Zikoinei ongietorria egin zien Gurelur elkarteak San Adrianen lehengo larunbatean. Izan ere, Erriberako herria da zikoina bikote gehien duenetako bat. Udaletxeko lorategian zikoinei buruzko materiala ikusgai izan zuten bertan bildu zirenek, eta, zikoi...
250.000 euro irabazi dituzte Lizarran Onceren bitartez
Joan den larunbatean, Lizarrako Asuncion Fernandezek ia 250.000 euro banatu zituen Lizarran. Izan ere, berak saldutako 47.683 zenbakia zuten txartelak saritu zituzten zozketan. Fernandezek hilabete gutxi daramatza saltzaile gisa; azaroan hasi zen. Den...
Saltxitxa taloa
Paderborn 140.000 biztanle inguru dituen hiria da, Alemaniako Ipar Renania-Westfalia land edo estatuan dagoena. 1992. urtean gure hiriburuarekin senidetu egin zen, eta, lotura horri esker, Oberena dantza taldearekin hara abiatu ginen 2008. urtean. Krisiaren hastapenetan joan ginen Sanferminetako egitarauan sarri irakurri genuen hirira. Oraindik ez zen alarmarik, eta oraindik ere ez genekien Errepublika Federaleko kantzilerraren aurpegia behin eta berriro ikusiko genuenik gure etxeko telebistan.
Esan bezala, Paderbornera abiatu ginen, saltxitxak eta garagardoa dastatzeko gogoz (badakizue, aurreiritziak). Autobusa lepo bete genuen, eta dantzari guzien artean pertsona bakarra mintzo zen alemanez. Arraroa zen; bitxia iruditu zitzaigun iruindar batek hizkuntza hori ezagutzea. Bidaian zehar, beraz, bere alboan izan ginen hau eta hura nola esaten zen galdezka: danke, hallo, bitte...
2013. urtean, baina, orduan arraroa edo exotikotzat genuena ohiko bihurtu da, edo bihurtzen ari da behinik behin. Gazteok Alemaniara joan behar dugula esaten digute han eta hemen. Hego Euskal Herrian no future, hanka egin lehenbailehen! Eta hasi dira batzuk alemana ikasten, eta hasi da alemana nonahi agertzen, eta orain badirudi alemana jakin behar dugula gazte guziok. Hizkuntza eskolan, adibidez, 1. mailan eskari gehien izan duen hizkuntza da dagoeneko (1.415 eskari); ondotik, ingelesa eta frantsesa (1.228 eta 1.222).
Baina, hara! Derrigorrezko lehen hezkuntzara ere ailegatu da. Heldu den ikasturtetik aitzinera alemanezko ereduan ikasteko parada izanen dute Iruñeko haurrek. Victor Pradera Ikastetxe Publikoak eskainiko du hizkuntza horretan oinarrituriko eredua. Orain arteko eredu eleaniztun bakarrari, hau da, D ereduari aurre egiteko eredu elebiduna asmatu zuen Nafarroako Gobernuak (edozein eredutan txerta daitekeen PAI). Orain, eredu eleaniztun bakarrari, hau da, D ereduari aurre egiteko eredu eleaniztun berri bat asmatzeko asmoa ez ote duten ere pentsatzen hasi naiz. Badakizue hemen denak balio duela euskararen kaltetan baldin bada.
"Neska-mutil orok, nonahi bizi delarik ere, ingelesa ikasteko eskubidea du", esan du berriki Hezkuntza kontseilari Jose Iribasek. Euskara ez, euskara ikasteko eskubidea ez baitzaio bermatzen nonahikoa den nafarrari. 2008an, Paderbornen ginelarik, pentsaezina zen kontseilari batek ingelesa ikasteko eskubidea defendatzea. Bost-hamar urteren buruan, agian, adituko dugu kontseilari baten ahotik alemana jakiteko eskubidea dutela haur guziek. Euskalerria irratiak ez du lizentziarik izanen, Euskal Telebista ikusteko arazoak izanen ditugu, baina lasai, taloan saltxitxa sartu eta alemanez ikasteko eskubidea aldarrikatuko dugu.
