Komunitate bat eraikitzeko bidea
Mar 29, 20192019-03-28Albisteak, Asteko Gaiak, Euskara, Gizartea, Nafarroa0

Komunitate bat eraikitzeko bidea

Edurne Elizondo

Azken txanpako "urduritasuna"; baina, batez ere, "ilusioa eta emozioa". Sentsazio horiek nabarmendu dituzte Garesen egoitza duen Izarbeibarko euskaltegiko arduradun Ane Azkonak eta Korrikaren hasiera ekitaldiko koordinatzaile Ion Zirizak. Apirilaren 4an, 17:00etan, herri horretatik abiatuko da 21. Korrika; apirilaren 14ra bitarte, 2.000 kilometro baino gehiagoko bidea eginen du lasterketak, Gasteizera ailegatu arte. Euskararen aldeko kontzientzia suspertzea eta euskaltegien eguneroko lana indartzeko dirua biltzea ditu Korrikak helburu. Garesen, euskararen aldeko sarea osatzeko baliatu nahi dute aukera, gainera. Komunitatea eraiki nahi dute, hizkuntza ardatz hartuta.

Egun bateko besta baino anitzez ere gehiago izanen delako Korrikari hasiera ematea, Garesko euskaltzaleentzat. Hori argi du Azkonak. Herrikoa da, herriko D ereduko ikastetxe publikoan ikasitakoa. Onartu du, halere, unibertsitateko ikasketak egitera Logroñora joan zenean bilakatu zela militante. "Euskaraz zekiten kideekin euskaraz hitz egiten hasi nintzen han; herrian, eskolako hizkuntza zen euskara niretzat, eta handik kanpo ez nuen erabiltzen. Logroñon, hangoek ez zuten ulertzen gure artean gure hizkuntzan hitz egin nahi izatea. Ontzat jotzen zuten ama hizkuntza ingelesa zuten bi pertsona hizkuntza horretan aritzea, baina ez guk euskaraz hitz egitea".

Kontrako jarrera horrek eragin zion Azkonari AEKra hurbildu zuen klika, hain zuzen ere. Ikasketak amaituta, Mintzakiden lana eskaini zioten, eta AEKn irakasle izateko prestatu eta gero, euskaltegian eskolak ematen hasi zen. Orain, euskaltegiko arduraduna da. Garesen du egoitza, baina eskualdeko eta inguruko bertze hamaika herritako jendea ari da zentro horretan euskara ikasten. 50 ikasle inguru ditu egun, eta sei langile.

Euskaltegiko kideek duela bi urte jakin zuten aurtengo Korrika herritik abiatuko zela. "Poza hartu genuen berria jakin genuenean; aldi berean, argi genuen ardura handia izanen zela", gogoratu du Azkonak. Herritarren artean zurrumurrua zabaltzen hasi zen, eta iazko ekainean baieztatu ahal izan zuten Gares izanen dela Korrika abiatzeko herria.

Aurreko hogei aldietan hamabost herrik hartu dute Korrikaren hasiera. "Ohore hori izanen du gure herriak ere", erantsi du Ion Zirizak. Barañaingoa da, baina Garesen bizi da egun. Duela zortzi hilabete ailegatu zen herrira, baina herriko parte sentitzen da jada. Korrika hasteko besta antolatzeko lanetan murgildu da buru-belarri, eta herrikoa balitz bezala ari da Korrikaren ingurukoez gozatzen. Lan handia du esku artean, eta onartu du "kezka eta bertigoa" sentitu dituela. Baina euskararen aldeko grinak eragindako ilusioa nagusitu da. Kontent da herritarrek parte hartzeko erakutsi duten borondatearekin, eta zalantzarik ez du Korrika Garestik abiatzeak "epe luzerako arrastoa" utziko duela.

Eremu mistoan

Euskaldun berria da Ziriza. 18 urte zituenean hasi zen ikasten, eta lotsarik gabe erabiltzen zuela gogoratu du, gramatika menderatzen ez zuenean ere. "Militantziagatik erabaki nuen ikastea", nabarmendu du. "Euskaraz bizi nahi dut, eskubide hori dudalako". Garesen hori lortu duela erran du. "Badakit nora jo euskaraz bizitzeko. Eta euskaraz ez dakienak ere ahalegina egiten du; belarria prest dute".

Azkonak nabarmendu du azken urteotan hobera egin duela euskararen egoerak herrian. Argi du, halere, urrats anitz badela, oraindik ere, egiteko. Gares eremu mistoan dago, 1986. urteko euskararen legeak ezarritako zonifikazioaren arabera. 1980ko hamarkadaren hasieratik bada D ereduko ikastetxea, eta horrek herriko giroa euskalduntzeko prozesua anitz lagundu duela azaldu du euskaltegiko arduradunak.

"Haurrak D eredura joaten hasi zirenean, gurasoek ez zekiten euskaraz, baina seme-alabak laguntzeko asmoz, ikasten hasi ziren", kontatu du Azkonak. Orain, D ereduan ikasitako haur horiek bilakatu dira guraso, eta seme-alabekin euskaraz egiteko gai dira.

3.000 biztanle inguruko herria da Gares. Herritarrek elkar ezagutzen dute. Euskaldunen eta euskaltzaleen arteko sarea sendotzeko beharra badela uste du Azkonak, halere. "Duela bost urte hasi nintzen euskaltegian lanean, eta han konturatu naiz ez dakigula benetan Garesen zenbatek hitz egiten duten euskaraz, edo zenbat diren ulertzeko gai", nabarmendu du.

Horregatik jarri du mahai gainean saretzeko eta komunitatea eraikitzeko beharra. "Hizkuntzaren auzia lantzeko talde bat behar dugu, euskararen alde lan egiteko; Euskararen Eguna antolatzeaz gain, harago joko duen sarea behar dugu, gogoeta bultzatzeko, euskara lantzeko".

Euskaraldiarekin sare hori ehuntzeko urratsak egin zituztela uste du Azkonak, egitasmo horrek balio izan zuela euskaldunek elkarren berri zehatzagoa izateko. Eta bultzada horri segida eman nahi diote Korrikaren bidez.

Lege berri bat eskatzeko

Apirilaren 4an, berrehun boluntario inguruk eginen dute lan Garesen, Korrikari behar den bezalako hasiera emateko. "Jende anitz etorri da guregana laguntzeko prest", azaldu du Zirizak. Azken txanpako kontuak lotzen aritzea egokituko zaio egunotan. Ostegunean bestaz gozatzeko "aukera gutxi" izanen duela argi du, baina herritarrentzat ari dela badaki, eta horrek betetzen du. Euskararen alde ari delako.

Euskararen alde egin nahi duelako, hain zuzen, etsita agertu da azken lau urteotan Nafarroako Gobernua urrats gehiago egiteko gai izan ez delako. "Pausoak eman dira, baina ez da nahikoa". Bat egin du Azkonak. "Behar duguna da zonifikazioa bertan behera uztea", erantsi du, irmo.

