IRUÑEA. Ventura Tome Tafallako preso politikoak 60 urte ditu, eta bi urtean bi minbizi antzeman dizkiote. Hala ere, Murtziako espetxean lehen graduan jarraitzen du preso. Haren egoera salatu eta aska dezatela eskatzeko, manifestazioa iragarri dute biharko, Iruñean, hainbat eragile politiko eta sindikalek. Osasunbideko zenbait langilek bat egin dute mobilizazioarekin.

Erreniega mendian zabaldu nahi duten potasa ateratzeko meategiaren aurka tinko agertu da Blanca Vazquez Undioko Kontzejuko lehendakaria (Iruñea, 1957). Duela urtebete izan zuten Geoalcali SL enpresaren asmoen berri. Atzo agerraldia egin zuen Erreniega inguruan dauden kontzeju eta udaletako hainbat ordezkarirekin batera, Nafarroako Parlamentuan. Vazquezek salatu du ez dagoela behar adina informazio proiektuaz.

Bi urteren buruan zabaldu nahi dute potasa ateratzeko meategia, Erreniegan. Zertan da proiektua gaur egun?

Egitasmoaren berri izan genuenean, meategiaren aurka helegitea aurkezteko epea iraungita zegoen. Beraz, soilik proiektuaren zati baten helegitea jarri ahal izan genuen martxan. Aurkeztu ditugun helegite guztiak atzera bota dizkigute. Enpresak zundaketa batzuk egitea aurreikusi zuen, potasaren kalitatea aztertu ahal izateko. Zundaketa guztiak ezin izan ditu egin, ez dituelako behar bezala eskatu horretarako behar diren lizentziak. Betebehar batzuk betetzera behartu ditugu. Hala ere, proiektua oraindik gauzatzeko bidean dago.

Aurrez ere izan dira Erreniegan potasa ateratzeko meategiak.

Egia esan, ez dakigu potasa meategiak izan diren toki berean eraiki nahi duten. Enpresak ez du inoiz zehaztu nahi izan zein tokitan zabalduko duten meategia. Informazio asko falta da. Enpresak ez du informazio zehatzik ematen. 2016an hasi nahi dute meategia ustiatzen, eta begira oraindik nola dauden. Dugun informazio apurra enpresa sustatzaileak duen webgunearen bitartez dakigu.

Hala ere, baduzue haien asmoen zantzurik?

Konfirmatu gabeko informazioa daukagu. Baina badirudi aurrez potasa meategia egon zen gunean erabat ustiatu gabeko bi eremu daudela. Beraz, litekeena da erabat ustiatu gabe dauden eremu horietan zabaltzea meategia.

Zein da meategiaren sustatzailea?

Guk dakigunez, enpresa sustatzailea Australiako Highfield Resources da. Erreniegan zituzten asmoen berri eman zutenean, izugarri handitu ziren haren burtsako akzioen balioak. Uste dugu Erreniegakoa proiektu guztiz espekulatzailea dela. Azken finean, badirudi akziodunei begira egindako proiektua dela potasa ateratzeko meategia.

Orduan, uste duzu meategia ez dutela egingo?

Nire ustez, meategia ustiatzeari uko egingo dio Highfield Resources enpresak. Baimena lortzen dutenean ustiatzeko eskubidea beste enpresa baten esku utziko dutelakoan nago. Horregatik diot proiektuak berez helburu espekulatzailea duela. Ziurrenik, hemengo enpresaren bat arduratuko da meategia ustiatzeaz.

Proiektua iluna dela uste duzu?

Inolako zalantzarik gabe, ez dagoelako egin nahi dutenaren informazio argirik. Geoalcali SL 2011n sortu zuten. Oso enpresa txikia da. Salamancako (Gaztela Leon, Espainia) bost lagun dira kudeatzaileak. Kapital soziala 4.000 eurokoa da. Datu horiekin, argi ikusten da ez dela meategien sektorean lan egiten duten enpresa handi horietakoa. Guri, behintzat, susmagarri egiten zaigu.

Zundaketa batzuk eginak ditu enpresak. Zer emaitza jaso dituzte?

Guk jakin ahal izan dugunez, Erreniegan dagoen potasaren kalitatea oso ona da. Gainera, azken hilabeteetan potasaren balioa izugarri handitu da. Beraz, esan daiteke meategia ustiatzea errentagarria izan daitekeela.

Afera honetan guztian, nolako jarrera izan du Nafarroako Gobernuak?

