Edurne Elizondo Iruñea Musika elektronikoaren esparruan emakumeak egiten ari diren lana aztertu dute Civicanen, Soinu Paisaia izenburuko programaren barruan. Ruth Garcia kazetariak (Madril, 1979) parte hartu du saioan, bertzeak bertze. Dj-a ere bada, eta Mots plataformako arduraduna. Musikaren arloan sufritutako matxismoa salatu du. Nabarmendu du «hagitz kontent» dagoela oholtzan gero eta andre gehiago badirelako. Egoera...

Edurne Elizondo
Herriko musika eskola, Nafarroako Kantu Txapelketa, ETB, Danba taldea... Eta, orain, bakarkako lehendabiziko diskoa: Haize gorri batek izenburuko lana aurkeztu berri du Estitxu Pinatxo abeslari eta musikariak (Bera, 1987), berak sortuta...

Kattalin Barber
Irantzu Etxebestek (Bera, 1987) debuta egin du Emakume Master Cup txapelketan. Berako pilotariak txikitan hasi zuen bidea, baina hogei urtez alde batera utzi zuen, beste emakume askok bezala. Berriro hasi da eskuak egiten, pilotarekin g...

Edurne Elizondo

Trans Urriko egitaraua itxi du Bidez Bide elkarteak eta Xirimiri etxeak elkarrekin egindako Coreografías de la transgresión dokumentalak. Bidez Bideko kide eta gizarte langile Soraya Ronquillok (Tingo Maria, Peru, 1961) aurkeztu du lana, Iruñean. Limako eta Cuscoko hainbat trans emakumeren esperientzien berri ematen du. Arlo horretan ere, ezagutza dekolonizatzeko beharra jarri du mahai gainean Ronquillok.

Zer moduzko harrera egin diote Iruñean zuen lanari?

Hagitz kontent gaude, jendeak parte hartu duelako; eztabaida piztu nahi izan dute, hemengo esperientziak eta dokumentalak islatzen dituenak partekatzeko.

Peruko trans emakumeen inguruko lana da. Zer kontatu nahi duzue?

Limako eta Cuscoko emakume batzuen istorioaren berri eman nahi izan dugu. Emakume gisa dituzten eskubideak aldarrikatzen dituzte, eta horregatik erabaki dugu errateko dutena dokumentalera eramatea. Emakumeon istorioen bidez hainbat aldaera gurutzatzen dira, bertzeak bertze, etnia, nortasuna, trans izatea, klase soziala... Protagonistetako batek erraten du, adibidez, trans emakumea, beltza eta pobrea bazara, jai duzula. Dena da zailagoa kasu horretan.

Gurutzatzen diren ezaugarri horiek guztiak kontuan hartuta, batzuen eta bertzeen esperientziak hagitz ezberdinak izanen dira, ezta?

Bai, hala da. Gure asmoa ere bada hurbiltzea emakumeon kontakizun horiek, gure testuingurura ekartzea istorio horiek, aldarrikapen global horiei ere so egin ahal izateko, eta kontuan hartzeko. Egungo teknologiek aukera ematen digute hemendik urruneko esperientzia horiek gurera ekarri ahal izateko, hemen ere ezagutu ahal izateko.

Emakumeez hitz egiterakoan ere ikuspuntu hegemonikoak bazter uzteko?

Bai. 2009. urtetik ari da gure elkartea emakume migratuekin lanean. Formakuntza lantzen dugu, batetik, eta, bertzetik, saiatzen gara ikus-entzunezko materiala sortzen.

Nola sortu zen dokumentala egiteko asmoa?

Gure elkarteko kide Katia Reimberg hasi zen Donostiara heldu ziren trans emakumeak elkarrizketatzen; bertze hainbat herritatik ihesi ailegatutako emakumeak ziren. Aldi berean, gurekin praktikak egin zituen bertze pertsonak batek, Iker Baquek, gradu amaierako bere lana ere trans emakumeen inguruan egin zuen, eta Perun izan zen. Bi lan horiek bat egin zuten, eta dokumentala prestatzen hasi ginen. Iaz Cuscon egon ginen, eta, aurten, urtarrilean, Liman.

Zergatik aukeratu duzue Peru?

Hango zentro batekin elkarlanean aritzen gara. Harremana badugu, eta EHUko ikasleak hartzen dituzte han. Testuinguru horretan erabaki genuen lana han grabatzea. Gainera, agerian utzi nahi genuen trans pertsonen eskubideak, oraindik ere, urratu egiten dituztela herri horretan. Nortasun agiriko izena aldatzeko prozedura hagitz zaila da, adibidez. Luze joan ohi da, eta ez da merkea. Trans emakumeek, oro har, bazterketa sufritzeko arrisku handiagoa dute. Gure lanaren bidez, errealitate horren inguruko gogoeta kritikoa piztu nahi dugu.