Korrikaren hasierak ederki islatuko ditu zonifikazio horren ondorioak. "Garestik atera, eta hurrengo herria Mañeru izanen da Korrikaren bidean. Herri hori eremu ez-euskaldunean dago. Han bizi den nire lehengusuak eta nik ez ditugu hizkuntza eskubide berak", salatu du Azkonak.

Egoera mingarria zaie Azkonari eta Zirizari. Mañeruko herritarrentzat Korrika "esperientzia polita" izanen dela nabarmendu dute, herritarrak ahalegindu baitira eremu mistoan sartzen, baina ez dute lortu. "Euskaraz ikasteko Garesera etorri behar dute hango haurrek; bidaia egiteko laguntzarik ez dute, ordea", azaldu du Zirizak. Euskaldun guztien hizkuntza eskubideak errespetatu eta bermatuko dituen legea eskatu dute antolatzaileek. Hori lortzeko bidea hasiko dute apirilaren 4an. Azkonak argi du: "Kolosala izanen da".

“Ematen du erakundeak konplexuek jota ari direla euskararen gaian”
Mar 29, 20192019-03-28Albisteak, Asteko Gaiak, Euskara, Gizartea, Nafarroa0

“Ematen du erakundeak konplexuek jota ari direla euskararen gaian”

E. Elizondo

Beteta da Asier Biurrunen agenda egunotan. Azken txanpan sartu dira 21. Korrika prestatzeko lanak, eta lanez gainezka da ekinaldiko Nafarroako koordinatzailea. Erakundeei eskatu die klik egiteko, eta urratsak egiteko beldurrik ez izateko.

Nafarroan hasiko da Korrika. Berezia izanen da zuentzat?

Bai. Hemen hasteak ematen digu halako poz berezia. Korrika iristea beti da pozgarria, baina hemendik hastea ohore bat da. Orain arte bakarrik beste hamabost herrik izan duten ohorea da, gainera. Hori gauza handia da.

Lan gehiago ere bada, ezta?

Bai, zalantzarik gabe. Garesen jende asko ari da lanean. Herrialde osoan ari gara. Baina oso gustura egiten den lana da. Ez dakigu eguraldia lagun izanen dugun edo ez, baina ziur naiz apirilaren 4an, 17:00etan, emozio handia izanen dela Garesen, eta ikusiko ditugula malkoak, halako ekitaldi bat oso polita delako.

Nafarroan hasteak ematen dio indar berezia ofizialtasunaren aldeko aldarriari?

Esanahi berezia du Nafarroan hasteak, bai. Ezin dugu ahaztu hemen zonifikazioak indarrean jarraitzen duela. Garesen abiatuko da Korrika, eta horko herritarrek ez dituzte eremu euskaldunekoek dituzten hizkuntza eskubideak. Korrika da zonifikazioa bertan behera uzten duen ekinaldi bat. Garesen hasiko dugu bidea, eta euskaraz eginen dugu, herrialde osoan. Zonifikazioak ezarritako mugen gainetik.

Gobernua, azken lau urteotan, ez da gai izan muga horiek bertan behera uzteko. Zer deritzozu?

Hankamotz gelditu dela egindako lana. Legegintzaldia amaituko da laster, eta, Korrikaren bidez, hain zuzen, kolpe bat eman nahi dugu mahai gainean lekukoarekin, hizkuntza eskubideak aldarrikatzeko. Gares eremu mistoan dago, baina horrek ez ditu hangoen eskubide guztiak bermatzen. Urratsak egiten jarraitu behar dugu, euskara ofiziala izan dadin Nafarroa osoan. Horretarako, erakundeek eta horietan diren alderdiek klik egin behar dute. Benetako urratsak egin behar dituzte, hizkuntza eskubideak inori ez ukatzeko. Nafarroan, egun, legeak euskara erabiltzea ukatzen die herritar askori.

Herritarrek erakundeek baino errazago egiten dute euskararen aldeko klika?

Ematen du erakundeek halako beldurra badutela. Herritarrek errazago egiten dute klik. Alderdiek beste toki batera begiratzen dute. Ematen du mundu guztia utzi nahi dutela kontent, baina argi dago euskaldunak ez daudela pozik. Konplexuek jota jokatzen dutela ematen du. Beste gai batzuekin ez daude euskararekin dauden arazoak, gainera. Euskaldunok hizkuntza eskubideak baditugu, lege batek arautu behar ditu, denak berdintasunean artatzeko. Baina ez dute horrelakorik egiten, euskararen arloan. Alderdiek azaldu beharko lukete zergatik ez duten egiten.

Zonifikazioa bertan behera uzteko aukera argi bat galdu dela uste duzu?

Ez dut gustuko esatea aukera bat galdu dugula, baina egia da ez dugula egoera aprobetxatu aurrera egiteko. Aldaketaren gobernuak agintea hartu zuenean, itxaropeba bagenuen; haize berria sumatuko genuela uste genuen. Egin dira urratsak, baina ez dira nahikoak. Egia da hainbat herrik lortu dutela eremu mistora sartzea, baina zergatik ez dugu jauzia egin denak eremu euskaldunean sartzeko? Edo zonifikazioa bertan behera uzteko, behingoz? Legegintzaldia joan da, eta ez dakigu hemendik aurrera zer gertatuko den.

Korrikaren hasierak ederki islatuko du zonifkazioaren eragina, eremu mistotik ez-euskaldunera pasatuko baitira korrikalariak, kilometro gutxi eginda.

Bai. Garesen hasteak ere emanen digu aukera errealitatea ezagutzeko. Hori da gure egunerokoa. Hori da alderdiek ikusten ez dutena, eta legeak errespetatzen ez duena.

Garesen hasi, baina Nafarroa osoan eginen du bidea Korrikak. Dena prest?

Azken txanpan gara, azken ordukoak lotzen, dena prest izateko. Korrikak aspaldi zapaldu ez dituen euskualdeak bisitatuko ditu aurten; asteburuan jende asko izanen dela ziur gara, apirilaren 6an pasatuko baita Korrika Iruñetik. Jendea gogoz dela uste dut. Nik hori nabarmendu nahi dut, jendeak baduela gogo handia parte hartzeko, lekukoa hartzeko. Eskualde askotatik ari gara deiak jasotzen, eta harrituta gara toki askotan jaso dugun erantzun onarekin. Polita dator Korrika, eta uste dugu aukera emanen duela presio pixka bat egiteko, hurrengo legegintzaldian gerta ez dadin oraingoan gertatu dena.

Sari bat, sei hautagai eta hamaika bide
Mar 29, 20192019-03-29Albisteak, Euskara, gaiak, Gizartea, Nafarroa0

Sari bat, sei hautagai eta hamaika bide

Edurne Elizondo

Kulturaren esparruan nagusietako bat. Halakoa da Nafarroako Gobernuak urtero banatzen duen Vianako Printzea saria. Aurtengoa nori dagokion apirilaren 5ean ezagutaraziko dute, eta maiatzaren 4an eginen dute saria emateko ekitaldia, Vianan.

