Asteko Gaiak

2020-01-242020-01-23Albisteak, Asteko Gaiak, Ekonomia, Gizartea, Nafarroa

Lan ordainduaz harago

Edurne Elizondo

Feministok greba orokorrera. Osteguna greba eguna da Hego Euskal Herrian, eta deialdiarekin karrikan egin du bat, jada, Iruñerriko mugimendu feministak: Iruñeko Zara dendako erakusleihoetan itsatsi ditu prekaritatearen eta esplotazioaren aurkako bere aldarriak jasotzen dituzten kartelak: "Hegoaldeko herrialdeetan arropa egiten ari diren emakumeak esplotatzen dituzte enpresa handiek; beren dendetan ari direnak ere bai; emakume guztiak esplotatzen gaituzte, objektu bilakatzen gaituztelako iragarkietan".

Mezu hori jarri dute Iruñerriko feministek mahai gainean, eta "lan, pentsio eta bizitza duinen alde lanean" jarraituko dutela berretsi dute. Horregatik egin dute bat Euskal Herriko Eskubide Sozialen Gutunak deitutako greba orokorrarekin.

Nafarroako Gobernuko presidente Maria Txibitek bilera eginen du astelehenean greba orokorraren deitzaileekin. Eusko Jaurlaritzako lehendakariarekin ere hitz egin nahi zuten, baina Iñigo Urkulluk uko egin dio biltzeari. Erran du ez duela uste elkartzeak ezer konponduko duenik.

Euskal Herriko Eskubide Sozialen Gutunak joan den urrian eman zuen greba orokorrera deitzeko asmoaren berri, eta azaroaren bukaeran zehaztu zuten data gutuneko kide diren sindikatuek. Haiek egin zuten greba deialdi ofiziala: ELAk, LABek, ESK-k, Steilasek, Etxaldek, EHNEk eta Hiruk, alegia. CNT gehitu zaie, bai eta ikasleen sindikatua, Ikasle Ekintza, Ernai eta Eragin ere. Bertze eragile anitzen babesa ere jaso du protestak.

Hilaren 13an, ELA eta LAB sindikatuetako ordezkariak CEN Nafarroako enpresaburuen elkartearen Iruñeko egoitzan izan ziren, eta lana duintzeko eskatu zioten patronalari. Lan, pentsio eta bizitza duinak izateko eskubidea ere aldarrikatuko dute sindikatuek osteguneko greba orokorraren bidez. ELAko idazkari nagusi Mitxel Lakuntzaren arabera, "benetako lorpenak iristeko ezinbestekoa da mobilizazioa". Eta lortu nahi dutena argi dute: erosahalmena berreskuratzea; prekaritatea amaitzea; gutxieneko diru sarrera duinak bermatzea 1.200 euroko gutxieneko soldatarekin eta 1.080 euroko gutxieneko pentsioarekin; genero arrakala amaitzea; zigorrik gabeko erretiro aurreratua; osasun zerbitzu publiko eta doakoak ziurtatuko dituen sare unibertsala; diru sarrerak bermatzeko errenta eta errenta bermatua gutxieneko soldataren bera izatea; eta pentsioak osatzeko araudia.

ELAk eta LABek nabarmendu dute 2013 amaieratik hona izan den hazkunde ekonomikoaren zikloa "langileen lepotik" egin dela, eta erantsi dute argazki horrek bere alde iluna duela, datu makroekonomikoek hobera egin badute ere. Nafarroan, adibidez, pobreziari buruzko hirugarren txostena aurkeztu berri dute Nafarroako Gobernuko agintariek, eta datuek erdigunean jarri dute 81.500 pertsona daudela egun pobrezian herrialdean: erdiek lana dute, eta 16.700 herritar, gainera, pobrezia larrian daude.

Beraz, lana izatea ez da pobreziatik ateratzeko bermea, gobernuaren txostenak agerian utzi duenez. "Enpresaburuek diote ondasuna sortzen dutela, baina datuek erakusten dute langile pobreak daudela, eta hala aitortzen du Nafarroako Gobernuak berak ere", LABeko Nafarroako koordinatzaile Imanol Karrerak nabarmendu duenez.

Emakumeen bizkar

Soldata kobratzen duten langile pobreen egoera salatu dute sindikatuek. Ez dira, halere, langile prekario bakarrak. GITE Gizarte Ikerketarako Talde Eragileak bertze sektore bat jarri nahi izan du fokupean egunotan: soldatarik kobratzen ez duten langileena, alegia. 1970eko hamarkadatik ari da Maria Angeles Duran aditua (Madril, 1942) ikerketa esparru hori jorratzen, eta Iruñean izan da GITEko kideekin eta herritarrekin bere gogoetak partekatzen. Politika eta Ekonomia Zientzietako lizentziaduna da, bertzeak bertze.

Gogoeta eta eztabaida guztiak baldintzatzen dituen datu bat jarri du Duranek mahai gainean: kobratu gabe lanean ari diren langile gehienak emakumeak direla, hain zuzen ere. Ordaintzen ez den lan horrek zaintzarekin du lotura anitzetan, eta zaintzaren ardura emakumeen bizkar dago, gehienetan.

Gogoeta eta eztabaidetan eragin handia duen bertze auzi bat nabarmendu nahi izan du Duranek, horrekin batera: ordaindu gabeko lanaren atzeko datuak ezagutzeko dauden zailtasunak. Hau da, "hagitz zaila" dela jakitea benetan zenbaterainokoa den batez ere emakumeek egiten duten kobratu gabeko lan jarduera horren tamaina. "Hasieran baino inkesta eta ikerketa lan gehiago egiten dira, baina ez dira, oraindik ere, behar bezain zehatzak, eta ez dira behar bezainbertzeko maiztasunarekin egiten; administrazioak hiru hilabetean behin egiten du Biztanleria Aktiboaren Inkesta, baina ordaindu gabeko lanari buruz zehaztapen hori lortzetik urrun gara".

Estatistikarik eta daturik ezari aurre egin behar izan zion Duranek bere ikerketak hasi zituenean. Adituak berak zuzendu ditu gaiari buruz egin diren inkesta lan anitz. 1980ko hamarkada hasierakoak dira lehendabizikoak. Orduan, etxean lan egiten zuten emakume anitzek ez zeukaten lantzat beren etxeko jarduera hori, Duranek azaldu duenez: "Etxean zituzten betebeharrak egiten zituztela erantzuten zuten; hau da, zegokiena egiten zutela", gogoratu du.

Emakumeok, batez bertze, zortzi orduz aritzen ziren etxean, lanean, egunean. "Emakumeok ez zuten soldatapeko lanposturik; bilatu ere ez zuten egiten; halere, eskainiz gero, %55ek erran zuten onartuko zutela", azaldu du adituak.

Datu hori garai hartako langabezia tasari buruzkoarekin lotu zuen Duranek, ikerketa egin zuenean, eta agerian utzi zuen administrazioek eta ekonomiaren esparruko agintariek esku artean zituzten kopuruak ez zirela, inondik ere, errealak: "1980ko hamarkadaren hasiera hartan, Espainian 800.000 pertsona ziren langabezian; baina ordaindu gabeko lana egiten ari ziren, eta, eskainiz gero soldatapean aritzeko prest ziren %55 horiek kontuan hartuz gero, hiru milioi pertsona baino gehiago baziren langabezian", azaldu du.

Duranek ez du zalantzarik: "Gizarteak aurrera egiten du eta eusten dio ordaindutako lanari esker, bai eta ordaintzen ez den lanari esker ere". Horregatik, argi du administrazioak ezin duela azterketa makroekonomikoak egiten jarraitu, bakarrik merkatuarekin lotutako datuak kontuan hartuz. "Ez dago doako lanaren laguntzarik gabe mantentzen den politika publikorik", nabarmendu du Duranek.

Hainbat datu jarri ditu mahai gainean, ordaindu gabe egiten den lan horrek politika publikoekin duen harremana azaltzeko. "Osasunaren arloan, adibidez, sistemak ematen dituen 12 orduko, bertze 88 ordu behar dira osagarri". Duranek zehaztu du osasun sistemak artatu beharreko gaixo gehienak ez direla apendizitisak jota edo hanka bat hautsi dutelako ailegatzen ospitalera. "Gurearen gisako gizarte garatu eta gero eta zaharrago batean, gaixotasun kronikoek gero eta pisu handiagoa dute; gero eta zaintza gehiago behar dugu, eta zaintza hori sistematik at jasotzen dugu. 88 ordu horiek, batez ere, emakumeek ematen dituzte", zehaztu du.

Tentsioa

Sistemak ematen dituen orduen eta emakumeek kobratu gabe egiten dituztenen arteko desorekari aurre egitea ez da batere erraza. Horixe nabarmendu du Maria Angeles Duranek. Zaintza behar duten sektoreen artean aipatu ditu haurrena, gaixoena eta zaharrena. Baina bada laugarren bat, hagitz garrantzitsua, adituaren hitzetan: "Zaintzaren ardura hartzeari uko egiten dioten gizonena, alegia".