Bertzeak bertze, institutuetan erakutsi duzue. Zer moduzkoa izan da esperientzia?

Hagitz ona. Gazteek ezagutzen ez duten errealitate baten berri jasotzeko aukera izan dute. Ni Perukoa naiz, eta, niretzat ere, ezezaguna da, neurri handi batean, gure dokumentalak jasotzen duena. Kontatu ez didaten nire herriko historiaren zati bat da, hain zuzen.

Eta nolakoa izan da zuretzat errealitate hori ezagutzeko prozesua?

Agian, errealitate ezezaguna zela erratea ez da egokia. Kontua da gure formakuntza ere, neurri handi batean, eurozentrikoa izan dela. Hegoaldean ere, historia bakar baten berri eman digute. Dokumentala prestatzeko irakurri ditugu Peruko hamaika antropologoren lanak; bertzeak bertze, aztertu dugu Giuseppe Campuzano filosofo eta trabesti peruarraren lana. Peruko trabestien inguruko lan anitz egin zuen.

Eta zer nabarmenduko zenuke?

Aipatzen zuen, adibidez, espainiarrek Abya Yala konkistatu zutenean, erlijioarekin batera binarismoa eraman zutela; inken inperioaren garaian horrelakorik ez zegoela. Inken inperioaren garaian pertsona androginoak baziren, eta gurtu egiten zituzten. Horrek erakusten digu guri kontatu ziguten historia ez dela, inondik inora, bakarra. Bertze anitz daude, eta horien berri jasotzeak aukera ematen digu ezagutza dekolonizatzeko. Ezagutza hori, funtsean, eurozentrikoa izan delako.

Zer-nolako historiak jaso nahi izan dituzue zuek?

Adibidez, Cuscon, Copacabanako andre mariaren aldeko besta ospatzen duen emakume talde bat dago. Trans emakumeak dira. Duela bederatzi urte hasi ziren. Jantzi tradizionala jarri, eta Boliviatik eramaten duten Copacabanako andre maria gurtzen dute. Dantza egiten dute, eta, besta horren bidez, existitzen direla aldarrikatzen dute.

Erlijioaren gaia jartzen du horrek mahai gainean.

Bai. Emakumeok elizara joan dira, eta, lehendabiziko urteetan, apaizak handik bota ditu. Ez zuten ulertzen trans emakumeok Andre Maria gurtu nahi izatea. Orain lortu dute beren tokia, lortu dute besta hori egitea. Eta horren bidez aldarrikatzen dute nor diren. Cuscokoa, finean, gizarte hagitz tradizionala eta patriarkala da, baina emakumeok beren bidea egitea lortu dute.

Bertzelakoa da Limako testuingurua?

Bai. Liman, adibidez, GIB birusaren inguruko informazio kanpainak egiten dituzten emakumeekin izan gara. Prebentzioa lantzeko ari dira lanean, eta kontzientzia pizteko. Nortasun agirian izena aldatzeko borrokaren berri ere jaso dugu. Horretan ari dira, eta aldarrikapen hori jaso nahi izan dugu. Feminas izeneko talde bat dago, eta haiekin izan gara. Elkarri babesa emateko talde bat da, askotariko emakumeak biltzeko toki bat.

Dokumentala aurkeztu duzuen programa berean Kattalin Minerrek salatu zuen, oraindik ere, "indefinizioak traba" egiten duela egungo gizartean. Beldurra diogu?

Kontua da binarismoa arlo guztietan dagoela. Eztabaidak behar ditugu, gogoetak. Ez da erraza. Perun, oraindik ere, gorroto krimenak badaude. Urtarrilean izan ginenean, aita batek 15 urteko semea hil zuen homosexuala zela jakin zuelako. Hemen ere gertatzen dira. Ustez eskubide gehiago daude, baina gertatzen dira horrelakoak ere.

Kattalin Barber

Fibrosi kistikoa dutenen premiez eta eskariez aritu da Cristina Mondragon (Donostia, 1967). Bederatzi urte daramatza Fibrosi Kistikoaren Nafarroako Elkarteko buru gisa lanean, eta pozik agertu da gobernuak eta botika-industriak orain lortu duten hitzarmenarekin: tratamendu berria finatzatuko dute, eta, horri esker, gaixoen bizi kalitateak hobera eginen duela ez du zalantzarik Mondragonek. Oraindik sendabiderik gabeko gaixotasuna da fibrosi kistikoa, kronikoa, eta, besteak beste, ikerketa sustatu behar dela nabarmendu du elkarteko buruak.

