Asier Garcia Uribarri
Nola zabaldu museoa ohiko publikotik harago? Hori ari dira planteatzen Nafarroako Museoan, haren 60. urtemugan. "Ulertzen dut museoak erakunde estatiko gisa ikustea jendeak. Ondarea babesteko betebeharra duten gune kulturalak bait...
Lohizune Amatria
Asteazkena zen. Ekainaren 17a. 2015. urtea. Egun berezia Nafarroako politikagintzan. Urduri izanen ziren seguruenik egun Nafarroako Parlamentuko hemizikloan esertzen diren politikariak. Batzuk besteak baino gehiago, noski. Urtebete iga...
Edurne Elizondo
Sorterrira itzuli da asteon Miren Pastor argazkilaria (Iruñea, 1985). Uharteko Arte Garaikideko Zentroan zintzilikatu ditu bere irudiak. Atzo, gainera, hitzaldia eskaini zuen han, bere lanari buruz. Madrilgo Blank Paper eskolan ari da lanean, eta, haren eskutik, hamaika kultur proiektutan murgildu da. Argazkigintzara kasualitatez iritsi zen, baina ari da bide sendoa egiten, urratsez urrats.
Bilbora Ikus-entzunezko Komunikazioan izena ematera joan, baina Arte Ederretan egin zenuen matrikula, azkenean. Nolatan?
Nire bidea izan da intuiziozkoa, oro har. Ikus-entzunezko Komunikazioan izena emateko asmoa nuen, baina nahastu nintzen, eta Arte Ederretako ikasgaiak ikusi nituenean, aldatzea erabaki nuen.
Eskulturaren bidetik hasi, baina argazkigintzaren alde egin zenuen gero. Intuizioz, berriz ere?
Eskulturak erakarri ninduen. Asko interesatzen zitzaidan espazio publikoetako eskultura, adibidez, naturan eta espazio publikoetan esku hartzen duen 1960ko hamarkadatik aurrerako eskultura. Aukera izan nuen Cristina Iglesias artistarekin praktikak egiteko, eta Madrilera etorri nintzen. Orduan sortu zitzaidan Blank Paper eskolan argazkigintzari lotutako ikastaro bat egiteko aukera, lau hilabetez, eta haren eskutik ezagutzen ez nuen mundu bat deskubritu nuen argazki liburuetan eta erakusketetan: argazkiekin historiak kontatzen ahal zirela ohartu nintzen.
Zer eman zizun ikastaro horrek argazkigintzaren aldeko apustua egiteko?
Konturatu nintzen idazle batek liburu batekin egiten duena egiten duela argazkilari batek bere lanaren bidez; ez argazki bakar batekin, ez gehiago edo gutxiago maite duen argazki batekin. Proiektu bat garatzen duzunean inportanteena da argazkiak atzetik zer kontatzen duen, zenbat kontzeptu maila egon daitezkeen proiektu baten atzean.
Madrilek lehen ikastaro hura eman zizun; Italiak, berriz, lehen reflex kamera.
Erasmus programaren bidez joan nintzen Italiara. Argazki kamera erosi, eta hasi nintzen argazkiak egiten. Egunerokotasuna islatu nahi nuen. Kanpora zoazenean denak ematen dizu atentzioa, erakartzen zaitu. Argazki asko egitea erraza da, baina, aldi berean, azalkeria ikusten da. Ez duzu horko errealitatea ezagutzen, eta turista baten begirada duzu. Blank Paper eskolan ikasi nuen, hain zuzen, ez duzula urruti joan behar argazki proiektu bat garatzeko. Nahikoa dela, askotan, zure inguruko errealitatea beste modu batera begiratzea, proiektu oso interesgarriak garatzeko.
Eta hori egin zenuen, zure inguruan bilatu?
Bai. Familiari egin nion so. Nerabezaroari buruzko lana garatzen hasi nintzen, nire nebaren bitartez. Bidean izenburuko lana da. Epe luzerako proiektu bat da, eta horrek ematen dit aukera esperimentuak egiteko.
Zein da zure lan prozesua?
Intuizioz egiten dut lan, neurri handi batean. Nik argazki asko egiten ditut, eta gero aukeratzen ditut. Lan hau egiten hasi nintzenean, ez nuen aurretik nerabezaroaren ideia zehatza buruan. Hasi nintzen gazteen argazkiak egiten. Nebarenak eta haren lagunenak. Egindako argazkiak begiratzen hasi, eta konturatu nintzen gai bat bazela irudi horietan. Nerabezaroa eta natura, biak oso agerikoak zirela nire argazkietan. Finean, nire bizitzako bi oinarri garrantzitsu dira.
Hagitz lan pertsonala da?
Bada. Agerian uzten du nebarekin dudan harreman estua, batetik, eta, bestetik, naturarekin izan dudan lotura, hazi izan garelako naturak inguratuta. Nork bere esparrura eramaten badu bere lana, emaitza izan daiteke oso lan pertsonala, baina, aldi berean, argazkien bidez azaltzeak ekartzen du lengoaia unibertsal baten bitartez adierazten duzula esan nahi duzun hori.
Bidean izena du. Amaitu gabeko proiektua da?
Prozesu baten modukoa da. Nerabezaroa bera bezala; bai eta naturaren zikloak bezala ere. Bi ideia horien arteko paralelismoa agerikoa da. Hasieran ingelesezko izena jarri nahi izan nion proiektuari, Going on, baina Blank Paper eskolako irakasleak esan zidan halako proiektu pertsonal batek ezin zuela ingelesezko izena izan, are gutxiago nire hizkuntza euskara izanda. Eta arrazoia zuen. Nik uste nuen jendeak ez zuela ulertuko, baina hori ere bada erronka bat. Jendeak izena onartu duela konturatu naiz, eta ez dakienak galdetu egiten du, edo bilatu. Hizkuntza aldarrikatzeko modu bat ere izan da, azkenean, proiektua.