Enpresak erabateko babesa jaso du; Nafarroako Gobernuak ez dio inolako oztoporik jarri. Beste esperientzia batzuen bitartez dakigu haientzat ingurumena ez dela lehentasuna. Erreniegan ikerketa eskubidea eman zion enpresari. Horri esker dakite bertako potasa nolakoa den.

Erreniega inguruko udal eta kontzejuek bat egin duzue proiektuaren aurka?

Undion izan ginen lehenak potasa ateratzeko meategiren berri izaten. Kasualitatez jakin genuen, orain urtebete. Orotara, proiektuak 26 herri eta kontzejuri eragiten die. Formalki ez dugu sortu proiektuaren aurkako plataformarik. Hala ere, noizean behin egiten ditugun bileretan, 23 udalerri eta kontzejutako ordezkariok parte hartzen dugu.

Ez da ohiko musikaria Maite Arroitajauregi Mursego. Eibarko (Gipuzkoa) artistak musikarekin jolastea maite du. Arroitajauregik berak aitortu duenez, ez dio garrantzirik ematen entzule kopuruari; kontzertuetara joaten direnak bere jokoan parte hartzeko prest egoteari bai, ordea. Ostegunean, 20:30ean, iragan urtean kaleratutako Hiru diskoa aurkeztuko du Iruñeko Alde Zaharrean, bertako Erraldoien Txokoan.

"Justizia nahi dugu". Mezu hori zabaldu du Aingeru Zudaireren familiak, asteon. Atarrabiako gazteak begi bateko ikusmena galdu zuen 2012. urtean, irailaren 26ko greba orokorraren harira Iruñean izan ziren istiluetan. Espainiako polizia batek pilotakada bat eman zion, hurbil-hurbiletik. Epaileak polizien aurkako salaketa artxibatzea erabaki zuen, hil honen 2an. Erabaki horren aurka agertu da Zudaireren familia.

Auzia "ikertzeko eta argitzeko" eskatu du pilotakada jaso zuen gaztearen anaiak, Raul Zudairek, "erantzuleek haien ardura onar dezaten". Elkarretaratzera deitu dute Zudaireren senideek eta hainbat herritarrek, gainera, hilaren 26rako, Atarrabiako udaletxearen aurrean. 19:00etan eginen dute.

Atarrabiako Gazte Sozialistek ere bat egin dute deialdiarekin, eta babesa eta elkartasuna agertu diote Aingeru Zudaireri, prentsa ohar baten bidez. Gazte Sozialistek "polizien zigorgabetasunaren aurka" egin dute, eta gomazko pilotak debeka ditzatela eskatu dute. "Bidezko sententzia behar du Zudaireren auziak, jasotako erasoaren arduradunak zigortuko dituena. Eraso hori ezin da zigorrik gabe gelditu", erantsi dute.

Aingeru Zudaireren familiak helegitea aurkeztu du epailearen erabakiaren aurka. Poliziak "erabateko zigorgabetasunez" jokatzen duela salatu du Raul Zudairek, 2012an zauritutako gaztearen anaiak. "Epaileak berak zauria pilotakada batek eragin zuela iradoki du; poliziaren oldarraldia neurrikoa izan zela erantsi du; erantzulerik ez du zehazten, ardura inork ez balu bezala", nabarmendu du.

Familiak argi du gertatu denaren erantzule nor den: "Murrizketak bultzatzen dituzten politiken atzean dauden agintariena da ardura; haiek bidali zituzten poliziak protesta egiten ari ziren herritarren aurka".

"Begia ere gal dezake"

Gaztearen ama Martina Borge ere jendaurrean agertu da asteon. "Ez da bakarrik begi bateko ikusmena galdu duela. Kolpe psikologikoa ere hagitz gogorra izan da", azaldu du. 2012an jasotako pilotakadaren ondorioak, gainera, ez dira oraindik amaitu. "Begia galtzeko arriskua ere badu. Kolpeak hautsi zizkion begiari eusten dioten hezurrak ere", erran du Borgek. Ondorioz, Zudaireren osasunak okerrera egin dezakeela nabarmendu du haren amak.

Aingeru Zudaireren polizien aurkako salaketa ez da egunotan mahai gainean egon den bakarra. 2012ko irailaren 26ko greba orokorreko istiluetan bertze hainbat pertsonak jaso zituzten kolpeak polizien oldarraldian. Haietako hiruk jarritako salaketen harira, hain zuzen ere, bi epaiketa izan dira asteon.