Gorrentzako eta itsuentzako filmak ostegunero Iruñean
Zinema Guztiontzat deituriko egitasmoaren bitartez, ostegunero-ostegunero itsuentzat eta gorrentzat egokitutako filmak eskaintzen dituzte Iruñeko Karlos III.a etorbide Side zineman, Navarra de cine enpresaren eskutik. Duela hamar urte, Iruñeko Zinema Jaialdiko kideek itsu zein gorrentzako film egokituak eskaintzea erabaki zuten. Dimas Lasterra Navarra de cine enpresako arduradunak dioenez, hasieran Powerpoint batekin egiten zituzten egokitzapenak. Orain, berriz, sistema propioa asmatu dute, baita patentatu ere. "Itsuei entzungailuak paratzen dizkiegu, hala filmean deskribatzen ez diren gauzak nolakoak diren azaltzeko; gorrek, berriz, azpidatziak izaten dituzte", dio Lasterrak. Gainera, ohiko zinemetan dauden filmak eskaintzen dituzte egokituta. Esaterako, ostegunean, Django Unchained eskaini zuten. Lasterrak nabarmendu duenez, itsuak edo gorrak diren lagunez gain, inolako mugarik ez duten pertsonak ere joan daitezke zinemara. "Itsua den norbait bere senideekin batera etor daiteke Zinema Guztiontzat emanaldietara", jakinarazi du Lasterrak.
Iluntasuna argitzeko lanean
Ikusten ez dena ez dago sinesterik. Hori dio esaera zaharrak. Baina, zenbaitek, halabeharrez ikusten ez denean ere sinetsi behar izaten dute. Hori da ikusmen urritasuna dutenen errealitatea. Begiak ez diren bestelako elementuak baliatzen dituzte kalera irten eta errepidea gurutzatzeko, lan egiteko edota antzerkira joateko. Hamaika oztoporekin egiten dute topo egunero-egunero. Hain justu, 75 urte bete ditu ONCE Espainiako Itsuen Erakundeak ikusmen urritasuna dutenei erremintak eta prestakuntza ematen. Nafarroan 790 afiliatu inguru dituzte; batzuek zerbait ikusten dute; beste batzuek, ezer ez.
Iruñeko Aralar kalean du egoitza nagusia ONCEk Nafarroan. Une oro jendea sartu eta irten dabil. Batzuk ordenagailuak nola erabili irakasteko eskoletara, beste batzuk psikologora, bada liburutegira doanik ere. Puri Ortiz da ONCEko Nafarroako ordezkaritzako buruetako bat. Jaiotzez da itsua, eta horrek bere alde onak eta txarrak dituela azaldu du. Lau solairu dituen eraikinean ondo baino hobeto moldatzen da makila eta txakur gidaririk gabe. Duela bi hilabete inguru egin zuen txakur gidaria izateko eskaera.
Itsuen egoera azken urteetan "nabarmen" hobetu dela dio. Hala ere, ohartarazi du ONCE ez dela krisiaren eraginetatik kanpo gelditu den erakundea. "Guk ere gure murrizketak egin behar izan ditugu", dio. Eskaintzen dituzten zerbitzuak ez gutxitzen saiatu direla onartu du.
ONCEren diru iturririk garrantzitsuenek jokoan dute oinarria. Ezagunak dira egunero-egunero kaleko etxoletan saldutako kupoiak. Ortizek jakinarazi du azkenaldian gero eta produktu gehiago saltzen saiatzen direla, negozioa "dibertsifikatzeko" beharra dagoelako. Denera, Nafarroan 186 saltzaile daude, eta 28 bulegoetako langileak dira.
Bulegoetan lanean aritzen denetako bat da Lina Apastegi. Ordenagailu gelako arduraduna da. Pazientzia handiko emakumea da, muturreko egoeraren batean egoten diren lagunekin egin behar izaten duelako lan. Nolanahi ere, ordenagailuek eta bestelako teknologiek itsuen eta ikusmen arazo larriak dituztenen bizitza errazten lagundu duela dio. "Hona etortzen denak ezintasunari aurre egin behar izaten dio, eta hori zaila da".
Argitu duenez, ikusmen urritasun guztiak ez dira berdinak. Batzuek erabat galdua dute, baina beste batzuek zulotxo txiki batetik ikusiko balute bezala ikusten dute. Bada, itzalak antzemateko gaitasuna duenik ere. Hala, ordenagailuak beharren arabera moldatzen ditu Apastegik. "Aintzat hartzen ditut erabiltzaile bakoitzak dituen beharrak. Hala, batzuei kontrastea kendu eta zuri-beltzean jartzen diet; bada irudien tamaina lupa baten bitartez handituta moldatzen denik ere".