Epaimahaiak sei hautagairen artean erabaki beharko du norentzat izanen den 2019ko Vianako Printzea saria: Sagrario Aleman, Atena fundazioa, Fernando Hualde, Tomas Yerro, Pamplonesa musika banda eta Amaia Remirez eta Raul de la Fuente dira proposatutako eragileak. Hautagai horiek jorratutako lan esparruak askotarikoak dira: euskalgintzak, zinemak, antzerkiak, literaturak, musikak, etnografiak eta bertze hamaika diziplinak isla dute haien ibilbideetan.

1.
REMIREZ-DE LA FUENTE

Amaia Remirez eta Raul de la Fuente zinemagileak dira, eta azken Goya sarietan nagusitu egin ziren Another Day of Life filmarekin, animaziozko lanen kategorian. Nafarroako Ikus-Entzunezko Klusterrak aurkeztu du haien hautagaitza. Nabarmendu dute Remirezen eta De la Fuenteren obrak agerian uzten duela zinemak errealitatea dokumentatzeko duen gaitasuna.

De la Fuente argazki zuzendaria da, bai eta gidoilaria, zuzendaria eta editorea ere, bertzeak bertze. 2006an estreinatu zuen bere lehen lana: Nomadak TX. 2014an, Goya saria irabazi zuen Minerita filmarekin. Remirez, berriz, gidoilaria eta ekoizlea da, eta De la Fuenteren hainbat film ekoitzi ditu. Harekin batera sortu zuen Kanaki Films etxea, 2009an.

2.
FERNANDO HUALDE

Gutxi dira Fernando Hualdek ukitu ez dituen arloak. 1961. urtean jaio zen, Izaban, eta bere herriko eta eskualdeko kultura eta etnografia zabaltzeko egin du lan, etenik gabe. Nafar Ateneoak proposatu du aurtengo Vianako Printzea saria jasotzeko.

Hogeita hiru liburu idatzi ditu, eta sei dokumental prestatu. Bi mila artikulu baino gehiago argitaratu ditu prentsan, eta hamaika hitzaldi eman ditu. Izabako museo etnografikoaren bultzatzaile izan da, bai eta Burgiko almadiari buruzkoaren sustatzaile ere. Erronkaritik kanpo ere egin du lan, eta herriz herriko zaharren aspaldiko garaiei buruzko ahozko testigantzak jaso ditu, bertzeak bertze.

3.
TOMAS YERRO

Nafar Idazleen Elkarteak proposatu du Tomas Yerro Vianako Printzea saria irabazteko. Nafarroako Unibertsitateko eta Nafarroako Unibertsitate Publikoko irakasle izan da, bertzeak bertze. Río Arga poesia aldizkaria zuzendu zuen, eta hamaika testu argitaratu ditu Cuadernos de etnografía y etnología de Navarra aldizkarian. Poesia lanak ondu ditu, eta Nafarroako literatura jorratu du, hamaika hedabidetan.

Nafar Ateneoa sortzeko prozesuan parte hartu zuen Tomas Yerrok. Administrazioan ere izan ditu ardurak: Nafarroako Gobernuko Kultur Ekinaldien zerbitzuko buru izan zen 1991tik 1995era; eta Kultura zuzendari nagusi, berriz, 1995etik 1999ra.

4.
SAGRARIO ALEMAN

Euskalgintzaren esparruan eragile nabarmena da Sagrario Aleman, eta Nafarroako Kulturaren eta Arteen Kontseiluko hainbat kidek proposatu dute Etxalekukoa Vianako Printzea saria jasotzeko.

1972. urtean hasi zen helduak euskalduntzeko eta alfabetatzeko lanean. Farmazia ikasketek Valentziara eta Madrilera eraman zuten, eta azken hiri horretan ere eman zituen euskara eskolak. Nafarroara itzuli, eta Erriberan aritu zen lehendabizi. Arturo Campion euskaltegitik deia jaso zuen arte. Hain zuzen, 1982. urtetik erretiroa hartu arte IKAren Iruñeko Arturo Campion euskaltegiko arduraduna izan da.

Lan akademikoagoa ere egin du eta egiten du, Euskaltzaindiko kide baita 2007. urtetik. Gainera, Principe de Viana, Jakin, Bat, Argia eta Pulunpe aldizkarietan idatzi izan du Alemanek. Euskararen alde egindako lanagatik hainbat sari jaso ditu: Zaldiko Maldikoren Urrezko Lamia, 1987an; Euskalerria Irratiaren Larreko saria, 1996an; eta Noticias Taldearen Ortzadar saria, 2016. urtean, bertzeak bertze.

5.
ATENA FUNDAZIOA

Nafarroako Unibertsitate Publikoko Giza eta Gizarte Zientzietako Fakultateak proposatu du Atena fundazioaren hautagaitza. Desgaitasunen bat duten pertsonen alde egiten du lan, artearen bidez, eta autonomia eta bizi kalitatea helburu hartuta. Fundazioa hainbat familiak sortu zuten, 2001. urtean, eta, geroztik, musika eta dantza eskola bultzatu, eta konpainia bat osatu du, bertzeak bertze.

Atenak pertsonen garapen osorako tresna bilakatu du artea. Egindako lana jendaurrean erakusten dute fundazioko kideek, urtero oholtza gainera igotzen baitira prestatutako lanak aurkeztera. Lan horrek Nafarroako Gobernuaren Gazteriaren saria jaso zuen 2013. urtean.

Atena fundazioak aurkeztutako azken ikuskizuna 2018. urtekoa da, eta Mi propio universo du izenburu.

6.
PAMPLONESA

Pamplonesa Iruñeko udal musika-banda garai berezi batean bilakatu da Vianako Printzea saria jasotzeko hautagai: mendeurrena ospatzen duen urtean, alegia. Iruñeko Udalak, Pamplonesaren Lagunen Elkarteak eta Iruñeko Olentzeroren Lagunen Elkarteak proposatu dute.

1919. urteko urriaren 11n jo zuen lehendabiziko aldiz Pamplonesak, eta, geroztik, hiriko ikur bilakatzea lortu du. Sanferminetan karrikak girotzen dituelako ezagutzen dute anitzek, baina besten esparrutik kanpo ere lortu du publiko fidela. Urtean 50 kontzertu baino gehiago ematen ditu. Hezkuntzaren arloan ere egiten du lan, eta, azken urteotan, haurrak musikara hurbiltzeko programa bat garatu du herrialdeko ikastetxeetan. Vicente Egeak zuzentzen du Pamplonesa, 1996. urtetik. Nabarmendu du bandak tradizioa eta bide berriak uztartu dituela.

Lacalleren memoria
Mar 29, 20192019-03-28Albisteak, gaiak, Nafarroa0

Lacalleren memoria

Edurne Elizondo

Urduri eta kontent. Halaxe da Joxe Lacalle, egunotan. Memorias de Lacalle (Txalaparta, 2017) argazki liburua argitaratu zuenean bezain urduri eta kontent. Lan horretan, prentsa argazkilari gisa lan egindako urteetan bildutako irudiak jaso zituen Egunkaria eta Egin hedabideetako langile ohiak. Azken hamarkadetan Nafarroan gertatutakoen kronika egin zuen Lacallek liburuan, bere argazkien bidez, eta kronika horren barruan dago kamera hartu aurretik Lacallek berak sufritutako erasoa: bonba bat jarri zioten Lacalle izeneko bere tabernan. Duela berrogei urte gertatu zen eraso hori, eta, ordukoak gogoratzeko, ekitaldia eginen dute bihar, 19:00etan, Iruñeko Alde Zaharreko Pellejerias zokoan.