Fibrosi kistikoa duten gaixoentzako bi botika finantzatuko ditu Nafarroako Gobernuak, Espainiako Gobernuak baimena eman eta gero. Zer moduz hartu duzue albistea?

Urte askotako borroka izan da, eta pozik gaude. Bidea gogorra izan da, eta asko kostatu da. Halere, elkarte gisa oso pozik gaude, eta xanpaina ateratzeko moduko albistea da. Orain dela lau urte hasitako bidea da, eta gobernuaren eta botika industriaren arteko negoziazioak asko iraun du. Esan bezala, sentsazio gazi-gozoa dugu, urte hauetan guztietan gaixo askoren birikak hondatu direlako, eta gaixoak hil direlako bidean. Botikak ez du sendatzen, baina gaixotasuna ez hedatzea ahalbidetzen du. Guretzat, oinarrizkoa da, gure bizi kalitatea asko hobetzen duelako. Nazioartean erabiltzen diren sendagai berriak bizkorrago nahi ditugu gaixoen eskura.

Zenbat pertsonak dute eritasuna Nafarroan?

Nafarroan guk ez dugu erroldarik, eta administrazioari eskatu diogu. Elkartea garen heinean, gurean badaude gaitza duten 30 lagun inguru. Baina badakigu gehiago daudela, edozein arrazoi dela medio, gurera etorri ez direnak.

Gaixotasun genetikoa da?

Bai, eta 2.000 mutazio inguru daude. Egoerak, hortaz, oso desberdinak dira. Nafarroako gaixoak Bizkaiko Gurutzeta ospitalean artatzen dituzte, han dagoelako erreferentziazko unitatea. Hango medikuek eramaten dituzte hemengo kasuak. Espero dugu arazorik ez izatea, botika ez delako gaixo guztientzat, eta erantzuna desberdina izan daiteke kasu bakoitzean. Bi botika dira tratamendurako erabiliko direnak: Orkambi, 6 eta 12 urte bitarteko haurrentzakoa, eta Symkevi, 12 urtetik gorako haur eta helduentzakoa.

Nafarroan ez dago erreferentziazko unitaterik?

Nik ulertzen dut hemen ez egotea unitaterik. Ez dago behar adina kasurik, eta ez dugu hori eskatzen. Guk aldarrikatzen duguna da ospitale edo eguneko unitate bat izatea Nafarroan fibrosi kistikoa duten pertsonentzat. Pediatrian ongi zaintzen ari da hori; ez ordea, gaixo helduekin.

Gabeziak badaude?

Gaixotasunak aurrerapen handia izan du azken hamarkadetan, eta hutsunea dago gazte eta helduak behar bezala artatzeko. Gaixorik daudenen bizi itxaropena luzatu da, eta espezialistak behar dituzte. Guk nahi duguna da gaixoak babestuta sentitzea. Administrazioak gaixoak babestu behar ditu, gaixoen eskubidea delako, eta administrazioaren betebeharra. Nafarroan osasun profesionalen talde bat nahi dugu, eritasunaren inguruko gaiez arduratzeko.

Oraindik ere gaixotasuna ikusezina da?

Bai, baina kontuan izan behar dugu gaixotasun arraroen artean ohikoena dela. 3.000 pertsonatik batek izan ohi du. Gaitza ez dutenen artean 25etik bat eramailea da. Duen garrantzia eman behar zaio. Lortu ditugu hainbat gauza, urratsak egin ditugu, baina egin behar duguna da pauso erraldoia ematea. Jendeak eritasuna ezagutzea eta erakundeek haien ardura bere gain hartzea dira, besteak beste, gure aldarrikapenak. Larrialdietarako protokoloa egotea, adibidez. Gaixotasuna ikusgai egitea ez da erraza. Batetik, fisikoki ez da ikusten, eta, bestetik, pazienteek zaila dute elkarrekin aritzea borrokan infekzio gurutzatuak direla eta. Eskoletan irakasle eta ikaskideekin ere landu nahi dugu gaia.

Nafarroan aurten 30 urte bete dituzue. Nola aldatu da bidea?

Aurrerapauso handiak eman dira, eta egoera ez da berdina. Esan bezala, bizi kalitatea eta bizi itxaropena hobetu dira. Guk tratamendua aldarrikatu dugu oraingoan, baina badakigu oinarria ikerketan dagoela. Gaixotasuna ikertzeko inbertsioa beharrezkoa da. Estatuak ez badu ematen, enpresa pribatuak emanen du dirua. Horregatik diogu oinarria sustatzea dela eta beharrezkoa da profesionalei dirua ematea iker dezaten. Orain finantzatutako botikek denbora gehiago ematen digute sendabidea lortu arte. Administrazioek egin behar dute horren alde, eta, bitartean, bizi kalitatea bermatu. Pausoak ematen ari dira, eta lortuko da, baina terapia genetikoak oraindik du bidea egiteko. Egunen batean helduko da fibrosi kistikoa sendatzeko era, eta, bitartean, organismoa ahalik eta ongien izatea da helburua.

