Edurne Elizondo
Amaitu dute aurtengo kanpaina, eta egindako lanak puzzlea osatzeko bertze pieza bat eman die: indusketan parte hartu duten Aranzadi zientzia elkarteko kideek uste dute labe gisa ere erabili zituztela Aurizko Zalduako aztarnategian aurki...
Uxue Rey Gorraiz
Hemen izanen dira beste behin. Bardea aireko maniobra militarretarako agertoki izanen da berriz heldu den astelehenetik ostegunera, bi egunak barne, Bardeako Komunitateak bere webgunean aditzera eman duenez. Bardeako tiro eremuaren kontrako ekintzaileen haserrea piztu du berriak, eta, sumindurik, salatu dute "erabat zentzugabea" dela halako maniobrak egitea, eta are gehiago orain, hegaztiek habiak egiten dituzten eta pandemia oraindik ere gizartea astintzen ari den garaian.
Bardeako Komunitateak argitaratutako oharrean ez dago zehaztua nolakoak izanen diren maniobrak, ez eta benetako sua erabiliko duten ere. "Benetako hegaldiak" izanen direla besterik ez dute adierazi. Hori horrela, informazioa "lausoa eta nahasia" dela salatu dute tiro eremuaren kontrako zenbait ekintzailek. "Deus gutxi dakigu, oso anbiguoa da eman duten informazio urria", salatu du Noemi Solanas Bardenas Ya taldeko kideak. Gaineratu du, bestalde, ez dela horrelako zerbait gertatzen den lehen aldia. "Aspaldi hasi ziren horrelakoak. Ez genuke nahi honetara ohitu, baina, zoritxarrez, ohiko bihurtzen ari da ez jakitea benetan zer egiten ari diren", azaldu du Solanasek, eta erantsi du azkenaldian urtean gutxienez bizpahiru aldiz egiten dituztela tiro ariketak bertan.
Bardeako Tiro Eremuaren Kontrako Batzarreko kideek ere gogor kritikatu dute militarren itzulera. Bozeramaile den Milagros Rubiok azaldu du albisteak "zeharo harriturik" utzi duela, eta esan du "sekulako okerra" dela orain halakoak egitea. "Beti iruditu zaigu baliabide ekonomikoak bonbak jaurtitzeko erabiltzea dirua zentzugabeki xahutzea dela, baina orain are eta larriagoa da hori egitea", salatu du Rubiok, eta azaldu du premiazko zerbitzuetara bideratu beharko litzatekeela diru hori. Iritzi berekoa da Solanas, eta "lehentasun kontua" dela azaldu du: "Erabakiak bistan utzi ditu sistema kapitalista batean bizitzearen ondorioak; agerikoa da gerra politikei ematen dietela garrantzia".
Hala ere, gizartea osasun krisian eta haren ondoriozko krisi ekonomikoan murgildua egotea ez da, ekintzaileen ustez, Bardeako tiro eremuaren erabilera militarra orain "bereziki desegoki eta zentzugabe" bihurtzen duen arrazoi bakarra. Noiz eginen duten ikusita, plataformek azaldu dute ariketek kalte handia egin diezaioketela inguruan bizi diren hegaztiei, hilabete hauek izaten baitira habiak egiteko eta kumeak hazteko garaia.
"Espeziearen arabera aldaketak egon badaitezke ere, estepako hegazti gehienak habiak egiten ari dira oraindik. Gainera, Duponteko hegatxabalen kolonia tiro eremuaren toki berean dago; beraz, nabarmen eginen diete kalte maniobra militarrek". Eduardo Navascuesenak dira hitzak, Erriberako Ekologistak Martxan taldeko kidearenak. Kezkaturik ageri da, eta argi esan du "izugarrizko hipokrisia" dagoela erabakiaren oinarrian; izan ere, Bardeako sarbide batzuk itxita daude otsailaz geroztik herritarrentzat eta turistentzat, fauna babesteko. Hegazkinei, berriz, ez zaie bidea oztopatu. "Militarren jardueretarako baimena emateko problemarik ez dute izan", esan du Navascuesek.
Nafarroako Parlamentuan ere agerian gelditu dira tiro eremuari buruzko jarrera kontrajarriak: atzera bota dute azpiegitura horren aurkako mozioa. Ezkerrak aurkeztu, eta Geroa Bai, EH Bildu eta Ahal Dugu taldeen babesa jaso du. Navarra Sumak eta PSNk kontra bozkatu, eta galarazi egin dute mozioak aurrera egitea.
Bozketaren emaitzak ez ditu erabat harritu tiro eremuaren kontrako ekintzaileak. Milagros Rubiok nabarmendu du Nafarroako Gobernuak ez duela inoiz urrats irmorik egin Espainiako Gobernuari presioa egiteko.