Lacallek urtero oroitu du 1979ko martxoaren 27koa, taberna zegoen tokian bertan. "Urtero joan naiz egun horrekin Jarauta karrikaren 22ra. Aurten, berrogei urte betetzen direnez, zerbait berezia egin nahi nuen. Gazteek jakin dezatela hemen zer gertatu zen".

Ez zen lehena izan

Orain Aitzina taberna dena izan zen Lacalle ostatua. Argazkilariaren gurasoek zabaldu zuten, eta Joxe Lacalle ezkondu zenean, 1974. urtean, negozioaren ardura bere gain hartu zuen. Han egindako lagunak nabarmendu ditu; tabernan bizi izandako momentu onak. "Gure taberna izan zen legeztatu zutenean ikurrina jartzen lehena", gogoratu du, harro.

Taberna zegoen eraikin berean zuen Lacallek etxebizitza, 1979an. Emaztearekin eta lau seme-alabekin bizi zen Jarauta kalean. "Zaharrenak bost urte zituen, eta txikienak, berriz, hilabete gutxi". Duela berrogei urtekoa jaso baino lehen, izan ziren bertzelako erasoak Lacalle tabernaren aurka. "Telefonoz deitzen zuten, mehatxu egiteko, adibidez". 1978an, berriz, Kristo Erregeren Gerrillariak joan ziren tabernara. "Emaztea haurdun zegoen. Atea hautsi, eta tabernan sartu ziren, borrekin eta pistolekin".

Egoerak okerrera egin zuen, handik urtebetera. 1979ko martxoaren 27an. Goizez, jende gutxi ibiltzen ohi zen tabernan; denak ezagunak, halere. Horregatik, bi baso ardo edan eta gero komunera sartu zen gizonak atentzioa eman zion Lacalleri. "Kobratu, eta sei pezeta itzuli nizkion; baina barra gainean utzi, eta alde egin zuen, komunetik atera zenean", gogoratu du.

Bonba uztera sartu zen komunera. Lacallek aurkitu zuen, poltsa batean sartuta. "Ireki, eta kableak ikusi nituen". Taberna hustu, eta Poliziari eman zion abisua. "Bost hilabeteko semea sehaskatik atera behar izan nuen korrika". Artezilari batek poltsa hartu zuen, eta lehertu egin zitzaion, ateratzen ari zenean. Lacallek fresko ditu orduko beldurra eta kezka. Accion Nacional Española taldeak aldarrikatu zuen erasoa. Batallon Vasco Español taldeko adar bat zen.

Lacallek, halere, gogoan du, batez ere, auzokideengandik jasotako elkartasuna. Auzolanean konpondu zuten taberna. "Gazteak, gainera, erasoa gertatu eta gero, itxi arte gelditzen ziren nirekin. Gero jakin nuen txandaka aritzen zirela, bakarrik ez uzteko", erran du, hunkituta. Lacallek 1987an utzi zuen taberna, drogak auzoan zuen presentziarekin arduratuta. "Ez nuen hori nahi seme-alabentzat". Kamera hartu zuen, orduan.

“Andorrako toponimo batzuk euskararekin lotuta egon daitezke”
Mar 29, 20192024-02-02Elkarrizketa, Elkarrizketak0

“Andorrako toponimo batzuk euskararekin lotuta egon daitezke”

Ane Eslava

Andorrako leku izenen inguruko ikerketa bat egin du Juan Luis Lopez-Mugartza filologo eta ikerlariak (Zaragoza, 1961), Mikel Belaskorekin batera. Erromatarren aurreko jatorria duten leku izenak aztertu dituzte, ezohiko metodo batekin: geografia fisikotik begiratuta. Antzeko izenak dituzten tokien ezaugarri fisikoak alderatu dituzte, toponimoen esanahiak proposatzeko. Euskaratik interpretatu dituzte izen gutxi batzuk. Erromatarren aurreko erroa duten Andorrako toponimoei buruzko azterketa fisiografikoa. Lurraldearen ikuspegi hurbil eta teknikoa leku-izenen bitartez liburuan bildu dituzte ateratako ondorioak.

Zergatik erabaki zenuten Andorrako toponimoak aztertzea?

Ez zen gure erabakia izan; Andorrako Gobernutik etorri zitzaizkigun, laguntza eske. Izan ere, hango ingeniari batek, natur fenomenoei lotutako arriskuez arduratzen denak, toponimiarekiko zaletasuna du, eta konturatu zen antzeko izena duten tokietan antzeko gauzak gertatzen zirela. Adibidez, amildegiak dauden toki batzuek antzeko izenak dituzte. Eta konturatu zen leku batzuetan izenarengatik asma daitekeela ea leku arriskutsua den edo ez. Erromatar jatorria duten izen batzuekin oso argi ikusten zuten hori, baina beste batzuk ez zituzten ongi ulertzen hizkuntza erromanikoen bitartez, eta horregatik jo zuten Mikel Belasko eta niregana, guk azter genezan ea zein izan zitekeen izen horien jatorria.

Nola egin duzue azterketa?

Andorrako izendegiko toponimoak aztertu genituen, 4.000 inguru. Ikusi genuen zenbat izan zitezkeen erromatarren aurrekoak, eta ez ziren %10era iristen. Horiekin lanean hasi ginen, eta ikusi genuen batzuk jatorri zeltikokoak izan zitezkeela, beste batzuk indoeuroparrak... Baina beste batzuk gelditzen ziren ulertu gabe, eta ikusi genuen horietako batzuk euskal itxura zutela. Ez genuen etimologiarik egin, horretan ez ginen sartu nahi izan, arriskutsua baita, baina tipologiaren eta morfologiaren aldetik aztertu genituen.

Ezohiko metodo batekin aztertu dituzue leku izen horiek.

Bai, toponimia aztertu dugu ikuspegi geografiko batetik. Bitxia da, normalean ez delako horrela egiten. Han, gure liburua kudeatu dutenak ingeniariak izan dira, Andorrako gobernuan arrisku naturalez arduratzen direnak.

%10 horietatik, zenbat uste duzue datozela euskaratik?

Oso gutxi. Hemen, Euskal Herrian, bi ikuspegi izan ditugu Pirinioetako toponimiaren inguruan: bat izan da erromantikoa, eta horrek zioen garai batean dena izan zela euskalduna, Pirinio osoa. Gaur egun, berriz, beste joera bat dago, zientifikoagoa eta gauzak zalantzan jartzekoa; lehengo erromantizismo horri mugak jartzen dizkiona. Bada, gu ere zuhurtasunez eta kontu handiz ibili gara honekin. Horregatik, ez dugu esango Andorran euskaraz egin denik; ez dakigu zer hizkuntzatan hitz egiten zen erromatarrak iritsi aurretik. Baina argi dago garai haietan euskara existitzen zela, eta guri galdetu digutenez ea hitz horiek euskaratik etor daitezkeen, gu ausartak izan gara, eta erantzun dugu toponimo batzuk lotuta egon daitezkeela euskararekin.