Edizioak zer garrantzi du?
Handia. Niretzat prozesuaren zatirik garrantzitsuena da argazkien edizioa. Klik egitea erraza da. Edozerk ematen ahal dizu atentzioa. 300 argazki egin, baina bost aukeratu behar dituzu, adibidez. Baina kontua da bost horietan ikusten dela asmo bat. Argazki guztien artean piezarik garrantzitsuenak hasten dira nabarmentzen. Distantzia behar da hori lortzeko, akaso zure argazkirik gogokoena ez delako proiektuarentzat egokiena.
Edizio lan hori bakarrik egiten duzu?
Edizioa egiteko orduan garrantzitsua iruditzen zait beste norbaiten laguntza izatea. Zure argazkiek zure sentsazioak eta esperientziak dituzte; baduzu nolabaiteko lotura haiekin. Horregatik, interesgarria da beste norbaiten iritzia jasotzea. Kontua da proiektuak koherentzia ez galtzea, proiektua bere osotasunean kontuan hartzea argazki bat aukeratzerakoan. Eta hori errazagoa da beste norbaiten laguntzarekin egitea, askotan.
Blank Paper eskolan baduzu nork lagundu?
Ikastaro bat egitera etorri, eta eskolan jarraitzen dut. Zorte handia izan dut. Hemen aurkitu ditut nire kezka berak dituzten pertsonak. Eskola honetan denak gara argazkilariak; ez dago enpresaburu bat, nolabait esanda; eta giro hori sumatzen da. Autogestionatutako eskola da, eta sormena modu berezi batean garatzen da. Hamaika kultur ekitaldi egiten ditugu.
Género y figura izeneko proiektuan ere ari zara lanean, emakume argazkilarien lana ezagutzera emateko. Emakumeak artean ere ikusezin dira, oraindik ere?
Neurri handi batean, bai. Nik, hala ere, zorte handia izan dut, eta emakume izateagatik lortu ditut hainbat aukera. Egia da, hala ere, erreferente gehienak maskulinoak direla. Asko dago egiteko.
Emakumeentzat espazioak sortu behar dira?
Hori da bide bat emakumeei behar duten tokia emateko. Ari dira sortzen proiektu bereziak, eta hori ona da emakumeon lana ezagutzera emateko.
Argazkigintzak, oro har, badu merezi duen tokia artean?
Hemen ez. Egungo gizartean irudia nonahi dago. Sakelakoarekin egiten ditugu argazkiak, eta sare sozialetan partekatzen ditugu. Irudiak kontsumitzen ditugu, baina zalantza dut gaitasun kritikoa garatzen ari ote garen. Eskolan landu beharreko gaia da.
Edurne Elizondo
"Nire semeari anitz kostatu zaio onartzea Downen sindromea duen haur bat dela. Baina onartu du. Sekulako ahalegina egin du beti, bere onena emateko". Edurne Morenok erran ditu hitzok (Iruñea, 1971), Marcos Beriain semeari buruz. Nuestra Señora del Huerto ikastetxean Curriculum Bereziko Unitaterik ez dagoelako mugitu nahi dute Domingotarren ikastetxera. Haurra, gurasoak eta eskolako kideak kontra daude. Parlamentuan izan dira asteon.
Zergatik aukeratu zenuten orain arteko ikastetxea?
Lehendabizi, Donibaneko haur eskolara eraman genuen, eta handik pasatu zen oraingo ikastetxera. Kosta egin zitzaigun eskola aurkitzea. Ezintasun bat duen haur bat duzunean, gauza asko aztertu behar dituzu. Bi familia ezagutzen genituen Downen sindromea zuten haurrekin, eta biak heldu ziren honat. Kontent ziren. Orientatzailearekin hitz egitera joan nintzen; hark Marcos ezagutu zuen, eta honat ekartzeko erabakia hartu genuen. Ez gara damutzen. Primeran egon da bederatzi urteotan.
Zer eman dio eskolak?
Ikastetxean, gure semea ez da Downen sindromea duen haur bat; ikastetxean, bere gelan, gure semea Marcos Beriain da. Hemen, jendeari ahaztu egiten zaio Downen sindromea duela. Karrikan, errealitatea gogorragoa da. Nik ulertzen du baliabideak mugatuak direla, baina argi dut kasuak banaka aztertu behar lituzketela.
Bilera bat egin berri duzue Hezkuntza Departamentuarekin. Zer aukera eskaintzen dizuete?
Hiru aukera jarri dituzte mahai gainean. Bat da Marcosek Lehen Hezkuntzako seigarren maila egitea berriz ere. Baina hori ez da konponbidea. Hurrengo urtean egoera berean izanen ginateke. Bigarren aukera da Domingotarren ikastetxera eramatea, han Curriculum Bereziko Unitatea badutelako, eta tokia badelako. Baina guk argi dugu gure semearentzat onena dela ikastetxe berean eta orain arteko ikaskideekin jarraitzea. Hezkuntzak ez du hori nahi, aukera horrek gastu bat ekartzen duelako. Berez, irakasle baten soldata da behar dena. Beste aukera bat ere proposatu digute: haurrak ikastetxean jarraitzea, baina pedagogia terapeutikoko bost ordurekin. Orain duen kopuru bera da. Ez da nahikoa Lehen Hezkuntzan, eta are gutxiago izanen da Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzan. Finean, adimen urriko pertsona bat da Marcos. Lan handia egin du, baina errealitatea hori da.