"Menpekotasuna"
1951n jarri zuten martxan tiro eremua. Ordutik, zenbait akordio sinatu dituzte Espainiako Gobernuko Defentsa Ministerioak eta Bardeako Komunitateak —hemeretzi udalerri, Erronkariko eta Zaraitzuko ibarrak eta Olivako monasterioa dira komunitateko kideak—.
2008an sinatu zuten egun indarrean dagoen akordioa, eta 2018an berritu zen, automatikoki, 2028ra arte. Orduan, aurrekontua bikoiztu egin zen, gainera: Bardeako Komunitateko kideek 14 milioi euro jasotzen dituzte. Ordainketa horrek dirua jasotzen dutenengan sortzen duen "menpekotasun ekonomikoa" salatu du Bardenas Ya taldeko Solanasek. "Errealistak gara, zaila izanen da, baina ez dugu amore emateko asmorik", esan du Rubiok. Ez dute nahi Bardea izatea gerrak prestatzeko toki bat.
Edurne Elizondo
Carlos Canovasek (Hellin, Espainia, 1951) argi du argazkilari on batek unibertso propio bat eraiki behar duela, eta beti horretan ahalegindu dela erran du. Nafarroan bizi da jaio zen urtetik, eta eskertua dago bere lanari egindako aitortzagatik.
Zer da sari hau zuretzat?
Hagitz kontent nago. Hau ez da egun oro gertatzen den zerbait.
Jasotzen duen lehen argazkilaria zara, gainera.
Horrek ere anitz poztu nau. Bazen garaia, 31 urte joan baitira saria lehenengoz eman zutenetik.
Ez dira garai onak argazkigintzarentzat?
Garai konplikatua da. Gauzak anitz aldatu dira, eta horrek masifikazioa ekarri du. Batetik, ematen du argazkigintzak inoiz izan ez duen arrakasta soziala lortu duela orain; baina, bertzetik, hori egileon kalterako gertatu da, gero eta zailagoa delako nabarmentzea. Lehen, adibidez, ohikoa zen argazkilari bat Baztanera bidaltzea egutegi baterako argazkiak egitera. Orain, ez da horrelakorik egiten. Irudi bankuak daude, edo norbaitek sakelakoarekin egindakoak erabiltzen dituzte. Argazkilariak arazo anitz izaten ari dira eusteko.
Ofizioa kolokan dela uste duzu?
Bai, desagertzeko bidean dela uste dut. Segur aski, inoiz ez da erabat desagertuko, baina lan egiteko moduak izugarri aldatu dira; egoera erabat aldatu da, eta, horregatik, uste dut zaila izanen dela ofizio gisa eutsi ahal izatea.
Bistakoa da, baina, zuk eta argazkigintzaz deus ez dakien batek ez duzuela irudi bera lortuko. Zergatik dago kolokan ofizioa?
Nik uste dut sistema osoak egiten duela huts, nolabait. Adibide bat aipatuko dizut: bidaia aldizkariek jada ez dute argazkilaririk bidaltzen sustatu nahi dituzten herrietara; bertzela lortzen dituzte argazkiak. Hedabideetan ere argazkiak orbanen gisakoak dira, eta haien balioa betetzen duten espazioaren araberakoa da. Neurri bereko bi orban baditugu, balio bera izanen dute. Horregatik, argi dut, erran ohi den bezala, garai txarrak direla lirikarentzat.
Egungo jokalekuak ez du alde onik?
Joseph Beuysek erran zuen gizaki oro dela artista, eta, gaur egun, ditugun baliabideei esker, gizaki oro da argazkilari. Denok egiten ditugu argazkiak eta partekatzen ditugu gure irudiak. Baina...
Baina zer?
Informazio zientzien fakultateetan erraten ohi zen informazio anitz informazio txarra dela. Eta hori gertatzen da argazkiekin. Argazki anitz izateak ez du erran nahi argazki onak ditugunik.
Ez da gauza bera botoi bati sakatzea eta argazki bat egitea?
Ez da gauza bera, inondik inora ere ez. Hori defendatu dut nik beti. Eta begirada eta prozesu osoa mantsotzeko beharra defendatu dut. Pentsatu behar da, landu, denbora hartu. Bide hori ezin da presaka egin.
Pentsatzeko prozesu horrek bilakatzen du on argazki bat?
Argazki on anitz eginak zituen argazkilari bati galdetu zioten behin ea zer egiten zuen hori lortzeko: argazki on bat lortzeko. Eta argazkilariak erantzun zuen jakinez gero beti eginen zituela argazki onak. Argazkia egin aurreko prozesu eta denbora hori funtsezkoa da, baina, aldi berean, ez da argazki on bat lortzeko bermea.
Eta pentsatu gabe eta presaka egindako argazki bat izan daiteke ona?