Zaintzaz arduratzen diren emakume anitzek nork zaindu ez dutela gaineratu du Duranek, eta, kasu anitzetan, diru sarrera txikiak dituztela. Biztanleria zahartzeak, baina, argi utzi du zaintzaren beharra gero eta handiagoa izanen dela, eta horrek "tentsioa" sortzen du. "Konponbide magikorik ez da; nik, behintzat, ez dut. Halere, argi izan behar dugu kalitatezko zerbitzu publikorik ez dugula izanen sistemaren alde txarra onartzen ez badugu: zerga presioa, alegia", erantsi du.

Ordaindu gabeko lanak egiten dituzten horiek kategoria propioa osatzen dutela azaldu du adituak, baina kategoria horri zerbait falta zaio klase sozial bilakatzeko, Duranek zehaztu duenez: "Kontzientzia falta zaio; eta, horrekin batera, buruzagiak eta barne antolaketa". Duranek badu, oraindik ere, zer ikertu eta zer aztertu lan ordaindu gabeari buruz.

2020-01-172020-01-16Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa

Burokrazia, eskubideak murrizteko aitzakia

Edurne Elizondo

Egoera ez da lehengoa. LGTBI mugimendua anitz ahaldundu da, eta ez da erraza indar hori suntsitzea". Laura Berrok erran zituen hitzok, 2018ko ekainean, Iruñeko Udaleko Berdintasun eta LGTBI zinegotzia zenean. Iazko maiatzeko hauteskundeak egin eta gero, udaletik at gelditu zen Berro. Jada ez da zinegotzi, eta udal gobernua Navarra Sumaren esku da —UPN, Ciudadanos eta PP—. Berdintasun eta LGTBI saila hutsean utzi dute hiriko oraingo agintariek: Maria Garcia-Barberena Kultura eta Berdintasun zinegotzia da, eta LGTBI sailaren arrastorik ez da gelditzen. Ez hori bakarrik: LGTBI kolektiboaren aldeko udal politiken ikur den Harrotu zerbitzua kamustu nahi du Enrique Maia alkateak; itxi ez, baina hankamotz utzi, eskaintzen dituen zerbitzuak murriztuz.

"Aurreko udal gobernuak arlo sozialean egindako urrats guztiak hutsean utzi nahi dituzte oraingo agintariek", salatu du Berrok. Lehengo egoerara itzuli, alegia. Aranzadiko zinegotzi ohiak uste du ez dela erraza izanen LGTBI mugimenduaren indarra suntsitzea, oraindik ere, eta kolektiboak hasi dira jada indar hori karrikan erakusten.

Udalak abenduaren 12an bilera bat egin zuen Harrotuko arduradunekin, zerbitzua moldatzeko zituen asmoen berri emateko. Handik egun gutxira, abenduaren 16an, Kattalingorriko eta bertze hamaika kolektibotako kideek agerraldi bat egin zuten udaletxe aurrean, asmo horiek salatzeko eta Harrotu zerbitzua bere horretan behar dela defendatzeko.

Kattalingorrik kudeatzen du Harrotu. Nafarroako Gobernuak bultzatutako eta LGTBI kolektiboa artatzeko Kattalingune zentroaren ardura ere elkarte horren esku da. Abenduaren 12an egindako bileran, zerbitzua "bikoiztua" dagoela erran zien Iruñeko Udalak Kattalingorriko arduradunei, Harroturen eskumenak murrizteko argudio gisa.

Eskuduntzak

Enrique Maiaren udal gobernuak 2017ko Berdintasunerako legea hartu du egindako urratsen oinarritzat, eta nabarmendu du LGTBI kolektiboko kideak artatzeko zerbitzuak martxan jartzeko eskumena Nafarroako Gobernuarena dela, lege horren arabera. Udalak erran du, zehazki, Nafarroako Gobernuak jakinarazi ziola eskuduntza gehiago hartu nahi dituela, eta hortik datorrela Harroturen zerbitzuak murriztu nahi dituen eredu aldaketa. Nafarroako Gobernuak, baina, ohar baten bidez ukatu egin du hori: "Gobernuak ez du inolako aldaketarik proposatu Kattalingunek eskaintzen duen zerbitzuan; zerbitzu horren barruan daude sexu eta genero aniztasunaren esparruko aholkularitza, sexu aholkularitza eta laguntza juridikoa, Nafarroa osoko herritarrentzat, Iruñekoak barne. Hala da 2016. urtetik".

"Zerbitzua bikoiztuko dela esaten dute, baina, horren inguruko informazioa eskatu, eta ez digute deus eman; Iruñeko Udaleko arduradunek ez digute inolako txostenik erakutsi", erran du Kattalingorri elkarteko kide Ander Iribarrenek. Kezka agertu du Harroturen inguruan udalak har ditzakeen erabakien inguruan, eta argi utzi du Harrotuk egun eskaintzen duen "zerbitzu osoa" behar duela hiriak.

Udalak "elkarteentzako espazio" bilakatu nahi du Harrotu, eta arretan, sexu aholkularitzan eta laguntza juridikoan betetzen dituen funtzio nagusiak hutsean utzi. Urtarrilaren 9an egin zuten Iruñeko Udaleko eta Kattalingorriko kideek azken bilera. "Ez digute deus berririk esan. Zerbitzuak bikoizteari buruzko txostena ez dugu jaso oraindik, eta hori behar dugu, auzi horren inguruko erantzuna eman ahal izateko", berretsi du Iribarrenek.

Hilaren 9ko bileran udalak ez zuen inolako eperik zehaztu egin nahi dituen aldaketak martxan jartzeko. Zerbitzuari eraginen liokete, bai eta Harrotun ari diren langileen egoerari ere. Egun, lau pertsona ari dira San Gregorio karrikako bulegoan lanean; zerbitzuak murriztuz gero, langile horietako hiru galduko lituzke zerbitzuak.

2017ko ekainean inauguratu zuten Harrotu, eta 2019ko bukaerakoa da zerbitzu hori kudeatzeko Kattalingorrik udalarekin duen azken kontratua. Urteotako lanak agerian utzi du herritarrek behar duten zerbitzu bat dela Harrotuk ematen duena, eta hori galtzea da Kattalingorriko kideen kezka nagusia, hain zuzen ere.

Baliabideak

"Harrotuk lan ildo ezberdinak ditu, baina denek eragiten diote elkarri; beren osotasunean hartu behar ditugu". Horixe nabarmendu du Iribarrenek, eta, horregatik, argi utzi du lan ildo horietako batzuk bertan behera uzteak zerbitzu osoari eginen liokeela kalte. "Herritarrak izanen dira galtzaile. Harrotun segurtasun eta askatasun espazio bat sortu dugu, espazio atsegin bat, kalitatezko arreta eskaintzeko, eta ez dugu galdu nahi".

INAI Nafarroako Berdintasunerako Institutuko kideekin ere egin dute bilera bat Kattalingorriko kideek, eta, azaldu dietenez, gobernuak ez du asmorik Kattalinguneri baliabide gehiago emateko. "Harroturen zerbitzuak murrizten badituzte, Kattalingunek egin beharko die aurre Iruñeko beharrei ere; baina, baliabiderik gabe, nekez egin ahal izanen dute", azaldu du Iribarrenek.

Orain arte, Harrotuk artatu du Iruñeko jendea, eta Kattalingunek, berriz, herrialdeko gainerako hiri eta herrietakoa. "Zerbitzu publikoak dira biak, eta ezin dute inor kanporatu, baina ahalik eta eraginkorren izaten saiatu dira beti", zehaztu du Ander Iribarrenek. Argi utzi du, dena den, gaur egun ere, nork bere baliabideekin, "ahal duena" egiten duela. "Ezin dugu ahaztu zerbitzuek ezin izanen dutela lan eraginkorra egin baliabiderik ez badute. 2017an onartutako legea helduleku garrantzitsu bat da, baina ez dira jasotako neurriak diruz hornitzen ari".

Orain arte, 130.000 euroko aurrekontua izan du Harrotuk, urtean; Kattalingunek, berriz, 110.000 eurokoa.

Aipatzekoa da UPNk —egun Navarra Sumaren barruan dago, Ciudadanos eta PPrekin batera— ez zuela babestu 2017ko LGTBI berdintasunerako legea; abstentzioaren alde egin zuen Nafarroako Parlamentuko bozketan; PPk, berriz, kontrako botoa eman zuen. Iruñeko Udalean ere, UPNk zalantzan jarri zituen LGTBI kolektiboaren inguruko politikak, Joseba Asiron (EH Bildu) alkate zenean. Zehazki, Harrotu "doktrinatzeko" erabiltzea egotzi zion Aranzadiri: "Diru publikoarekin zama politiko erradikala duten ehunka liburu erosten ari dira, udal liburutegi populista, ideologizatu eta muturreko bat sortzeko", erran zuten UPNko udal taldeko kideek 2018an.

"Arazoa ez da oraingoa", erran du Berrok; baina beharrezkotzat jo du oraingo urratsak oraingo testuinguruan kokatzea: "Eskuin muturra, matxismoa eta LGTBIfobia gora egiten ari dira. Navarra Sumak bat egin du joera horrekin". Zinegotzi ohiak argi du auzia ez dela burokraziaren esparruko arazo huts bat: "Kolektibo baten eskubideak murrizten ari dira".