Nolakoa izan da orain arteko bidea?
Izugarri saiatu da. Ikastetxean ere lagundu dute anitz. Irakasleek, bai eta ikasleek ere. Babestu eta zaindu egin dute ikaskideek. Talde batu eta sendoa osatu dute, eta horrek on egin dio Marcosi. Ez dut nahi hori galtzea. Marcos jaio zen une berean jakin nuen nik Downen sindromea zuela. Jaio zen une beretik erran didate denek edozein haur bezalakoa izan zitekeela, eta hori lortzeko borrokatu gara. Orain, ordea, Hezkuntza da semea ezberdina dela erraten didana. Ez dute haren alde egiten.
Bazter uzten dutela uste duzu?
Sentitzen dut ez dutela haren alde apustu egin. Gizartean duten tokia aldarrikatu behar dugu. Heziketa inklusiboak banaka aztertu beharko lituzke kasuak. Ez dira hainbertze ere. Haien beharretara egokitzea gauza handia da haientzat. Orain saltzen diguten heziketa inklusibo hori ez da benetakoa. Eta haurrek sufritzen dute.
Semeak zer erraten dizue?
Niri semeak galdetu dit ea tontoa delako aldatuko ote duten ikastetxez. Hori hagitz gogorra da. Ikastetxez aldatzen badute, aurrera jarraitzeko gogo hori kenduko diote. Ez da gauza bera ezintasuna bulego batean lantzea, edo zure eguneroko kontu bilakatzea. Ikastetxeetara joan beharko lukete, errealitatea ezagutzera.
Pertsona ahalik eta autonomoena haztea da zuen helburua?
Bai, zalantzarik gabe. Nik ez dut nahi semea beti ondoan gelditzea. Nik nahiko nuke Marcosek 20 urterekin bere bizitza izatea; bere bizitza, bere espazio propioa. Argi baitut bere proiektua garatzeko eskubidea duela. Pertsona askea izan behar du. Erabakitzeko gaitasuna badu, eta erabaki du beretzat erreferentzia nagusia den talde horrekin jarraitu nahi duela, ikastetxe berean. Hezkuntzakoentzat zaila da hori ulertzea.
Zer erran nahi duzu?
Uste dut ez dutela ulertzen Downen sindromea ez duten pertsonak ere izan daitezkeela Marcosen lagun. Haiek argi erran zidaten ikastetxez aldatuta egokitutako gelan zortzi lagun izanen zituela gure semeak. Baina kontua da Marcosek ez duela egokitutako gela batera joateko beharrik lagunak izateko. Baditu. Ematen du ghettoak sortu nahi dituztela.
Zer eman die gelako haurrei Marcosekin ikasi izanak?
Anitz eman die. Nik uste dut Marcos ondoan izateak bertze ikuspuntu bat eman diela, eta horrek aberastu egin dituela.
Sinadurak bildu dituzue, parlamentuan egon zarete... Arazoa, hala ere, ez da bakarrik zuena.
Hori da. Gure egoera berean bertze hamaika familia egon dira, eta egonen dira. Horregatik jaso dugu hainbertzeko babesa, nik uste. Antzeko arazoak izan dituztenentzat ere ate bat zabaldu da gure kasuaren berri eman eta gero. Finean, denentzako konponbidea behar dugu. Ikasturte hasiera guztiek eragiten digute sekulako antsietatea gurasooi.
Oraingo ikastetxearen babesa duzue han jarraitzeko?
Bai. Eskolako orientatzaileak txostena egin du, eta argi erran du ikastetxez aldatzeak kalte eginen liokeela Marcosi. Zentroaren babes osoa dugu. Ez dute nahi Marcosek alde egitea; ez dute nahi bertze inork alde egin behar izatea. Gure semea ez da Downen sindromea duen ikasle bakarra; beraz, guk orain dugun arazo bera izanen dute laster bertze hainbat gurasok. Jada bi umek alde egin dute. Horregatik, zentroak Curriculum Bereziko Unitatea izan nahi du. Arazoa dirua bada, prest gaude lortzeko.
Ordaintzeko prest zarete?
144.000 sinadura bildu baditugu, gai gara behar den dirua lortzeko. Eta arazoa hori bada, prest gaude. Argi dut ardura administrazioarena dela, baina nik ez dut aukera hori baztertzen. Ni borroka egiteko prest nago.
Zer uste duzu gertatuko dela?
Guk argi dugu gure semeak bere betiko ikastetxean gelditu behar duela.
Curriculum Bereziko Unitaterik gabe ere bai?
Argi dugu eskaini dizkiguten pedagogia terapeutikoko bost orduak oso eskasak direla, baina, hala egin behar badugu, eginen dugu. Hala ere, atzera egitea litzateke. Hemen, gure semearen egoera berean diren haur guztien alde ari gara, eta horregatik ez dugu amore emanen. Niri semeak erakutsi dit gauza anitz egiteko gai dela. Baliabide gutxiago dituzte, egia da. Baina kontua da haiei harririk ez jartzea bidean, ateak zabaltzea. Nire semeak bere ikastetxean jarraitu nahi du, eta lan eginen dugu hori lortu ahal izateko.