Zuen lana ere bada administrazioei presio egitea?

Bai. Elkarteak gobernuak ematen ez dituen eta eman beharko lituzkeen zerbitzuak ematen ditu. Biriketako arazo larriak eragiten ditu fibrosi kistikoak, eta, horiek arintze aldera, fisioterapia behar izaten dute gaixoek. Tratamenduan gure zutabeak antibiotikoak, nutrizioa eta arnas fisioterapia dira. Elkartean fisioterapia zerbitzua ematen dugu. Gobernuak diru laguntza ematen du, baina gero eta baldintza zorrotzagoak ezartzen dizkigu. Guk nahi duguna da arnas fisioterapian adituak diren profesionalak izatea osasun publikoan.

Heldu den urtean Iruñean ospatuko da Espainiako Fibrosi Kistikoaren Federazioaren batzarra. Hasi zarete topaketa prestatzen?

Bai, lanean ari gara dagoeneko. Datorren urteko maiatzaren 30ean eta 31n izanen da. Bi urtean behin egiten da, eta 2020an Iruñean antolatuko dugu. Aditu asko etorriko dira, gaitzaren inguruan hitz egiteko. Federazioa antolatzailea bada ere, gu laguntzaile gisa ari gara.

Kattalin Barber

Emakumeak kontinentea astintzen ari dira. Latinoamerikan indar handia hartu dute emakumeen mugimenduek azken urteotan. Gertatzen ari den matxinada feministari buruzko ikuspegi orokorra eman du Raquel Gutierrez soziologoak (Mexiko Hiria, 1963), Iruñean. Militante eta pentsalari internazionalista hori Mexikoko Pueblako Unibertsitate Autonomoko irakasle eta ikertzailea da. Zabaldik gonbidatuta, zenbait hitzaldi eskaini ditu Nafarroan.

Latinoamerikan gertatzen ari den matxinada feminista duzu hizpide. Zeintzuk dira gakoak?

Herrialde bakoitzak bere gakoak ditu, baina guztiek badute antza. Alde batetik, ezagutza eta esperientzia handiko feministen konbergentzia bat sortu da, eta, bestetik, gazteen parte hartzea handitu da. Feminismoa berritzen ari dira. Batzuek eta besteek ikusi dute mobilizatzeko beharra, eta feminizidio eta inpunitate maila handiko gaietan esku hartzeko antolatu dira. Gai basatiei erantzuteko elkartu dira. Are gehiago, nahasi dira, eta loturak sortu dituzte; guk ezohiko aliantza deitzen diogu horri, bat egin dutelako akademikoek, gazteek, auzoetako emakumeek, kolektibo lesbofeministek.... Beste egoera batean topo eginen ez luketen emakumeak elkartu dira. Loturak zaintzen ari gara ekintza zehatzak aurrera eramateko, biolentziaren aurka. Horregatik diogu hurbiltasuna zaindu eta distantziak kudeatzen ditugula.

Horrek ekarri du ekintzak masiboak eta erradikalak izatea?

Uruguain eta Argentinan izan dira, batez ere, jendetsuenak. Argentinan, adibidez, ohitura handia dago emakumeen topaketak egiteko. Orain izan da azkena, eta oso esanguratsua izan da. Emakumeen Topaketa Nazionala zen lehen, eta Emakume, Lesbiana, Transexual, Trabesti, Bisexual eta Ez-Binarioen Topaketa Plurinazional bihurtu da orain. Are gehiago, izena oraindik eztabaidatzen ari dira. Guztiak izendapenarekin ados egon ez arren, han elkartu dira. Zer eginen luke politika patriarkal batek? Nola kudeatu diferentzia? Ziur asko, bost topaketa antolatuko lirateke, bakoitza izen batekin. Baina 200.000 emakumek baino gehiagok topo egin zuten. Hori praktika politiko desberdina da. Guk ez ditugu kontraesanak eten nahi: kontraesanak habitatu nahi ditugu, kontraesanak bizi. Nola egin hori? Nik ez dut ondokoa baliogabetuko.Beharbada ez naiz ados egongo, eta kritikatuko dut, baina egin dezala nahi duena. Hau da, anbiguotasunean moldatzea. Hori ez da berria, baina orain hain da jendetsua eta hainbeste urtean sostengatu da, energia oso interesgarria baitago. Gainera, orain zera gertatu da: egiten eta praktikan jartzen ari garen bitartean pentsatzen ere ari garela, hausnartzen.