Zeintzuk?

Adibidez, badago bat dena l'Hortó. Hizkuntza erromanikoen bitartez interpretatuz, hitz horren esanahia da baratzea, argi eta garbi. Baina Andorrako toki hori mendian dago, eta, berez, baratze bat ezin da egon mendian. Orduan, guk galdetu genien ea toki horretan egoten ahal ziren mendian egon ohi diren mairu-baratzeak edo jentilen baratzeak. Ezetz erantzun ziguten, toki hori amildegia delako eta elur asko mugitzen delako. Orduan, konturatu ginen Erronkarin bertan daudela lurte eta lurta hitzak. Euskal hitzak dira, baina soilik mendebaldeko herri batzuetan zabalduta daude, eta amildegia esan nahi dute. Bada, guk lurta hitza proposatu genien l'Hortó-rekin lotuta, eta esan ziguten tokiaren fisiografiarengatik oso egoki ikusten zutela. Edo badago toki bat Rat deitzen dena, mendi lepo bat dena, eta guk hori lotu genuen harrate hitzarekin. Eta beste hitz bat da Anyos; guk ez dugu ulertzen hitz hori euskararen bitartez, baina gure aldean Anie mendia dugu, Auñamendi... Orduan, badirudi jarraipen bat egon daitekeela, baina ezin dugu ziur jakin.

Andorra izena bera ere aztertu duzue.

Bai, haiek galdetu ziguten ea hitz horrek lotura izan dezakeen urarekin, Andorrako geografia fisikoa nolakoa den kontuan hartuta, eta Andorra hitza aipatzen den lekuetan hidronimoak agertzen direla jakinda. Eta gure erantzuna izan zen, hain zuzen ere, gure aldean ditugun Andur guztiak lotuta daudela urarekin, baina gehienetan toki idorrekin, urik gabekoekin. Hala ere, uraren arlo semantikoan mugitzen gara; beraz, gure erantzuna izan zen ezin dugula esan Andorra euskara denik, baina lotura izan dezakeela urarekin.

Nafarroako Andurra herriak ere lotura du urarekin?

Andurra esaten dugunean, gure ikuspegitik leku urri bat da, ur gutxikoa. Orduan, gure kasuan Andorra-ren kontrakoa da, baina inportanteena da izen horien barruan hidronimiari lotutako oinarriak daudela. Zenbait lekutan, garatu da leku oparo gisa, eta beste batzuetan, kontrakoa, urria den lekua bezala.

Zuk antzeko beste ikerketa bat egin zenuen Erronkari eta Anso [Aragoi, Espainia] bailaretan. Zer ondorioztatu zenuen?

Ansoko kasuan helburua izan zen ikustea zer-nolako euskal aztarna toponimikoak geratzen ziren Nafarroa ondoko lehen herrian. Jaso nituen toponimoekin eta hango biztanleen abizenekin, ondorioztatu nuen leku horretan ere erabili zela euskara. Nire hipotesia izan zen XVI. mendera arte seguruenik Anson bazirela gune elebidunak, eta azken euskaldunak Zuriza aldean gelditu zirela. Eremu horretan oso argi ikusten zen, Andorran baino gehiago. Orain, beste jende batek ikertu beharko du ea gero eta mendebalderago ere hitz egiten ote zen, erakusteko pausoz pauso non erabiltzen zen eta non ez.

Toponimiari lotutako gai baten inguruko eztabaida dago Nafarroan: ea Iruña ala Iruñea den egokiena. Zer deritzozu horri?

Gai konplexua da, bi izenek beren bidea egin dutelako. Koldo Mitxelenak ikerketa bat egin zuen gai honen inguruan, eta ondorioztatu zuen erroa Iruñe zela. Baina Iruñea idatzi arren, zaila da ahozko hizkeran hala esatea. Erdaraz ere Iruña erabili da gehien, eta dokumentazio klasikoan agertzen zaigu bi moduetan. Biak nominatiboan erabiltzen dira, eta Euskaltzaindiak Iruñea onartzen du, eta Nafarroako Gobernuak eta Iruñeko Udalak, berriz, Iruña. Baina auzi honetan nik ez nituzke gauzak gehiegi mugituko. Niri ez zait gaizki iruditzen nominatiboan biak erabiltzea, biak onartuko nituzke, baina beste gauza bat da deklinabidea. Adituek esan beharko dute zer-nolako deklinabide taula osatu behar den, ea Iruña edo Iruñe hitzaren gainean egingo den. Hala ere, ez dakit zergatik atera den berriro gai hau,egia esan; uste nuen jada ahaztua zegoela.

Iritzia: Klika
Mar 29, 20192019-03-28Albisteak, Iritzia, Nafarroa0

Iritzia: Klika

Lur Albizu Etxetxipia

Beti jartzen naiz urduri. Hitzordua goizeko bostetan, arratsaldeko zazpietan, gaueko bederatzietan edo eguerdiko ordu batean dela ere, urduri jartzen naiz. Euria egin, eguzkia egin, bero, hotz. Karkarren, Isun, San Adrianen, Irunberrin, Iruñean edo Garesen (Artazutik ez baita duela hamar bat urte pasatzen).

Ekitaldi, egun edo ekimen batzuetarako nahiko ohitura-zalea naiz (tradizioak traizionatzea plazera ere bada, baina batzuetan...). Txupinazoaren aurretik zuriz janztea bezalakoa izaten da Korrikaren kilometroa zein izanen den aurretik begiratzea, zain egotea; eta ez da preseski korrika egitea bereziki maite dudalako.

Eta aurtengoa bereziagoa izanen da, bereziena, beharbada. Denok ez dugu hori bizitzeko plazera eta zortea, herritik apenas lau kilometrora Korrika hastea, alegia. Tontakeria bat irudituko zaio norbaiti agian, baina ez da gutxi eremu diskriminatuaren mugan (nahiz eta muga horiek pixka bat urrunago dauden duela bi urte baino, eta nahiz eta muga horiek pixka bat lausotu diren) Korrika hastea eta hori gertu(ago)tik bizitzea.

Zein gutxi aldatu diren gauza batzuk, beste batzuk aldatu badira ere. Eta ez dakit duela lau urte orain non egonen ginen pentsatzen genuen, zer imajinatzen genuen 2019az, urrun edo gertu ikusten genuen. Segur aski, beste gauza asko esperoko genituen; batez ere, eremu diskriminatutik atera ahal izatea. Baina eremu diskriminatuarekin amaitu nahi genuelako eta amaitu nahi dugulako.