2020-01-102020-01-09Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa

Hego haizea, plazerari ateak zabaltzeko

Uxue Rey Gorraiz

Lagun batekin Bartzelonara egindako bidaia batean hartu zuen erabakia. Artikulu erotikoak saltzen zituen denda batean sartu zen Fernando Alonso, eta txundituta utzi zuen han ikusitakoak. "Horrelakorik Iruñean ez genuela pentsatu nuen segituan", ekarri du gogora. 1992ko udan izan zen hura, eta, bi urteren buruan, 1994ko abuztuan, Sex Haizegoa ireki zuen beste bazkide batzuekin batera.

Hain zuzen ere, Iruñeko lehenbiziko sexu denda da, eta ateak zabalik ditu oraindik, dagoeneko mende laurdena beteta. Gauzak asko aldatu dira 25 urtean, baina asmo berarekin eta betiko grinaz jarraitzen du lanean Alonsok: sexualitatearen normalizazioa xede, sexu osasuna sustatzeko lanean dihardu.

"Denda irekitzea erabateko iraultza izan zen. Ohartzerako, komunikabide guztietan ginen". Lehen egunak, ordea, aldrebestuak izan ziren dendaren bultzatzaileentzat, ika-mikak izan baitzituzten udalarekin. Udaltzainak agertu ziren denda ireki eta berehala, itxi zezatela eskatzeko, ia azalpenik eman gabe. Udalak emandako agindua zen, negozioa irekitzeko behin betiko lizentziarik gabe ezin zirela aritu argudiatuta. Alonso sinetsita dago horren atzean asmo argi bat egon zela: "Politikak ez zuen nahi gu hemen egoterik. UPNk gaizki hartu zuen denda ireki izana, eta maniobra egiten saiatu ziren". Lehenbiziko oztopo hura gaindituta, baina, dendak ateak ireki ahal izan zituen handik egun gutxira. "Sexuaz ari ginelako itxi ziguten: beste edozein negoziori ez zitzaion hori gertatuko", azaldu du. Jendearen erantzuna, ordea, askotarikoa izan zen. Gogoan du hainbat auzokidek babesa eman zietela, nahiz eta izan zen kexuka aritu zenik ere. "Sexua ez da gai erosoa. Jendearen %99,9rentzat gaia tabu bat da, oraindik ere".

Bi ate daude, aukeran, dendan sartzeko. Bata, ate nagusia dei dakiokeena, kolore biziz apaindutako pareta batean dago. Bigarrena atzeko aldean dago, eta etxe batera emanen lukeen atari arrunt baten itxurakoa da. Ez da kasualitatea. Askok hautatzen dute bigarren hori, diskretuago jokatzearren, "lotsaren lotsaz", Alonsoren hitzetan. Irmoki defendatzen du aurreiritzi horiek atzean utzi beharko liratekeela. Haren ustez, ordea, ez da harritzekoa, hori "irakatsi" baitzaio jendeari: "Sexualitatea modu negatiboan hartu da beti. Nola ez dute lotsarik sentituko?"

Sexu osasuna sustatzea du helburu Sex Haizegoak sortu zenez geroztik; Alonsok berak ere sexologia ikasketak egin zituen behin denda irekita. "Bizitza erotikoan osasuna dago, eta guk ahal adina baliabide eskaini nahi ditugu hura lantzeko". Jostailu sexualak baliatzen dituzte, gehienbat, horretarako. Iraultza "ikaragarria" izan dela azaldu du Alonsok, bai produktuen aniztasunean, baita hornitzaileek horietarako erabiltzen dituzten materialei dagokienez ere. "Gaur egun erabiltzen diren materialak oso bestelakoak dira orain duela mende laurdena erabiltzen zirenen aldean". Ziber-azala deiturikoak, adibidez, sekulako arrakasta erdietsi du merkatuan, latexa baino askoz "atseginagoa" baita, oro har.

Klitoria, ahoz aho

Jostailu erotikoen itxuretan eta eraginkortasunean ere aldaketa nabarmena izan da oso. Alonsok gogora ekarri du dendan lanean hasi zenean itxura falikokoak zirela gehienak, edota aluak imitatzen dituzten zulo itxurakoak. Egun, aukerak anitz dira: arrautza sintetikoak, eraztun estimulatzaileak, bola txinatarrak, eta urrutiko agintearekin funtzionatzen duten jostailuak ere eskura daude batik bat. "Sexua sarketara mugatzen zela uste zen, orientazio heterosexualari erreparatzen zitzaion soilik, eta jostailu erotikoek gizonen plazera lortzea beste helbururik ez zuten". Gutxika egin da aldaketa, baina, perspektibarekin begiratuz gero, "ukaezina" da aurrerapausoa.

"Denda ireki nuenean, 1994. urtean, klitoria ez zen aipatu ere egiten. Orain, gero eta gehiago. Bistan da." Alboan dituen jostailu batzuetara zuzendu du eskua Alonsok. Erakusmahaian bertan hainbat markatako klitori xurgagailuak ditu, kaxetatik kanpo, oso eskura. Jendeak satisfyer gisa ezagutzen ditu, hura marka bat bakarrik izan arren, hori baita ospea eman diona. Jostailu sexualen bilakaeraren adibide argia da klitori xurgagailua. Arrakasta "itzela" duela dio Alonsok, irakurri eta entzun duenaz gain bere dendako salmentetan antzeman du-eta bezeroek egindako harrera beroa. Horrelakorik ikusten duen lehen aldia da, eta, gailua erabili dutenen ahotik entzun dituen laudorioez gainera, testuinguru publikoetan, komunikabideetan eta sare sozialetan esaten denak harritzen du gehien; orain urte batzuk "pentsaezina" litzateke-eta halakorik.

Klitori xurgagailuaren teknika berritzailea da gailuaren arrakastaren eragilea, Alonsoren aburuz. Izan ere, bibrazioa klitoria estimulatzeko eraginkorra dela ikusi da, azalarekin kontaktu zuzenik izan gabe, haizea hurrupatuz. "Bakoitzak nahiago duen distantzian eta intentsitatearekin erabili beharko du, baina argi dago bete-betean asmatu dutela". Horrela, lehen aldiz, klitoria kokatu dute askok plazeraren erdigunean, eta emakumezkoen sexualitatea ere mintzagai bihurtu du "behingoz", haren esanetan. Gaiaz hitz egiteak emakume asko animatu ditu jostailuok erabiltzera, eta bezeroen profila ere aldatu du, nolabait. "Orain askoz emakume gehiago etortzen dira dendara, gazteak zein helduak". 80 urte inguruko emakumeak ere joan dira satisfyer bila. Adina ez da muga.

Aurrerapausoak aurrerapauso, sexualitatearen normalizazioa erdiesteko egin beharreko bidea luzea eta malkartsua da oraindik. Autoerotismoa kontu bereziki konplikatua dela deritzo Alonsok, batez ere gizonezkoen eta emakumezkoen arteko aldeari erreparatuta. "Gizonak harrotu ere egin gaitezke masturbazioaz ari garenean". Ez da halakorik gertatzen emakumeen kasuan, eta, hein batean, erlijio katolikoak gizartean utzi dituen arrastoei leporatzen die hori Alonsok. "Iruditzen zait Ama Birjina dela oraindik ere emakumeei jartzen zaien eredua".

Erlijioaren eragina

Ez du uste Iruñea sexu kontuetan bereziki atzerakoia denik, baina irmoki dio erlijioak erabat baldintzatu duela askoren bizitza sexuala. Ez, beharbada, gazteenen artean, baina, helduen kasuan, zalantza izpirik ez du. Haur eta nerabe zirela ikasketak eskola erlijiosoetan eta, are gehiago, Opus Deiren gidaritzapekoetan egin zituztenek "urte ilunak" bizi izan zituzten, haren ustez, sexuari dagokionez behintzat. "Ezkonduen artean ez bazen, sexuaren inguruko mezu guztiak negatiboak ziren, eta horrek gizartea markatzen du". Haren iritziz, ideia horiek ezinbestean zailtzen dute normalizazioa. "Batzuk gai izan dira ideia horiek burutik ateratzeko, baina beste askok barren-barrenean dituzte mezuok, eta gaizki sentitzen dira masturbatzean, bai eta desiratze hutsarekin ere", azaldu du.

Argi izpien beharra

Egun eskaintzen den sexu heziketa "berantiarra, urria eta eskasa" da, Alonsoren ustean. "Sexua osasuna da, eta txiki-txikitatik jaso behar lukete haurrek horren inguruko informazioa". Skolae programa ekarri du gogora, bai eta haren kontrako jarrerak gaitzetsi eta haren beharra azpimarratu ere. Izan ere, iruditzen zaio gaur egun egiten dena ez dela nahikoa inola ere: "Ematen den sexu heziketa urri hori prebentziora bideratua egoten da ia erabat: ez zaio plazerari erreparatzen". Heziketa lan hori adituei dagokiela defendatu du, sexologoei alegia, eta ez soilik Osasun Departamentuari, ikastetxe askotan gertatzen den moduan.

Heziketa sexual on baten faltak maiz eragin du gaiaren inguruko informazioa iturri desegokietan bilatzea. Askotan, pornografia hartzen da eredu, eta hori bera Sex Haizegoan ere antzeman du haren jabeak. Bezeroen eskakizunetan nabaritzen du, film horietan ikusitakoa imitatzeko joera baitago. "Hori heziketa on batek konpon lezake. Plazeraren kontzeptua zabaltzea da giltza".