Edurne Elizondo
Eneko Espartza Igantzikoa da. Nafarroako Unibertsitate Publikoan (NUP) aritu da oraingo ikasturtean. Soziologiako ikasketak ari da egiten. Lehendabiziko lauhilekoan zazpi ikasgaietatik bost egin ditu euskaraz. Bost horiek, hala ere, Soziologiak Irakasletzarekin elkartuta dauzkan ikasgaiak dira. Bigarren lauhilekoan bi bertzerik ez dira izan euskarazko ikasgaiak Espartzarentzat. "Eta hortik aurrera, dena gaztelaniaz".
Espartzak onartu du hizkuntza "sakrifikatu" egin duela Iruñean ikasteko. "Hurbiltasunagatik" erabaki du Nafarroako hiriburuan gelditzea, euskaraz ikastera Bilbora joan beharrean. D ereduan aritu da beti. "Ez hori bakarrik; euskaraz bizi naiz, eta euskaraz garatzen ditut nire harreman gehienak". Ondorioz, unibertsitatean euskaratik gaztelaniara jauzi egin behar izatea "gogorra" egin zaio, zenbaitetan.
NUPen, Irakasletza da euskaraz egin daitekeen gradu bakarra. Bertze hainbat ikasketatan badira euskarazko ikasgaiak, batez ere lehen mailan, baina ez, ordea, gradua osorik euskaraz ikasteko aukera. "Eskaintza urria da goi mailako ikasketetan", salatu du Espartzak.
Ikasle Abertzaleak taldeko kide da Igantzikoa. Erakunde horretako arduradunekin egon dira Espartzaren kezka bera agertu duten D ereduko hainbat guraso. Taldea osatu dute, hain zuzen ere, kezka horri bidea emateko. Ikasmahai bat eskatzeko euskararentzat, NUPen. Taldeko kideetako bat da Josune Bizkai. Batxilergoko bigarren maila bukatu berri du haren alabak. Asteazkenetik NUPen selektibitatea egiten ari diren ia 3.000 ikasleetako bat da. Asteazkenean hasi zituzten azterketak, eta gaur amaituko dituzte. "Alabak zuzenbidea ikasi nahi du. Euskaraz aritu da orain arte, baina Iruñean ez du Zuzenbidea euskaraz ikasteko aukera. Donostiara joan beharko luke. Oraindik ez du erabakia hartu; horretan ari gara, zer egin pentsatzen. Ekonomiaren ikuspuntutik erabaki horrek ekartzen duena ere hartu beharko dugu kontuan", azaldu du Bizkaik.
Egoera berean dira bertze hainbat guraso Iruñean. Horregatik egin dute bat. Eta lanean hasi dira, institututik unibertsitaterako bide horretan euskara bazter gera ez dadin. Hasteko, datuak jaso eta mahai gainean jarri nahi izan dituzte. Datu horiek aurretik uste zutena berretsi egin dutela nabarmendu du Bizkaik. Zehazki, inkesta bat egin dute Iruñeko D ereduko zazpi ikastetxetan. Sare publikokoak eta pribatukoak aukeratu dituzte. Zentro horietako gurasoei lau galdera egin dizkiete. Denera, 408 erantzun jaso dituzte. Lehen galderaren harira, 408 horietatik 397k argi utzi dute seme-alabek euskaraz ikasten jarraitzea nahiko luketela. Batek bakarrik erran du ez lukeela hori nahi, eta bertze hamarrek, berriz, ez dakitela erantzun dute.
Inkesta erantzun duten gurasoen ia %58k erran dute nahiago luketela seme-alabak kanpora bidali, euskaraz ikasteko aukera izan dezaten. Ia %39k, berriz, Iruñean gelditzeko aukera lehenetsiko lukete, hizkuntza sakrifikatuta.
Iruñean gelditu edo kanpora joan aukerari buruzko arrazoiak galdetu dizkiete gurasoei. Iruñean gelditzea lehenetsi dutenen artean, gehienek arrazoi ekonomikoak jarri dituzte mahai gainean (%75,3). Iruñetik kanpora joateko aukera babestu duten guztiek, berriz, "hezkuntzari lotutako arrazoiak" aipatu dituzte.
"Hezkuntzarekin lotutako arrazoien artean dago hizkuntzarena, noski", azaldu du David Dominguezek. Inkesta martxan jarri duen guraso taldeko kide bada Dominguez ere, eta Iturrama institutuko irakaslea, gainera. "Ziklo guztietan euskaraz ikasteko eskubidea izan beharko genuke".
"Eskaintza urria"
Lehen Hezkuntzan bi alaba ditu Dominguezek. Unibertsitatera joateko aukera urrun du, oraindik, baina argi utzi du kezkatzen dutela goi mailako ikasketetan alabek euskaraz ikasten segitzeko izan ditzaketen zailtasunek. Oraina ez du ongi ikusten. NUPen eskaintza urria dela uste du. Inkesta erantzun duten gurasoek ere uste dute eskaintza hori ez dela nahikoa. Horixe azaldu dute parte hartu duten gurasoen %84,55ek, hain zuzen ere.
Egia da euskarazko ikasgaien kopuruak gora egin duela NUP sortu zenetik. Iazko datuen arabera, 216 ziren, denera. Gauza bat da ikasgai bat euskaraz egiteko aukera paperean jasota egotea, eta bertze bat aukera hori errealitatean gauzatzeko modua, hala ere. Horixe nabarmendu du IAko Eneko Espartzak. "Nire kasuan, adibidez, gertatu zait eskolak euskaraz jasotzea, baina ikasgai horretako material guztiak, berriz, gaztelaniaz izatea".