Korrika ez delako bakarrik korrika. Korrika egitea, lekukoa hartzea. Korrika aurrera egiteko konpromiso bat, euskara ez galtzeko konpromiso bat. Baina ez bakarrik ez galtzekoa: saltoak ematekoa, eremuak birkonkistatzekoa, berreskuratzekoa. #Klika egitekoa. Mundua eraldatzekoa, baita kulturalki eta musikalki ere. Bardeako ziertzoa guregan arnasteko tartea ere bada Korrika, eta "korrikarako balio" ez omen duten abestiak hizketagai bihurtzekoa (ez da gutxi hori lortu izana; "korrikarako balio" omen duten abestiak gutxiago gustatzen zaizkigu beste batzuei). Korrikak, hamarkada batzuen ondoren, apurtzailea izaten jarraitzea lortzen du; horregatik bakarrik, merezi du.

Korrika bada ofizialtasunaren aldeko lasterketa. Lehenengo eta bigarren mailako herritarrak desagertzeko apustua egiten duen furgoneta. Lagunak urtean behin batzen dituena. Korrika bada ahobizien oihua, belarripresten garrasia. Korrika bada instituzioei duten ardura behingoz har dezaten exijitzea.

Eta bada txinaurri lan oso handia eta urte luzeetan egin duten horientzako omenaldi txiki bat ere; hori baino askoz gehiago merezi dute herria euskalduntzen, beren burua euskalduntzen, D eredua bultzatzen, euskara(z) irakasten, ahalegin guztiak egiten ibili diren horiek. Isilik, baina gelditu gabe. Isilik, baina esfortzu handiz, apustu handiak eginez, bai pertsonal eta bai kolektiboak. Haiei esker gaude gu hemen, eta ez dakit konturatzen ote garen zein balio handia daukan horrek guztiak denontzat. Lekukorik garrantzitsuena zarete zuek. Ez dadila haria eten!

Eskubide guztiak hiritar guztientzat
Mar 22, 20192019-03-21Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa0

Eskubide guztiak hiritar guztientzat

Edurne Elizondo

Senegalen jaiotako nafarra da Farmata Watt. Afrikako Lorea elkarteko kidea da, eta, orain, Munduko Medikuak erakundeko langilea. 2004. urtean ailegatu zen herrialdera. Duela gutxira arte, alokatutako gela batean bizi izan da, partekatutako etxebizitza batean. Orain, lanpostu berriari esker, bakarrik bizi da. "Lagun baten bidez lortu dut etxea alokatzea; agentzien bidez saiatu naizenean, trabak bertzerik ez dizkidate jarri. Jaso ditudan begiradak izan dira okerrena; nire egoeraren berri jaso aurretik ere erran izan didate niretzat ez zegoela deus. Afrikarra naizelako; beltza naizelako. Ezin dugu horrelakorik onartu".

Arrazakeriaren eta xenofobiaren aurkako eguna izan zen atzokoa, eta, bihar, zapalkuntza horren aurka protesta egiteko, manifestaziora deitu dute SOS Arrazakeria, Paperak Denontzat eta Afrikako Lorea erakundeek, bertze hainbat eragileren babesarekin. 12:00etan hasiko da, Iruñeko Gazteluko plazan.

Han izanen da Watt, argi baitu karrikara atera behar dutela bidezkoa ez dena aldatzeko. Sistemak bere erroan du arrazakeria, senegaldarraren hitzetan, eta egoera hori irauli ahal izateko, zapalkuntza hori sufritzen dutenek egon behar dute borrokaren "lehen lerroan". "Ongi da bertze herritarren eta elkarteen laguntza eta babesa jasotzea, baina guk gidatu behar dugu prozesu hau. Karrikan egon behar dugu", erantsi du.

Orainak kezka sortzen dio Watti. "Egoerak okerrera egin duela uste dut. Lehen lasai ibiltzen nintzen karrikan; orain ez; orain, beldurrez". Eskuin muturraren eta talde faxisten gorakadak eragin dio beldur hori. Watten kezkarik nagusiena, halere, etorkizunari buruz duena da: haurrek hezurmamitzen duten etorkizuna, alegia.

Kezka hori azaltzeko, Munduko Medikuak taldearen eskutik zuzendutako tailer batean gertatutakoa jarri du adibide. Haurrekin egotea egokitu zitzaion Watti. Adingabeak marrazten hasi ziren, eta haietako bik Ez naiz pobrea leloa idatzi zuten egindako marrazkietan. "Harrituta gelditu nintzen, eta esaldi hori zergatik idatzi zuten galdetu nien. Erantzun zidaten eskolan barre egiten zietela, pobreak direla erraten zietela, eta sorterrira itzuli behar zutela oihukatzen zietela; lur jota gelditu nintzen. Etxean entzundakoa errepikatzen zuten haur horiek".

"Anitz kezkatzen nau gure umeak triste eta sufritzen ikusteak; nola sentituko dira harro afrikar izateaz, eskolan kontinente horri buruz entzuten duten guztiak lotura badu pobreziarekin eta gosearekin? Ez dute beltz izan nahi. Eta horrek biziki mintzen nau. Eskolek irakatsi beharko lukete Afrikan benetan gertatzen dena, gure herriek sufritzen duten espoliazioa; haurrei erreferente afrikarrak eskaini behar dizkiete", erran du, irmo.

Atzerritarren legea

Egungo sistema arrazista dela zalantzarik ez du Farmata Wattek, eta afrikarren historia, errealitatea eta erreferenteak ezkutatzea sistema horren ondoriotzat jo du. Gehiago ere badira. Arrazakeria instituzionalak aurpegi anitz dituela erantsi du, eta denen aurka egin behar dela lan. Atzerritarren legearen kontra, hasteko. "Tranpa hutsa" da, Watten hitzetan.

Bat egin du SOS Arrazakeria erakundeko kide Beatriz Villahizanek. Arrazakeria instituzionalaren ondorio jo du lege hori. Erakunde horrek "sistemak bere egituran" duen arrazakeria salatu nahi du, aurtengo protestaren bidez, hain zuzen ere.

"Atzerritarren legea maltzurra da; sekulako gehiegikeriak onartzen ditu. Lege horrek merkatu globalaren interesei baino ez die mesede egiten. Langileria bitan banatzen du; batetik beren eskubideak murriztuta dituzten langileak daude; bertzetik, eskubide horiek lortzeko aukerarik ere ez dutenak. Sistemak bi kategoriak behar ditu eutsi ahal izateko", erran du Villahizanek.

Nafarroan ere arazo anitz bada, oraindik ere, konpontzeko, SOS Arrazakeriako kidearen hitzetan. "Migratzaileak hartzeko benetako planik gabe jarraitzen dugu; herritarren elkartasun sareak ari dira administrazioaren rola betetzen. Administrazioak, gainera, joera du migrazio eskubidea mugatzeko; denei ez die aitortzen. Gobernu batek bere administraziopean bizi diren herritarren eskubideak bermatu behar ditu", azaldu du. Ez da hori gertatzen, ordea. "Paperik ez baduzu, sistemak bazterrean uzten zaitu. Zure kabuz egin behar duzu aurrera, eta lortzen baduzu, orduan hartzen zaitu administrazioak bere besapean", erantsi du SOS Arrazakeriako kideak.

