Auzo bizigarri bat eraikitzeko
Urr 26, 20182018-10-25Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa0

Auzo bizigarri bat eraikitzeko

Ane Eslava

Garai gorabeheratsua bizitzen ari dira Iruñeko Alde Zaharrean. Turismoaren eta gentrifikazioaren ondorioz, auzoan bizitzea geroz eta zailagoa da bizilagunentzat, eta horren inguruko erabaki garrantzitsuak hartu behar dituzte. Aldi berean, ordea, loraldi bat gertatzen ari da: auzoko kolektiboak saretzen eta proiektu berri asko sortzen ari dira. Testuinguru horretan, bizilagunek topaketa bat antolatu dute, denen artean auzo bizigarriago bat sortzeko helburuz. Gaur eta bihar egingo dute, AZ Ekimenak deituta, garrantzitsuak ikusten dituzten gaiak lantzeko.

Ez da lehenbiziko aldia Alde Zaharreko bizilagunek halako batzar bat egiten dutena. Orain dela urte batzuk hasi ziren ikusten auzotarrak beren kolektiboetan bakanduta lan egiten ari zirela, eta ez zegoela guztien arteko komunikaziorik, ezta estrategia komunik ere. Hori konpontzeko, 2015ean jardunaldi bat antolatu zuten, talde guztien artean auzoaren etorkizunerako garrantzitsuak ziren gaiak lantzeko. Horrela sortu zen AZ Ekimena.

Ordutik, batzarrak egin dituzte urtero, eta pozik daude horietatik ateratako emaitzarekin. "Aurrera egin nahi badugu, ezinbestekoa da jendea eta proiektuak elkartzea, eta AZn jende asko bildu dugu", adierazi du Toni Iragik. Alde Zaharreko biztanlea eta AZ Ekimeneko kidea da Iragi, eta ziurtatu du aurtengo jardunaldiak garrantzi berezia izango duela. Gaur, auzoan sortu diren proiektuak aurkeztuko dituzte; bihar, berriz, gaur egun garrantzia duten auziak landuko dituzte: turismoa, etxebizitza, Plazara! proiektua, Santa Ana plazako hutsunea eta Maravillas gaztetxea.

Horien artean, turismoak eragiten die auzotarrei kezkarik handiena. Izan ere, azken urteetan aldaketa handiak jazo dira Alde Zaharrean: lehen etxebizitzak eta denda txikiak zeuden tokietan orain ostatuak, tabernak eta kate handien saltokiak daude. Iragik salatu du datuak kezkagarriak direla: "Auzoan 245 ostatu daude legez kanpokoak zenbatu gabe, eta Iruñe osoko turismo tokien %42". Horrekin lotuta, Vive Unzu izeneko proiektua aipatu du: "277 tokiko ostatu bat eraiki nahi dute; hori izango da gainezka egiteko falta den tanta". Donostiako edo Bartzelonako datuetatik oraindik urrun egon arren, Iragik ohartarazi du Iruñeko Alde Zaharra bide horretan doala. Hori saihesteko, bizilagunek eskatzen dute auzoa gune saturatu izenda dezatela.

Auzoko jardunaldietako batean, gaia lantzeko lantalde bat sortu zuten, eta, ordutik, zenbait urrats egin dituzte. Udal gobernu taldearekin elkarrizketak izan zituzten, eta, ondoren, moratoria bat aurkeztu zuten, eta turismo jarduera erregulatzeko araudi berri baten zirriborroa egin zuten. "Araudi hori onartu egin zen, eta alegazioak aurkezteko tartea ireki zuten. Baina orain prozesua geldirik dago, eta ez dakigu zergatik; kezkatuta gaude", adierazi du Iragik. Erantsi du "garrantzitsua" dela une honetan auzokoak aktibatzea eta egoera salatzea. "Bestela, honek gero ez du atzera-bueltarik izango".

Auzoaren masifikazioak eragiten dituen arazoen artean etxebizitzen prezioen garestitzea da kezkagarriena; hori da bihar landuko duten bigarren gaia. Iragik emandako datuen arabera, azken urteetan alokairuaren prezioak %17 egin du gora Alde Zaharrean, eta horrek populazioaren beherakada ekarri du: "2006tik, auzoak biztanleriaren %10,9 galdu du, eta Iruñeak, berriz, %3,9 irabazi. Atzerritarren artean, 2006tik, %41,5 joan egin dira". Arazoari irtenbidea bilatzeko helburuz, Pisuteka proiektua sortu zuten, bi zeregin dituena: batetik, etxebizitzaren arazoa salatzea, eta, bestetik, pisuak prezio eskuragarrian alokatzeko auzoko sare bat sortzea. "Bizilagunek osatutako poltsa bat da: pisu bila dabiltzanek eta berea alokatu nahi dutenek osatzen dute. Arazoa da eskaera askoz handiagoa dela eskaintza baino", azaldu du Iragik. Gaurko eta biharko topaketa baliatuko dute auzia lantzeko eta Pisutekari indarra emateko.

Kolektibotasuna da AZ Ekimenaren oinarrietako bat, eta 2015eko jardunaldian ikusi zuten hori bultzatzeko beharrezkoa zela zentro komunitario bat sortzea. Kale Nagusiko Redin Cruzat jauregi abandonatua toki egokia iruditu zitzaien horretarako, eta udalari proposamena egin zioten. Udalak baietz erantzun zuen, eta parte hartzeko prozesu bat egin zuten, zentroaren erabilera eta kudeaketa diseinatzeko. Proiektuari Plazara! izena jarri zioten. Hala ere, prozesua moteldu egin da, eta horrek biztanleak desilusionatu egin ditu, Iragik esan duenez. Hortaz, zentroari bultzada emateko ere baliatuko dute asteburua.

Gune autogestionatu berria

Bestalde, Kale Nagusian eraikin bat eraitsi berri dute, eta espazio ireki bat geratu da Pellejeria zokoaren eta Santa Ana plazaren artean, Piparrika hiri baratzearen ondoan. Auzotarrek "aukera bikaina" ikusi dute han proiektu autogestionatu bat sortzeko. "Toki bikaina da, eta ondoan Piparrikaren esperientzia izatea lagungarria izan daiteke", esan du AZ Ekimeneko kideak. Haren hitzetan, aukera ona da: batetik, bizilagunek espazio publikoak berreskuratzeko, eta, bestetik, Nabarreria plazako gehiegizko jarduera beste toki batzuetara ere eramateko. Bihar, proiektu horretarako ideiak jasoko dituzte.

Azkenik, gaur egun Alde Zaharrean pisu handia duen gai bat landuko dute: Maravillas gaztetxearen etorkizuna. Iragik azaldu duenez, gaztetxea hustu zutenean, bizilagunek bi batzar egin zituzten, eta hiru puntu adostu zituzten kolektibo gehienen artean: "Bat, Alde Zaharrarentzat beharrezkoa ikusten dugu gaztetxe bat; bi, eskatzen dugu huste bortitzik ez egitea puntu hau ez da bete; eta hiru, irtenbide adostu bat eskatzen dugu. Hirugarren hori errazteko, batzorde bat sortu genuen". Gaineratu du topaketan mahai gainean dauden hainbat proposamen landuko dituztela. Jardunaldia San Frantzisko eskolan egingo dute. Gaur hasiko da, arratsaldeko seietan, eta bihar eguerdian amaituko da, ordu batean.

Mundua, zuhaitz gaineko etxolatik
Urr 26, 20182018-10-26Albisteak, Euskara, gaiak, Nafarroa0

Mundua, zuhaitz gaineko etxolatik

Edurne Elizondo

Tiradera batean aurkitutako hainbat marrazki dira Cosimoren katiuskak izenburuko liburuaren abiapuntu; zehazki, Ana Ibañez ilustratzaile iruindarrak egin, eta Dani Martirena kazetari legasarrak tiradera batean aurkitutako marrazkiak. "Marrazkiei begira, pentsatu nuen bazela haien inguruan zerbait idazteko aukera", gogoratu du Martirenak.

