2012ko urtarrilaren 5ean jarri zuten indarrean Ustiategien Jabetza Partekatuaren legea. Ordutik urtebete pasatu da, eta Nafarroan bi bikotek besterik ez dute jabetza eredu hori aukeratu.
30.000
• Pertsonek dute Nafarroan gaixotasun arraroa. Ezohiko gaixotasunak gaixotasun kronikoak eta lehentasunezkoak izatea eskatu du Nafarroako Gaixotasun Arraroen elkarteak. Izan ere, 30.000 lagunek dituzte Nafarroan gaixotasun hauek. Azaldu dutenez, arazo larriena diagnostikoa lortzeko denbora izaten da: batez beste, bost urte.
Erreniega inguruan 73 lurrikara izan dira 18 egunean
Azken asteetan 73 lurrikara izan dira Erreniega mendatearen inguruan. Otsailaren 14tik martxoaren 4ra arte zenbatu dituzte lur mugimenduak. Indar gutxikoak izan dira guztiak: handiena 2,1 gradukoa izan da. Zizur Zendeako herrietan nabaritu da gehienb...
“Gure lana ezkutatuta dago”
Abereekin eta etxean aritzen da Mariana Cunchillos (Iruñea, 1959). Barruan eta kanpoan. Irurozkin du etxea eta lana. Piriniar arrazako 12 behi eta Nafarroa Jaka arrazako 13 zaldi ditu, eta zuzeneko salmenta egiten du ganaduaren haragiarekin. Laboraria ere bada, eta olo eta garagar soroak ereiten ditu. Guztia ekologikoan egiten du, Franco Malucelli bikotekidearekin batera.
Bere lana gustatzen zaio, eta disfrutatzen du ganadua zaintzen. Txikitatik du afizioa, eta 2005. urtetik du ofizio. EHNEko zuzendaritzan dago Cunchillos. "Orain bi emakume gaude zuzendaritzan", agertu da pozik. Gainera, sindikatuan Ebel izeneko emakume taldea dute. "50 bat emakume inguru biltzen gara bileretan, guztiak abeltzainak eta nekazariak". Cunchillosek gogora ekarri du duela gutxi egindako argazki erakusketa. 24 emakume baserritarren irudiak biltzen zituen, eta herriz herri ibili zen erakusketa. "Erakusketaren xedea emakumeen lana ikusaraztea zen, oraindik ere pentsatzen dugulako gure lana ezkutatuta dagoela".
Cunchillosen familia Irurozkikoa da, baina inoiz ez zen bizi Urraulgoitiko herrian. Asteburuetan eta uda garaian joaten ziren. "Oroitzapen oso politak ditut, eta hemen bizi nahi izan dut beti". 1992. urtean bete zuen bere ametsa. Orduan izan zuten Cunchillosek eta Malucellik baserri munduarekin lehenengo hartu-emana, baina 2005. urtean erabaki zuten ganadua jartzea eta soroak laborez ereitea. Denera, laborantzako 105 hektarea dituzte. Bien artean eta Cunchillosen semearekin banatzen dute baserriko lana. Irurozki herriko bazkalekuetan egoten dira animaliak, eta egunero joaten dira ikustera. Horretaz gain, zuzeneko salmentaz arduratzen da gehienbat Cunchillos.
Argi du Cunchillosek emakumeek nekazaritza eta abeltzaintzan egiten duten lana oso garrantzitsua dela. "Bai orain, eta baita historian ere". Baina kexatu ere eginda da, baserriko laneko materiala eta tresnak gizonentzat eginak daudelako. "Ganaduarentzako hesiak, ateak eta ganbelak gizonentzat daude pentsatuta, indar handia duten pertsonentzat". Ezintasuna sentitzen du Cunchillosek ganbela bat ireki nahi duenean eta indarrik ez duela konturatzen denean. "Teknologia oso aurreratua dago, baina oraindik ez dute aurrerapenik egin emakumeentzat hori eskuragarriagoa izateko; bada garaia".
Tresnak ez dituzte emakumeentzat modernizatu, baina gaur egun emakumeen gaia "guztien ahotan" dagoela dio baserritarrak; ez, ordea, onerako. "Berdintasunaren gaia aldioro entzuten dugu, eta diskriminazio positiboa politikarien ahotan dago. Baina hipokrita hutsak dira. Diskurtsoa apaintzeko baino ez dute erabiltzen, egiatan ezer gutxi egiten dute gugatik".