Sabino Cuadra Amaiur koalizioko diputatuarena da salaketa horietako bat. "Nafarroan defizit demokratikoa dugu", salatu du. Hori erakusten du 2012ko iraileko greba orokorrean gertatu zenak, Cuadraren ustez. "15.000 pertsonak manifestazio baketsua egin zuten, eta bukaeran poliziak oldartu ziren". "Justizia defizita" ere badela erantsi du Amaiurreko kideak, eta denak ez direla berdinak epaileen aurrean. Protesta egiten duten herritarren aurkako errepresioa salatu du Amaiurreko diputatuak.

Garapenak, sintesi antzekoak dira Kepak [Arizmendi] egin zituen azken lanak. Margolan serieak dira, eta lan bakoitzean elementuak kentzen zituen, funtsarekin geratzeko". Horrela azaldu ditu Tomas Sobrino margolariak Kepa Arizmendi Baztan-en azken lanetako batzuk. Ekainaren 8an bost urte bete ziren Arizmendi hil zela; Baionan hil zen. Urteurrenarekin, Arizmendiren sei lagunek haren bizia eta obra biltzen dituen liburu bat argitaratu dute. Horretaz gain, azken urteetan egindako lanen erakusketa prestatu dute. Hilabete bukaerara arte Elizondon ikusi ahalko da, Arizkunenean. Uztailean, berriz, Senpereko Larralde etxera eramango dute, Lapurdira. Elizondon, heriotzaren bosgarren urteurrenarekin, Mikel Arizmendi Bereau 'Baztan' liburua aurkeztu zuten. Bertan, Arizmendiren ia ibilbide osoa bildu dute. Horregatik, margolariaren familiak haren azken urteetako lanak bildu nahi izan ditu erakusketan, haren kezkak ageri baitira horietan.

"Kepak egundoko karisma zuen. Haren izena aipatuta, mundu guztia prest dago laguntzeko", azaldu du Sobrinok. Pertsona ezaguna zen Baztanen, sorterrian. 1989an sorterritik ihes egin behar izan zuen. Elizondon oso ezaguna zen Arizmendi: Forteneko tabernaria, euskaltzalea eta margolaria. Elizondoko ikastolaren aldeko mugimenduan buru- belarri aritu zen. Fortenea taberna abertzalea ere ezaguna zen. Baina inor gutxik zekien noraino heltzen zen ihes egitera behartu zuen konpromiso politikoa.

Bizitzako azken hogei urteak etxetik kanpo eta egoera zailean eman bazituen ere, Baztango herritarrek beti izan dute gogoan. Baita bertako margolariek ere. "Baztango margolariak beti oso ondo portatu dira Keparekin. Urterik gogorrenetan ere, haren margolanak lortzen zituzten erakusketak egiteko", azaldu du Peio Hachek, Arizmendiren lagunak eta liburuaren sustatzaileetako batek. Sostengu horrekin guztiarekin erraza izan da antolatzaileentzat Elizondoko erakusketarako margolanak lortzea, lanetako asko jabe pribatuen esku zeuden arren. "Kanpoan erakusteko baldin bada, zailagoa da jendeak lanak uztea. Baina Elizondon bertan denez, ez dugu arazorik izan. Nik uste dut, jendeak harrotasun puntu bat duela euren margolanak erakusten direnean", esan du Sobrinok. Lana finantzatzeko ere, uste baino arazo gutxiago izan dituzte. "Mutildantza izena duen margo handi baten zatiak 20 euroan saldu genituen. Erosten zuenak, liburua jasotzeaz gain, margolanaren erreprodukzio baten zozketan parte hartzen zuen. Liburua inprentara bidali genuenean ia ordaindua genuen", azaldu du Hachek.

Margolari estimatua

"Jean François Larralde arte kritikariak esan zuen Keparen lana oso ona zela", dio Hachek. Larraldek aukeratu ditu liburuan agertzen diren obra gehienak, baina ez guztiak. "Liburuan haren ibilbide osoko lanak jarri nahi izan ditugu. Hasierakoak eta ihesaldiko urterik gogorrenetakoak ere. Larraldek zioen horiek ez zirela haren lanik onenak, baina guk sartu nahi izan ditugu. Haren bizipenak eta sentimenduak agertzen direlako", azaldu du Hachek. Horrez gain, Arizmendi ezagutu duten hainbat pertsonaren testigantzak bildu dituzte biografia txiki bat aurkezteko. "Keparen bizia azaldu nahi genuen, pertsona eta artista gisa. Militante gisa ez, hori askoz zailagoa delako. Bukaeran, oroigarri txiki bat egin nahi izan dugu", adierazi du Hachek.