Pentsatu eta egin. Elkarrekin lanean hasi, eta Cosimoren katiuskak izenburuko liburua sortu zuten kazetariak eta ilustratzaileak. Adin guztietako haurrentzat da, eta Etxepare saria eskuratu zuen, iaz. Orain, Pamiela etxeak eman du argitara 32 orrialdeko lana.

Ingurumenaz hitz egiten du liburuak; gaurko gizarteaz, gaurko munduaren arazoez eta erronkez. Cosimo du protagonista, izenburuak argi utzi duenez. Zuhaitz batean etxola eraiki du haurrak, eta handik egiten dio so inguruari: "Hiriko parkerik txikienean nago eta Cosimo dut izena. Trebea izan nahi dut zuhaitzetan gora. Trebeena. Adarretik adarrera ibili nahi duzunean, beherantz ez begiratzea da hoberena".

Adin guztietako haurrentzako lana da, Martirenak nabarmendu duenez. Hartzeko moduan, halere, bada aldea, adinaren arabera. "Helduek erran izan didate tristea dela; baina haurrek badute itxaropena". Gazteenen irakurketaren alde egin du egileak. Argi utzi du haurrentzat idaztea ez dela nolanahiko erronka.

Martirenak ere baikor izan nahi du. Liburua eskuetan, "kontent" dela nabarmendu du, eta harekin bat egin du Ibañezek ere. Pozik da lanarekin. Ez da, hala ere, elkarrekin egindako lehendabizikoa. Ibañezen irudiek eta Martirenaren hitzek bertze bi liburutan egin dute bat: Hankaz gora du amak mundua (2015) eta Jonek Jone izan nahi du (2017). Haurrentzako literaturaren arlokoak dira bi horiek ere, eta bietan egileak izan dira autoekoizle.

Bost aldiz hartu dute parte bi egileek Etxepare sarian, eta bosgarrenean irabazi egin dute. Horrek ekarri du Pamielak beren lana argitaratzea. Martirenak eskertu du babes hori, baina onartu du, aurreko liburuekin alderatuta, prozesua ezberdina izan dela. "Ongi dago argitaletxe batek ardura hartzea, baina zure kabuz egiten duzunean, dena kontrolatzeko eta zaintzeko aukera gehiago duzu. Zuk nahi duzun bezala egiten duzu". Emaitzarekin gustura gelditu dela zehaztu du, hala ere.

Leire Bilbao idazlea, Leire Salaberria ilustratzailea eta Asun Agiriano haur liburuzaina izan ziren iazko Etxepare sariko epaimahaiko kide. Hirurek nabarmendu zuten Martirenaren eta Ibañezen lana "gogoetarako kontakizuna" dela. Gainera, testuak poesia, umorea eta jolasa badituela erantsi zuten. Martirena ados da horrekin, eta erantsi du "kaosak" ere baduela bere tokia Cosimoren katiusken artean. Kaos horrek, azkenean, ordena ekartzen duela zehaztu du istorioaren egileak.

Bere burua idazletzat jotzea kosta egiten zaio Martirenari. Ogibidez kazetaria da. "Idazle hitzari errespetu handia diot; ez da nahikoa zerbait idaztea idazle zarela errateko". Hamaika lehiaketatan parte hartu du, eta bere lanak hainbat liburutan argitaratu ditu. Pamielak emandako 39 idazle nafar (2017) izenburuko argitalpenean jasota daude, bertzeak bertze, Martirenaren testuak. Liburu horretan Martirenaren Listu balak ageri da, hain zuzen ere.

Ana Ibañez Arte Ederretako lizentziaduna da, eskulturaren alorrean. Hainbat sari eta beka jaso izan ditu. Martirenarekin batera lan egiteak "konfiantza" eman diola onartu du ilustratzaileak. Kanpoko bultzada bat jasotzea aurrera egiteko pizgarri izan duela azaldu du egileak, zehazki. Martirenak Ibañezen lanaren kalitatea nabarmendu du, hain zuzen ere. "Marrazki liburuak, gainera, haur eta helduek maite dituzte", erran du. Haurrentzako istorioak ere badira helduen gogoeta pizteko gai, erantsi duenez. Adina, beraz, ez da Cosimoren unibertsoa ezagutzeko muga. Gustura dira Martirena eta Ibañez elkarrekin lanean, eta argi dute lan horrek emanen duela bertze fruiturik.

2019ko sariketa, prest

Nafarroako udaletako euskara zerbitzuek antolatutako sariketa da Etxepare izenekoa. Haurrentzako bilduma ilustratuen sariketa da, zehazki. 2004. urtean sortu zuten. 2006an, haurrentzako lanak sortzeko beka bilakatu zuten saria, baina 2009. urtetik sari izaera du, berriz ere. Pamiela argitaletxearen eta Nafarroako Gobernuaren laguntza badute euskara zerbitzuek Etxepare sariketa antolatzeko.

Iazko irabazleen lana argitaratu eta gero, prest da lehiaketaren hurrengo aldia, 2019. urtekoa alegia. Iaz, denera, hemeretzi lan aurkeztu zituzten sariketara. 2019. urtekoan parte hartzeko, maiatzaren 17ra bitarte izanen da lanak aurkezteko aukera. Bakarka parte hartu ahal izanen dute egileek, edo, bertzela, ilustratzaileentzako eta idazleentzako osatutako taldean.

“Isiltasuna nagusi da Errepublika garaiko belaunaldiari buruz”
Urr 26, 20182024-02-02Elkarrizketa, Elkarrizketak0

“Isiltasuna nagusi da Errepublika garaiko belaunaldiari buruz”

Edurne Elizondo

Jesus Garcia Leoz konpositorearen lana sehaska kanta baten bidez ezagutu zuen Laura Zelaiak (Cabanillas, 1975). Tesia musikariaren inguruan egin zuen, 2015ean. Orain, lan hori abiapuntutzat hartuta, Garcia Leozen biografia osatu du, Jesús García Leoz, un legado interrumpido (1904-1953) izenburupean.

Nola piztu zen Jesus Garcia Leozen lanarekiko zure interesa?

Abiapuntua izan zen unibertsitateko irakasle batek helarazi zidan sehaska kanta bat. Jesus Garcia Leozek idatzitako abestia zen, pianoarekin kantatzeko. Hitzak Rafael Albertirenak ziren. Garcia Leoz eta Alberti lagunak ziren, eta, antza, Albertik Argentinatik bidali zion testua konpositoreari, kanta egin zezan.

Zerk erakarri zintuen?

Niri abestia zoragarria iruditu zitzaidan. Partitura galduta zegoen, baina 1996an, familiak musikariaren agiri funtsa gobernuaren esku utzi zuenean, agertu egin zen. Kanta horrekin ezagutu nuen Garcia Leozen lana, eta erabaki nuen irakasleak nire esku jarri zuen hari horri tira egitea.

Konpositorearen funtsa izan da zure ikerketa lanaren oinarri?

Bai. Funtsa Nafarroako Artxibo Nagusian egoteak anitz erraztu du nire lana. Zailena, niretzat, ikerketa, familia eta lana uztartzea izan da. 2001. urte inguruan hasi nintzen Garcia Leozen munduan murgiltzen, baina 2015era arte ez nuen tesia irakurri, tarte horretan denbora batez bazter utzi behar izan nuelako ikerketa lana, oposizioak prestatzeko.

Sehaska kanta hori ezagutu zenuenetik, izan duzu aukera Garcia Leozen ibilbidean sakontzeko. Zer deskubritu duzu?

Deskubritu dut, batez ere, hagitz ezezaguna dela Garcia Leoz, bai eta melomanoen artean ere. Lan handia egin zuen, halere, batez ere zinemarako musikaren esparruan. Musika banda anitz egin zituen, tartean Bienvenido Mr. Marshall filmarena. Hala eta guztiz ere, kontua da Nafarroan ere, neurri handi batean, ezezaguna dela.

Ezkerreko sektoreekin lotutako gizona izan zen, ezta?