Gerta daiteke. Baina norbaitek argazki on bat egiteak ez du erran nahi, berez, argazkilari ona denik. Argazkilariak oinarri sendo bat behar du. Argazkilariaren oinarri horrek koherentzia behar du bere diskurtsoan; argi izan behar du zer eta nola erran nahi duen, eta hori lortzeko behar dituen baliabideak badituela. Hori da bidea, nire ustez; hori da gakoa. Niretzat, hori da argazkigintza ona. Argazkilaria da egin nahi duen argazki hori pentsatu, garatu eta eraikitzen duena, eta, denborarekin, unibertso propio bat osatzen duena. Norbaitek erran zuen argazkilari batek etengabe erakutsi behar duela bere unibertsoa existitzen dela; ni ados nago.
Unibertso horrek bereizten ditu argazkilariak?
Bai. Finean, guk makina bat erabiltzen dugu, eta unibertso propio horrek modua ematen digu egiten duguna nabarmentzeko. Jendeak begiratu bat eman eta berehala jakin beharko luke argazki bat nirea, bertze horrena edo harena den. Eta hori nekez lor daiteke sakelakoarekin argazkiak eginez.
Nolakoa da zure unibertsoa?
Begirada mantsoa da nirea, eta etengabeko gogoeta egiten du. Erran ohi dute nirea begirada periferiko bat dela, gauzen periferiari egiten diodalako so. Hiriari egiten dizkiot argazkiak, hiriko giroari batez ere. Baina ez dut erdigunea maite; periferia maite dut. Zizur Nagusitik Iruñera bidean, landa eremuak eta hiriak bat egiten duten espazio hori da nire berezko habitata.
Habitat horretan, egunerokoaren edertasuna bilatzen duzu?
Bai, ohikoa den horren edertasuna. Hori da kontua. Niretzat, argazkigintza eguneroko kontu bat da; nire joan-etorri guztietan laguntzen nau. Ez dut urrutira joan beharrik edertasunaren bila. Ondoan duguna izaten ohi da ederrena; arazoa da ez diogula so egiten. Begirada urruti jartzen dugu. Baina atzera egin beharko genuke. Hurbileko horri behatu. Nik, egia erran, ez dakit edertasuna zer den, baina badakit hurbil egon behar duela. Paretek, adibidez, denboraren joana islatzen dute, eta hor edertasun handia dago, auzi estetikoa alde batera utzita. Finean, argazkilaritza arte eta dokumentu da aldi berean. Maite dut.
Kamerari eusten jarraitzeko prest?
Aitak argazkilaritza maite zuen, eta etxean laborategia zuen. 6 urte nituenerako, aita laguntzen aritzen nintzen. Kamera altxatzeko indarra dudan bitartean, argazkiak egiten segituko dut.
Amets Aranguren Arrieta
Sant Pol de Mar-en izan naiz joan den astean, Juliaren etxean. Hara heldu eta bere lagun taldearekin elkartzean, pertsona berri bat ikusi eta galdetu diot Juliari: "Nor da hori?". "Adria da, gurekin elkartzen da orain", erantzun dit. Ez nuen ulertzen. "Zure betiko lagun taldean, zure kuadrillan berri bat dagoela? Baina nola? Eta zergatik? Nondik atera da? Ez du kuadrillarik?". Berak ez zituen nire galderak ulertzen. Normal. Lagun talde/ kuadrillaz hasi gara hizketan eta defendaezina defendatzen saiatu naiz (nahiko ridikulua, egia esan).
Gordinki esanda kuadrilla instituzio itxia da, idatzi gabeko lege eta arauak dituena. Hortik kanpo lagunak daude, baina beste maila bateko lagunak (gero ez da horrela). Tristea da oso, baina garrantzitsua da markatzea nor bai eta nor ez den kuadrillakoa.
Areta eta Ibairekin elkartu naiz eta gaia atera diet, ea nola bizi (izan) duten haiek kuadrillaren fenomenoa. Alde onekin hasi da Areta. "Zerbaiten parte izateak animoa igotzen dizu"... Baina "betiko lotzen zaitu", eta hori alde onetik baina txarretik ere ikus daiteke. Kuadrilla etiketa beraren kontra agertu da Areta, lagunen eta kuadrillaren arteko bereizketa behartu horren kontra. Gainera, "kuadrillatik ihes egitea zaila da oso, eta baita arraroa ere", gehitu du. Infidelitate kasuak gertatzen dira. Hala sentitzen dute askok. Pentsa zein den panorama. Ibai herriko kuadrillaz aritu da eta hirikoarekin egin du konparaketa. Bera adinekoekin elkartzen da herrian. Berdin da zeintzuk diren haien zaletasunak, interesak, pentsaera… Hori tokatu zaio eta punto. "Badu alde on bat: bestela ezagutuko ez zenukeen jendearekin tratatzen duzu", dio. Baina ez dira lagun hautatuak. "Zer esanen ligukete gu hiruroi musika talde bat sortu gabe hainbestetan elkartuko bagina? Arraroa litzateke…", bota du Aretak.