Biografia txikiaz gain, pertsona jakin batzuei eskatu zieten Arizmendiri buruzko testu bana idazteko, besteak beste, Jean François Larralderi, Elixabete Garmendiari eta Floren Aoizi. Elixabete Garmendia ETBko kazetaria da, eta Arizmendiri elkarrizketa bat egin zion 2008an, Baionan. Haren testuaz gain, Garmendiarenak dira margolanak laguntzen dituzten testuak. Aoizen ekarpena, ordea, politikoagoa da. Liburuan ez dute alderdi hori asko sakondu, baina Arizmendiren lagunek ezinbesteko iritzi diote erreferentziaren bat egitea. "Floren Aoizek eta Kepak elkar ezagutzen zuten. Gainera, Keparen urterik zailenetan Floren ezker abertzaleko bozeramailea izan zen, eta oso ondo idazten duenez, Kepari buruz zerbait idazteko eskatu genion".

Lan handia egin dute Arizmendiren sei lagunek liburua argitaratu ahal izateko. Erakusketa ere martxan dago. Helburua bete dute margolariaren lagunek, haren lana eta izena ez baita galduko. Oihaletik liburura egin du salto Arizmendik.

Irakaskuntzak ez zuen asetzen Aiora Ganuza (Iruñea, 1980), oso mugatua ikusten baitzuen bere sormen prozesua. Horregatik, Patricia Lizarragarekin batera Harian Ari proiektua martxan jartzea erabaki zuen. Iruñeko Curia kaleko 25. zenbakian dute lokala, eta eurek egiten dute arropa. Horrekin batera, joskintza eta patroigintza ikastaroak ematen dituzte. "Tailerraren zentzua berpiztu nahi dugu. Jendeak ikus dezan arropa egitea ez dela erraza. Ez dela saltoki handi batera joatea, arropa erosi, egun batean jarri eta bota", dio Ganuzak.

"Forma sinpleak eta kolore lauak", horiek erabiltzen ditu Ganuzak arropak egiteko. Oraingoz, emakumeentzat baino ez dute arropa egin, baina laster hasiko dira gizonezkoentzat lantzen. Egun, eskaintza zabala dute; besteak beste, soinekoak, galtzak, kamisetak, osagarriak, turbanteak eta txanoak egiten dituzte. Abenduan ireki zuten denda, eta garapena nabaritu dute lehen sei hilabeteetan. "Ahoz aho zabaldu da, eta jendeak gauza berriak ikusi nahi ditu. Nazkatuta daude beti berdin janztearekin". Oraingoz ez dute irabazirik arropa salmentarekin. Baina jendeak euren arropa janztearekin konformatzen dira. "Guk nahi dugu gure arropa kalean ikustea. Horrek emango digu izena". Gainera, Facebook orrialdea ere badute. Baina eskaintza bereziena bezeroei ematen dieten tratua dela dio. "Nahiko normalak gara, apalak. Nik uste dut hori dela gure berezitasun nagusia".

Arroparekin bakarrik ez dute proiektua aurrera ateratzen Ganuzak eta Lizarragak. Beraz, joskintza ikastaroak ere eskaintzen dituzte. "Adin guztietako jendea etortzen da, eta bakoitzak bere interesak ditu", azaldu du Ganuzak. Astean sei orduko eskolak ematen dituzte, eta saio bakoitzean hiru ikasle daude, goiz eta arratsaldez. "Abenduan hasi ginen eskolekin. Ikasleek hilabeteko konpromisoa dute, hilero ordaintzen baitute, eta abenduan hasi ziren hainbat ikaslek jarraitzen dute".

Estresa hitzarekin definitu du bere egunerokoa Ganuzak. "Ireki berri dugu, eta sekula ez dugu negozio bat izan". Egunean hamabi ordu lan egiten dituztela dio diseinatzaileak. Hala ere, gustuko du lana. Eurek egiten dute dena, eta sasoi bakoitzeko 400 bat jantzi egiten dituzte. Lan gogorra da, baina diseinatzaileak langilea izan behar duela uste du. "Ni nahiko burugogorra naiz, baina lanarekin gauzak aurrera ateratzen dira. Hori bai, lan handia egin behar da". Ganuzaren aburuz, diseinatzaile lana ez dago behar bezala estimatua. "Jendeak uste du diseinatzailearen lana marrazkiak egitea baino ez dela. Baina hori ez da horrela. Diseinatzaile batek gauza asko jakin behar ditu, hala nola josi, patroiak egin eta bezeroekin harremanak sustatu". Diseinatzaileak sortzaileak dira, baina Ganuzak ez du inspirazioan sinesten, lanean baizik. "Ez dut inspirazioan sinesten; lanarekin lortzen da hori. Langilea den pertsona batek gauzak ateratzen ditu aurrera". Hala ere, filmei eta "antzinako garaiei" erreparatzen die. "Badut zerbait iraganarekin".