Hala izan zen, bai. Intelektual Antifaxisten Aliantzarekin harreman estua izan zuen, 1936ko gerra piztu aurretik. Gerrak eztanda egin eta gero, hala ere, ez zuen Espainiatik ihes egin, bertze anitzek egin zuten bezala. Bada hipotesi bat, eta, horren arabera, Joaquin Turinaren laguntza jaso izanen zuen; maisu eta lagun izan zuen Turina, Madrilen.

Horren inguruko informaziorik bada artxiboko agirien artean?

Ikerketa lanean murgildu nintzenean, gerra piztu eta geroko prozesuari buruzko agiriak aurkitu nituen haren funtsean. Hor agertzen da Garcia Leozek eskuz idatzitako gutun bat, eta jasotzen da, halaber, Turinak eta bertze hainbatek haren alde deklaratu zutela. Preso hartu zuten Garcia Leoz. Duela urtebete, hain zuzen ere, konpositoreak idatzitako gutun bat agertu zen. Espetxetik idatzitako testu bat zen. Turinari idatzi zion eskatzeko bere alde egin zezan Otaño aitaren aurrean. Gerra ondoko testuinguruan, figura politiko nagusietako bat izan zen musikaren esparruan.

Gazte hil zen Garcia Leoz. Zein da, zure ustez, haren ibilbideko ezaugarri nagusia?

Nik haren izaera intelektuala nabarmenduko nuke. Gazte garaian Argentinara joan zen, piano ikasketak han amaitzera. Ordurako hasia zuen harremana gero haren emazte bilakatu zen emakumearekin. Nik uste dut harengandik urrundu izanak markatu egin zuela, eta uste dut horrek izan zuela eragina gerra ondoko prozesuetan izan zuen jarreran. Isilik gelditzea erabaki zuen berak. Ez zuen alde egin, bertze bide horren alde egin zuelako. Isiltzea erabaki zuelako. Eta nik uste dut erabaki hori hartu zuela bazekielako familiarengandik urrun egotea zer zen. Gerra garaian ere, haren semerik zaharrena Erriberrira etorri zen; ez ziren elkarrekin gelditu, beraz. Horrek ere eragin zion. Bazekien erbestera joateak zer ekarriko zion, nire ustez, eta horregatik egin zuen egin zuena. Bere ideiei uko egin zien, ihes egin behar ez izateko.

Lanean jarraitu zuen?

Bai. Talentu handiko gizona zen, eta, horri esker, zinemarako egindako lanei esker, egin zuen aurrera. Bere bizitzako azken urteetan, adibidez, urtean hamabi musika banda idazten zituen. Bazuen ospea esparru horretan, bazen norbait. Manuel Parada eta Juan Quinterorekin batera, Garcia Leoz izan zen zinemarako musika banden konpositore nagusia.

Zergatik hautatu zuen arlo hori?

Garai hartan, zinemarako musikak ematen zuen dirua. Hiru musikariok ez zuten formakuntza berezirik izan zineman aritzeko, beren kabuz ikasi zuten. Garcia Leozek izan zuen zine mutuarekin harremana, gerra hasi baino lehen, lagundu zituelako pianoarekin hainbat film. Antzerkigintzaren esparruan ere aritu zen. Dirua lortzeko eta aurrera egiteko bide bat zen hori. Hagitz trebea zen, gainera. Azkarra eta garbia.

Zinemaz gain, jorratu zuen bertze arlorik, halere. Horietan ere nabarmendu zen?

Ikerketa sehaska kantarekin hasi nuen. Ah ots eta pianorako haren kanten zerrenda osatu nuen, lehendabizi; antzerkigintzarako egindako lanak ere jorratu ditut, bai eta haren ganbera musika, eta pianorako eta orkestrarako egindako lanak ere. Lan handia egin zuen.

Eta, hala ere, ezezaguna dela erran duzu. Zergatik?

Errepublika garaiko belaunaldiko konpositorea izan zen, eta haien inguruko isiltasuna izan da nagusi, orain arte. Azken urteotan hasi dira belaunaldi horri buruzko ikerketa lanak egiten. Gerrak, finean, etena ekarri zuen artearen esparruan.

Lagundu nahi duzu Garcia Leoz ahanzturatik ateratzen?

Hori nahiko nuke. Lan hau egitea opari bat izan da, eta nahiko nuke jendeak ezagutzea Garcia Leoz. Errespetu handia diot. Gobernuaren babesa du liburuak, eta pozgarria da. Erakunde publikoek ere bazuten zor bat harekin.

Urr 26, 20182018-10-25Albisteak, Iritzia, Nafarroa0

Iritzia: #Behingoz

Lur Albizu Etxetxipia

Eremu desberdinak ezagutu izan ditut, baina nik ez nituen aukeratu. Txikitan, zazpi urtez eremu mistoan bizi izan nintzen; gerora, eremu ez-euskalduna ezagutu nuen urte luzez, eta berriz itzuli nintzen eremu mistora. Lehen eremu ez-euskalduna zena eremu misto bilakatu zen duela urte bat eta hilabete batzuk. Nafarroatik kanpo beste bi eremutan bizi izan naiz: ofizialtasunarenean eta ofizialtasunik gabekoan. Loteria horretan, egoera desberdinak bizi izan ditut.

Euskararen egoeraz ari garenean, komeni da ez ahaztea euskaldunoi buruz ari garela. Pertsonei buruz ari garela eta eskubideen inguruan ari garela. Gure herria handiagoa balitz eta eskolarik izan balu, haurrak ginenean ez genukeen euskaraz ikasteko eskubiderik izanen. Duela urte batzuk, ez genukeen D ereduan ikasteko garraiorik izanen, are gutxiago diruz lagunduta. Euskaraz ikasteko eskubidea ukatuko ziguketen.

A ereduan edo G ereduan ikasi izan bagenu, batxilergoan institutua eguerdiko ordubietan bukatuko genukeen, eta ez hiruretan. Gainera, eredu erdaldunekoak izan bagina, bueltako autobusa doan izanen genukeen. Baina D eredukoak ginen, eta erdaldunek baino ikasgai bat gehiago genuen, ez genuen gainontzekoekin autobusean itzultzerik, beste bideak topatu behar izan genituen.

Guk ez genuen beste institutu batera joateko beharrik izan; baina beste toki batzuetako ikasleek bai. Eremu ez-euskaldunak hori esan nahi (izan) du askorentzat: goizeko seietan jaikitzea, busa hartzea, Iruñeraino joatea, itzultzea... ordu eta energia asko bidean galdurik, herrian bertan erdarak bakarrik zeukalako eta daukalako tokia (momentuz). Eremu ez-euskaldunak beste batzuentzat esan nahi du bizilekua aldatu behar izatea euskaraz ikasi ahal izateko. Altsasun, Tuteran edo Iruñean jaiotzeak asko alda ditzake kontuak gure herrialde honetan. Eta Altsasun, Tuteran edo Iruñean jaio, kontuak ez dira errazak euskaldunontzat ez Altsasun, ez Tuteran, ez Iruñean. Ez orain, ez lehen.

Kontuak ez dira errazak euskaldunontzat eta euskararentzat. Eta ez dira errazak izanen, iraupena da euskararen misteriorik handienetakoa. Baina beharrezkoa dugu bidea egiten jarraitzea, eta bide horrek izena badauka: ofizialtasuna. Ofizialtasunak ez gaitu, beharbada, salbatuko. Baina ofizialtasunik gabe, gureak egin du.

Aukera hori nahi eta behar dugu; ofizialtasunak irekiko dizkigun ateak zabaldu eta bide berriak eraiki ahal izateko aukera. Euskaldunok behingoz justizia, behingoz kohesioa eta behingoz berdintasuna behar dugulako. Euskaldunok eta euskarak arnasa egiteko beharra dugulako. Euskaraz bizi nahi dugula esatetik bizi ahal izatera pasatu nahi dugulako. Euskaraz esnatu, jolastu, ikasi, amets egin, eztabaidatu, lan egin eta abestu nahi dugulako. Behar dugulako. Bigarren mailakoak izateari utzi nahi diogu, eta horretarako beharra dugu. Ez dezagun aukera galdu, ez ditzagun aukerak galdu.