Kuadrillak babestu egiten zaitu. Baina zein puntutaraino da babesa eta ez muga? Lau urte pasa ditugu guk bereizirik, bakoitzak punta batean ikasi duelako. Lau urte izan ditugu libre. Asko egin dugu kuadrillarekin kontsultatu gabe. Orain bakoitzak badu beste mila mundu taldetik kanpo. Hor ikusten da lehenago zertan genuen babesa eta zertan muga. Sektarismoak ez du laguntzen.
Haizegoak antzeko zerbait kontatu dit; alde onak aipatu ditu gehienbat: lagun talde horrekin beste inorekin baino bizipen gehiago izatea eta elkarren arteko konplizitatea. Eta azpimarratu du "sekula" ez duzula izanen inorekin "kuadrillarekin duzun bezain harreman estua". Talde "itxi" batean egotearena ere sentitu du txarrera, baita taldearekiko dependentzia ere. Nahiak gehitu du kuadrilla batzuetan, partaide denak ez egotekotan, ez dela planik egiten, falta denarekiko "errespetuagatik" edo. Leku berri batera heldu eta lagunak egin nahi izatean ere sentitu du igual kuadrilla batean sartzen ari zela eta haiek ez zutela nahi.
Lagunok… Bada zer pentsatua. Kuadrillen abolizioarena ez da erronka makala. Portzierto, Haizegoa eta Nahia nire kuadrillakoak dira. Julia, Areta eta Ibai lagunak, baina ez kuadrillakoak.
Edurne Elizondo
Hokoke, hokoke!". Ozen entzun da oihua; ozen abestu dute Azkoiengo Huerta de Peraltako langile marokoarrek beren borrokaren ikur bilakatutako kanta. "Ez dugu inoiz atzera eginen", erran zuen enpresako langile batzordeko buru El-Husine J...
Edurne Elizondo
Lehendabiziko lana da beretzat, eta sumatzen zaio esperientziak bete egin duela. Eman dizkion aukerekin, bai eta bidean aurkitutako zailtasunekin ere. "Oso bide aberasgarria izan da", kontatu du Eloy Orzaiz musikariak, Pau Casals: miralls- reflets aurkeztu berri duen diskoari buruz. Piano jotzailea da Orzaiz, eta Naaman Sluchin biolinistarekin batera grabatu du Casals biolontxelo jotzaile kataluniarra omendu nahi duen lana. Bien artean pentsatu eta prestatutako disko bat da, eta diru bilketa publiko bat egin eta gero gauzatu ahal izan dute.
Beren diskoa grabatzeko, 5.000 euroko diru bilketa publikoa jarri zuten martxan Orzaizek eta Sluchinek; jaso dute hurbilekoen laguntza, espero bezala, baina Orzaizek atseginez nabarmendu du Casalsen omenezko lanak piztu duela bertze jende anitzen interesa ere. Egileen interesaren lehen txinparta, berriz, Casalsen partitura jakin batek piztu zuen: musikariaren biolin eta piano sonatak. Lan horrek ekarri du disko batekin burutu den prozesua.
Iruindarra da Orzaiz, eta, Iruñean eta Donostiako Musikenen ikasketak egin eta gero, Herbehereetarako bidea hartu zuen lehendabizi, eta Suitzarakoa gero. Zortzi urte eman ditu nafarrak Basilea hirian, hain zuzen, eta handik Iruñera itzuli da orain, Nafarroako Goi Mailako Musika Kontserbatorioko klabezin irakasle aritzera.
"Basilean ezagutu nuen Naaman [Sluchin]; hasieratik izan genuen harreman ona, baina gauza bat da lagunak izatea, eta beste bat elkarrekin jotzeko bat egitea eta gustura aritzea". Musikariek lortu dute, eta, horregatik, Orzaizek jakin zuenean Sluchinek Casalsen lan baten partitura bat bazuela, mamitzen hasi ziren lan horren inguruan disko bat egiteko proiektua. Sluchinek Pradako Pablo Casals jaialdian jaso zuen konpositorearen partitura. "Casalsen erbesteko sonata da", azaldu du Orzaizek.
Izan ere, Francoren diktadurari ihes egin, eta Roselloko Pradan (Herrialde Katalanak) bilatu behar izan zuen aterpe Casalsek. Frankismoaren aurka egin zuen beti, gogor. San Juanen (Puerto Rico) zendu zen, 1973. urtean. "30 urteko erbestean izan zuen pieza hori bidelagun. Apenas dagoen lan horren grabaziorik, eta musika klasikoaren munduan ia ezezaguna da", kontatu du piano jotzaileak.