Arrakasta handia duen beste leku bat liburutegia da. Era guztietako liburuak dituzte bertan, asko braille metodoan idatzitakoak. Hala ere, azken urteetan gero eta arrakasta handiagoa dute audio liburuek. Ortizek azaldu duenez, bera unibertsitateko ikaslea zenetik izugarri aldatu da audio liburuak entzuteko modua. "Orain guztiz digitalizatuta daude, eta era sinbolikoan azpimarratzeko aukera ematen dute, baita atalak hautatzekoa ere".
Itziar Gorostidi ONCEk Iruñeko ordezkaritzan duen liburutegiko arduraduna da. Antzematen da liburuak maite dituela, ikusmen urritasuna dutenen haurrentzako liburuak batez ere. Azken urteetan erakundeak alor horretan lan handia egin duela iruditzen zaio. "Inoiz ezer ikusi ez duen haur bati oso zaila da esplikatzea txalupa bat edo zuhaitz bat zer den", ohartarazi du. Hala, oinarrizko objektu horiek irudikatu ahal izateko, liburu sorta zabala dute, baita euskaraz ere. Testua idatzita eta braillen dago, eta erliebeak baliatzen dituzte haurrak belaontzi bat identifikatu ahal izateko. "Liburu hauek zoragarriak dira, eskoletan haur guztiek atsegin dituzte", dio Gorostidik.
Hala ere, Ortizek ohartarazi du itsuen sozializazioaren esparruan lan asko dagoela egiteke oraindik ere: "Krisi ekonomikoa dela eta, egoera denentzat dago gaizki, eta ikusmen urritasun larriak dituztenentzat, are okerrago. Alor hori gehiago landu beharko genukeela iruditzen zait".
“Euskararen normalizazioan ezinbestekoak dira Xorroxin bezalako hedabideak”
Xorroxin elkarteko lehendakaria eta izen bereko irratiko esataria da Mari Karmen Irungarai (Azpilkueta, 1959). 1981. urtean sortu zen Xorroxin irratia. 1998. urte arte ez zuten lizentziarik lortu, eta hura Lesakarako bakarrik. Hala ere, egun Zugarramurdi, Urdazubi, Baztan, Bertizarana, Malerreka eta Bortzirietan entzuten da. Joan den astean jakin zuten Baztan eta Beran emititzeko lizentzia eman diela Nafarroako Gobernuak. Deialdi horretan, lizentzia lortu duen euskara hutseko irrati bakarra izan da Xorroxin.
Baztanen eta Beran emititzeko lizentzia eskuratu berri duzue. Nola hartu duzue Nafarroako Gobernuaren erabakia?
Iaz atera zuen Nafarroako Gobernuak lehiaketaren deialdia, eta hor jakin genuen Baztanen eta Beran lizentzia eskuratzeko aukera zegoela. Baztanen duela 33 urte hasi ginen lanean; Bortzirietan apur bat geroago. Deialdia atera zutenean erabaki genuen inolako zalantzarik gabe bi deialdi horietara aurkeztea. Bi proiektu aurkeztu genituen, bat Baztanerako eta bertzea Berarako. Egia erran, pozik gaude.
Urte luzez lizentziarik gabe lan egin behar izan duzue. Zein zailtasun eragin dizkizue egoera horrek?
Lizentziarik eduki ezean ezin da Nafarroako Gobernuko diru laguntza deialdietara aurkeztu. 1998an Lesakako lizentzia lortu genuen. Orduan, lizentzia horri esker, aurkeztu gara hainbat diru laguntzen eskaeratara. Hau azkenean katea da. Lizentziarik ez bada, ez dago inolaz ere diru laguntzak eskuratzeko aukerarik. Hori lortu izanak administrazioaren bidetik izugarri lagundu digu.
Orain arte egindako lana aintzat hartu dutela erakusten dute eman berri dizueten lizentziek, ezta?
Lanean jarraitzeko segurtasuna ematen du. Irratiak 33 urteko ibilbidea eginen du heldu den urtean, eta azken bi lizentzia hauek egoera normalizatzen lagunduko digute. Badakigu orain arte herritarren estimazioa badugula, baina honek erakusten du administrazioak onartu duela zer-nolako lana egiten dugun. Euskararen normalizazioan beharrezkoak dira gurea bezalako hedabideak.