Bihar bete ditzagun kaleak. Gure txanda da. Euskarak behar gaitu; baina, batez ere, guk behar dugu euskara eta guk behar ditugu eskubideak. Behingoz.

Besteen pareko ala berezi izan
Urr 19, 20182018-10-18Albisteak, Asteko Gaiak, Nafarroa0

Besteen pareko ala berezi izan

Edurne Elizondo

Estrategikotzat" jo zuen Nafarroako Kultura zuzendari nagusi Dori Lopez Juriok, iaz, 948 Merkatua ekinaldia. "Lan handia egin genuen, baina emaitza oso ona izan zen", berretsi du, aurten, arteen azokaren lehen aldiari buruz. Kulturaren arloko programa nagusitzat jo du gobernuak 948 Merkatua, eta bigarren aldiz antolatu du, ondorioz: hilabete barru eginen dute, Iruñean, azaroaren 21etik 23ra.

Kulturaren esparruko herrialdeko eragileek "ontzat" jo dute azokari segida emateko urratsa egin izana, baina nabarmendu egin dute, halere, ekinaldiari buruz gogoeta egiteko beharra. Gogoeta eskatu dute, zehazki, azokak bide propioa egin dezan. Bertze azoken pareko ala berezi izatea baita kontua, haien ustez.

948 Merkatuaren bigarren aldiaren bidez, euskarri horren aldeko bere apustua berretsi egin du Nafarroako Gobernuak. Kultura kontseilari Ana Herrerak argi eta garbi erran du ekinaldiaren aurkezpenean: "Asmoa da azoka erreferentziazko topaketa bilakatzea kulturaren arloko gure produktuentzat; ezagutza partekatzeko eta proposamen berritzaileak erakusteko espazio bihurtu nahi dugu".

Hori lortzeko, 180 proposamen jasotzen dituen programa bat prestatu du Kultura Zuzendaritza Nagusiak, azarorako. Proposamen horien artean izanen dira hitzaldiak, tailerrak, erakustaldiak, bilerak, eztabaidak, aurkezpenak eta bertze. Gobernuaren asmoa da, denera, kulturaren eta artearen esparruko mila profesional inguru hartzea bere azokan. "Diziplina askotako hirurogei proposamen artistikori baino gehiagori eman nahi diegu espazio bat, kulturaren esparruko eragileen arteko sinergiak sor daitezen; elkarlana eta elkar ezagutza bultzatu nahi ditugu", gaineratu dute gobernuko arduradunek.

Sektoreko kideek Baluarte auditoriuma izanen dute agertoki nagusi, baina bertze hainbatetan garatuko da, gainera, aurtengo programa; bertzeak bertze Nafarroako Antzerki Eskolan, Zentral eta Indara aretoetan, Ziudadelan, Civivox aretoetan, Nafarroako Filmotekan eta Joaquin Maia musika eskolan.

Hainbat gai nagusi edo ardatz zehaztu dituzte Kultura Departamentuko kideek azokan garatzeko: genero ikuspegia, jabetza intelektuala, internazionalizazioa, diseinua edo sektorearen profesionalizazioa… Aipatzekoa da, gainera, Nafarroa-Akitania Berria-Euskadi euroeskualdeko herrialdeak izanen direla aurtengo 948 Merkatua azokako gonbidatu nagusiak. Espainiako Errioxa eta Aragoi erkidegoek ere parte hartuko dutela erantsi dute antolatzaileek.

Programari, gonbidatuei, eta, oro har, aurtengo egitarauari so, azoka "asmo handiko egitasmo bat" dela nabarmendu du Kuna Nafarroako Kultur Kudeaketa elkarteko presidente Rebeca Esnaolak. "Lehen aldiz egin zutenean ere halakoxea izan zen, asmo handikoa". Horrek ekarri du, Esnaolaren hitzetan, antolatzaileek sektore guztietara ailegatu nahi izatea. Eta asmo horrek jarri du zailtasuna mahai gainean, hain zuzen ere: "Zaila da 948 Merkatuaren gisako azoka bat martxan jartzea; arlo eta sektore guztiak ukitu nahi izateak are zailago bilakatzen du", azaldu du Kuna elkarteko buruak.

Esnaolak zalantzarik ez du ona dela gobernuak kulturaren esparruko gisa horretako ekinaldi baten alde egin izana. "Aukera hagitz garrantzitsua ematen du elkar ezagutzeko, elkarrengandik ikasteko, elkarren arteko dinamikak sortzeko". Kunako presidenteak uste du, gainera, 948 Merkatuak lortu duela Iruñea eta Nafarroa "kulturaren mapan" jartzea. Hori ona dela berretsi du, egiten diola mesede arloari.

Abiapuntua hori izanda, halere, kontuan hartu beharreko elementuak badirela argi du Esnaolak ere, eta elementu horien inguruko gogoetak eta lanak ekarriko dutela azokak hemendik aurrera izanen duen izaera zehaztea. Haren ustez, hori da erronka nagusia: "Ezberdin bilakatuko duen hori bilatu behar du Iruñeko azokak; espezializazioa bilatu behar du; bertzela, urtero egiten diren bertze azoken pareko izanen da, eta horrek ez du erreferente bilakatuko".

Azoka erreferente bilakatuko da bere marka propioa sortzea lortzen duenean. Hori uste du Esnaolak. Argi du 948 Merkatua ekinaldiak bide hagitz motza egin duela eta goiz dela, oraindik ere, izan ditzakeen helburu guztiak bete ditzala eskatzeko. "Argi dago gisa horretako ekinaldiek behar dutela denbora, sendotzeko. Halere, hasi behar du bere ezaugarri bilaka daitekeen hori garatzen", erantsi du Kunako presidenteak.

Formakuntza nagusi

Kuna Nafarroako Kultur Kudeaketa elkarteak hitzarmena du Nafarroako Gobernuarekin, eta akordio hori baliatu zuen erakundeak iazko azokan bazkideen, parte hartzaileen eta adituen arteko topaketa antolatzeko. Bigarren urteko egitarauari so, Esnaolak nabarmendu du aurten ere formakuntzari eman diola garrantzia gobernuak, batez ere. "Topaketarako eta formakuntzarako azoka izanen da, batez ere; ez hainbertze, ordea, proiektuak eta ekoizpenak erakustekoa".

Nafarroako Ganbera Abesbatzako kudeatzaile Iñigo Osesek ere sumatu du proiektuak eta ekoizpenak erakusteko espazioen eta aukeren falta. Esnaola baino kritikoago agertu da 948 Merkatuaren lehen aldiaren emaitzekin, eta, datorren azaroan eginen duten azokan parte hartuko dutela argi utzi duen arren, ez du ukatu zalantzak badituela. "Iaz profesional gisa parte hartu nuen, eta abesbatzak ere izan zuen bere erakuslekua. Aurten, ordea, ez dugu jarriko, iazko emaitza ez baitzen ona izan", erran du Osesek, argi eta garbi.

Azokaren neurriak eta arlo guztiak ukitu nahi izateak eragin zuen, abesbatzako kudeatzailearen hitzetan, nahi zutena lortu ez izana: "Arlo guztiak ukitu nahi izan zituzten: musika, dantza, literatura, antzerkia, arte plastikoak... Musikaren gure esparruan, behintzat, zailtasun handiak izan genituen programatzaileekin harremanak jorratzeko", azaldu du Osesek.

Osesek nabarmendu du esparru bakoitzak izaten ohi dituela bere zirkuitu propioak, eta, ondorioz, zaila dela denak uztartu nahi dituen azoka bat "erreferente" bilakatzea. "Argitaletxeek Durangoko Azoka dute, adibidez. Abenduan da, eta horretan jartzen dute indarra etxeek. Musika modernoaren arloan ere Bilboko Bime azoka dago. Halako ekinaldien ondoan, desitxuratuta gelditzen da diziplina guztiak ukitu nahi dituen ekinaldi bat".