Casals, Gaubert eta Manen
Casalsen sonatarekin batera, bertze bi pieza jaso dituzte Orzaizek eta Sluchinek aurkeztu berri duten diskoan: batetik, Philippe Gauberten biolin eta piano sonata; eta, bertzetik, Joan Manenen Kapritxo katalana. Bi musikariok lagun izan zituen Casalsek; Parisen ezagutu zuen Gaubert; hiri horretako Ecole Normaleko irakasle izan zen, kataluniarrarekin batera. Manen, berriz, herrikide izan zuen Casalsek, eta lagun minak izan ziren biak. Musikaren esparruan ere anitzetan aritu ziren elkarlanean.
Casals eta haren lana dagokien testuinguruan jarri nahi izan dituzte Orzaizek eta Sluchinek egin duten diskoaren bidez. Horregatik, hain zuzen ere, xehetasunak zaindu nahi izan dituzte, lanak bere zentzu osoa lor dezan. Horren adierazgarri da diskoa grabatzeko aukeratutako tokia: "Casalsen sorterrian grabatu genuen, El Vendrellen". Tarragonako herri horretan jaio zen Casals, 1876. urtean, eta haren izena duen auditoriuma aukeratu zuten Orzaizek eta Sluchinek diskoa prestatzeko.
La Ma de Guido etxearekin plazaratu dute diskoa musikariek. "Lau egunez aritu ginen grabatzen; hamar edo hamabi orduko saioak egiten genituen. Dena grabatzen zen, eta, une oro, hamaika mikrofonok inguratuta geunden. Ez zen lan erraza izan, baina esperientziak merezi izan zuen", gogoratu du Orzaizek.
Diru bilketan parte hartu zutenak hasiak dira Casalsen omenezko diskoak jasotzen. Lanaren berri emateko antolatutako kontzertuak, baina, bertan behera gelditu dira koronabirusaren pandemiak eragindako osasun krisiaren ondorioz. "Kataluniako hainbat auditoriumetan jo behar genuen, baina krisiak betean harrapatu gaitu. El Vendrellen egin behar genuen kontzertua hurrengo urtean eginen dugu; gainerakoak bertan behera gelditu dira", erran du Eloy Orzaizek, triste samar.
Izan ere, diskoaren eta musikarien helburu nagusia jotzea da, eta beren emanaldien bidez Casalsen eta gainerako musikarien lanak ezagutaraztea eta zabaltzea. Kontzertuak egiteko aukera berrien zain, diskoa dute Orzaizek eta Sluchinek hori egiteko. Kontent dira emaitzarekin, eta, batez ere, Casals omentzeko pentsatu, prestatu eta gauzatutako beren proiektua burutu ahal izan dutelako.
Uxue Rey Gorraiz
Bizirik diren emakumeen artean berrehun milioik baino gehiagok jasan dute ablazioa munduan, Osasunaren Munduko Erakundearen arabera. Urteek aurrera egin ahala, indartzen ari da horren kontrako jarrera, baina, adituen esanetan, ez dago ...
Edurne Elizondo
"Arnasarekin ari naiz lan egiten orain": horixe azaldu dio Ghislaine Verano dantzariak (Iruñea, 1974) argazkilariari. Eta nola egiten duen ere erakutsi dio, Uharteko Arte Garaikideko Zentroaren kanpoko aldean. 3 urterekin, argi zuen jada gorputza bilakatu nahi zuela bere arterako tresna. Klasikoan trebatu eta gero, dantza garaikideak eta bat-batekotasunaren esparruak eman diote, batez ere, garatuz joateko aukera. Uztailaren 29an, Nafarroako Museoko zikloan ariko da.
Zer proposatuko duzu?
Nire lanak bat eginen du azken zazpi-zortzi urteotan jorratu ditudan auziekin: babesa, errespetua, ongizatea. Hori guztia nire lan artistikoaren esparrura eraman nahi izan dut, benetan horren beharra nuelako.
Nondik datorkizu behar hori?
Ez nengoen ados egiten ari nintzenarekin, eta sumatzen nuen banuela oinarrizko zerbait aldatzeko beharra. Eta hori gertatzen zitzaidan bai nire eguneroko bizimoduan, bai eta nire lan artistikoan ere. Ez nintzen eroso sentitzen, ez nentorren bat egiten ari nintzen lanarekin. Beti bada zer hobetu eta zer aldatu, baina, orain, nire lekuan naizela sentitzen dut.
Zein da leku hori?
Nire lekua ikerketa da. Eta errespetuz eta maitasunez bizitzea eta lan egitea.
Eta bada ikerketarako lekurik?