Euskaraz irakasten duten hainbat irakasle DBHn ere aritzen direla erantsi du Espartzak, eta horrek eragina duela euskaraz ikasi nahi dutenen ordutegietan. "DBHn ari direnak arratsaldez etortzen dira unibertsitatera; lehen lauhilekoan eskola guztiak nituen arratsaldez; bigarrenean, berriz, goiz eta arratsaldez; hagitz ordutegi txarra zen".
Geletatik kanpo ere euskarak toki gehiago izan beharko lukeela uste du IAko kideak. "Kafetegian inork ez daki; liburutegian zenbaitek egiten dute euskaraz, baina joaten zarenean langile horiek ez badaude, zerbitzua euskaraz jasotzeko aukera galtzen duzu".
NUPek eskaintzen dituen graduondokoei buruz ere hainbat kontu mahai gainean jarri nahi izan dituzte hainbat ikaslek. DBHko irakasletzarako graduondokoan, adibidez, hamabi kide ari dira aurten; sei dira gaztelaniazkoak, eta bertze sei euskarazkoak. Azken horiek ez dute aukera izanen ikasketen amaierako proiektua euskaraz aurkezteko, "epaimahaia ez delako euskalduna". Bertze hainbat urtetan aukera hori izan dute parte hartzaileek. "Tutoreen borondatearen araberakoa izaten ohi da aukera hori".
Euskara, anitzetan, borondate kontua dela nabarmendu du David Dominguezek. "Gertatu da euskarazko irakasle batek gaixo-agiria hartu behar izatea NUPen, eta ordezkoak euskaraz ez jakitea; ez dago jarrera serio bat hizkuntzarekiko unibertsitatean", salatu du guraso taldeko kideak. "Ia 30 urte joan dira NUP martxan jarri zenetik; bada garaia gauzak beste modu batera egiteko".
Administrazioak ere zer egin baduela uste dute inkesta bultzatu duten gurasoek. Iritzi horrekin bat egin du Espartzak ere. "Unibertsitatean ez dut egungo errealitatea aldatzeko borondaterik ikusten; ea aldaketa famatuaren gobernuak presioa egiten duen", erran du.
IAko kideak argi du gizarte osoak egin behar duela presioa, NUPen euskarak toki gehiago izan dezan. Ontzat jo du D ereduko gurasoek egin duten lana, eta elkarlanaren aldeko apustua egin du, hain zuzen ere, urratsak egiten jarraitzeko.
Gurasoek, orain, unibertsitateko arduradunekin bilera egiteko asmoa azaldu dute, inkestaren bidez lortutako datuak haiekin lantzeko, eta beren aldarrikapenen berri emateko. NUPek onartu berri duen Plan Estrategikoan ere parte hartu dute. Aurten, lehen aldiz, herritarrek ekarpenak egin ahal izan dizkiote unibertsitateak aurkeztutako zirriborroari, eta D ereduko guraso taldeko kideek aurkeztu dituzte NUPek kontuan hartu dituen hainbat auzi. Ekarpen horien harira, euskal kulturari buruzko erreferentzia orokor bat jaso du testuak, bai eta euskararen plan gidaria egiteko asmoa ere, bertzeak bertze.
Euskaraz bizi
Unibertsitateari egin diote so D ereduko guraso horiek, baina NUPen euskaraz ikasi ahal izateko aldarrikapena bertze eskaera orokorrago batekin lotu dute. "Euskaraz bizitzeko dugun eskubideaz ari gara, finean", azaldu du Dominguezek.
Horri lotuta, Iruñean haur eskolak euskaraz izateko eskubidea defendatzen ari diren gurasoen egoera ekarri du gogora Dominguezek. "Haur eskoletan eta goi mailako ikasketetan dagoen hutsunea nabarmena da", azaldu du, eta horrek euskaraz bizitzeko apustua zaildu egiten duela erantsi du. "Nik argi dut nahiko nukeela nire alabek euskaraz ikastea, baita unibertsitatean ere; haien esku ere badago erabakia, baina, behintzat, egon daitezela aukera guztiak mahai gainean".
Oraingoz, ez daude. Edozein gradu euskaraz ikasteko aukera nahi du Espartzak. Urrun ikusten du, oraindik ere. "Hori lortzeko jarraitu beharko dugu lanean", erran du Bizkaik. D ereduko gurasoek egin dute lehen urratsa. Administrazioari eta unibertsitateari eskatu diete bigarrena.
E. Elizondo
Arazoak badirela aitortu du Nafarroako Unibertsitate Publikoko Hizkuntza Plangintzarako zuzendari Imanol Nuñezek; baliabideak urriak direla; eta eskaintza ezberdina dela graduz gradu: ikasle anitz dituztenetan gehiago direla NUPek eskaintzen dituen euskarazko irakasgaiak; ikasle gutxi dituztenetan, berriz, gutxiago. Hala eta guztiz ere, urtetik urtera kopuruak gora egin duela nabarmendu du. "Eskaintza handituz doa". Hain zuzen, datorren ikasturtean euskarazko bederatzi irakasgai gehiago izanen direla iragarri du.
Baliabideen kontua jarri du Nuñezek mahai gainean. NUPeko errektore Alfonso Karlosenak berak erakunde horren egoera ekonomiko "larria" utzi zuen agerian, duela hamar egun Nafarroako Parlamentuan egindako agerraldian. "Ikasturte franko daramatzagu urtean %5,6ko murrizketa ekonomikoak pairatzen, azpiegituretan eta ekipamenduan inbertsiorik egin gabe eta irakasleen galera gelditu ezinik". Karlosena NUPek onartutako Plan Estrategikoa aurkeztera joan zen parlamentura, hilaren 1ean.