Osesek gobernuaren apustua txalotu du, eta eskertu egin du kulturaren arloan urratsak egin nahi izatea. "Ona da ekinaldiak antolatzea; guk, noski, parte hartuko dugu". Baina gehiago hausnartu behar da , haren ustez, azokari norabide egokia emateko.

Osesek kritikatu egin du, adibidez, gobernuak diruz laguntzen dituen proiektu edo ekoizpenak erakusteko espazio berezi bat ez antolatzea. "Gobernuak ez badu ordaintzen duen hori saltzen, nork salduko du?", galdetu du. Espezializazioa eskatu dio administrazioari, azokak ardatz sendo bat izan dezan. Berezia izan dadin.

Balioak kantu bilakatu nahi dituzte
Urr 19, 20182018-10-18Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa0

Balioak kantu bilakatu nahi dituzte

Edurne Elizondo

Mutilak eta neskak berdinak gara; eta denak izan behar du denontzat". Horrela azaldu du Kaiet Albizuk berdintasuna zer den. Bederatzi urte ditu, eta Getariakoa da. Baloreak taldeko kide da, Netsanet Iriart, Luna Gonzalez, Iradi Gonzalez eta Asier Lusarretarekin batera. Deepsoda ekoiztetxea da Baloreak proiektuaren bultzatzaile. "Giza balioak sustatzeko egitasmoa da", azaldu du Pello Reparaz kideak. Musikari nafarrak idatzi ditu Baloreak taldeko kideak grabatzen ari diren zortzi kantak. Durangoko azokarako kaleratuko dute lehendabiziko diskoa.

Zortzi kanta horietatik hiru Baloreak taldeko bost kideek landu dituzte, elkarrekin. Gainerako bostak, berriz, bakoitzak Euskal Herritik kanpoko bertze haur batekin prestatutakoak dira. "Balio jakin baten inguruan aritu da bikote bakoitza, eta hitz egindako hori abiapuntu hartuta osatu dut nik kanta", azaldu du Pello Reparazek.

Kaiet Albizu berdintasunari buruz aritu zen Mexikoko bere kidearekin. Eta ondorio hori jarri zuten biek mahai gainean: mutilak eta neskak berdinak direla, alegia. "Oso pozik" dago Albizu Baloreak taldeko gainerako kideekin. "Musika eskolako andere-ñoak kontatu zigun casting bat egiten ari zirela, eta parte hartzea erabaki nuen".

"Semearentzat bezala, guretzat ere esperientzia berri bat da hau", azaldu du Albizuren ama Josune Aizpuruak. Nabarmendu du parte hartzeko ideia haurrarena izan zela. "Guk ez genion deus esan; castingaren berririk ere ez genuen. Azken egunean bidali zuen bere bideoa, eta hartu egin zuten; dena izan da ezuste bat guretzat".

Deepsoda ekoiztetxeko kideen babesa nabarmendu du Aizpuruak. Hasieratik sentitu dute taldea osatu duten haur eta gazteenganako erabateko errespetua eta zaintza. "Gurasook ere babes hori sentitu dugu, eta horrek dena errazago bilakatu du". Reparazek argi du gurasoak ere proiektuko parte direla, eta azaldu du Baloreak taldeko sustatzaileentzat "garrantzitsua" dela haien babesa izatea.

Deepsoda etxean Reparazek, Joseba Razkinek eta Paxkal Etxeparek egin dute bat. Vendetta taldeko kide da Reparaz, musikaria eta ekoizlea. Razkin, berriz, musika managerra da, eta Etxepare, soinu teknikaria. Etxeparek eta Reparazek, halere, badute musika baino zerbait gehiago komunean, eta partekatzen duten interes hori da, hain zuzen, Baloreak taldea sortu duena: "Irakasletza ikasi genuen biok. Musikaren aldeko apustuak urrundu gintuen arlo horretatik; bagenuen gogoa, ordea, zerbait egiteko, eta Baloreak taldea sortzea erabaki genuen, bi diziplinak uztartzeko", azaldu du Reparazek.

Arbizukoa da musikaria, eta herri hori bilakatu dute, neurri handi batean, Baloreak taldeko kideen egoitza nagusi. Han grabatu dute taldearen izena hartu duen lehen kantaren bideoklipa, eta han ezagutu zuten elkar taldea bera osatu duten kideek.

"Askotarikoa eta aberatsa"

Deepsoda etxeko hiru kideek martxoan jarri zuten martxan Baloreak osatzeko castinga. "Bideoak bidaltzeko eskatu genien Euskal Herriko haur eta gaztetxoei. Asko jaso genituen, eta denak aztertu eta gero, taldea osatu duten bostak aukeratu genituen", azaldu du Reparazek egindako prozesua.

Euskal Herriko hainbat txokotakoak dira taldekideak: Netsanet Iriart Baionakoa, Kaiet Albizu Getariakoa, Luna Gonzalez Bilbokoa, Iradi Gonzalez Berriozarkoa eta Asier Lusarreta, berriz, Iruñekoa. "Sentitu genuen talde honek zerbait ematen ahal diola gizarteari; talde askotarikoa eta aberatsa da".

Haien ahotsen bidez, giza balioen esparruan egin nahi dute lan Deepsodako kideek. "Errespetuaren, elkartasunaren edo umiltasunaren gisako balioak, neurri handi batean, desitxuratuta daude egun. Erlijioaren ikuspuntutik lantzen dira askotan, adibidez. Guk hori bazter utzi nahi izan dugu, eta giza balio gisa landu".

Taldea ari da diskoa grabatzen, eta Durangon aurkeztea da asmoa. Kontzerturik eskaintzeko intentziorik ez dute, ordea; oraingoz, ez, behintzat. "Ez dugu epe luzerako helbururik zehaztu nahi", azaldu du Reparazek.

Argi utzi nahi izan du abeslarien lehentasuna orain ikasketak direla, eta beren prozesuak errespetatu nahi dituztela. Haiekin eta beren gurasoekin hartuko dituzte hartu beharreko erabakiak, musikariak erantsi duenez.

Orain diskoa egiteko prozesuaz ari dira denak gozatzen. "Esperientzia polita" izaten ari dela nabarmendu du Kaiet Albizuk, eta bat egin du Reparazek. Lanaz disfrutatzen ari dira.

Ahanzturatik atera dute haren izena
Urr 19, 20182018-10-18Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa0

Ahanzturatik atera dute haren izena

Ane Eslava

Carmen Baroja Nessi idazlea Iruñeko Kale Berriko 30. zenbakian jaio zen, 1883an. Orain, eraikin horren aurrealdean plaka bat dago haren omenez. Iruñeko Udalak jarri zuen, iragan astean, Iruñean Emakumeak Izendatu taldearen eskariz. Urrats garrantzitsu bat izan da idazlea ahanzturatik ateratzeko eta aintzat hartzeko kulturan eta emakumeen eskubideen aldeko borrokan egin zuen lana.

"Emakume feminista, adimentsua, kosmopolita eta euskalduna zen, eta, gaurko hitzak erabilita: ahaldundua". Hala definitu du Carmen Baroja haren biografoak, Amparo Hurtado filologo eta itzultzaileak. Hain zuzen, Baroja 98ko belaunaldiko idazlea eta etnologoa izan zen, eta artikuluak, liburuak eta katalogoak idatzi zituen. Izen handiko gizonez inguratuta bizi zen, baina lortu zuen horien artean bere tokia egitea: Pio Baroja idazlearen eta Ricardo Baroja margolariaren arreba zen, baita Julio Caro Baroja antropologoaren eta Pio Caro Baroja zinemagilearen ama ere. Hainbat hiri eta herritan bizi izan zen: Madril, Valentzia, Zestoa (Gipuzkoa) eta Donostia. 30 urterekin, Rafael Caro Raggiorekin ezkondu zen.