Hain zuzen ere, plazera bere zabaltasunean lantzeko hainbat proiektu abiarazi ditu Sex Haizegoak urteetan. Jostailu sexualak ez ezik, margolan eta narrazio erotikoen lehiaketak antolatu izan dituzte, eta eurek sortutako mahai joko erotikoa ere eskuratu daiteke dendan: Sexoguay du izena, eta 2.400 galdera sortu zituzten horretarako. Gainera, sormen prozesuan erabilitako kontzeptu horiek denak biltzeko plataforma bat mesedegarria izan zitekeela ondorioztatu zuten. Halaxe jaio zen izen bera duen hiztegia. Sarean kontsulta daiteke; etengabe ari da hazten, eta milioi bat bisita baino gehiago ditu dagoeneko.

Sex Haizegoak duela 25 urte abiatu zuen bideak beste hainbeste urte ditu aurrean. Iruñean sexualitateaz natural hitz egiteko espazioa izaten jarraitu nahi du, eta bizitzak ahal bestean "alaitzen" segitzeko gogorik ez du faltako. Sexua "plazera, komunikazioa eta dibertsioa" ere badela gogoan izatea nahi du Alonsok. Nork bere erara, baina juizioak atzean utzirik, eta gozamenari aukerak eta ateak zabalduz.

2019-12-132019-12-13Albisteak, Asteko Gaiak, Ekonomia, Gizartea, Nafarroa

Boteretzen laguntzeko tresna

Edurne Elizondo

Gatazkak bi hilabete iraun du, baina enpresak, azkenean, zor zigun guztia ordaindu digu". Baztan tabernako zerbitzari ohi Auritz Velezenak dira hitzak. Iruñeko Alde Zaharreko enpresa horretako langileak eta jabe beren esku dagoen Sotiko Aitonakoak elkarrekin aritu dira beren eskubideak defendatzen. Sanferminak amaituta, nomina jaso zutenean, konturatu ziren sinatutakoaren eta hitzarmenaren arabera baino anitzez ere diru gutxiago jaso zutela. "Gure artean hitz egin, eta konturatu ginen arazoa ez zela batena, langile guztiona baizik". Antolatzea erabaki zuten, zor zietena exijitzeko. Ez hori bakarrik: "Guri gertatutakoa bertze inori ez gertatzeko, argi genuen salaketa hutsa ez zela nahikoa; ikusgarri bilakatu behar genuen gure egoera, eta salaketa soziala egin", azaldu du Velezek.

Urrats hori egiteko jo zuten Langileon Autodefentsa Sareko kideengana, eta kolektibo horrekin bat egitea erabaki dute, gainera, beren auzia konpondu eta gero. Egoera berean diren bertze langileentzat behar duten babes sareko parte izan nahi dute: antolatu direnak bidean laguntzeko; eta bakarrik direnei eskutik heltzeko.

Langileak boteretzeko tresna izan nahi du Langileon Autodefentsa Sareak. "Gure leloak laburbiltzen du zein den sarearen xede nagusia: bakarrik ezin duzu, baina zure jendearekin bai; elkarrekin ahal dugu", erran du Langileon Autodefentsa Sareko kide Natalia Nilo Ferrarik. Sistemak bultzatzen duen indibidualismoaren kontrakarrean, kolektiboaren indarra nabarmendu nahi izan dute, hain zuzen.

Tresna praktikoa

2016ko maiatzean egin zuen sareak lehen urratsa, eta, hasieratik, argi utzi zituen bere ildo nagusiak: prekaritateari aurre egin nahi zioten, eta sindikatuen eragin esparrutik at gelditzen ziren egoerei so egin nahi zieten. Ildo horien bidez, hain zuzen, erantzun kolektiboa eman nahi zieten norbanakoen arazoei, eta, aldi berean, erasoei aurre egiteko behar zuten indarra eman nahi zieten langileei.

Geroztik, hain zuzen ere, langile anitzek jo dute sareko kideengana babes eta laguntza bila. Proiektua martxan jarri zutenean, sarea aurkezteko hitzaldiak egin zituzten, batez ere. Fase hori amaitu eta gero, hala ere, lanerako tresna praktiko bat izan nahi duela eta badela erakutsi du Langileon Autodefentsa Sareak: orain arte, parte hartu duen auzi edo lan gatazka guztietan lortu du langileen aldeko konponbide bat.

Baztan eta Sotiko Aitona tabernetakoa izan da sareak lagundu duen azken kasua. Horretan eta bertze hirutan salaketa soziala egiteko pausoa eman dute, aurreko neurriek huts egin eta gero. "Lehendabiziko urratsa da enpresako jabeari gutun bat bidaltzea langileen aldarrikapenekin; horri erantzuteko epe bat zehazten dugu, eta, erantzunik jasotzen ez badugu, mobilizazioak hasten ditugu", azaldu du Langileon Autodefentsa Sareko kide Ander Gorraizek.

"Gure kasuan, nagusiak gure kontrako jarrera erakutsi zuen hasieratik", erran du Baztan tabernan aritu zen Auritz Velezek. "Ez zuen sareko kideokin hitz egin nahi izan", berretsi du Natalia Nilo Ferrarik. "Gure egoera salatzeko kartelak jartzen genituen, eta atzetik etortzen zen kentzera. Gatazka lehertu eta gero kontratatu zuen langile bat ere bidali zuen hirian ziren kartelak kentzera", gogoratu dute langileek.

Ez zuten amore eman. Elkarretaratzeak egin zituzten tabernen aurrean. Eta, azkenean, lortu zuten zor zietena. "Azken protestan berrehun pertsona inguruk egin zuten bat", azaldu du Nilo Ferrarik. Eskertu du jasotako elkartasuna eta sarearekin bat egin dutenen ahalegina; baina ohartarazi du elkartasun hori salbuespena dela araua bainoago. "Bertzela, gurearen gisako tresna bat ez genuke beharko".

Kasu anitzetan, bidalitako gutuna nahikoa izan da langileen egoera konpontzeko. "Zenbait kasutan, gutunik ere ez dugu bidali behar izan; langile migratzaile batek, adibidez, guregana jo zuen kitatze saria jaso behar zuelako, eta zegokion baino gutxiago emanen zioten beldur zelako. Sareko bi kide joan ginen langilearekin agiriak jasotzera. Prest zituen nagusiak paperak, baina, gu han ikusi eta gero, bulegoan sartu, eta bertze paper batzuk atera zituen azkenean, langileak sina zitzan. Nahikoa izan zen langilea bakarrik ez agertzea zegokiona jasotzeko", erran du Gorraizek.

Langile anitzentzat, halere, ez da erraza sareko kideengana jotzea. Lan esparruan dagoen prekaritateak baldintzatzen du nork bere eskubideak defendatzeko urratsa egiteko aukera. "Noski, ez da gauza bera Iruñean jaiotakoa izatea, edo bertze herri batetik ailegatu izana; ez da gauza bera gizona edo emakumea izatea, edo umeren baten ardura izatea edo ez", erran du Nilo Ferrarik.

Egoera bere osotasunean

Langile migratzaile batentzat, adibidez, zaila izan daiteke gatazka egoera batean behar duen babes sarea lortzea, lagunak eta familia urrun dituelako. Langileon Autodefentsarako Sareko kideek bete nahi dute hutsune hori, hain zuzen ere. Nabarmendu dute, gainera, funtsezkoa dela egoera bere osotasunean aztertzea eta ulertzea, lanak harreman zuzena duelako bertze hamaika arlorekin.

"Lan baldintza kaskarrak dituenak, adibidez, zailtasun handiak izan ditzake hipoteka, alokairua edo argia ordaintzeko; baina lan baldintza egokiak dituen pertsona baten egoerak ere egin dezake txarrera, alokairuaren prezioa igotzen badiote, adibidez. Hori gertatzen ari da. Oinarrizko beharrei erantzuteko gai zena, ondorioz, egoera zaurgarri batean gelditzen da", salatu du Nilo Ferrarik.

"Guk ez ditugu langileak ordezkatu nahi; ez dugu haien izenean hitz egin nahi; gure asmoa da langileei dagokien boterea itzultzea, beren eskubideak defenda ditzaten", nabarmendu dute Langileon Autodefentsa sareko kideek. Lanean hasi zirenetik, ostalaritzaren esparruko gatazken berri jaso dute, batez ere. "Jendeak pentsatzen du multinazionalek edo enpresa handiek zapaltzen dituztela langileak; baina Iruñeko Alde Zaharreko negozio txikietan ere urratzen dira langileen eskubideak. Taberna bateko jabea eta taberna horretan lan egiten duen langilea ez daude botere posizio berean", zehaztu du Nilo Ferrarik.

Langileen ondoan eta langileak babesten egon nahi dute sareko kideek. "Haiek dira beren borroka prozesuko subjektu nagusia; haiek hartzen dituzte hartu beharreko erabaki guztiak". Bidean lagun dira sareko kideak; baina ez hori bakarrik: "Aldarrikapen batean jasotzeko zailak diren egoera anitz gertatzen dira lan gatazka batean; langileei zaintzarako espazio seguru eta goxo bat eskaini nahi diegu. Elkar zaintzeko lan hori ezinbertzekoa iruditzen zaigu", erran du Nilo Ferrarik.