Orain, gainera, emakumeentzako diru laguntzarik ez dagoela azaldu du. "Kendu egin dituzte; abeltzain eta nekazarientzako beste diru laguntza asko bezala". Berak ganadua jarri zuenean, hala ere, ezin izan zuen jaso Nafarroako Gobernuaren diru laguntza, 40 urte baino gehiago zituelako. Dena den, Cunchillosentzat, onena nekazariek eta abeltzainek diru laguntzen beharrik ez izatea litzateke. Lanetik bakarrik bizitzea gustatuko litzaioke Cunchillosi. "Inoren menpe" egon gabe. Krisiak, ordea, zaildu egiten du egoera, eta baserritar asko "arrisku larrian" daudela azaldu du. "Inbertsio handiak egin dituzte, eta, bat-batean, ezin dituzte mantendu". Horregatik, Cunchillosek uste du haiek abiatutako bidea irtenbidea dela. Zuzenean saltzen diote gertuko jendeari, eta laboreak inguruko abeltzainei saltzen dizkiete. "Gure artean gelditzen da dena". Proiektu "lokala, hurbila eta solidarioa" da haiek dutena eta bultzatzen dutena. Zuzeneko salmenta eskutik eskurako bide bideragarriena eta fidagarriena dela uste du Cunchillosek. "Nondik etortzen dira kontsumitzen ditugun elikagaiak? Nola ekoizten dituzte?Askotan ez dakigu".
Martxan da BBK Bizkaiko Gazteen XXI. sariketa
Asteazkenean hasi zen BBK Bizkaiko Bertsolari Gazteen XXI. sariketa. Igorren (Bizkaia) egin zen lehenengo kanporaketa, asteazkenean. Sariketa heldu den martxoaren 22an amaituko da, Bilbon. Denera, Bizkaiko zazpi eskualdetako 50 gazte inguruk parte har...
Bazka eman behar izan diete Iratiko oreinei, elurragatik
Joan den urtarrilaren 7an elurra bota zuen Pirinioetan, eta ordutik ez dute atseden hartu herritarrek. Ez herritarrek, ezta animaliek ere. Azken horientzat inoiz baino gogorragoa izan da azken hilabetea. Iratiko oihanean bizi diren animaliak jakirik g...
“Hemen mundu guztiak du gertaera latz bat kontatzeko”
Senarrak lana lortu Argentinan, eta familia osoak zeharkatu zuen ozeanoa. 2011ren azaroan iritsi ziren Txus Chalezquer (Carcar, 1978) eta Dani Agreda San Isidrora (Argentina). Hiru seme-alabekin joan ziren: Irati, Amaia eta Enekorekin.
Carcarkoa da Chalezquer, baina Mutiloagoitin bizi ziren bostak, orain dela urtebete arte. Agredak Volkswagenen lan egiten du, eta enpresak San Isidron duen lantegian lana lortu zuen. Eskaintza aprobetxatu, eta hara joatea erabaki zuten. Hiru urterako egonen dira ozeanoaren bestaldean. "Nik uste dut hiru urteak pasa ondoren Nafarroara itzuliko garela, baina batek daki; Daniri kontratua luzatzen badiote, pentsatuko dugu zer egin, eta berdin lehenago itzultzeko eskatzen badigute". Suran eta Amarok auto modeloak egiten dituzte San Isidron.
Buenos Airesen ondo-ondoan dago hiria. "Ordu erdi luzean iristen gara Buenos Airesko erdialdera". Iruñeak bezainbeste lagun ditu hiriak, baina ez du "zerikusirik" Nafarroako hiriburuarekin. "Hemen lorategia eta igerilekua dute etxe gehienek; lur eremu handia dute". Parke asko ditu hiriak, eta eremu berdez inguratua bizi da Chalezquerren familia. Rio de la Plata ibaiak zeharkatzen du hiria, eta haien etxe ondotik igarotzen da. "Itsasoa bezalakoa da, baina ur gezakoa".
Domingo Akasuso zallarrak sortu zuen hiria, eta, horregatik, ezagunak dira euskaldunak hirian. Konkistatzaile bizkaitarra 1608. urtean iritsi zen Rio de la Platara. Bertan kontrabandistak kontrolatzen aritu zen, eta kapitain izendatu zuten. Kondairak kontatzen du, behin, Akasuso kontrabandisten atzetik zebilela eta geldialdi bat egin zuela bidean. Lo gelditu zen. Ametsetan San Isidro Nekazaria agertu zitzaion, eta horrek eskatu zion kapera bat eraikitzeko lo gelditu zen lekuan. Dirua lortu zuenean, 1706. urtean, santuak eskatutakoa bete zuen Akasusok, eta, urte berean, San Isidro hiria sortu zuen. "Horregatik, euskaldunak oso ezagunak dira, eta ez bakarrik San Isidron, Argentina osoan". Izan ere, argentinar asko euskaldunen oinordekoak dira, eta ugariak dira euskara ikasteko eskolak eta euskal etxeak.