Emakume engaiatua izan zen. 1926an, Lyceum Club Femenino taldea sortu zuen, beste emakume batzuekin batera, Madrilen, kulturaren bitartez emakumeen independentzia bultzatzeko. Idazleak lan garrantzitsua egin zuen konferentziak eta erakusketak antolatzen. Hurtadok elkarte horren garrantzia azpimarratu du: "Europa osoan eta AEBetan zeuden halako klubak, eta garrantzi handia izan zuten emakumeentzat, baina gutxi hitz egiten da horien inguruan". Barojak talde horretako emakumeengan aurkitu zuen sostenguari esker egin ahal izan zuen bere bidea, Hurtadoren arabera: "Beste emakume batzuekin aliatu zelako egin zuen bere tokia gizonen artean; Lyceum Cluben, emakumeak elkartu ziren elkarri laguntzeko eta babesteko". 36ko gerra piztu zenean itxi zuten elkartea.

Barojak frantsesa, ingelesa eta pianoa ikasi zuen. Poemak eta haurrentzako ipuinak idatzi zituen, baina haren gairik kuttunenak etnografiari eta folkloreari lotutakoak ziren. 1933an, El encaje en España liburua idatzi zuen, eta, lanak hain oihartzun zabala izan zuen, ezen idazlea Prado museoko patronatuko batzorde exekutiboko kide izendatu baitzuten. Horrez gain, 1945ean, Catálogo de la colección de amuletos lana publikatu zuen, Trabajos y materiales del Museo del Pueblo Español serieari hasiera eman ziona. Kazetaritzaren arloan ere egin zuen ekarpenik: artikuluak idatzi zituen Buenos Airesko La Nación egunkarian, Vera de Alzate ezizenez. Halaber, haren anaia Pioren zenbait obra zinemara moldatu zituen. 1925ean, antzerki talde berritzaile bat sortu zuen hainbat intelektualekin batera, Madrilen: El Mirlo Blanco.

Carmen Baroja Nessiren historia ahaztuta egon zen urte askoan, Amparo Hurtadok haren berri izan zuen arte. Julio Caro Barojaren memoriak irakurtzen ari zenean ezagutu zuen. Hurtado: "Hark aipatzen zuen bere etxean guztiek idazten zutela: osabek, aitak, anaiak… eta amak. Orduan, nik pentsatu nuen: zein bitxia… Andre bat Baroja familiaren etxean".

Oroitzapenak berreskuratu

Emakume horren historia ezagutzeko irrikaz, Hurtadok familiarengana jo zuen: gutun bat idatzi zien. Haiek azkar erantzun zuten, eta Beran zuten Itzea izeneko baserrira gonbidatu zuten. Han gordetzen zituzten emakumearen argitaragabeko idatziak. Karpeta batean aurkitu zituzten ipuinak, erreportajeak, oharrak, zinema gidoiak, komediak eta oroitzapenak. "Memoriak eskuz idatzitako ehun orri inguru ziren, inolako ordenarik gabeak". Hurtadok horiek txukuntzeari ekin zion. Anabasa sekulakoa bazen ere, ziurtatu du idatziak kalitate handikoak zirela eta emakumearen adimena, sentiberatasuna eta umorea erakusten zutela.

Ondoren, idazlearen bizitza ikertzen aritu zen bost urtez, eta, azkenik, 1998an Recuerdos de una mujer de la generación del 98 liburua idatzi zuen, Barojaren eta haren belaunaldiko emakumeen inguruan. Idazleak berak, oroitzapenetan, esan zuen 98ko belaunaldiko parte sentitzen zela; haren anaiek, ordea, ez zuten inoiz azpimarratu hori. Hurtadoren arabera, hark bere tokia aldarrikatu nahi zuen: "Erakutsi nahi zuen, isilarazi nahi bazituzten ere, 98ko belaunaldian bazirela emakume idazleak ere".

Orain dela 25 urte, Baroja ahanzturatik ateratzen hasi zen Hurtado, eta ordutik lortutakoarengatik kontent dagoela dio: "Barojatarren etxera joan nintzenean, esan zidaten inork ez zuela inoiz hari buruz galdetu; orain, berriz, plaka bat dauka Iruñean. Pozik nago: ahotsa eman diot".

“Festa inklusiboa egiteko apustua berretsi dugu”
Urr 19, 20182024-02-02Elkarrizketa, Elkarrizketak0

“Festa inklusiboa egiteko apustua berretsi dugu”

Edurne Elizondo

Urduri eta, aldi berean, lasai. Halaxe dago Altsasuko Iñigo Aritza ikastolako lehendakari Eneida Carreño (Iruñea, 1973). Nafarroa Oinez besta igandean da, eta eguna hain gertu egoteak "urduritu" du; baina "lasai" dago, urte osoko lana ongi egin dutela badakielako. Euskaltzaleen zain dira jada Altsasun.

Jendea hartzeko prest?

Bai. Lehengoan galdetu zidaten urduri ote nintzen, eta esan behar dut orain bai, orain urduritzen hasi naizela. Zerbait ari da pizten. Urduri gaude, baina onerako. Gogoz garelako. Lasai gaude egin beharrekoak egin ditugulako, eta jende asko ari delako lana oso ongi egiten.

Nolakoa izan da igandeko besta prestatzeko urte hau?

Lan handiko urtea izan da. Oinez festak eta ikastolak, halere, nork bere bidea egin dute. Ikastolan badugu batzorde murriztua deritzona, baina Nafarroa Oinez-ek bere funtzionamendu propioa du, eta ez dio ikastolaren egunerokotasunari eragiten, ez du baldintzatzen. Dena oso ongi antolatuta dago, eta eskertzekoa da hori. Ikastolako zuzendaria eta ni, noski, bi batzordeetan gaude, baina ongi moldatu gara.

Sumatuko zen, halere, ikastolaren egunerokoan Oinez bestaren itzala, ezta?

Bai, festa antolatzeko ilusio hori sumatzen da. Batez ere, azken hamabost egunotan. Ona da gogo hori sumatzea!

Altsasun baduzue eskarmentua Nafarroa Oinez antolatzen. Laugarren aldiz eginen duzue.

Lehen aldia 1981ekoa izan zen, eta urte hartan Etxarri Aranazko ikastolarekin batera antolatu genuen. Sakanako beste hainbat herritako gurasoek ere parte hartu zuten. Bakarrik, beraz, hirugarrenez eginen dugu festa aurten. Egia da eskarmentua badugula, jendeak badakiela zer egin behar duen, eta lan egiteko moduan sumatzen da hori. Nik oso modu ezberdinean bizi izan ditut Oinez guztiak: ikasle gisa, ama gisa... Aurtengoa esperientzia berri bat izanen da, lehendakari gisa ariko bainaiz.

1981. urtean ikasle zinen?

Bai. Bederatzi urte nituen, eta ez dut egunari buruzko oroitzapen argirik. Gogoratzen dut ikastola kutxaz beterik zegoela! Poltsak, eranskailuak, elastikoak bazirela toki guztietan! Mugimendu handia bazela ere bai. Baina Nafarroa Oinez egunari buruz ez dut oroitzapenik.

1993ko bestari buruz bai?

Urte hartan, zorixarrez, mutil-laguna atxilotu zuten, eta egun hartan, Nafarroa Oinez bestaren egunean, bisita genuen Carabanchelen.

2005ekoan parte hartu zenuen?

Erditu berria nintzen. Haurrak hilabete gutxi zituen. Komunikazio taldean aritu nintzen urte hartan lanean. Gogoan dut gune batean hiruzpalau aurkezpen egin nituela oholtza gainean, baina ezin izan nuela gehiago parte hartu.

Aurtengo besta, beraz, goizetik gauera aprobetxatuko duzu?

Hori espero dut! Argi dut gozatuko dudala.

Noiztik zara lehendakari?

Duela bi urte hartu nuen ardura hori. Batzordean, halere, denbora gehiago egin dut. Bosgarren urtea dut jada. Hiruzpalau urteren bueltan berritzen ohi dugu batzordea, baina Nafarroa Oinez heldu zela kontuan hartuta, ni batzordean gelditzea erabaki genuen, egoera hobeki kudeatze aldera, orain arteko esperientzia aprobatxatzeko.