Elkar zaintzea, eta elkarri laguntzea. Hasieratik, hipotekek kalte egindakoen plataformak izan dituzte erreferente Langileon Autodefentsa Sareko kideek, eta 2016tik, hain zuzen, elkarlanean aritu dira. Astearteak Eguzkipean taldearen babesa ere jaso dute, eta elkarrekin aritzeko dinamikak sortu dituzte.

Maiatzaren Lehenean, adibidez, kanpaina egin zuten Langileon Autodefentsa Sareak, Nafarroako Hipotekak Kalte Egindakoen Plataformak eta Astearteak Eguzkipean kolektiboak, langileen eskubideen alde. Ez da bakarra izan. "Ostalaritzaren esparruan aurkitu dugun egoerari so egin, eta sanferminetan arlo horretan gertatzen diren gehiegikeriak salatzeko kanpainak egin izan ditugu", azaldu du Ander Gorraizek. "Hasieran ematen zuen sanferminak ezin zirela ukitu, baina, orain, sindikatuak ere ohartu dira egoera salatzeko beharraz".

Langileon Autodefentsa Sareko kideek berretsi dute ez direla sindikatu bat, eta ez dituztela sindikatuak ordezkatu nahi. Bertze bide baten alde egin dute apustu, kolektiboaren indarrak, elkar zaintzeak eta elkar babesteak duen garrantzia nabarmentzeko. "Salaketa soziala inportantea da bidegabekeriak ikusgarri bilakatzeko", erran dute. "Bakarrik ezin duzu, baina zure jendearekin bai; elkarrekin ahal dugu", berretsi du Nilo Ferrarik.

2019-12-062019-12-06Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Ingurunea, Nafarroa

Itsasotik Elizondoraino

Edurne Elizondo

Goiti, bide osoan. Goiti, Elizondoraino. Bidasoko izokinak aspaldi galdutako erreketara itzuli dira azken bi urteotan, beren zikloa burutzera. Iaz eta aurten, udaberrian eta udazkenean, hainbat animalia markatu dituzte Nafarroako Ingurumen Departamentuko adituek, eta, haien bideari jarraituz, Elizondoko Txokotoko presaraino ailegatu dira. Gainditu egin dute oztopo hori ere, eta presatik gora iritsi dira, gutxienez, markatutako bi izokin. Azaroko euria izan dute lagun, batetik; bertzetik, azken hamar urteotan ibaiaren bidean dauden oztopoak kentzeko egindako ahalegina.

Azken urteotan, Life Irekibai proiektuaren barruan egin dituzte Bidasoko presak behera botatzeko lanak. Endarlatsakoa eta Berakoa bota zituzten 2016an, adibidez, ibaiaren beheko aldean. "Izokin guztiek pasatu behar dute handik, eta, zalantzarik gabe, oztopo horiek kendu izanak anitz lagundu die bidean gora jarraitzen. Lehen, izokin gutxi batzuk ailegatzen ziren Bertizeraino, gehienez ere; aurten, markatutako hemeretzi izokinetatik 11 Doneztebetik goiti dira; haietako hiru ailegatu dira Elizondora", nabarmendu du Ingurumen Departamentuko biologo Jose Ardaiz Ganuzak.

Hasieran izokinen bideari jarraitzeko asmorik ez zutela azaldu du biologoak, baina, bi urteotan egin eta gero, lortutako emaitzekin "harrituta" daudela onartu du. Ontzat jo du urratsa egin izana, Bidasoan egiten ari diren lanen eragina agerian utzi duelako. "Azken 40 edo 50 urteotan egin dira izokin kumeak ibaian askatzeko saioak, baina horrek ez du ekarri animalion populazioak gora egitea; oztopoak kentzeko lanak eragin du, ordea, Bidasoan gora egiten duten izokinen kopurua handitzea", erran du Ardaiz Ganuzak.

Gobernua 2007an hasi zen Bidasoko presa eta gainerako oztopo nagusiak kentzen, edo, gutxienez, arrainek gaindi zitzaten moldatzen. "Ordura arte, urtean batez beste 200-300 izokin ari ziren ibaian sartzen; azken hamar urteotan, 400 izokinekoa da batezbestekoa, eta 500 eta 600 ere sartu izan dira; ia 700 noizbait".

Sortu eta hil

Bost urtekoa izaten ohi da izokinen zikloa. Jaio eta gero, sortu diren errekan bi negu ematen dute, eta, ondoren, Ipar itsasorako bidea hartzen dute. Itsasoan bertze negu bat edo bi ematen dute errekara itzuli aurretik. Itsasoan hiru negu egoten diren izokinak ere badira, baina gutxi dira. Errekan, arrautzak jarri eta gero, izokin gehienak hil egiten dira. Bakar batzuek, hala ere, itsasorako bidea egiten dute bigarrenez.

Bide hori, berez, zaila da izokinentzat. Pilatutako koipe guztia baliatzen dute sortu zireneko errekako ur emariaren bila. Azken hatsa ematen dute zeregin horretan: belaunaldi berria sortzen hiltzen dira. Egin behar duten ahalegina are handiagoa da bidean gizakiak eraikitako oztopoekin topo egiten dutenean. Eta Bidasoan anitz dira ur emaria erregulatzeko egindako azpiegiturak. "Sunbilla eta Doneztebe artean, batez ere. Ibaiaren zati horretan ura ez doa bere bidetik: erretenetatik doa, edo urmaeletan bildua dago", erran du Ardaiz Ganuzak.

Horrek, noski, ez dio onik egiten izokinari. Bere bidean behar du ur bizia eta garbia. "Urmaeletan biltzen denean, ura ez da behar bezainbertze berritzen, eta berotu egiten da. Sedimentuak, gainera, pilatu egiten dira". Bidasoan gorago eginez, hain zuzen ere, ur garbiagoa aurkitzen dute izokinek, oxigeno gehiagorekin. Gainera, arrautzak jartzeko ohi baino toki gehiago aukeratu izanak populazioari egiten dio mesede: "Toki gutxi direnean, denak espazio berean pilatzen dira, eta uholdeak gertatuz gero, adibidez, denek pairatzen dituzte kalteak; toki anitz egonda, Donezteben bat-batean gertatzen ahal den ekaitza batek, akaso, hango izokinei eraginen die, baina ez, ordea, Baztan aldean direnei".

Gorago ailegatu da izokina Bidasoko arroan, oztopoak kentzeko egindako urratsei esker. Baina oraindik ere lan handia da egiteko. Oztopo anitz da behera botatzeko, Ardaiz Ganuzak nabarmendu duenez. Nagusietako bat da Iruritako Oharrizko presa, Elizondotik bost kilometrora. "Presa horretan ez dago inolako azpiegiturarik arrainen bidea errazteko. Bada garaia konponbide bat bilatzeko, oztopo handia baita izokinentzat eta bertze animalia anitzentzat". Indarrean dagoen kontzesio bat du presa horrek. Herriko piszifaktoriako jabeak erabiltzen du. "Harekin harremanetan jarri nahi dugu, izokinentzat bidea egin dezan", berretsi du Ingurumen Departamentuko biologoak.

Iaz, hain zuzen ere, Oharrizko presa hori izan zen markatutako izokinen muga. Hogeita zortzi markatu zituzten, zehazki, eta haietako hiru ailegatu ziren Doneztebeko San Tiburcio presaraino. Batek lortu zuen gorago jarraitzea, Iruritaraino.

Iazko eta aurtengo dinamiketan aldea sumatu dute Ingurumen Departamentuko adituek. "Iaz, nahiko mantso egin zuten bide hori; aurten, anitzez ere azkarrago aritu dira". Azaroko euriak eman die Bidasoan bide hori egiteko aukera izokinei, Ardaiz Ganuzak aipatu duenez. "Behar zuten ur emaria izan dute; ez gehiegi, ez gutxiegi". Ezustean harrapatu zituzten izokinek adituak, Elizondoko Txokotoko presara ailegatu zirenean, hain zuzen ere. "Zikina zela ohartu, eta korrika eta presaka garbitu genuen, izokinek bidea jarraitzeko", kontatu du biologoak.

Erakusketa

Life Irekibai proiektuak bertze egitasmo bat jarri du martxan egunotan, Bidasoan izokinekin egindako lanaren osagarri: erakusketa bat zabaldu dute Ingurumen Departamentuak Iruñeko Gonzalez Tablas karrikan duen egoitzan, Bidasoan eta gisako ibaietan dauden oztopoek duten eragina azaltzeko herritarrei. Abenduaren 15era arte egonen da departamentuan, eta, gero, hilaren 16tik aurrera, Bertizko jaurerrian jarriko dute. Asmoa da handik bertze hainbat herritara eramatea, tartean Elizondo, Sunbilla eta Berara.

Labrit Multimedia etxeak prestatu du erakusketa. Departamentuaren egoitza erreka bilakatu nahi izan dute han jarritako argazkien eta panelen bidez; Bidasoa eraman dute eraikinera, han bizi diren animaliekin eta ibaiertzetako landare eta zuhaitzekin batera.