Nola antolatzen ari zarete?

Estatutik kanpo egiten ari gara guztia. Asmatu nahian ari gara nola bermatu bizitza estatutik kanpo. Estatuzentrikoa ez den politika bat praktikan jartzen ari gara. Horrek ez du zertan antiestatala izan. Beti aukeratu behar dugu, eta guk ezetz esaten dugu, guri dena gustatzen zaigula iraultzea, eta dikotomia horretatik atera nahi dugu. Esan nahi dut, ez-binarioak izanen gara, baina alderdi guztietan, ez bakarrik gure nortasunean. Ez-binarioak izanen gara gure pentsamenduan. Zimenduak mugitzen ari garelako eta borroka bizitzaren aldekoa delako. Eta bizitzaren aldeko borroka erdigunean jartzen duzunean, begirada antikapitalista interesgarria sortzen da.

Historikoki, Latinoamerikako emakumeak izan dira lurralde borroketako protagonistak. Ekuadorren oraingoan ere horrela izan da.

Bai, eta ez da kasualitatea Marichuy Mexikoko CNI Batzar Nazional Indigenako presidentetzarako hautagaia izan izana, eta, era berean, ez zen kasualitatea izan Berta Caceres aktibistaren hilketa. Ahots indartsua duten emakumeak dira, eta gai izan dira borrokak lotzeko; horregatik hil zuten Berta, adibidez. Horrez gain, egia da emakumeak ia beti izan direla protagonista borroken hasieran; ez, ordea, amaieran. Negoziazioa iristen denean, gizonak egon ohi dira hor. Prozesuan hierarkia handia dago, eta emakume eta disidentzien ahotsak ikusezin egiten dira. Orain kontua da emakumeek ez dutela beren ahotsa eman; are gehiago, komunitateetako bilbeak ari dira aztoratzen. Ekuadorren ikusi dugu nola hartzen duten ahotsa emakumeek. Ez dute bakarrik bizitza erreproduzitu borrokaren erdian; ahotsa hartu dute, eta eztabaidak gidatu dituzte. Gainera, oso trebeak dira beste batzuekin loturak egiteko. Emakumeek eutsi diote borrokari.

Emakumeen matxinada zabalduz doan heinean, ari dira mehatxu faxistak jasotzen ere. Zer-nolako eragina dute?

Ondorioak izaten ari dira, eta batek daki nola joanen zaigun aurrerantzean. Erlijio, kapital eta militarren eraso handia dago. Eskuinerantz lerratu dira herrialde asko, eta indarkeriak gora egin du. Elizak indar handia du, ekonomikoki eta ideologikoki. Kolonbia eta Mexikoko hainbat eskualde militarizatu dituzte, eta paramilitarrak indartuta bueltatu dira. Ez da egoera ona, eta egoera latz horri ez da erraza aurre egitea. Baina ari gara. Ekuadorren, adibidez, pobretzearen aurka altxatu ziren. Une interesgarria da, borroka asko pizten ari direlako. Garrantzitsua da borroken arteko loturak sortzea. Mereziko luke internazionalismo feminista batean pentsatzea, bakoitzak parte hartzen duen borrokak lotzeko eta sendotzeko.

Edurne Elizondo
Tuterako ikastolako kideek argi dute euskaraz bizi nahi dutela. Bost familiak jarri zuten martxan proiektua, eta, egun, ia berrehun ikasle ditu zentroak. Urte eta erdiz aritu dira igandean ospatuko duten Nafarroa Oinez besta prestatzen....

Edurne Elizondo

Euskararen alde aritu da beti Sagrario Aleman (Etxaleku, 1952). Euskaldun anitzek sentitu duten haserre bera sentitu du, Nafarroan hizkuntzaren aurkako azken erasoa ikusita. Erantzunak zein behar duen argi du: hizkuntza ikasi eta erabili.

Azken urteotako kolperik gogorrena izan da oraingoa?

Gogorra da, baina ez nuke esanen gogorrena; gogorrena izan zen Euskararen legea bera, eta lege hori nola interpretatu duten behin eta berriz: beti eskubideak urratzeko, eta ez errespetatzeko. Oraingoa egun oroko kontu bat da, neurri handi batean.

Amorru handia eragin du, halere, euskaldunen artean.

Uste dut eragin fisikoa ere izan duela oraingo eraso honek guregan. Gorputzak ere sumatzen du; nik, behintzat, bai. Ez da bakarrik arlo arrazionalean eta sentimenduen alorrean eragina duen zerbait; eragin fisikoa ere badu.

Oraingo egoeraren oinarria, beraz, legez ezarritako zonifikazioa da, zure ustez?