Chalezquerrek eta Agredak 6, 4 eta 2 urteko seme-alabak dituzte. Argentinan ikasturtea martxotik abendura izaten da, eta familia iritsi zenean hango umeak eskolak bukatzen ari ziren. "Oso lotsatiak dira hirurak, baina irakasleen eta ikaskideen harrera oso ona izan zen", gogora ekarri du Chalezquerrek. Lagunak laster egin zituzten, hangoak "oso irekiak" baitira: gozoak eta amultsuak. Alde okerrena Chalezquerrena berarena izan zen. "Hiri handi batean oso zaila da jendea ezagutzea eta lagunak egitea". Orain, unibertsitatera sartzeko ikasten ari da, arazoak izan baititu titulua homologatzeko.
Argentina osoa ez, baina dagoeneko zati handi bat ezagutu dute. Bidaiatzea oso garestia dela dio Chalezquerrek, eta, horregatik, autoa erabiltzen saiatzen dira herritarrak, hegazkinak eta autobusak ez direlako batere merkeak. "Argentinan distantziak ikaragarriak dira". San Isidrora iritsi zirenetik, Patagonia —Ushuaia eta El Calafate—, Valdes penintsula, Iguazu eta Rosario ezagutu dituzte. Puerto Madrynera azken bidaia egin zuten (Valdes penintsula), eta asko gustatu zitzaien, bereziki umeei. "Itsas elefanteak, itsas lehoiak, baleak eta pinguinoak ikusi genituen". Hurrengo bidaia prestatzen ari dira, gainera. Neguan, Saltara —herrialdearen iparraldean dagoen hiria— joan nahi dute autoz eta bidean geldialdiak eginez.
Jendeak duen segurtasunik eza dela-eta kezka azaldu du Chalezquerrek. "Auzo itxietan bizi dira, eta umeak ez dira kalean jolasten; mundu guztiak du kontatzeko gertaera latz bat". Chalezquerrek ez zuen Hego Amerika ezagutzen, eta gizartearen arteko desberdintasunak oso agerikoak direla azaldu du. Horretaz gain, bitxia iruditu zitzaion hizkuntza bera hitz egin arren hasieran bereziki ulertzeko arazoak izan zituela. Umeek, gainera, arazo bera izan zuten, baina azkar aurkitu zuten irtenbidea. "Eskolan daudenean hango umeek bezala hitz egiten dute, eta etxera iristean, txipa aldatu, eta gazteleraz mintzatzen dira". Askotan Nafarroan egotea gustatuko litzaioke Chalezquerreri. "Kalera atera, eta patata tortillaren pintxo bat janen nuke".
Janari ona du, hala ere, Argentinak. Haragiak ospea du mundu osoan, eta hala baieztatu du Chalezquerrek. Baina onartu du bera nekatu dela hainbeste haragi jateaz. "Hala ere, argentinarra ez da inor barbakoarik gabe". Behin, hango lagun batek kontatu zion Chalezquerri oporretan joateko apartamentu baten bila zebilela. Oso merkea eta hondartzaren ondoan zegoen apartamentu bat aurkitu zuen, baina hain zen merkea, arraroa iruditu zitzaion. Orduan, ziurtatzeko deitzea erabaki zuen, eta konturatu zen zergatik eskatzen zuten hain diru gutxi: ez zuen barbakoarik. Orduan, barbakoa zuen apartamentu bat bilatu zuen lagunak.
Nafarroako Bertsolari Txapelketan parte hartu duten bertsolariak.
Errekorra apurtu du aurten Nafarroako Bertsolari Txapelketak. Izan ere, denera, lehenengo fasean 31 bertsolari lehiatu dira, 2011ko txapelketan baino lau gehiago. Finalaurrekoetan hemezortzi ariko dira.
ZARAGOZAKO ETORBIDEA, IREKITA
Bi hilabeteko atzerapenarekin ireki dute berriz ere Iruñeko Zaragozako etorbidea. Uztailaren 24tik itxita egon da, Arrosadi eta Lezkairu artean eraiki duten urbanizazioa bukatu bitartean. Etxebizitzak egin dituzte inguruan, baita laku artifizial bat ere. Abendurako espero zuen Iruñeko Udalak Zaragozako etorbidea zirkulazioarentzat irekitzea, baina joan den asteazkenean ireki zuten. Oraindik, unibertsitateko errepidea itxita dago.
“Gainpresioa da etxean kantatzea”
Nafarroako Bertsozale Elkarteak lan "ona" egin duela goraipatu du Xabier Maiak (Elizondo, 1981). Duela lau urte inguru hasi zen Baztango bertso eskolan. Iaz, Bardoak txapelketan parte hartu zuen, eta, aurten, Nafarroako Bertsolari Txapelketan da lehen...