Nafarroatik harago jo nahi izan du erakusketak, hala ere. "Ibaiek berezkoa duten bidea berreskura dezaten bada mugimendu bat nazioartean, eta horren berri eman nahi izan dugu", azaldu du Labrit Multimediako Gaizka Arangurenek. Bi lan ildo osagarri ditu mugimendu horrek: "Arrainen migrazioa babestea du helburu batek, eta ibaietako presak behera botatzea besteak", zehaztu du.

Mugimendu horrek Finlandiako Seppo Leinonek egindako ilustrazioa baliatu du, eta Labrit Multimediaren erakusketak irudi hori hartu eta Bidasoko testuingurura moldatu du. Izokina, amuarraina, igaraba eta bertze hainbat animalia jarri dituzte presa baten aurrean askatasuna eskatzen. Gora egin nahi dutelako.

2019-11-292019-11-28Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea

Kapazitismoaren aurka, bat eginda

Edurne Elizondo Askotarikoak dira. Eta horregatik egin dute bat. Askotarikoak direlako, baina gizarteak arau bilakatutako bidetik at: batzuek ezin dituzte hankak mugitu, eta aulki gurpilduna erabiltzen dute toki batetik bertzera joateko. Bertze batzuek keinu hizkuntza erabiltzen dute hitz egiteko, eta eskuak altxatuz eta mugituz txalotzen dituzte hizlarien diskurtsoak. Nafarroako Cermi erakundeak desgaitasuna duten nesken eta...

2019-11-222019-11-21Aisialdia, Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa

Berandu baino lehen

Edurne Elizondo

Etsipen sentipenarekin, baina lanean jarraitzeko asmo garbiz. Halaxe zegoen Itxaso Andres, hilaren 14an, Iruñeko Udaletxe plazan egindako protestan. AZ egitasmoak deitu zuen elkarretaratzera; plataforma horren barruan dago Bizitzeko Alde Zaharra izeneko elkartea, eta talde horretan aritzen da Andres, gentrifikazioaren eta turistifikazioaren aurka. Plazan protesta egiten zuten bitartean, herriko etxean hiriko etxebizitza turistikoen eta hotelen inguruko ordenantza berria onartu zuten udaleko taldeek.

"Ez da nahikoa; ez da ona", laburbildu du Andresek arautegi berriaren mamia. Alde Zaharrean bizitzen jarraitzeko aukera jokoan dela erantsi du, eta neurriak behar direla, berandu baino lehen, turistifikazioaren aurka. "Ez gara Bilbo edo Donostia, baina egungo Iruñea ere ez da duela hamar urtekoa", ohartarazi du.

Ordenantza berriak epe motzerako urratsak baldintzatuko dituela argi du, gutxienez hiru urtez egonen delako indarrean, baina lanean segitzera deitu ditu herritarrak, Alde Zaharreko bizilagunek bizitzeko auzo bat izaten jarrai dezaten. "Oreka behar dugu", berretsi du.

Azken urteotan, Iruñeko Alde Zaharreko bizilagunek jarri dute turistifikazioaren auzia mahai gainean, behin eta berriz. Kezka piztu du turismoaren azken garaiko garapenak, eta, batez ere, etxebizitza turistikoen kopuruak nabarmen gora egin izanak eta jarduera horren gaineko kontrolik ezak. Kezka horrek jo ditu udaletxeko taldeak ere, eta, ondorioz, iazko otsailean, jarduera hori mugatzeko neurriak hartu zituzten, lehendabizikoz. Orduan hasitako prozesua orain amaitu da, hilaren 14ko osoko bilkuran behin betiko ordenantza onartu eta gero.

Bi ardatz nagusi ditu onartutako arautegiak: batetik, etxebizitza turistikoen alokairuaren esparruan, ordenantzak ezarri du eraikinetako lehendabiziko solairuan egon ahal izanen direla, bakarrik; eta, betiere, ezin izanen dutela eraikinaren %25 baino gehiago hartu. Udaletxeko talde guztiek egin dute bat neurri horrekin.

Hirian hotel berriak zabaltzeko aukera ere mugatu du ordenantzak: Alde Zaharreko edozein etxaditan jarri ahal izanen dituzte, baina, edozein kasutan, ezin izanen dute etxadi horren %25 baino gehiago hartu. Neurri horren aldeko botoa eman dute Navarra Sumak, PSNk eta Geroa Baik; EH Bildu, berriz, abstenitu egin da.

Hotelen jarduera mugatzeko onartutako neurria ez da prozesuaren hasieran mahai gainean jarritako bera. Lehendabiziko asmoa izan zen gutxieneko distantzia bat ezartzea hotelen artean. "Egokiagoa zela uste dugu, hiriko erdigunea hotelez ez betetzea bermatzen zuelako", erran zuen EH Bilduko zinegotzi Joxe Abaurreak, joan den asteko osoko bilkuran, bere taldearen abstentzioa azaltzeko.

Bizitzeko Alde Zaharra elkarteko Itxaso Andresek bat egin du. Ez du ontzat jo etxadi bakoitzeko hotel bat zabaltzeko aukera. "%25eko muga jarri dute, baina kontuan hartuta Alde Zaharreko etxadiak handiak direla, bakoitzean hotel bat jar dezakete. Neurriak ez du balio muga bat ezartzeko", salatu du Bizitzeko Alde Zaharra taldeko kideak.

Unzuko aterpetxea

Itxaso Andresek adibide bat aipatu du hotelen jarduera mugatzeko aztertutako bi moduen eragina azaltzeko. "Udaletxe plazan hotel bat dago orain; distantziaren araberako muga ezarrita, lehengo Unzuren eraikinean zabaldu nahi duten aterpetxea ezin izanen lukete ireki; etxadi bakoitzeko bat ezartzen duen neurriarekin, berriz, Unzu aterpetxe bilakatzen ahal dute orain, arazorik gabe, ondoan beste hotel bat egon arren".

Aukera hori ematen duelako babestu du neurri hori Iruñeko alkate Enrique Maiak, hain zuzen ere. Hilaren 14ko osoko bilkuran "ontzat" eman zuen ordenantzak "etorkizuneko proiektuei ez eragitea".

Udaletxe plazaren ondoko Mercaderes karrikan da Unzu. Proiektu horren inguruko kezka ez da oraingoa: 2017an, jada, karrikan egin zuten protesta Alde Zaharreko bizilagunek proiektu horren aurka. 275 ohatze eskainiko ditu Unzun egin nahi duten aterpetxeak. Hasieran multinazional baten esku zen proiektua, baina, zarata hastearekin batera, Espainiako enpresa baten esku geratu da. Ereduarekin ere zalantza handiak daude. Hasieran, erromesentzat zen, eta, orain, familientzat omen da. Proiektuaren bultzatzaileek kartelez bete dituzte eraikineko balkoiak. Berdintasuna, Bizikidetza, Akordioa eta gisako hitzak jasotzen dituzten pankartak zintzilikatu dituzte, zehazki. AZ egitasmoko kideek ere Unzura eraman dute haiek egindako kartel bat, onartutako arautegiarekin hiriko Alde Zaharrean egon daitezkeen ostatu plaza guztien berri emateko. Kontua da, Andresek nabarmendu duenez, Alde Zaharra jada "saturatutako eremu bat" dela. "Ez dugu ostatu plaza berri gehiago nahi", erran du auzoko kideak.

Zehaztu du bizilagunek argi dutela turismoak onurak ekartzen dizkiola hiriari, baina ez dira prest, ordea, turismoaren zama guztia beren bizkar hartzeko: "Batetik, beste auzoek ere izan behar dutelako aukera turismoa aprobetxatzeko; bestetik, ezin dugulako onartu hirian egiten diren jarduera guztiak Alde Zaharretik pasatzea. Paseatzeko eta ongi pasatzeko auzoa da gurea, baina bai eta bizitzeko ere; eta bizitzeko baldintzak behar ditugu".

Legez kanpoko jarduera

Iruñeko udal ordenantzak etxebizitza turistikoen jarduera arautzea du helburu, baina legez kanpo ari direnen erregistroa sortzeko urratsik ez duela egin erran du Itxaso Andresek. "Informazioa falta zaigu, ez dugu datu zehatzik, eta udalak ez du neurririk hartu legez kanpo ari diren etxebizitzak identifikatzeko", erran du.

2017. urtean, ikerketa egin zuen Iruñeko Udalak, eta hirian 227 etxebizitza turistiko inguru legez kanpo ari zirela ondorioztatu zuen. Etxebizitza horiek, denera, 790 ostatu plaza zituzten. Etxebizitza horietako %34 zeuden Alde Zaharrean.

Urte bereko datuen arabera, legez 149 etxebizitza turistiko ari ziren Iruñean, 939 ostatu plazarekin. Kopuruak gora egin du, geroztik. 2018ko datuen arabera, Nafarroan 700 etxebizitza turistiko inguru dago, eta haietako 201 daude Iruñean. Iruñeko etxebizitza turistiko gehienak, gainera, Alde Zaharrean dira: %47, zehazki. "Gure auzoan, ostatu plaza bat dugu 5,4 biztanleko; gainerako auzoetako batezbestekoa da, berriz, ostatu plaza bat 38 biztanleko", azaldu du Itxaso Andresek.