Legea onartu zenetik, batzuen ikuspuntua zen lege txarra edo ez hain ona izanagatik ere, aurrera egiten ahal zela. Eta egia da; legerik gabe ere, gauza asko egiten ahal dira, borondatea eta gogoa badira. Administrazioak uste badu bere betebeharra dela bertako hizkuntza zaintzea, garatzea eta sustatzea —legeak bere helburuetan zehazten duen bezala—, horretarako borondatea badu, egin dezake gauza asko. Borondateak, baina, huts egin du, eta, legeak administrazioa gauza gutxitara behartzen badu ere, beti interpretatu izan da modu murriztaile batean: halaxe egin dute epaileek, aurkeztutako helegiteen bidetik; eta halaxe egin du gobernuak berak, bere dekretuetan eta erabakietan. Legeak, berez, ez baitu deus debekatzen. Baina beti ulertu izan da baietz, debekatzen zuela. Adibidez, hezkuntzan.

Eremu ez-euskaldunaz eta D ereduaz ari zara?

Bai. Ematen zuen gure hizkuntza eskubideak aldarrikatzen ditugunok ere sinetsi genuela legeak debekatzen zigula D eredua ezartzea eremu ez-euskaldunean. Legeak ez zuen hori esaten, baina hainbeste aldiz errepikatu digute eremu ez-euskaldunean eskola ezin zela euskaraz izan, ezen sinetsi egin baitugu debeku hori bazegoela. Egun oroko politika bilakatu dute hori, egun oroko diskurtso; eta diskurtso horrek, azkenean, guztiak konbentzitu gaitu.

Diskurtso horri eman diote babesa oraingo sententziek?

Euskara gutxietsi egin dute; uste dut sententziek eragin duten arrisku nagusia dela, gaur egun, Nafarroakoa bertakoa ez den edozein hizkuntza euskararen gainetik jarri dutela. Hori da esaten ari direna. Legeak ez du esaten euskara meritutzat ezin dela hartu eremu mistoan eta ez-euskaldunean. Beste gauza bat da batzuek zer irakurketa egiten dituzten. Maria Txibitek, adibidez, esan du administrazioko lanpostu asko kolokan direla. Ni ez naiz jurista, baina ez dut uste irakurketa hori zuzena denik.

Euskararen aurkakoen inposizioaren ideiari bidea eman diote epaileek oraingo ebazpenekin?

Bai. Inposizioaren ideia zabaltzeko erabili dituzte hedabideak, erabili dute parlamentua. Inposizioaz mintzatzen dira, jakinik ere euskaldunok garela bazterketa sufritzen dugunak, administrazioak bere betebeharra bere esku hartzen ez duelako: hiritarren eskubideak bermatzekoa, alegia. Inposizio bakarra kontrakoa da: euskara hutsean ez dago deus; beti ele biz behar du. Norbanako batek hasten badu harremana administrazioarekin euskaraz, zergatik jaso behar du erantzuna ele biz? Ez da gauza bera gertatzen gaztelaniaz jotzen dugunean administraziora. Hor ikusten da bazterketa non dagoen, eta inposizioa zein den. Epaiak hiritarren eskubideak aipatzen ditu, baina, aldi berean, eskubide horiek mugatzen eta urratzen ditu.

Tokiaren araberakoak direlako eskubide horiek?

Hori da. Baina, eskubideak hiritarronak badira, ez al du bost axola non gauden? Eskubidea gurea bada, ez genuke galdu beharko gauden tokiaren arabera. Kontraesan handia dago hor, eta nire ustez auzi larria da. Eskubidea hiritarrena bada, epaiak berak dioen bezala, esan beharko lukete egungo euskararen legea baztertzailea dela, eta konstituzioaren aurkakoa; ezberdintasunak ezartzen dituelako eskubideetan, bizi zaren tokiaren arabera.

Aurreko legegintzaldian galdu zen zonifikazioaren oztopoa gainditzeko aukera bat?

Beste helduleku bat izanen genuke; halere, zonifikaziorik gabeko legeak dituzten beste hainbat tokitan ere izan dituzte arazoak, interpretazioak egiten direlako beti. Baina, noski, zonifikazioak larritu egiten du egoera. Ausardia falta izan da, nire ustez, aurreko legegintzaldian. Zailtasun handiak bazirela badakit, iritzi eta sentsibilitate ezberdineko taldeak zeudelako, baina iruditzen zait batzuentzat hizkuntza eskubideak bigarren mailako eskubideak direla. Batzuek, oraindik ere, ez dute onartu herritarrok hizkuntza eskubideak ditugula. Legea ez da aldatu, eta, ondorioz, legez zailtasun gehiago ditugu edozer aldaketa defendatzeko.