Adibide bat jarri du, egoera hori azaltzeko: Osasunbidean gertatu dena. Iazko apirilean, Espainiako Auzitegi Konstituzionalak bertan behera utzi zuen Nafarroako osasun legea. Arau horren helburua zen herritar ororen arreta bermatzea. Legea hutsean gelditu eta gero, dekretu bat onartu zuen gobernuak, zerbitzua bermatzen jarraitzeko. "Horrelako aldaketek nahasketa eragiten dute, eta horrek ekarri du hainbat pertsonak zegokien arreta jaso ez izana".

Azken garaiko joerek ez diote baikor izateko aukerarik uzten Villahizani. "Eskuin muturreko alderdien eta taldeen gorakadak kezkatzen nau, batez ere, migrazioaren auzia botoak eskuratzeko tresna bilakatu dutelako".

Legeari egin nahi izan dio so, berriz ere; atzerritarren legeari. "Bada garaia berrikusteko indarrean dauden arauek zer baimentzen duten". Beatriz Villahizanek nabarmendu du egun indarrean dagoen legeak ekarri dituela CIE izeneko atzerritarrentzako zentro itxiak.

Nafarroan gisa horretako zentrorik ez da. "Herrialdetik Madrilgo Alucheko zentrora eramaten dituzte migratzaileak", azaldu du Villahizanek. Zentro hori eta gisako guztiak ixteko eskatzeko plataforma sortu dute Madrilen, eta talde horretako kide Jose Arizak hitzaldia eskainiko du gaur, 19:30ean, Zabaldin.

"Duela lauzpabost urte jarri ginen martxan, atzerritarrentzako zentro itxiak existitzeak berez urratzen dituelako giza eskubideak", erran du Arizak. Aluchekoa 2005. urtean zabaldu zuten. 60 pertsonarentzako tokia zuen hasieran; orain, berriz, 280rentzat. 2017an, ia 9.000 pertsona hartu zituzten Espainako Gobernuaren pean diren zazpi zentro itxietan, eta pertsona horien %65,5 kanporatu zituzten.

2011ra arte, gizarte eragileek debekatua zuten sarrera zentro itxi horietan. "Orain sartzen gara. Salatzeko, eta laguntzeko", erantsi du Arizak. "Itxi arte".

Oraindik bukatu ez den ehiza
Mar 22, 20192019-03-21Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa0

Oraindik bukatu ez den ehiza

Edurne Elizondo

Patriarkatuak emakume libreari erraten dio sorgin. Inkisizioak hildako andreen memoria gaur egungo emakumeen aurkako indarkeriarekin lotu zuen Silvia Federicik, Iruñean, 2017ko irailean egin zuen hitzaldian. Gaur asmo berarekin ariko da, 18:30ean, hiriburuko Gurutze plazako institutuan. Sorgin ehizaren historiari buruzko topaketa feminista eginen dute lehenengo aldiz, Katakrak eta Traficantes de Sueños liburu dendek bultzatuta. 2017an hasi ziren Federicirekin proiektua mamitzen, eta, gaurtik igandera bitarte, errealitate bilakatuko da azkenean.

"Historia aztertuz eta ulertuz, egunerokotasunaren politizazioan sakondu nahi dugu", hala laburbildu du Katakrakeko kide Nerea Fillatek topaketen helburua. Jardunaldiek bat egin dute Federicik martxan jarritako kanpainarekin, Elizak eta estatuek bultzatutako emakumeen aurkako jazarpen prozesua nazioartean salatzeko. 1535. urtetik 1650. urtera, hirurehun pertsona baino gehiago atxilotu zituzten Euskal Herrian, Katalunian eta Aragoin. Gehienak emakumeak ziren, eta haietako anitz jendaurrean hil zituzten, urkatuta edo bizirik erreta. "Europan, 100.000 emakume hil zituzten sorgin ehizaren ondorioz", erantsi du Fillatek. Eta bertze anitz, gero, Ameriketan. Konkistarako eta kolonizaziorako tresna gisa erabili zuten sorgin ehiza; batez ere, Brasilen, Kolonbian eta Perun.

Egungo sistema heteropatriarkalak ere bere menpe nahi ditu emakumeak. Ez du emakume librerik nahi. Sorgin etiketa jartzen die, ehizan jarraitzeko. "Sorginak ez ziren existitu, baina; sorgin ehiza emakumeen gorputzak diziplinatzeko prozesu handi bat izan zen. Helburua zen emakumeok ez izatea aukerarik bizitza autonomo bat garatzeko. Horretarako, sorginaren irudia sortu zuten, eta iruditeria horri eutsi dio patriarkatuak mendetan", azaldu du Fillatek.

Sorgin ehiza eta egungo emakumeen aurkako indarkeria lotzen dituen soka aztertzeko eginen dute topaketa. Hazi bat erein nahi du, gainera, uzta bildu ahal izateko. "Tokian tokiko taldeak sortu nahi ditugu sorgin ehizaren ondorioz hildako emakumeen memoria lantzeko", erran du Katakrakeko kideak.

Historia feminista

Federiciren hitzaldia izanen da gaurko ekitaldi nagusia, 18:30ean, Gurutze plazako institutuan. Biharko, berriz, egun osoko egitaraua prestatu dute antolatzaileek. Katakrak liburudendan eginen dute, 10:30ean hasita. Amaia Nausia eta Gemma Pierola historialariek eta Nuria Morello antropologoak hartuko dute parte lehen saioan; sorgin ehizari buruzko "historia feminista" egitea hartuko dute helburu. Fillatek agerian utzi du, hain zuzen ere, Nafarroan ere auzi horri buruz egindako lanak gizonek idatzi dituztela, eta ez dutela emakumeen ikuspuntua erakusten. "Hori aldatzeko garaia da".

Arratsaldeko saioan, Federicik, Morellok, Eva Vazquezek eta Alice Markham-Cantorrek hartuko dute hitza. Vazquez Ekuadorko ikerketa taldekoa da; Markham-Cantor, berriz, AEBetakoa. Egungo sorgin ehiza izanen dute ardatz.

Lau adituok txostena aurkeztuko dute, 16:30ean, eta, gero, 18:00etan hasita, mahai ingurua eginen dute. Horretan ariko dira Markham-Cantor, Iraitz Agirre, Lisset Coba (Ekuador) eta Elena Pina (Espainia).

Biharko saioa afari batekin amaituko dute, Katakraken. Igandean, berriz, topaketako parte hartzaileak Zugarramurdira eta Sarara mugituko dira. Sorgin ehizarekin lotutako memoriaren tokiak dira horiek, eta halakotzat aldarrikatu nahi dituzte igandeko bisiten bidez, hain zuzen ere. Fillatek azaldu du bilera bat egitea eskatu dutela Zugarramurdin eta Saran sorgin ehizarekin lotutako espazioak kudeatzen dituzten erakundeetako arduradunekin. Baiezkoa jaso eta gero, egiteko zain daude.