Horregatik salatu du Alde Zaharra saturatutako eremua dela. Ez dira iritzi berekoak, ordea, Naparture Nafarroako Etxebizitza Turistikoen Elkarteko kideak: "Legez ari diren etxebizitzek ez dute arazorik eragiten; arazoa dira inolako kontrolik gabe ari diren legez kanpoko etxebizitzak; kontrolik ezak eragiten du auzoa saturatuta egoteko sentipena", erran dute.

Elkarteak ere ez du ontzat jo Iruñeko Udalak onartutako ordenantza. Ez dituzte, halere, Alde Zaharreko bizilagunek mahai gainean jarritako arrazoiak arautegi berriaren aurka egiteko. Elkarteko kideentzat arazo nagusia da jabe txikiei egiten diela kalte ordenantza berriak, eta mesede egiten diela, aldiz, enpresa handiei.

Enpresa handiei mesede

"Etxebizitzen esparrua anitz mugatu du arautegiak; eraikin oso bat erosteko aukera izanen duten jabe handiei egiten die mesede. Berriz ere, laguntzarik behar ez dutenak laguntzen ditu ordenantzak", salatu dute elkarteko arduradunek. Alde horretatik, Napartureko kideek argi utzi nahi izan diete Alde Zaharreko bizilagunei enpresa handi horiek direla denek duten etsai komuna. "Ez lukete gure kontra egin behar; benetako arriskua dira Unzuren gisakoaren proiektuen atzean daudenak".

Ordenantza izatea, halere, positibotzat jo dute elkarteko arduradunek, haien ustez lagunduko duelako legez kanpoko jarduerari aurre egiten. "Orain, behintzat, badugu erabil dezakegun araudi bat; denok bete beharko ditugu udalak mahai gainean jarri dituen joko arauak", nabarmendu dute Naparture elkarteko arduradunek.

Etxebizitza turistikoen inguruko joko arauak onartu eta gero, lanean jarraitzeko konpromisoa berretsi dute Bizitzeko Alde Zaharra taldeko kideek. Itxaso Andresek salatu du, hain zuzen ere, arazo anitz eragiten dituela jarduera horrek auzoan. "Ez da bakarrik turisten kopuruak gora egitea; auzoa turistentzat izateak ekartzen du alokairuek gora egitea. Gertatzen ari da, jende askok alde egin behar izan du. Horrek bizilagunen egunerokoari eta auzoko denda txikiei eragiten die", azaldu du. Funtsean, "auzo eredua" dago jokoan.

Bizitzeko auzo bat nahi dutela argi du Andresek; eta oreka behar dutela horretarako. "Jarraituko dugu auzoak dituen arazoak mahai gainean jartzeko eta lantzeko lanean", erantsi du.

Iruñeak onartu du etxebizitza turistikoen inguruko bere ordenantza, jarduera hori orain arte baino gehiago mugatzeko asmoz. Iruñetik kanpo, Nafarroako Gonernuak eta Espainiako Gobernuak onartutako zuzentarauak daude indarrean, Napartureko kideek azaldu dutenez. Gora egin du etxebizitza turistikoen kopuruak, herrialdean, azken urteotan, eta gora egin du, halaber, jarduera horren inguruko kezkak herritar anitzen artean.

2019-11-152019-11-14Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa

Oroitzapenak jotzeko notak

Edurne Elizondo

Hatz batek piano bateko tekla jotzen duen bezala: halaxe jotzen ahal du musika nota jakin batek pertsona baten burmuinean gordetako oroitzapen jakin bat.

Garuneko kortex prefrontalaren erdialdea da musika gordetzen den tokia, eta hor daude emozioak eta oroitzapenak ere. Denak lotzea du xede musika terapiak, alzheimerra eta antzeko dementziak dituzten gaixoekin. Afan alzheimerra dutenen senitartekoen elkarteak tailerrak antolatu ditu, herriz herri, hori egiteko. Isabel Laranjeira eta Jose Landa adituak dira arduradunak; urrian jarri ziren martxan, eta abenduaren 17ra bitarte ariko dira lanean.

"Hitz egiteko gai ez dena, bat-batean, abesten hasten ahal da". Musika terapiak lor dezakeena kontatzen duenean, zirrara sumatzen zaio ahotsean Laranjeirari. Iruñeko Erruki Etxeko zaharrak artatzen ditu, duela 11 urtetik. Danbor baten hotsak pizten dituen memoriek hunkitzen dute; musikak gizakien burmuinean eragiteko duen gaitasunak liluratzen du. "Alzheimerrak jo dituenen bizi kalitatea hobetzea da helburu nagusia; gaitza ezin dugu sendatu, baina mantsotzen ahal ditugu haren ondorioak", nabarmendu du Laranjeirak. Musikak lortzen ahal du bertze zerbait ere: "Komunikaziorako esparru bat ematen die gaixoei; hitza ez dagoen tokian, musika egon daiteke", erantsi du.

Nafarroan, 5.500 pertsonak dute dementziarekin lotutako diagnostiko bat; dementzia horren eragile nagusia alzheimerra da: kasuen %70ean dago, hain zuzen ere. Gaitzak emakumeak jotzen ditu batez ere, andreak gehiago bizi direlako. Herrialdean, dementzia duten 5.500 pertsona horietatik %70 emakumeak dira.

Nafarroako Gobernuko Osasun Departamentuak jarri ditu datu horiek guztiak mahai gainean. Argi utzi du, gainera, alzheimerra dutenen kopuruak gora eginen duela; batetik, populazioa zahartzen ari delako, eta, bertzetik, diagnostikoa egiteko gaitasunak hobera egin duelako. Hala eta guztiz ere, alzheimerrak jota dauden pertsona anitzek ez dakite gaitz hori dutenik, oraindik ere. Hainbat ikerketaren arabera, gaixo direnen %50ek ez dute diagnostikoa jaso.

Taldeka eta banaka

"Munduan kokatzeko aukera ematen die musikak alzheimerra dutenei". Horixe erran du Isabel Laranjeirak, eta azaldu du munduan kokatze horrek zer ekartzen duen: "Alzheimerra dutenak, neurri handi batean, beren gaixotasuna bilakatzen dira; hau da, gaitzak dena hartzen du. Musika terapiaren bidez, lortzen ahal dugu gaitza alde batera uztea denbora batez. Alzheimerra duenak errealitate propio bat bizi du, baina errealitate hori existitzen da".

Gaixo denaren emozioak balioestea hagitz garrantzitsua dela erran du Laranjeirak, bide horretan. Emozio horiek adierazteko bidea ematen du musika terapiak, hain zuzen ere. Taldeka eta banaka artatzen ditu Laranjeirak gaixoak. Modu batera edo bertzera, metodologia antzekoa da, baina ez berdina. Banakako lana, batez ere, gaitza hagitz garatua dutenekin egiten du. Taldekako saioetan, gaixoen artean sortzen den harremana ere terapiaren zati bilakatzen da, azaldu duenez. "Elkarri egiten diote so, elkar entzuten dute; nota batek aspaldiko kanta bat ekartzen ahal du gogora, bai eta kanta batekin lotutako une edo oroitzapen jakin bat ere", gaineratu du musika terapeutak.

Tresna bat da, finean, gaixotasuna duenarentzat, bai eta zaintzaileentzat ere. "Komunikazioa errazten du, eta gaitasunei eusten laguntzen du. Hobeki sentitzea da kontua". Zaintzaren esparrua ongi ezagutzen du Laranjeirak, bere ama jo baitu alzheimerrak. Gaitza dutenekin lan egiteko arrazoietako bat da hori, hain justu. Musika terapiaren berri izan zuen, eta sakontzen eta trebatzen hasi zen. Ia hamarkada bat egin du lanean jada. Zaintzaileak eta medikuak ditu bidean laguntzaile. "Musikaren onurak agerikoak baitira denontzat".

2019-11-082019-11-08Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa

Baloikadak ahanzturaren aurka

Edurne Elizondo

Bestaren gainetik, aldarrikapena. Osasunako zaleen egunak kutsu berezia izan du aurten, Sadar Bizirik plataformak aukera aprobetxatu baitu 1936an fusilatutako futbol taldeko kideak omentzeko: ehunka pertsonak egin zuten bat, igandean, Iruñeko Burguen plazan, Eladio Zilbeti, Natalio Cayuela, Ramon Bengarai, Fortunato Agirre eta Andres Jaso gogoratzeko; eta ez ahazteko, halaber, gorritxoen futbol taldea sortzeko bidean kideok eta altxamendu militarraren errepresioa pairatu zuten bertze anitzek egin zituzten urratsak.

2020. urtean mendeurrena ospatuko du Osasunak. Duela ia ehun urte, 1920. urteko udazkenean, jaio zen taldea, Iruñeko Gazteluko plazan, Kutz izeneko kafean. Fortunato Agirre eta Eladio Zilbeti izan ziren sortzaileetako bi. Sportiva eta New Club taldeak elkartuta sortu zuten Osasuna. Donibaneko zelaia 1922an ireki zuten, eta Espainiako Ligan 1928an egin zuen debuta Iruñeko taldeak, hirugarren mailan. Lehen mailan aritu ziren gorritxoak 1934-1935eko denboraldian, lehendabiziko aldiz. Hurrengo denboraldian jaitsi ziren, berriz ere, zehazki 1936ko apirilean. Zelai barruko arazoak, halere, hutsean gelditu ziren urte horretako udan, uztailaren 18ko altxamendu militarrak eztanda egin eta gero.