Nuñezek erantsi du baliabideen urritasunak isla ez daukala bakarrik aurrekontuetan. "Giza baliabideak ere urriak dira". Euskarazko irakasleak kontratatzeko zailtasunak areagotzen ditu egoera horrek, azaldu duenez, bereziki ikasle gutxi dituzten graduetan. "Ikasle asko dituztenetan, ia gradua osorik euskaraz emateko moduan gara; baina ikasle gutxi dituzten graduetan badugu lana, oraindik ere. Hainbat arlotan ez da erraza euskarazko irakasleak aurkitzea", azaldu du Hizkuntza Plangintzarako zuzendariak.
Ekonomiak eragindako paralisi egoera gainditzeko, bi lan ildo nagusi proposatu zituen NUPeko errektoreak parlamentarien aurrean. Lan ildo horiek badute lotura zuzena unibertsitateak berak azken egunotan mahai gainean jarritako datu batekin: Nafarroan selektibitatea gainditzen duten ikasleen %35 inguru, herrialdetik kanpora joaten dira unibertsitateko ikasketak egitera. 2014. urtean, adibidez, selektibitatea gainditu zuten 919 ikasle joan ziren Nafarroatik at, bertzeak bertze, Euskal Herriko Unibertsitatera (EHU). NUPek berak onartu du euskaraz ikasten jarraitzeko aukera izateko erabakitzen dutela ikasle horietako hainbatek kanpora joatea.
Unibertsitateak martxan jarri nahi dituen bi lan ildoen helburua da, hain zuzen ere, egoera horri buelta ematea. Horretarako, titulazio berriak eskaini, eta hezkuntza eleaniztuna indartu nahi du NUPek. Karlosenak bere agerraldian onartu zuen ikasketak euskaraz nahiz ingelesez egiteko eskariak gora egin duela, eta, ondorioz, "eskaintza zabaldu eta indartu" beharko dutela uste du.
Ikasketa labeldunak
Plan Estrategikoa onartu eta gero, Nuñezek nabarmendu du tresna bat izan behar duela unibertsitatearentzat. Euskarabidea ere berea prestatzen ari dela azaldu du, eta koordinatuta lan egiteko aukera jarri du mahai gainean. Helburu nagusia euskarari "balioa" ematea dela nabarmendu du, eta, alde horretatik, aipatu du euskaraz egiten diren ikasketei "kalitatezko label bat" emateko aukera, lan merkatuan barneratzeko momentuan ikasle horrek aukera gehiago izan dezan. "Enpresak eta ikasleak lotu behar ditugu, batetik; eta, bestetik, unibertsitatearen testuinguruan ezinbestekoak diren arloetan euskarak duen tokia hobetu behar dugu".
Asier Garcia Uribarri
Nafarroa eta Aragoi (Espainia) artean 50 kilometro koadroko potasa eta gatz meategia egiteko proiektua. Hori da Geoalcali enpresak esku artean duen egitasmoa, Erreniega eta Bailo artean. Lur horien egoera aztertzeko ia baimen guzt...
Asier Garcia Uribarri
Ebrotik Garonara. Horiek ziren baskoien mugak Ptolomeo, Estrabon eta Julio Cesar historialari klasikoen arabera. Geroztik, euskaldunen mugak aldatuz joan dira, 1814an egungo Nafarroako mapa ezarri zuten arte. Eneko del Castillo historialariari ezinegona sortzen diote Nafarroako historia gaur egungo maparekin ilustratzen duten liburuek. Horregatik, garaian garaiari egokitutako mapak publikatzen hasi zen Nabarlur blogean. Hainbat historialarik mapak eskatu zizkioten euren liburuetarako. Hori ikusita, erabaki zuen azken bi mila urteetako Nafarroako lurraldetasunak izan dituen aldaketak biltzea Atlas Histórico de Navarra (Nafarroako atlas historikoa) lanean.
"Historian adituak ez direnei begira egina da liburua, baina baita historia ikasten edota beste historia liburu sakonagoak irakurtzen ari direnei begira ere. Irakurtzeko oso erraza da, testuak ez baitira oso zabalak eta ez baitut gehiegi sakondu. Horretarako badaude beste liburu batzuk", azaldu du Del Castillok.
Pello Eltzaburu Pamiela argitaletxeko editoreak hori bera nabarmendu du: "Autorea oso modu hurbilean eta didaktikoan gerturatu da Nafarroa deitu den eta deitzen den horretara. Irakurle askok ezustekoak hartuko dituzte".
Liburua hiru ataletan banatua dago. Lehena Baskonia zaharraren ingurukoa da. Geografo klasikoen lehen lekukotasunetatik Iruñeko erreinua sortu arte. Del Castillok lehen geografoek deskribatutako mugen mapa eraman du liburuaren azalera. Garai hori hiru zatitan banatu du egileak: Baskonia erromatarren inperioaren garaia, barbaroen inbasioak eta Baskonia Akitaniako dukerria. "Gaur egun ezagutu duguna baino askoz lurralde zabalagoa zen. Ebrotik Garonara hartzen zuen. Gero Frankoak iritsi ziren, Orreagako gudua, eta Iruñeko erresuma sortu zuten", azaldu du Del Castillok.
Iruñeko erresumaren sorrerarekin hasi eta gaur egun bukatzen da bigarren atala. Bertan Nafarroak izandako estatuaren eta horren lurraldeen garapena aztertu du Del Castillok. Kapitulu horretan ere irakurleak ezusteko ugari hartuko dituela uste du autoreak. "Nafarroako erresuma ez zen egungo Foru Komunitatea. Izen horrekin ezagutzen zen lurraldeak Araba, Bizkaia, Gipuzkoa, Errioxa eta mugaz besteko lurraldeak hartzen zituen". Hala ere, gaztelar eta frantsesen konkistak Nafarroako lurra mugatuz joan ziren.