Diseinatzaileak gauza asko egin behar ditu. Baina Ganuzak patroiak egitea maite du. "Sormen prozesua oso luzea da. Gauza asko izan behar dira kontuan. Gustuko dut diseinua egitea eta marraztea". Hala ere, badira gustuko ez dituen gauzak ere. "Gorroto ditut diru kontuak". Lizarraga eta bera dira enpresa txikia aurrera daramatenak, eta hori ere euren esku dago.

Sei hilabete daramatzate proiektu berriarekin, baina aurretik bide luzea egin du Ganuzak modaren munduan. Arte Ederrak ikasi zituen, Bilbon, baina txikitatik gustatu zaio ehunekin aritzea. "Amak txikitatik ezberdin jantzi nau, berezi. Aitaren alkandora hartu, maukak moztu eta berogarri bezala jartzen nituen. Beti izan naiz pixka bat trapuketaria". Unibertsitatean lan gehienak ehunekin egiten zituen. Hala ere, gauza asko egiteko mugak zituela dio. Unibertsitatea bukatu, eta Iruñean moda ikasi zuen, Yolanda Gabiriaren eskolan. "Titulua ofiziala ez zenez, Bilbora itzuli nintzen graduondokoa egitera".

Graduondokoa bukatu, eta Iruñeko Texartu dendan hasi zen lanean. Bertan euskal jantziak egiten dituzte, eta asko ikasi zuen. Pare bat urteren ondoren, zineman lan egiteko aukera izan zuen. "Jantziterian lan egitea gustatzen zitzaidala ikusi nuen, eta mundu horretan murgildu nintzen". Laguntzaile gisa bi filmetan lan egin du: Baztan eta Zinegi Na Milegi Dobara (Behin bakarrik bizitzen da). Bigarren hori Bollywoodeko film bat da, Iruñean grabatu zutena. Blue Lips (Ezpain urdinak) filmean ere lan egin du. Kasu horretan, bera izan zen jantzien arduraduna. Zineman ez ezik, antzerkian ere aritu da, El Bardo antzerki taldearekin. Azken urteetan Crea Navarra Goi Mailako Diseinu Eskolan irakasle gisa ibili da, baina utzi egin zuen.

Moda mundua zaila da. Ganuza hainbat tokitan ibili da. Egun, ordu asko ematen ditu lanean, baina gustura dago bere lanarekin. Bere arropa propioa sortzen baitu. "Moda gai subjektiboa da. Baina egiten dudan guztia bihotzez egiten dut, eta askotan badakit nork eramango duen egiten dudana".

IRUÑEA. Hozkailu berezia dute Yamaguchiko liburutegian. Ez du hotzik ematen, eta 200 liburu baino gehiago gordetzeko tokia du. Liburutegiko erabiltzaileek hozkailuko edozein liburu har dezakete, trukean beste bat utzi ondoren. Behin-behineko kanpaina zen, baina hamazortzi hilabete egin ditu martxan, eta udan ere jarraituko du. Egunean, batez beste hamar lagunek erabiltzen dute hozkailua.

IRUÑEA. Nafarroan milaka argi kanpaina martxan jarri zuen IKAk ikasturte honetan. Herritarrek Nafarroako herrietan argazkiak atera eta euskaltegia diruz laguntzea du helburu kanpainak. Iturrama institutuko ikasleek kanpainako argazkietan oinarritutako margolanak egin dituzte, eta lanak ikusgai egongo dira ekaina bukatu arte Iruñeko Arturo Campion euskaltegian.

IRUÑEA. Gora Iruñea plataformak maiatzaren 29an aurkeztu zuen Runa parkeko jai gunerako egitaraua. Hala ere, udalak Runa parkea erabiltzeko lehiaketa martxan jarri zuen. Baina, aurreko urtean bezala, ez da inor aurkeztu. Udalbatzak plataformaren alde egin zuen. Asteazkenean, Gora Iruñeak jakinarazi zuen jai gunea jartzeko baimena eman diola udalak.