Hizkuntza ez da lehentasuna izan?

Hartu diren neurriak azken momentuan hartu dira. Zailtasunak badaudela badakit, gauzak ongi aztertu behar direla, baina uste dut gehiago eta lehenago mugitu behar zutela martxan jartzeko. Gaia utziz joan dira. Euskalgintzan ari garenon ustez, gainera, hartu diren neurriak eskasak izan dira. Hartu dituzten neurriak ez dira izan eskubideen bermatzaile. Guretzat eskasa zen horretan ere atzera egin dute; egoerak txarrera egin du.

Sozialistak dira orain gobernuko buru. Zer espero duzu?

Ez nau gehiegi kezkatzen sozialistek zer eginen duten. Gehienetan ez dira agertu eskubideak bermatzearen alde. Orain kontua da gobernuan direla, eta gobernuan dauden beste taldeek beste iritzi bat dutela. Nik uste dut Nafarroako Gobernuak helegitea aurkeztu beharko lukeela. Gobernuak dekretu bat onartu zuen, eta, orain, gobernuari dagokio dekretu hori aurrera eramateko ahaleginak egitea. Bestalde, uste dut gobernuak segitu behar duela departamentuetako euskara planak garatzen. Halere, ez dakit zenbateraino diren prest PSNkoak eta gobernuan diren besteak gai honetan hordagoa jotzeko. Ez dakit zenbateraino den euskara lehentasuna haientzat guztientzat.

Ez duzu konfiantza handirik?

Badakit politikan egoera baldintzatzen duten beste auzi asko badirela, baina zenbateraino da lehentasuna? Hori da kontua. Arazoak larriak dira, berehalako erantzuna behar dute, baina ez dituzte lehentasun gisa hartzen.

Zer erantzun eman beharko luke euskalgintzak?

Normala da amorrua sentitzea, eta ongi dago manifestazio bat egitea gure haserrea agertzeko, baina egin dezakegun urratsik garrantzitsuena da euskara ikastea eta erabiltzea. Administrazioak baliabideak jarri beharko lituzke denek hizkuntza ikasteko. Errespetuaz hitz egiten dute, baina errespetua haientzat da goiti dagoena ez molestatzea. Niretzat errespetua da ulertzen ez duenak ahalegina egitea ulertzeko.

Kattalin Barber
Kultur kudeatzailea da Kati Leatxe Aristu (Ekai, Longida, 1966). Kulturgintzan hamaika saltsatan ibilia da, eta Karekin Kultura proiektua gidatzen du orain, Agoitzen. Bartzelonan sortutako Poesia de Emergencia izeneko egitasmoaren bolu...

Kattalin Barber

Bruno eta Lorena Jimenezek osatzen duten flamenko taldeak kontzertua eskainiko du, gaur, Esako San Esteban eliza zaharrean, 20:00etan hasita. Bihar, berriz, Urraulgoitin izanen dira. Zangozako musikariak gustura ari dira han eta hemen kontzertuak ematen. Lorena Jimenez (Zangoza, 1996) abeslaria da eta kaxoia jotzen du; nebak, berriz, gitarra. Runba eta flamenko kutsua ematen diete beren abestiei. Diskoa prestatzen ari dira orain.

Nola hasi zinen musikaren munduan?

Etxean, jostailuen ordez, musika tresnak izan ditugu. Txikitatik sustatu didate flamenkoarekiko zaletasuna. Horrez gain, Zangozako kontserbatorioan musika ikasketak egin ditut. Pianoa jo dut lau urtez, eta gitarra 10 urte nituenetik jotzen dut. Nebak saskibaloian lesio bat izan zuen, eta gitarra jotzen erakutsi nion. Bera ezin da geldirik egon. Orduan sortu genuen Bruno eta Lorena. Ez zen batere serioa, baina egun batean pare bat abesti grabatu, eta Interneten jarri genituen. Hortik aurrera hasi ginen. Nik betidanik abestu dut, Zangozako abesbatza txikian parte hartu dut urte luzez, eta, nebarekin batera, orain dela hiru urte inguru abiatu genuen egitasmoa. Ez gara talde handia, bakarrik kaxoia, gitarra eta bi ahots. Eta horrekin asko egiten dugu; aski da guretzat.

Diskoa prestatzen ari zarete. Noizko izanen duzue prest?

Oraindik ez dakigu; horretan gabiltza, poliki-poliki. Azkenaldian gauza asko izan dugu egiteko, eta ezin izan dugu guztia aurrera eraman. Baina laster ateratzea da asmoa. Oraingoz, kontzertuetan bertsioak abesten ditugu, eta, diskoa ateratzean, gure kantak hasiko gara abesten.

Nolakoa izaten ari da sormen prozesua?