"Publikazio askotan, garai oso zaharrak aurkezten dira gaur egungo maparekin. Hori erabat ilogikoa da", kexatu da Del Castillo. Haren arabera, egun, Antso Azkarraren garaiko mapa da ezagutzen den bakarrenetarikoa. Haren aburuz, ez dira historiari lotutako mapak zabaldu "historiografia ofizialaren aurka" egiten dutelako. Arrazoi beragatik uste du Del Castillok asmatu zutela mendebaldeko lurraldeen euskalduntze berantiarraren teoria. "Gaur egun, teoria hori ezeztatu egin da. Frogatua baitago VI. mendearen aurretik bazirela euskaldunak han".
Atlasaren hirugarren atala euskararen lurraldeari eskaini dio. "Euskara da herri honen hizkuntza. Erromatarrak heldu zirenean latina ekarri zuten, eta euskaldunek erromantzeak izan zituzten baita ere: aragoiera eta gaskoia". Euskararen atzerakada eta berreskurapena jaso ditu Del Castillok.
Hala ere, erromantzeei ere tarte bat eskaini die. "Iruditzen zait euskara mantendu izanaren arrazoietako bat foruak direla. Lege propioak izan ez dituzten lurraldeetan ia galdu dituzte berezko hizkuntzak, adibidez, aragoiera eta gaskoia".
Lan zaharrei begira
Atlasa osatzeko, XX. mende bukaerako hainbat lan aztertu ditu Del Castillok. "Nafarroako mapa historikoen lehen lanak 1970, 1980 eta 1990eko hamarkadetan egin zituzten, besteak beste Gregorio Berak, Artetak eta Jose Maria Lakarrak. Mapa horiek eta haien eguneratzeak oinarri hartuta garatu dut nire oraingo lana. Kontuan izan ditut, gainera, historialari garaikideek egindako lanak".
Liburua bukatzeko kronologia txiki bat eta Nafarroako eta inguruko erreinuaren genealogiak aurkeztu ditu autoreak. "Irakurleak laguntzeko jarri ditut. Dibulgazio lana baita atlasa. Uste dut elementu horiek lagungarriak izan daitezkeela". Horiekin batera bibliografia espezializatua ere proposatu du. "Gaian gehiago sakondu nahi duenarentzat".
Nafarroako lurraldetasunaren inguruan egin den lanik zabalena da Del Castillok osatutakoa. Historia artxibo zaharretatik berreskuratu eta interesa dutenek mapa errealagoak eskura izan ditzatela izan du helburu.
Lur Albizu Etxetxipia
Aspalditik gabiltza hausnartzen, pentsatzen eta konspiratzen. Izan ere, aspaldi konturatu ginen errealitate honetan ez genuela bizi nahi. Ez dugula bizi nahi. Ezin garela horrela bizi. Ez dugula honetan sinisten eta, are gehiago, ...
Asier Garcia Uribarri
Antzerkia eta hezkuntza. Horiek dira Ignacio Aranguren (Iruñea, 1953) irakasle eta antzerkilariaren bi pasioak. Ikasleen eskariz, bi horiek uztartu zituen 1978. urtean, Navarro Villoslada institutuko antzerki tailerra sortuz. Geroztik, 35 urtez jarraitu du proiektuarekin. Egindako lana aitortzeko, aurreko larunbatean Nafarroako kultura sari nagusia jaso zuen Arangurenek: Vianako Printzea.
Hasteko, zorionak. Egun batzuk pasatu dira saria jaso zenuenetik. Nola sentitzen zara?
Oso pozik nago, eta asimilatzen saiatzen ari naiz. Nire bizitzako maiatzik luzeena izan da hau. Jaso ditut deiak, besarkadak, zorionak eta mezuak. Oso polita izan da. Emozio asko sortu dira nigan, eta orain hori guztia ordenatu behar dut.
Zer ekarri dizu zuri Vianako Printzearen saria jasotzeak?
Pertsonalki, poz handia da niretzat hezkuntza komunitateak nire lana aitortzea eta nire izena beste ikastetxe batek proposatzea. Gainera, iruditzen zait sari hau banatu behar dudala Nafarroako antzerkigintzarekin eta irakaskuntzarekin. Azken horrekin bereziki, ez baitu izaten merezi duen laguntza.
Antzerkia eta hezkuntza ordezkatzen dituzu, eta titulu asko irakurri ditugu bi arlo horien garrantzia nabarmenduz. Baina eguneroko bizitzan bi mundu horiek zailtasun ugari dituzte. Ez dago kontraesanik alde horretatik?
Ziurrenik, aitorpen gehiago egin beharko lirateke. Sari honek, nire bitartez, ikusgarritasun handia eman ahal die lan handia egiten ari diren pertsona askori. Horregatik ere, oso pozik nago. Antzerkia Vianako Printzea sarietara heldu da, eta espero dut ikusgarritasun horrek aurrera jarraitzea.
Nola sortu zen Navarro Villosladako antzerki tailerra?