Zaila da guneak aurkitzea, egia esan. Artearen beste arlo askotan bezala dantzaren esparruan ere gertatzen da jendeak maite duela, baina zaila dela, aldi berean, garatzeko aukerak sortzea. Ikertzen dudana pieza bilakatzen dut nik ere, eta lan horiek saltzea ez da erraza izaten, askotan.
Uharteko Arte Garaikideko Zentroa ikerketarako gune bat izan da zuretzat?
Bai. Uharteko zentroan nire etxean nago. Babesa sentitzen dut. Toki bat eman didate, baina hori baino askoz gehiago ere bai: zentroko kideak lagun ditut bidean; nire lanaren aldeko jarrera dute.
Dantzaria izanda, zure gorputza da ikerketarako eta lanerako tresna.
Bai, baina nire gorputzak, nire buruak eta nire emozioek bat egiten dute. Ezin ditut bereizi. Adibidez, gertatu izan zait estudioan sartzea dantzatzeko, eta nire emozioek bat ez egitea aurretik zehaztua nuen lan fisikoarekin. Arazo bat da koreografia bat lantzea egoera horretan. Ikasi dut nire emozioak errespetatu behar ditudala, nire gorputzak lan egin dezan. Gorputzak lan egin dezan, trabatzen duten emozioak bazter uztea izaten ohi da bidea, baina nik nire emozioak errespetatzeko beharra nuen. Horrekin batera, noski, burua; ziklo bereko elementuak baitira gure pentsamenduak ere. Dena errespetatu behar nuela sentitzen nuen, eta hortik lan egin.
Gorputza esparru politiko bat da?
Inolako zalantzarik gabe; eta emozioak ere bai. Niretzat, gorputza tresna politiko bat da, borrokarako tresna bat, leuntasunetik abiatuta. Ematen du borrokarako moldeak beti manifestazioarena behar duela izan: talde handiena, edo oihu egitearena. Borroka molde hegemonikoak daude, baina horiek jende asko uzten dute kanpoan. Ni feminismoan eta okupazioaren mugimenduan militante izan naiz, eta betiko borroka moldeak erabili ditut. Baina, orain, argi dut nire modua bestelakoa dela. Esparru sakon eta sotiletara eraman dut borroka.
Kanpoko begiradak gorputzak eta emozioak epaitzen ditu. Bertzeen iritzi horrek zer toki du zure lan prozesuan?
Ikerketa egiten hasi nintzenean, konturatu nintzen kanpotik zetorren epai horrek are epai gogorrago bat eragin zuela nire baitan. Uste dut ezin dugula saihestu kanpoko begirada hori, eta ez du zertan txarra izan, baldin eta on egiten digunari bakarrik so egiten badiogu. Epai horri nola aurre egin jakitea izaten ohi da gakoa.
Baina kanpoko begirada horrek zehazten ohi du zer den ona eta zer den txarra, bere arauaren arabera. Nola egin ihes horri?
Argi dago gorputzaren esparruan ere badaudela gizarteak ontzat ematen dituen arau eta eredu jakin batzuk. Ez da erraza horri ihes egitea. Ni ahalegindu naiz egoerari buelta ematen. Izan ere, guk besteengandik espero duguna nagusitzen da askotan: hau da, besteek zer pentsatuko duten interpretatu, eta horren arabera jokatzen dugu. Hori bazter uzteko ariketa egin behar dugu.
Hori behar da lana zintzoa izan dadin?
Bai, inolako zalantzarik gabe. Nik egin nahi dudanari ematen diot lehentasuna, baina batzuetan pentsatu izan dut nahi dudan hori egiten badut ikusleek akabatuko nautela!
Noiz gertatu zaizu hori, adibidez?
Hiru minutu eta erdiko pieza bat dut, adibidez. Sortu nuenean, pentsatu nuen: "Nora zoaz horrekin?" Kontua da nik argi nuela horrela izan behar zuela, ezin zuela gehiago edo gutxiago iraun, bestela pieza hondatuko nuelako. Horrela behar zuen, eta, egia esan, ongi funtzionatu zuen. Harrera ona izan zuen. Noski, denek ez zuten gustuko izanen, baina hala behar du izan.
Zein da zure helburua, ikusleei dagokienez?
Nik publikoak nire lanarekin disfrutatzea bilatzen dut. Hori da nire ardura. Nire asmoa zera da, niretzat eta besteentzat onak diren gauzak egitea. Publikoak nire lana ulertuko ez duen beldur izaten naiz batzutan, ardura bat dudalako haiekiko. Bestela, niretzat bakarrik eginen nituzke lanak.
Nahi duzuna egiteko, zenbateraino zara aske, eta zenbateraino kulturaren merkatuaren menpekoa?