Ni ari naiz abestien musika eta hitzak egiten. Egia esan, ez da batere erraza, eta zerk inspiratu behar izaten dut. Runba gustatzen zait, eta hori nabarituko da abestietan, segur aski. Hau da, mundu guztiak dantzatzeko abestiak izanen dira, runba bidez gaur egunera ekarrita flamenkoa.

Zergatik ematen diezue pop kutsua abestiei?

Nik flamenkoa maite dut. Flamenko garbia abestea gustatzen zaie batzuei, eta beste batzuei ez. Ni gustura nago fusioa egiten, eta nabaritzen da publikoari runba gustatzen zaiola. Baina flamenko garbiarekin ere asko disfrutatzen dut. Agian flamenkoa entzutera ohituta ez dagoen publikoarentzat errazagoa izan daiteke fusioa, edo guk egiten duguna entzutea eta gustukoa izatea. Niri behin baino gehiagotan esan didate: ez zait flamenkoa gustatzen, baina zuek abesten baduzue, bai. Denetarik dago. Flamenco on Fire jaialdian, adibidez, eskertuko dute flamenko garbia abestea, segur aski, baina beste toki askotan, berriz, ez.

Uda mugitua izan duzue. Zer moduz egon zara?

Toki askotan ibili gara jotzen, eta gustura egon gara. Egia esan, urtarriletik jende askok deitu gaitu, eta han-hemenka eskaini ditugu kontzertuak. Astebete hartu genuen opor, eta beste astebete Flamenco on Fire jaialdian egon ginen. Hortik aurrera, ez dugu atseden gehiagorik hartu uda osoan. Baina emanaldiak politak izan dira, eta jendeak eskerrak eman dizkigu.

Nolakoa izan da aurtengo Flamenco on Fire jaialdia?

Jaialdiak antolatutako jam sesioetan aritu ginen, batez ere. Iruñeko Basotxoan antolatzen zituzten, eta giro oso ona sortu zen. Ikaragarria.

Gero eta jende gehiago erakartzen du jaialdiak...

Bai, oso pozik gaude. Jende asko etorri da. Uste dut 60.000 pertsona inguru izan zirela. Aurten itzela izan da. Jaialdi osoan ez dugu atsedenik hartu. Goizean balkoietan egoten ginen: Mañuetan, udaletxean eta La Perlako hotelean. Hortik Basotxora joaten ginen eta gero kontzertuak ikustera. Sanfermin flamenkoa deitzen diogu guk jaialdiari. Adibidez, Andaluziatik datozen artistak harrituta gelditzen dira hemen dagoen flamenko giroarekin eta etortzen den jende guztiarekin. Arraroa egiten zaie Nafarroan flamenkoa entzutea. Halere, asko eskertzen dute, hemengo jendeak gertutasuna erakusten dielako.

Sabicas da Nafarroako flamenko gitarrista ezagunena. Zure erreferentea izan da?

Bai, eta pare bat alditan parte hartu dugu bere omenaldian. Erreferentea da. Sabicas itzela zen gitarra jotzen. Adibidez, nebarentzat erreferente handia izan da, eta gitarra jotzen imitatzen du. Asko maite du. Gainera, hari esker dugu jaialdia.

Zuk zer entzuten duzu?

Camaronen zale sutsua naiz. Agian topikoa da, baina horrela da. Edozein egun eta edozein ordu dela, Camaron entzutea gustatzen zait. Marina Heredia, Montse Cortes eta Niña Pastori ere entzuten ditut.

Joan den urtean antzerkia eta flamenkoa uztartzen duen proiektu batean parte hartu zenuen. Zer moduzko esperientzia izan zen?

El sexto sentido du izena antzezlanak, eta emakumeen aurkako indarkeria da haren gaia. Ni ahots nagusia naiz, eta neba txalo-jotzailea da. Joan den urteko azaroan estreinatu genuen, eta oraindik ere emanaldi gehiago eginen dugu. Azaroaren 8an, adibidez, Zarautzen egonen gara. Oso antzerki gogorra da, baina esperientzia polita eta aberasgarria izan da. Lola Rodriguez da zuzendaria.

Zangozan entzuten da flamenkoa?

Bai, entzuten da, baina runba gehiago. Bertan eman ditugu kontzertuak, eta kultur ekitaldietan parte hartu ohi dugu. Aurrekoan jo genuen, eta giro polita sortu zen, jendea dantzatzen aritu zen. Askok uste dute Andaluziakoak garela, baina gu harro gaude hemengoak garelako. Emakumea eta ijitoa naiz ni, eta nafarra. Artista onak daude hemen; agian ikusgarritasuna falta zaio, baina Nafarroan flamenkoak indar handia du.