Ni hezkuntzan hasi nintzenean 24 urte nituen. Orduan, jada, banuen esperientzia El Lebrel Blanco antzerki taldean. Nire lehen ikasleek bazekiten hori, eta proposatu zidaten antzerkia lantzea. Orduan, pixka bat itsuan, sortu nuen Navarra Villosladako antzerki tailerra. Hor konturatu nintzen nire bi zaletasunak elkartu zirela: antzerkia eta hezkuntza. Pentsatu nuen: "Zeinen ongi, bikoitza gozatuko dut nik horrela". Hurrengo urtean izan nituen gazteek ere nahi izan zuten antzerkia egin, hurrengoek baita ere, eta horrela 35 urte. Ikasleek diote antzerkia nirekin ezagutu zutela; haiekin ere gauza piloa ikasi ditut.
Zer ematen dio antzerkiak hezkuntzari?
Antzerkiak urrezko egoera bat eskaintzen dio hezkuntzari. Antzerkian, ikasleak eta ni gaude garen bezala, ez dakigunaren arabera. Ikasgelan ni izan naiteke menpeko perpausen inguruan gehien dakiena. Baina antzerkian garen modukoak gara. Geure burua erakusten dugu, pertsonaiak biluzi egiten gaituelako. Horregatik, urrezko egoera da. Baita zaila eta arriskutsua ere. Askoz errazagoa baita ikasle bati adberbio perpausak azaltzea, pertsonaia bat sortzen laguntzea baino. Orduan agertzen baitira haren ikuspuntuak eta beldurrak. Baita zuzendariarenak ere. Antzerkia norberaren baitarako bidaia da.
Zenbat denbora ematen zenuten obrak prestatzen?
Zorte handia izan dugu, institutu barruko eta kanpoko jendearekin talde zoragarria osatu baikenuen. Erotzeko modukoa zen hura. Urrian ez genuen ezer, eta otsailean taldea eta ikuskizuna genituen. Batzuetan sariak irabazten genituen gainera. Otsailetik aurrera, hazten jarraitzen genuen, emanaldiak eskaintzen genituelako. Horrela asko ikasten da. Ez genuen obra egiten jendea etorri eta txalo egiteko.
Batzuetan urruti joan zarete.
Emanaldiak Frantzian, Ingalaterran, Madrilen eta Valentzian [Herrialde Katalanak] eskaintzeko zortea izan dugu. Baina hori egin dugunean, beti pentsatu dut esperientzia horrek zer ematen ahal zien ikasleei. Ez gara kanpora joan ospearen bila. Nik beti defendatu dut Donibanen ikusleak ditudan bitartean ez ditudala beste nonbaiten bilatu behar. Baina emanaldi horiek gauza handia ziren ikasleentzat: kanpora atera gara, beste herrialdeak ezagutu ditugu, eta talde bezala hazi gara. Oso esperientzia politak izan ditugu.
Urteetan gazte belaunaldi ezberdinak ezagutu dituzu. Askotan aipatzen da gaurko gazteen konpromiso falta. Zein da zure esperientzia alde horretatik?
Nik nire ikuspuntua eman dezaket. Nire ikasleek beti izan dituzte 17 urte. Nik, ordea, beti nuen urtebete gehiago. Esperantza eta itxaropen handia dut gazteengan. Ez dut diskurtso horietan sinisten. Greziarrek gazteria galdua zegoela idatzi zuten. Moduak aldatu dira, guztia azkarrago doa. Akaso hori ez da ona. Gizartea oso azkar doa, plurala da. Gu kexatzen ginen dena oso grisa zelako. Hori ez zegoen ondo. Baina, orain, horrenbeste kitzikak zorabioa eragin dezakete. Baina nik itxaropena dut.
Esan duzu antzerki tailerra pertsona batzuentzat aktore eskola izan dela. Baina, bereziki, nabarmendu duzu ikusle eskola izatea.
Uste dut kontzeptu hori erabili zuen lehenetarikoa izan nintzela. Horrek esan nahi du dibertitzera goazela antzerkira, plazeragatik: barre egitera, baina baita negar egitera ere. Kritikarako ere garrantzitsua da. Plazer kontzeptu hori milaka ikasleri helarazi nahi izan diet.
Zergatik da antzerkia garrantzitsua?
Antzerkia da jesartzea, argiak itzali arte itxarotea, oihala altxatzea eta ordu eta erdi izatea norberarentzat. Nork bere burua ezagutzeko. Oso arma garrantzitsua da gizakiaren eraikuntzan. Asmatu zenetik, antzerkia desagertu behar dela esaten ari dira. Baina ez da sekula desagertuko. Gune magikoa baita.
Antzerki tailerra hasterakoan hiruki bat margotzen zenuen.
Hirukiaren goiko ertzean jartzen nuen: pertsonak, taldea, proiektua. Gu gara garrantzitsuena. Behean jartzen dut: adierazpena. Antzerkiak lagunduko digu komunikatzen, sentitzen eta zer garen jakiten. Azken ertzean, ikusleak daude. Baina guk ez dugu ikusleentzat lan egingo. Ikusleek lan egingo dute guretzat. Publikoak lagunduko gaitu hazten. Guk ez ditugu txaloak jasotzeko proiektuak egin. Nik beti esan diet: "Publikoak txalo zaparrada egin eta zuek egindako lanarekin pozik ez zaudetenean, orduan hasiko zarete artista izaten". Kontuz ibili behar da txaloekin, jendeak edozer txalotzen duelako.
Eta hemendik aurrera?
Antzerkia idatzi behar dut; Ana Herrera kontseilariarekin hitz egin behar dut, sariak eskaintzen duen proiektua garatzeko; erretiratu naizenetik, gainera, lan batzuk zuzendu ditut. Iluna eta Auzoa konpainiekin lanean ari naiz. Egin dudan azkenengo gauza da Patxi Larraintzarren omenaldia. Victor Iriarterekin batera ikuskizun bat prestatu genuen haren testuekin.