Lizentzia lortu duen euskarazko irrati bakarra da zuena. Zer iritzi duzu auzi horren inguruan?
Euskara hutsean aritzen garen bi irrati aurkeztu ginen lehiaketara, Iruñerriko Euskalerria irratia eta gu. Euskalerria irratia gabe utzi dute. Beste behin, zokoratu egin dute eta, hein berean, euskaldunak; kontuan hartu behar da, Iruñerria dela euskaldun gehien bizi den eskualdea. Tamalgarria da gobernuaren jarrera.
2008tik Nafarroako Gobernuaren diru laguntzarik ez duzue jaso.
Egia da, Nafarroako Gobernutik 2008tik ez dugu sosik jaso. 2012a arras urte zaila izan da. 2013an ere ez direla gauzak erraztuko iruditzen zait. Xorroxinek inbertsio plan zenbait baditu, eta lizentziek inbertsioak egiteko beharra ekarriko dute. Guk orain emititzen dugun frekuentzia eta lizentziarekin emango digutena ez dira berberak. Aldaketa batzuk eta inbertsio batzuk egin beharko ditugu. Ea ahalik eta inbertsio gutxienarekin posible den. 2013ko aurreikuspena zaila da. Aspalditik eskatu diogu Nafarroako Gobernuari urte sorta baterako hitzarmena adostea euskarazko komunikabideekin, baina ez du horretarako borondaterik.
Hitzarmen hori erdietsiz gero, egonkortasuna lortuko litzatekeela iruditzen zaizue?
Nire ustez, bai. Orain arte bezala ez dugu funtzionatzen ahal. Ez dakigu 2013an zer helduko den. Guk gure plangintzak eta aurreikuspenak egin behar ditugu. 2008tik honat ez dugu Nafarroako Gobernuaren diru laguntzarik jaso, eta, beraz, egoera nahiko larria da. 2013 honetan esfortzu handia egin behar du lantaldeak irratiari eusteko. Aldaketa batzuk eginen ditugu aitzinerat ateratzeko. Bertzalde, eskertzekoa da herritarren eta enpresen laguntzak. Jaurlaritzak ere diruz laguntzen gaitu, nahiz eta urtez urte diru saila murrizten ari den.
@sarean
Ikusmen urritasunarekin zerikusia duten gaiak lantzen dituzten webguneak.
• www.once.es. ONCEren webgune nagusia da.
• www.cineaccesible.com.Zinema Guztiontzat egitasmoren ataria. Bertan, datozen asteetan zein film eskainiko dituzten ikus daiteke, besteak beste.
“Hemen egon arren, han dut burua askotan”
Ez dago Londres bakarra. Hamaika Londres daudela argi du Xabier Maeztuk (Iruñea, 1983). "Ni Londres batean bizitzen ari naiz, baina beste batek beste Londres bat ezagutuko du". Bi urte beteko ditu Londresen Maeztuk hil honetan. Etxetik ateratzeko eta mundua ezagutzeko joan zen, abentura bila. "Hiri handi batean bizitzeko gogoa nuen, baita ingelesa ikastekoa ere". Ongi joan zaio bi urte hauetan. Lana topatu eta ingelesa hobetu du. Bi hilabetera informatika enpresa batean lanean hasi zen, eta han jarraitzen du.
Hackneyn auzoan bizi da Maeztu. Londresko bigarren gunean dago —sei ditu, denera—. Gustura bizi da han. "Ez dago erdialdean, baina bizikletaz ordu erdian iristen naiz". Karibeko eta Turkiako komunitate handiak ditu auzokide. Merkeagoa da, gainera, zentroan ez bizitzea. "Han pentsaezina da logela bat alokatzea; 600 euro gutxienez balio dute". Alokairu sozialeko pisuak zeuden orain dela urte batzuk, baina gobernuak kendu egin ditu gehienak. Dudarik gabe, hiri garestia dela dio Maeztuk, baina, ongi begiratuz gero, gauza merkeak aurkitzen ditu berak. "Asteburuetan auzo guztietan merkatuak daude, eta horietara joan ohi naiz, askoz merkeagoak direlako".
