eskaileretan. Egia da azken urteetan, krisi ekonomikoa hasi zenetik gero eta gehiago direla bezeroak erakarri nahian merkealdia baino lehen eskaintzak egiten dituztenak.

Alor horretan, Nafarroako Gobernuak oso ondo zehaztutako legedia du, merkealdia eta eskaintza eta gisako kontzeptuak nahastu ez daitezen. Abenduko azken egunetan, Nafarroako Parlamentuan onartutako legedia urratu dutelakoan, oraingoz 34 merkatariri espedientea ireki die Nafarroako Gobernuak, merkealdia aurreratzeagatik. Ustez, 34 denda horietako jabeek legedia urratu dute, eta Industria Departamentuak —merkataritzaren sektorearen ardura departamentu horrek du— falta "larritzat" jo du. Hala, litekeena da Merkataritza Mahaian adostutakoa bete ez zuten 34 merkatariek 3.000 euro eta 15.000 euro arteko isunak jasotzea. Dena den, Juan Luis Sanchez de Muniain Industria kontseilariak ohartarazi du merkatarien gehiengoak errespetatu duela sektoreko mahaiak adostutakoa.

Hain justu, Morea merkataritza gunekoak dira Nafarroako Gobernuak espedientea ireki dien dendetako asko. Hala ere, horren inguruan galdetuta, Moreako buruek ez dute azalpenik eman nahi izan, Nafarroako Hitza harremanetan jarri den arren. Bestalde, Uharteko Itaroa merkataritza guneko arduradun Patxi Biurrunek jakinarazi du eurek Merkataritza Mahaian onartutakoa bete dutela. Baina adierazi du krisi ekonomikoa hasi zenetik gero eta ohikoagoa dela merkealdia hasi aurretik dendariek eskaintzak jartzea, bezeroak erakartzeko.

Bestalde, Iratxe Nafarroako Kontsumitzaileen Elkarteak begi onez ikusi du merkealdia aurreratzeko aukera. Baina uste du ezinbestekoa dela alor horretan dagoen araudia bateratzea. "Araudia bateratuz gero, merkatariek jakin dezakete zein araudiren arabera jokatu behar duten". Elkarteak berak egindako ikerketa batean jasotzen denez, Nafarroako biztanleen %72k merkealdia baliatzen dute erosketak egiteko.

Oraingoz, Merkataritza Mahaiak Nafarroako Parlamentuan onartutakoa betetzea adostu du, eta, 2013an, lau jaiegunetan irekita izango dira dendak. Sindikatuek gogor protestatu dute neurri horren aurka, sektorean lanean aritzen direnei, enpresa txikietakoei batez ere, lana eta familia uztartzeko aukera zailtzen dielako.

Oraingoz, ez dago batere argi udako merkealdian zer gertatuko den, ezta zein den ere merkatariek jarraitu behar duten legedia. Horren inguruan Juan Luis Sanchez de Muniainek argibideak ematea nahi dute zenbait alderdik, tartean PPNk. Industria kontseilaria datozen asteetan da merkealdiaren inguruan sortutako eztabaidari buruzko azalpenak ematekoa.