Niretzat ez da erraza merkatu horretan mugitzea, ez baitut nire lanak saltzeko ardura duen inor; bakarrik aritzen naiz. Niretzat bidea beti jarduera izan da; ekinaldi edo gune jakinetarako lanak egitea. Artista naiz, eta egia da niretzat oso zaila izan dela beti nire piezak saltzeko lan hori egitea.
Bakarrik aritzea hautu bat da?
Bakarrik aritu naiz gehienetan, maite dudalako eta errazagoa delako. Baina ez beti: nire ahizpa Alejandraren laguntza izan dut askotan, adibidez, eta egin izan ditut piezak beste hainbat pertsonarekin ere. Azken lanean zazpi aritu ginen. Gainera, maite dut askotariko jendearekin aritzea: pentsiodunekin, artistekin, okina batekin, edo itsu batekin. Sentsibilitatetik egiten dut lan.
Museoko zure emanaldia gorrek eta itsuek ere jarraitzeko modukoa izanen da. Garrantzitsua da zuretzat?
Bai. Garrantzitsua da denek izatea nire piezekin disfrutatzeko aukera; nire lana jasotzeko, gorra edo itsua izatea ez da oztopo bat. Ez dut maite desgaitasunei buruz hitz egitea; denok ditugu, modu batera edo bestera; baina, batez ere, denok ditugu gaitasunak gauza bat edo bestea egiteko.
Lohizune Amatria
Goizeko seietan esnatu da gaur Aiur. Eguraldi ona iragarri dute eta larunbata da. Baldintzarik onenak eman zaizkio azken hilabeteetan hainbestetan desiratu duen ibilaldia egiteko. Bart prest utzi zuen dena: maskara, arropa, motxila, ur...
Edurne Elizondo
Herritarrak eta bisitariak harritzen; horretan ahalegindu da Nafarroako Gobernuaren Kultur programa, 1996. urtetik. 25 urteko bidea egin du, eta, harriz harri, pareta sendo bilakatu da kultura eta turismoa uztartzen dituen zikloa. Bihar hasi, eta irailaren 8an amaituko da.
Iaz, 13.100 ikus-entzule baino gehiago izan zituen Kultur zikloak; koronabirusak eragindako osasun krisiak baldintzatu du aurtengo aldia, baina antolatzaileek ez diete uko egin hasieratik izan dituzten helburuei: "Herrietako ondarea erakutsi, kalitatezko kultur jardueren bidez", azaldu du Roberto Rebolek, Kultura Departamentuko teknikari eta Kultur-eko arduradunak.
Rebole duela ia hogei urtetik ari da Kultur zikloko egitaraua prestatzen. "Garatzen joan da, noski, baina programak herri musika izan du beti ardatz; aurten ere bada, baina hasi gara bertze bide batzuk zabaltzen", erran du. Zehazki, musika klasikoari eman dio bidea aurtengo Kultur-ek, eta hori egiteko aukera pandemiak sortu du, hain zuzen ere: "Leireko monasterioan abestu behar zuen abesbatzak huts egin du; horrelako toki batera ezin dugu edozein jarduera eraman, eta musika klasikoaren aldeko apustua egitea erabaki dugu, datozen urteotan ere urratsak egiten segitzeko asmoz". Francesca Croccolino piano jotzaileak eta Alberto Itoiz Nicuesa flauta jotzaileak emanen dute aurtengo zikloko azken kontzertua, Leiren, irailaren 8an.
Ordurako, eta bihar hasita, bertze 35 herritan izanen da Kultur programa. Data egokitu behar izan dute Nafarroako Gobernuko Kultura Departamentuko arduradunek, ekainean hastekoa baitzen zikloa, ohi bezala. "Alarma egoera ezarri zutenean, programa itxia genuen jada. Osasun krisiaren ondorioz, hasiera atzeratzea erabaki genuen. Hainbat taldek huts egin zuten, gainera, eta egitaraua egokitu behar izan dugu", kontatu du Roberto Rebolek.
250.000 euro
"Programa sendo bat lortu dugu; herritarrak eta udaletako agintariak kontent dira Kultur zikloarekin, eta bisitariak eta parte hartzen duten artistak ere bai", erran du Kultura Departamentuko teknikariak. Urtez urte egindako urratsak nabarmendu ditu, programa hartu duten herrien eta parte hartzaileen kopuruak gora egin baitu, Kultur martxan jarri zenetik.
Uztailean egin zuten lehendabiziko urteetan; uztailean eta abuztuan, gero. "Azken urteotan, berriz, ekainean hasi izan dugu zikloa, eta irailera arte iraun du", gogoratu du Rebolek. Aurtengo programak 250.000 euroren aurrekontua duela erantsi du, eta kopuru horren bueltan ibili izan direla azken urteotan. "2008ko krisi ekonomikoaren ondorioz, aurrekontua murriztu zuten. Egoerara moldatu behar izan genuen".