1981. urteko Nafarroa Oinez hura izan zen lehendabizikoa herrialde osoan, ez bakarrik Altsasuko gurasoentzat. Harreman berezi bat ekartzen du horrek bestarekin?

Bai, hala da. Egunotan, gainera, aurkitu dugu garai hartako akta bat, eta agiri horretan ikastolako batzordeak aipatzen zuen Kilometroak 81 festa eginen zutela. Izen horrekin jaso zuten. Nafarroa Oinez gisa ez zen agertzen, oraindik ere. Entzuna zuten Gipuzkoan Kilometroak festa egiten zutela, eta hemen ere egitea erabaki zuten, ondorioz. Akta aurkitu dugu, eta oso bitxia iruditu zaigu.

Etxarri Aranazko gurasoekin egin zenuten lehen besta hura. Orain ere, Altsasuko ikastolak hainbat herritako haurrak hartzen ditu, ezta?

Altsasuko, Ziordiako, Urdiaingo eta Olatzagutiko haurrak hartzen ditu ikastolak. Nafarroa Oinez hau, beraz, denona da, ez bakarrik Altsasuko haur eta gurasoena. Lanean familiak ari gara, eta herri guztietako familiak murgildu dira azken hilabeteotako lan prozesu horretan. Herriotako udalak ere inplikatu dira. 1993an Altsasun prestatu genuen ibilbidea, eta 2005ean Olatzagutian eta Ziorduan. Aurten, berriz ere, Altsasun eginen dugu. Urdiain gelditu da bazter, urteotan. Pena izan da, eta zor bat genuen; baina ezinezkoa izan da. Kontua da ibilbide bat antolatu ahal izateko erraztasunik ez dugula han.

Besta aurkeztu zenutenetik nabarmendu duzue aurtengo Oinez inklusiboa izanen dela. Nola eginen duzue?

Iñigo Aritzan gai horri buruz lan handia egin dugu. Gizarte inklusiboari buruzko gogoeta sustatu eta landu da beti. Urteak egin ditugu horren aldeko apustua egiten, baina beste jauzi bat eman nahi genuen, eta Nafarroa Oinez-ek ematen zigun aukera aprobetxatu dugu. Apustu hori berretsi dugu, festa inklusiboa egiteko. Sentsibilizaziotik hasi, eta ekinaren ekinez gizarteratu nahi dugu auzi hori. Ikastaroak egin ditugu, hitzaldiak, ikasleek ezagutu dute zer den bestearen lekuan jartzea, hainbat elkartetako kideak izan ditugu ondoan...

Igandeko bestan nola mamituko dira asmo edo gogoeta horiek guztiak?

Lehen gunean izanen dugu inklusioaren inguruko tailer bat. Bi elkarte ariko dira gurekin gune horretan. Ibilbidean ere jaso nahi izan dugu inklusioaren auzi hori, eta landu dugu, inor kanpoan gera ez dadin. Bermatu nahi izan dugu denok izanen dugula aukera ibilbidea egiteko. Urte osoko lanean ere, izaera trasnbertsal bat eman nahi izan diogu gaiari, eta batzorde guztiek egin dute lan inklusioa bermatzeko batzorde berezi horrekin. Asmoa da igandeko festan ere toki guztietan inklusioa berma dadila.

Igandeko bestan lortuko duzuen diruarekin azpiegiturak zaharberritu nahi dituzue. Zer asmo duzue, zehazki?

Ikastolaren egoitza oso zaharra da, 40 urte baino gehiago ditu. Berrikuntzak behar ditu. Itoginak badira, hezetasuna ere bai, hainbat gelatan. Hori konpondu nahi dugu, batetik. Bestetik, behar pedagogiko berrietara egokitu nahi dugu ikastola. Beste gela ereduak behar ditugu, eta horretarako ere aprobetxatu nahiko genuke lortutakoa.

Jendea baino ez da falta.

Bai, zain gara! Ez dut uste deialdi berezirik behar denik. Jendeak ezagutzen du Altsasu. Zoritxarrez, azken bi urteotan hodei gris bat dugu gainean. Espero dugu igandean gure festarekin eguzki izpi bat zabaltzea zeruan. Bizi da gure leloa, eta bizirik gaude.

Urr 19, 20182018-10-18Albisteak, Iritzia, Nafarroa0

Iritzia: Marrazki bizidunak eta euskara

Jon Barberena

Alimaleko garrantzia izan zuten Nafarroa Garaian 2015eko maiatzaren 24ko udal eta foru hauteskundeek. Nafarroako Parlamentuan, EH Bildu, Geroa Bai, Ezkerra eta Ahal Dugu-ren hautetsien batuketak UPN foru gobernutik kanpo uztea ekarri zuen eta urteetan hauen aliatuak izan ziren eta diren PSN eta PP bigarren maila batean utzi zituen. Ospatu genuen eta ospatzen dihardugu. Gero eta hurbilago ditugun hauteskudeen ondotik ere, UPN agintetik kanpo egotea nahiko nuke eta bere bi aliatu fidelek indarra galtzea.

Beraz, zorionekoak gu, erregionalisten gainbehera eta haien doktrinen apokalipsia bizi izan genuenok! Bai, hala da… Zorionekoak gara, berrogi urtez UPNk eraikitako basamortua ortozik zeharkatu eta gero, bidean amesten genuen oasi berdea aurkitu dugulakoz. Oasia aurkitu dugu, baina erabateko udaberria oraindik ez. Aitortu beharra dugu zenbait aldaketa ez direla uste bezain agudo etorri gurera. Uste nuen ETB3ko afera fite konponduko zutela egungo agintariek, baina ez da hola izan. Zorionez, Iruñerriko haurrek ETB3ko marrazki bizidunak telebistan ikusteko aukera dute pasa den hilabetetik. Lizarran, Tafallan, Tuteran eta Zangozan ere, ETB3 2016tik ikusteko aukera dute, baina Baztanen, egun, ez dugu modurik marrazki bizidunek hornitzen duten euskarazko katea ikusteko.

Haur ttipiak ditugun guraso euskaldun anitzek Landetarat egiten dugu erromesaldia eguzkia kukuka hasten den sasoian. Ohatzerat sartzeko errituaren lehendabiziko pausoa izanik, bungalow-eko telebista piztu eta to! ETB3 ikusteko aukera izan genuen Léon-en.

Landetan bai, baina Erratzun, erraterako, ez. Erratzuko haurren egunerokoa euskaraz ematen da batik bat. Euren egunerokoan euskara erabiltzen dute, baina mundu sinbolikoan murgiltzen direlarik, gazteleraz solastatzen dira. Irudimenaren zurrunbiloan guztiz sarturik daudelarik; Leidy Bag, Spider-Man edo Bob Esponja izan daitezke. Irudimenez gorpuzten dituzte fikziozko pertsonaia hauek, baina gazteleraz aritzen dira. Euskarazko ereduak falta dituzte euren irudimena asetzeko. Norbaitek pentsatuko du haur euskaldunek ere gaztelera jakin beharra dutela, eta onuragarria dela hauendako telebista Cervantesen hizkuntzan ikustea. Trankil, ez dute aparteko esfortzurik egin beharko gaztelera ikasteko. Nik ere Euskal Herriko haurrek Euskal Herrian solastatzen diren hiru hizkuntzak jakin beharko lituzketela pentsatzen dut. Baina haiendako gozagarri diren marrazki bizidunak euskaraz nahi ditut. Ez naiz kalitateari buruz mintzatuko, bai baitakit Doraemon katu kosmikoak ia programazio osoa hartzen duela, baina 3txulo eta 3zpa4 ere Doraemonekin batera Baztango telebistetan sar daitezela eskatzen dut!