Topikoak dio Londresen edozein hizkuntza entzuten dela, ingelesa izan ezik. "Herrialde guztietako jendea bizi da hemen; horregatik, edozein hizkuntza entzuten da". II. Mundu Gerra ondoren heldu ziren, batez ere, etorkinak Londresera, eta 1960ko hamarkadan areagotu zen. Hiri kosmopolita eta garaikidea da. "Multikulturalitateak berezia egiten du hiria; ghetto txikiz osatuta dago; indiarrak batetik, txinatarrak bestetik, euskaldunak han eta hemen... Komunitateak oso sakabanaturik daude".
Hain hiri handia izanik —zortzi milioi biztanle ditu—, kultur eskaintza handia dago. Egunero, denetarik egiteko aukera dago: kontzertuak, erakusketak, hitzaldiak.... "Beti dugu planen bat". Kaleko arteak, street art-ak, "izugarrizko" garrantzia hartu du; "nonahi margotzen dituzte hiriko paretak".
El Diagonal egunkarian kolaboratzen du Maeztuk. Londresko Ocuppy mugimenduaren inguruan idatzi du, behin baino gehiagotan. Izan ere, gertutik jarraitu du mugimendu horren bilakaera. 2011ko udan istilu handiak egon ziren Ingalaterrako hiriburuan. Herritarrak haserre batean atera ziren kalera, poliziak ustez hango gazte bat erail eta gero. Gizartean dauden ezberdintasunak jo zituzten liskarren sorburutzat. Udazkenean, Ocuppy mugimendua sortu zuten. Eraikinak okupatu zituzten, besteak beste. "Hor hartu zuen mugimenduak indar handiena, eta herria matxinatu egin zen; orain, jarraitzen badu ere, ez da lehen bezalakoa".
Gizarte mugimenduek Londresen garrantzi handirik ez dutela jakinarazi du. "Krisiak oraindik ez du indarrez jo, eta, horregatik, hemengo herritarrak ez dira asko mugitzen; gainera, gizartea oso klasista da". Baina gizartea "nahiko geldirik" dagoen arren, arazoak dituzte. David Cameronen gobernuak murrizketak gogor ezarri ditu, bai hezkuntzan eta baita osasunean ere. "Gazteriaren langabezia tasa oso larria da, %20, tasa orokorraren bikoitza".
Hirira iritsi zenean neska bat bakarrik ezagutzen zuen. "Ez gehiegi, gainera", aitortu du. Hala ere, berehala aurkitu zuen pisua, eta bi hilabetera lana. Iruñean programatzaile gisa lan egiten zuen, eta Londresen ogibide berean aurkitu du lana. Web orriak programatzen ditu.
Londresen jendea ezagutzea oso erraza dela dio Maeztuk; ez, ordea, lagunak egitea. "Ez da Iruñean bezala, kalera atera eta ezagunak ikusten ditudala; hiria bakartia da". Bakoitza bere kabuz joaten da, eta, askotan jende berria ezagutu arren, zaila da harremanari eustea. "Hona aldi baterako etortzen dira gehienak, ingelesa ikastera, batez ere. Horregatik, lagunak ezagutzen eta, aldi berean, agurtzen ditugu. Inoiz ez dut lagun talde finkorik".
Maeztuk itzultzeko asmoa du, ez daki noiz, baina Nafarroara itzuliko da. Herrimina du. "Beti buruan dagoen zerbait da; bizimodu erosoa dut hemen, baina askotan deskonektatuta sentitzen naiz nire herrialdean zer gertatzen ari den ez jakinda. Orain Internetekin errazagoa da, baina ez da berdina. Hemen egon arren, burua askotan han dut".
Bizikleta erabiltzen du Maeztuk leku batetik bestera joateko. "Garraio azkarrena da mugitzeko, dudarik gabe". Metroa zaharra eta munduko garestiena dela dio, "beti jendez beteta", eta, ahal duenean, ez du erabiltzen. Behin gidatu zuen autoa Londresen, eskuinetik, eta ongi moldatu zen. "Elebiduna izatea bezalakoa da, alde batetik baldin badakizu, beste aldetik berdina da".
Ezaguna da Londresko eguraldia, hiri grisaren irudia du mundu osoan. Baina Iruñeko eguraldiarekin alderatuta hainbesterako ez dela dio Maeztuk. Lainoa egotea oso ohikoa da, baina ez du askotan euririk egiten. Neguan oso goiz iluntzen duela, horrexetara ohitzen kosatzen zaio gehien Maezturi. "Orain, arratsaldeko lau eta erdietan iluntzen du; nahiko tristea da; bostetan lanetik ateratzen naiz, eta badirudi gaua dela!".