Egoerara moldatu, hasierako asmoak bazter utzi gabe. Hori izan da Kultur zikloaren lelo nagusia, hasieratik: "Turismoa eta kultura uztartzea, herriek duten ondarea erakusteko eta sustatzeko". Horregatik, hain zuzen, harriak bilakatu ziren Klutur zikloaren lehendabiziko aldietako irudi eta ikur, eta horregatik harriak jarri nahi izan ditu Kultura Departamentuak 2020ko programarako egindako kartelean ere: "Gure programa herrietako ondarearekin eta naturarekin lotzeko".
Natura oholtza bilakatu du Kultur programak anitzetan, hain zuzen ere. Zailtasun teknikoen ondorioz, baina, aukera hori bazter utziz joan dira, eta, egun, Lizasoko Orgiko basoa da erabiltzen duten gisako toki bakarra. "Halere, lehentasuna dute beti espazio irekiek; Kultur programaren berezko tokia dira herrietako plazak", erran du Rebolek.
Herrialdeko taldeen lanak ere pisu nabarmena izaten du urte oro Kultur programaren egitarauan. Aurten asmo hori inoiz baino garrantzitsuago bilakatu dela azaldu du Rebolek, pandemiak eragindako osasun krisiak min handia egin diolako kulturaren esparruari. Orain, berriz ere, martxan da, baina aste luzez artisten agendak hutsik izan ziren. "Guk ere badugu ardura bat arlo hori bultzatzeko; sumatu dugu herrietako kultur arduradunak ere guri so izan direla, gure bidetik segitzeko", kontatu du kultura teknikariak.
Aurtengo zikloak, beraz, jende anitz izanen du so, egungo egoeraren adierazgarri. Hilaren 3an egindako aurkezpenean ere agerian gelditu zen berezia izanen dela Kultur-en 2020ko aldia: Nafarroako Gobernuko Osasun kontseilari Santos Indurainek parte hartu zuen, Kultura kontseilari Rebeca Esnaolarekin eta Nafarroako Udalerrien eta Kontzejuen Federazioko buru Juan Carlos Castillorekin batera. Kultura sustatzeko beharrarekin bat egin du Indurainek, baina segurtasun neurriak ahaztu gabe: "Horregatik da garrantzitsua Kultur-en gisako ziklo bat, aukera ematen digulako zaintzeko formatua eta jende kopurua".
Pedro Salaberri margolariak ere hartu zuen parte Kultur aurkezteko ekinaldian, haren obren erakusketa antolatu baitu Nafarroako Gobernuak, Bertizko jaurerrian. Bihar zabalduko dute, eta abuztuaren 30era bitarte ikusi ahal izanen da. "Lehen, lau erakusketa antolatzen genituen, urte oro, Kultur zikloaren eskutik. Duela bi legegintzaldi, baina, jarduera hori hutsean utzi zuen orduko gobernuak, eta aurreko legegintzaldikoak, berriz, berreskuratu zuen. Azken urteotan, baina, erakusketa bakarra egin izan dugu", azaldu du Roberto Rebolek.
Salaberriren erakusketa
Pedro Salaberriren Caminos (Bideak) izenburuko erakusketa antolatu du aurtengo Kultur programak, zehazki. "Baztango eta inguruko paisaiak anitzetan margotu izan ditu Pedro Salaberrik, baina lehendabiziko aldiz eginen du erakusketa bat Bertizen. Hagitz kontent dago".
Salaberri kontent dago, eta Kultur-eko antolatzaileen helburua da programa hartzen duten herriak ere kontent izatea. Onartu du, halere, ezin dituztela eskaera guztiak kontuan hartu. "Gero eta gehiago dira parte hartu nahi duten herriak; mugatuta gaude, eta denei ezin diegu baietz erran". Roberto Rebolek nabarmendu du lehentasuntzat hartu dutela beti eskualde guztiak ordezkatzea; eta hori lortzeko, hain zuzen, azken urteotan zikloarekin bat egin duten herri anitz txandaka aritzen dira: "Leitzan egiten dugu urte batean, eta Lesakan hurrengoan". Etxarri Aranatz eta Olatzagutia; Arguedas eta Valtierra; eta Azagra eta San Adrian herrietan ere txandaka aritzen dira.
Herriz herri hartzen du Kultur programak bere zentzu osoa, hain zuzen ere. Horixe nabarmendu nahi izan du Roberto Rebole kultura teknikariak. "Iruñean pilatzen ohi dira kultur jarduera nagusiak, eta garrantzitsua da kultura hiriburutik kanpo ere zabaltzea". Kultura zabaltzea, eta herriz herriko espazioetara egokitzea. Pareta sendo bat osatzen duten harriak bezala.