18. Korrikan, Amets Arzallusek aipatu zuen ama hizkuntza ez dela lehenbizikoa ikasten dena, ez eta amaren altzotik hartzen duguna. Ama hizkuntza pentsamendua sortzen duen hizkuntza dela aldarrikatu zuen eta akaberako mezua argia izan zen: "Herri hau euskaraz pentsatuko dugu edo ez da izanen". Iruditzen zait irudimenak baduela pentsamendutik eta pentsamenduak baduela irudimenetik. Haurren altxor handienetakoa imajinazioa da; beraz, plazer iturri duten mundu sinbolikoan eman diezaiegun euskaraz aritzeko aukera. Pentsamenduak badu irudimenetik eta, hortaz, nik %100ean euskaraz aritzeko modua duen Nafarroa Garaia irudikatu eta amestu nahi dut.

Ezagutu, ulertu eta laguntzeko zertzeladak
Urr 12, 20182018-10-11Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa0

Ezagutu, ulertu eta laguntzeko zertzeladak

Edurne Elizondo

Tailerrean bezala, hamaika sentimenduk egin dute bat erakusketaren inaugurazioan ere. Ez dira agertu parte hartu duten emakume guztiak, eta ekitaldira joan direnetako zenbaitek nahiago izan dute jendaurrean ez hitz egin; beren izena ez eman. Prozesu guztiak ez direlako amaitu; zauri guztiak ez direlako itxi, oraindik ere. Denak daude hasi zirenean baino aurrerago bidean, halere. Eta hori da kontua, nabarmendu nahi izan dutenez. Indarkeria matxista sufritu dute, baina lortu dute aurrera egitea. Andrea eta Astelehen Lilak elkarteek antolatutako pintura tailerrean aritu dira, Lola Rodriguez psikologo eta arte terapeutarekin. Egindako lanekin erakusketa osatu berri dute, Iruñeko Plazara aretoan.

Irriek eta malkoek egin dute bat paretetan zintzilikatutako lanei so. Beren koadroak erakutsi dituztenetako bat da Sandra Iraizoz. 2015ean, En un segundo tu vida cambia izenburuko liburua idatzi zuen Iraizozek, senar ohiak sufriarazi zizkion tratu txar psikologikoen inguruan. "Tailerrean konturatu naiz banuela zer sendatu, oraindik ere", onartu du. Mihiseak eman dio zauria garbitzeko eta erabat ixteko aukera, erantsi duenez. "Uste dut, orain bai, burutu dudala nire prozesua", erran du.

Gako nagusia esperientziak partekatzea izan dela argi du Iraizozek. "Liburua idatzi eta gero, ibili naiz hamaika tokitan hitzaldiak ematen. Nonbaitera joan, eta nire istorioa kontatzen nuen. Tailerrean, ordea, baten eta bertzeen istorioak nahastu egin dira; negar eta irri egin dugu elkarrekin. Elkar ulertu eta babestu dugu, bertzearen istorioetan gurea ezagutu dugulako. Zu egon zaren toki berean egon den bertze batek baino ezin du ulertu barruan gertatzen zaizuna".

Ongi daki A.B.S.-k Iraizoz zertaz ari den. Elkar ulertzeko eta babesteko sentsazio hori ezaguna du berak ere. Ezaguna, Rodriguezekin egindako tailerrean ezagutu duelako. Parte hartzaile gehienek bezala, margotzen ez zekiela erantzun zion A.B.S.-k psikologoari pintura tailerrean parte hartzeko aukera lehenengoz aipatu zioenean. Baina azkenean izena ematea erabaki zuen, eta ez da damutu. Alderantziz. Etxean margotzeko gela bat atondu du. "Antsietateak edo beldurrak hartzen nautenean, pintzelari eutsi, eta margotzen hasten naiz. Horrek lasaitzen nau".

Hamar urtez egon zen ezkonduta, eta bereizteko prozesu "gogor" baten ondoren, depresioak hartu zuen A.B.S. "Urte eta erdi egin dut etxean sartuta. Ateratzeko indarrik gabe". Tailerra karrikara ateratzeko giltza izan da A.B.S.-rentzat. "Gauza handia da bakarrik ez nagoela jakitea; nik behar dut bultzatuko nauen norbait. Tailerreko taldeak eman dit behar dudan babes hori", nabarmendu du.

Argi du tailerra hasi zutenean baino indartsuago dagoela orain. Baina oraindik badu lana egiteko. "Oraindik ez naiz gai neure buruari duen balioa emateko; kosta egiten zait. Taldearen babesa behar dut, oraindik ere", onartu du.

"Talde batu eta sendoa"

Tailerrean zortzi emakume aritu dira. "Indarkeria matxista atzean uztea lortu dute denek; hortik aurrera, nork bere prozesuak egin ditu, eta nork bere esperientziak izan ditu. Halere, lortu dute talde batu eta sendoa osatzea". Horixe nabarmendu du Lola Rodriguez arduradunak.

Prozesu guztiak burutu ez direlako, hain zuzen ere, segida izanen du pintura tailerrak. Osatutako taldeak elkarrekin jarraituko du lanean. Gainera, talde berriak osatuko dituzte. Andrea eta Astelehen Lilak elkarteek Nafarroako Berdintasunaren Institutuaren laguntza jaso dute tailerrak egin ahal izateko.

A.B.S.-rekin eta Iraizozekin batera aritu da N.M. Rodriguezen tailerrean ere. Kontent da orain arteko lanak izanen duelako segida. Eskulanak taldera ailegatu baino lehen deskubritu zituen berak, halere, terapia gisa. "Terapia hoberik ez da. Orain, pintura deskubritu dut, eta gustura ari naiz". Margotzeak ekarri dion lasaitasuna nabarmendu du, baina, batez ere, taldekideekin dagoenean sentitzen duen babesa eta enpatia. "Elkarri laguntzen diogu, eta hori zoragarria da".

Rodriguezek argi du elkarri emandako babes hori "funtsezkoa" izan dela pinturaren bidez egin dituzten prozesuetan. "Pintura, finean, tresna bat izan da nork bere mina ezagutzeko, azaleratzeko", azaldu du psikologoak. Iraizozek onartu du aurretik pertsona gutxiren aurrean errandakoa adierazteko gai izan dela tailerrean, eta, hori eginez lortu duela egoera zehatz horrek eragiten zion minari aurre egitea. "Egoerak normalizatzeko gai izan naiz".

Pinturaren bidez, eta, batez ere, talde lanaren bidez, emakumeak ahalduntzea izan da tailerraren helburua, eta Lola Rodriguezek uste du bete egin dutela, neurri handi batean.

Ados daude Iraizoz eta parte hartu duten gainerako emakumeak ere. "Emakume borrokalariak gara, eta girorik ilunenean ere, gai izan gara bizitzak eskaintzen dizkigun koloreak ikusteko", erran du A.B. S.-k.

Egun grisak edo beltzak ez dira erabat desagertu. Horixe onartu dute emakumeek. "Inguratzen gaituen gizartea arrotza da oraindik ere; emakumeon aurkako indarkeria esparru guztietan gertatzen da", erran du Sandra Iraizozek. Eta aipatu du indarkeria matxista sufritu duen emakume baten auziko epaile madrildar batek erran eta hedabidetan zabaldutakoa: "Sugegorritzat" eta "putakumetzat" jo du epaileak andre hori, bertze hainbat kiderekin auzitegian zegoenean, hain zuzen ere. "Epaile horren hitzak entzun nituenean, senar ohiarengandik bereizteko nire epaiketa etorri zitzaidan burura; gogoratu nuen nik orduan sentitzen nuen beldurra; gai nintzen sufritzen ari nintzena zalantzan jartzeko ere. Epaile horrek min handia egin die indarkeria sufritu duten emakumeei, eta bere auziko erasotzailearen jarrera indartu du, gainera. Beldurgarria da".

Zaila da beldurrak erabat uxatzea. Onartu du hori Iraizozek. Baina bertze emakumeen babesarekin, errazagoa zaio beldur horiei aurre egiteko lana. Elkarri heldu diote tailerrean, eta elkarri heldu diote erakusketaren egunean ere. Pinturak eta pintzelak gertu ez dituztenean ere, elkarri heltzen eta eusten jarraitzen dute. Pintzelik gabe ere, elkar ezagutzeko, ulertzeko eta laguntzeko zertzeladak ematen dituzte.