Antolatzaileek kezka dute herriotan ustezko sorginen inguruan zabaltzen duten irudiarekin. "Irudi horren arabera, sorginak emakume zahar, itsusi eta beldurgarriak dira. Gure lana da hori deuseztatzea", erran du. Gizarte osoari dagokio sorgintzat jotako emakumeon memoria gogoratzea eta jorratzea, Fillaten hitzetan. "Haien historia ezkutatu egin da; agerian uzteko garaia da". Eta agerian uzten den horri begirada feministarekin so egiteko beharra erantsi du Katakrakeko kideak.

Horretan ariko dira sorgin ehizaren historiari buruzko lehen topaketa feministan, gaur hasi eta igandera bitartean. Atzoko eta egungo sorgin guztien omenez. Libre izateko duten eskubidea aldarrikatzeko.

Zortzi buru txapel bila
Mar 22, 20192019-03-21Albisteak, Euskara, gaiak, Nafarroa0

Zortzi buru txapel bila

Ainhoa Larretxea Agirre

Gozatua" eta "oparia". Nafarroako Bertsolari Txapelketako finalistei finalak zer sentiarazten dien galdetuta, hitz horiek errepikatu dituzte gehien. Gozatua, finalean kantatzea gozatzeko modukoa delako. Oparia, batek baino gehiagok ez zuelako espero finalean kantatzea eta opari gisa jaso dutelako aukera. Bihar jokatuko da finala, Iruñeko Anaitasuna kiroldegian, 17:00etan. Bertan kantatuko dute Eneko Lazkozek, Xabier Terrerosek, Joanes Illarregik, Eneko Fernandezek, Julio Sotok, Xabat Illarregik, Julen Zelaietak eta Xabi Maiak. Alaitz Rekondo eta Fernando Anbustegi ariko dira gai jartzaile.

Txapela irabazteko, erruz egin beharko dute bertsotan zortzi finalistek. Bi fase izanen ditu finalak. Lehen fasean, zortzi bertsolariek kantatuko dute. Binaka, gaia emanda aritu beharko dira zortziko handian, zortxiko txikian eta hamarreko txikian. Banaka, puntua emanda hiru bertso osatu beharko dituzte zortziko txikian eta gaia emanda bi bertso nahi duten neurri eta doinuan. Fase horretan puntuazio onena lortzen duten bi bertsolariak pasatuko dira buruz burukora. Buruz burukoan, binaka gaia emanda puntuka zortzi bertso osatu beharko dituzte, binaka hiru bertso osatu beharko dituzte sei puntuko motzean, eta, azkenik, kartzelako lanean, hiru bertso egin beharko dituzte nahi duten neurri eta doinuan. Lan horietan denetan puntuazio altuena jasotzen duen bertsolaria izanen da irabazle.

Joxema Leitzak jarriko dio txapela. Alaitz Rekondo Nafarroako Bertsozale Elkarteko lehendakariaren hitzetan, Leitzak urte luzez bertsolaritzaren alde egindako lan eskerga aitortu eta eskertu nahi izan dio elkarteak keinu horrekin. Arbizun sortua izanik, Nafarroako txapelketan hainbatetan kantatu du Leitzak. Gainera, bertsolari izateaz gain, epaile eta gai jartzaile ere izan da, eta saio andana ere antolatu du. Sakanako bertso eskolaren sortzaile eta sustatzailea ere bada.

Aurpegi berriak izanen dira aurtengo finalean: Xabat eta Joanes Illarregi anaiak, bata 17 urtekoa, eta bestea 19koa. Lehen aldiz kantatuko dute Anaitasunan. Txapelketa fina eginda ailegatu dira biak finalera. Joanes, kantatutako bi saioak irabazita, indartsu iritsi da. Finalean "gozatzeko helburua" duela adierazi du, nahiz eta bertzelako helbururik ez duen baztertu nahi.

Xabatek ere txapelketa fina egin du; irregularrago ibili da, baina ongi merezita lortu du finalerako txartela. Galtzeko deus eta irabazteko dena dute Illarregi anaiek eta litekeena da sorpresa ematea.

Bertze sei bertsolariak aitzineko finalean arituak izanen dira. Zelaietak hamaikagarren finala du aurtengoa eta bera da denetan beteranoena. Txapelketa fina egin du nahiz eta onartu duen "urduri" ibili dela. Finala "opari" gisa hartu du beratarrak.

Bederatzi finalekin Soto da beteranoetan bigarrena. Lau aldiz irabazi du txapela, eta bera da egungo txapelduna. Aurtengo txapelketan egindako lana "bide xelebre" gisa deskribatu du Sotok. Finalaurreko saioan ideiak josten bereziki asmatu zuen, nahiz eta bi poto ere egin zituen. Hala ere, txapelerako hautagai sendoa da Soto.

Terrerosek eta Lazkozek seina finaletan kantatu dute. Beren finalaurrekoa irabazita igaro dira finalera biak. Terrerosek maila ona erakutsi du txapelketa guztian. Oholtzan "disfrutatu" duela dio, eta finalera begira "ilusioz" dago. Atarrabiako finalaurrekoan kantatu zuen Lazkozek, eta saio borobila egin zuen, hasi eta buka. Akatsik gabe, dotore ibili zen bertsotan. Atarrabian hartutako bidean "segitu" nahi du finalean ere. Orain arteko maila emanez gero, txapelerako hautagi sendoa da etxarriarra.

Emakumerik gabe

Eneko Fernandezek laugarren finala izango du biharkoa. Lesakako finalaurrekoan indartsu ibili zen. Txapelketarako prestatzea kostatu zaion arren, kantatutako bi saioetan inoiz baino gehiago gozatu du, eta finalerako ere helburu bera du: "Gozatzea".

Xabi Maia da azken finalista. Bigarren finala da Elizondoko bertsolariarentzat. "Neure buruarekin bakeak egiteko txapelketa izan da", azaldu du Maiak. Badu finalerako bertze asmorik, halere: publikoarekin duen zorra kitatu nahi du bertsolariak, alegia.

Arratsaldeko bortzetan hasita zortzi buru izango dira txapel bakarraren bila. Azken txapelketetan bezala, ordea, emakumezkorik ez da izanen finalean. "Finaleko argazkiak ez du bere osoan erakusten Nafarroako bertsolaritzaren errealitatea", adierazi du Ander Perez elkarteko ordezkariak. Belaunaldi ezberdinetako bertsolariak izango dira aurtengo finalean; ez da anitz falta emakumeek berriro Anaitasunako plaza hartzeko.

Iritzia: Zelofana eta mamia
Mar 22, 20192019-03-21Albisteak, Iritzia, Nafarroa0

Iritzia: Zelofana eta mamia

Jon Barberena Ibarra
Egun on" erran, eta 45 minutuko egonaldia egin zuen Pedro Sanchezek, Espainiako presidenteak, Euskaltzaindiko egoitza nagusian. Ohorezko liburuan letra aldrebes xamarrez eta espainolez hitz batzuk idatzi eta gero, ozen irakurri zi...