Nafarroan ez zen gerra fronterik izan, baina Francoren altxamenduak errepresio latza eragin zuen herrialdean, eta 3.500 pertsona baino gehiago fusilatu zituzten. Iruñean bakarrik, 298 gizon eta bi emakume hil zituzten. Zerrenda horretan daude Osasunaren historiarekin estuki lotutako lau pertsona: Ramon Bengarai, Natalio Cayuela, Fortunato Agirre eta Eladio Zilbeti. Igandeko omenaldiak laurak gogoratu zituen, bai eta Andres Jaso ere, Asturiasen (Espainia) gertatutako bonbardaketa batean hildakoa; Osasunako jokalaria izan zen Jaso, 1930-1931ko sasoian.

"Osasun ariketa bat"

"Justizia eta memoria demokratikoko ariketa bat da izen horiek gogoratzea; mahai gainean jartzea beren historiak eta beren ideiak, bai eta beren sufrimendua ere; taldearen izenari so eginez, osasun ariketa bat bada". Horixe nabarmendu du Nafarroako historialari talde batek, Sadar Bizirik plataformak egindako omenaldiaren harira. Roldan Jimeno, Fernando Mendiola, Patxi Ozkoidi eta Mikel Lakasta historialariek sinatu dute frankismoak jo zituen Osasunako kideak gogoratzeko argitaratu duten testua, Osasunaren Memoria kolektiboko kide Mikel Huarterekin batera.

Memoria astindu nahi izan dute historialariok; eta memoria astintzeko ekinaldia izan zen, halaber, igandeko omenaldia. Ez da izan azken hilabeteotan Osasuna taldeko iraganari so egiteko antolatutako bakarra, gainera. Sare sozialen bidez ere, izan ere, azken hamarkadetako isiltasuna apurtu nahi izan dute Sadar Bizirik plataformako eta Futbola Ere Lapurtu Ziguten ekimeneko kideek. Klubaren mendeurrenarekin lotu nahi dituzte frankismoak hildako Osasunako kideak gogoratzeko urratsak, biktima guztiek eta beren senideek aitorpena jaso dezaten.

"Isiltasunak luze iraun du, eta bada garaia atzean uzteko", nabarmendu zuten Sadar Bizirik plataformako arduradunek, igandean, Burguen plazan egindako omenaldian. Han izan ziren Agirre, Bengarai, Cayuela, Jaso eta Zilbetiren senideak, eta, haiekin batera, ehunka herritar eta memoria historikoaren esparruan lanean ari diren hainbat talde eta eragile. Sadar Bizirik taldeko kideek argi utzi zuten ez ahaztea helburu hartu duten memoriaren esparruko elkarte horiei esker ezagutzen direla, egun, orain arte ezkutuan egon diren historiak eta istorioak. "Osasunako kideon ibilbideak aztertuz gero, argi dago konpromiso garbia zutela justiziarekin eta askatasunarekin".

Konpromiso hori gogoratu, nabarmendu eta eskertu behar dela argi dute Sadar Bizirik plataformako kideek, eta bertze zale gorritxo anitzek ere; eta argi dute mendeurrenak emanen duela horretarako aukerarik egokiena. Proposamen zehatza egin diote Osasunari: hildako kideen senideek egin dezatela ohorezko sakea Sadar zelaiko partida batean, mendeurrenaren sasoian. Gorritxoen zuzendaritzako kide Cesar Muniainek zuzenean jaso du proposamena, Burguen plazako omenaldian izan baitzen, igandean. Taldeari dagokio orain hurrengo urratsa egitea. Asteon, Osasunako presidente Luis Sabalzak erran du taldea aukera "aztertzeko prest" dela, hain zuzen ere. Zehaztu du, halere, Ligaren baimena beharko dutela. Taldearen historian parte hartu dutenak gogoratzea "ontzat" jo du Sabalzak, eta Osasuna liburu bat prestatzen ari dela erantsi du. Bertzeak bertze, frankistek fusilatutako kideen bideaz ariko da lan hori, azaldu duenez.

Kartzela eta erbestea

Futbolaren mundua anitz aldatu da, Kutz kafean egindako bileretan lagun talde batek Osasuna sortu zuenetik. Taldearen lehen etapaz gozatu zuten Bengaraik, Agirrek, Jasok, Cayuelak eta Zilbetik; frankisten altxamenduak eta errepresioak hutsean utzi zituzten haien asmo eta proiektu guztiak. Ez ziren diktaduraren indarkeria sufritu zuten bakarrak izan: Osasunako bertze hainbat kide atxilotu zituzten, eta erbestera ihes egin behar izan zuten, bizia salbatzeko.

Osasunako entrenatzaile izan zen Emilio Urdiroz, eta Andres, Rafael eta Filomeno anaiekin espetxeratu zuten. Filomeno fusilatu egin zuten. Kartzelan sartu zituzten, halaber, Osasunako zuzendaritzako kide izandako Francisco Indabe, Federico Rosas eta Carmelo Monzon. Monzonek sei urte eman zituen espetxean, hain zuzen ere.

Vicente Rei Osasunako masajista izan zen. Errepublikanoen esku zen eremura ihes egitea lortu zuen, hasieran. Erbestera atera, baina Gurseko kontzentrazio esparruan itxi zuten, azkenean.

Jokalarien artean ere sasoi iluna izan zen 1936ko altxamenduak eragindakoa. Txomin Meaurio, adibidez, Ezkabako gotorlekura eraman zuten preso, eta sei urtez izan zen han. Juanin Bilbao eta Julian Tell Perez ere espetxeratu zituzten. Osasunako lehendabiziko presidente izandako Eduardo Aizpunek, berriz, erbestera bidea hartu behar izan zuen; taldeko presidenteorde izandako Augusto Bizkarrak ere ihes egin behar izan zuen. Humbelino Urmenetak ez zuen lortu. Atxilotu egin zuten, eta Ardura Politikoen Epaitegiak isuna jarri zion. Urmenetak diseinatu zuen Osasunaren armarria.

Osasunako kideon guztion senideek ere pairatu behar izan zuten frankismoaren errepresioa. Eta, gero, isiltasuna. Ahanztura. Horren aurka egin nahi dute orain zale gorritxoek. Isiltasuna atzean uzteko eta memoria erdigunean jartzeko baloikada eman nahi dute, Sadarren. Ehun urte balio duen sakea eginez.

2019-11-012019-10-31Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa

Jokoak jolas izaten jarrai dezan

Edurne Elizondo

Ludopatiak jo dituenak artatzen dituztelako badakite. Bazekiten. Aspaldi hasi zen Aralar elkartea kirol apustuen eta zorizko joko berrien arriskuaz ohartarazten. Administrazioak, baina, ez du serio hartu abisua. Orain arte: departamentu arteko batzordea osatu du Nafarroako Gobernuak, batetik, legea egokitzeko; bertzetik, Nafarroako Parlamentuak gobernuari eskatu dio araudia moldatu arte, behin-behinean, joko areto gehiago zabaltzeko lizentziarik ez emateko. Gobernuak onartu du eskaera, eta asteon iragarri du sei hilabeteko moratoria jarriko duela martxan. Iruñeko Udalak ere auzia aztertzea erabaki du, EH Bilduk aurkeztutako mozioa onartuta.

Azken urteotan, aldatuz joan da Aralar elkarteko profesionalengana eta boluntarioengana laguntza bila joan direnen soslaia: "Gero eta gazteagoak dira, eta prozesu gero eta azkarragoen biktima", azaldu du Aralar elkarteko kudeatzaile Sergio Garciak. Datu argigarri bat jarri du mahai gainean: "Lehen, txanpon-makinetan aritzen zenak 5-8 urte behar zituen ludopata bilakatzeko; orain, kirol apustuetako aretoetan eta gisakoetan aritzen direnak sei hilabetean edo urtebetean bihurtzen ahal dira ludopata". Jokoak jolas izateari uzten dionean sortzen dira arazoak. Iaz, Aralar elkarteko kideengana jo zutenen %35 aritzen ziren kirol apustuetan eta sarearen bidezko jokoetan. "Gehienek 35 urte baino gutxiago zituzten", erantsi du Garciak.

Errealitate horri aurre egiteko, herritarrak hasi dira administrazioa baino lehen antolatzen. Iruñerrian hamaika plataforma sortu dituzte, azken hilabeteotan. Karrikara atera dute gaia, eta mahai gainean jarri dute arazoari buruzko eztabaida. Erakunde publikoak "mantso" aritu direla argi dute.

Urte hasieran, hain zuzen ere, orduko Nafarroako Gobernuko Joko eta Ikuskizun Publikoetako atalburu Miguel Angel Marzabalek BERRIAn erran zuen "gehiegikeria eta gezur ugari" erran direla jokoaren inguruan: "Azken urteetan, elur bola baten antzera hazi da kontua, eta jendea arrazoi objektiborik gabe asaldatu da". Apustuen sektorearen hazkunde bizkorrari buruz, Marzabalek adierazi zuen "merkatuaren gorabehera bat" besterik ez zela: "Azken urteetan, joko mota batzuk hazi egin dira, eta beste batzuk, murriztu. Baina kopuru orokorrei erreparatuta, ez dirudi apokalipsi baten aurrean gaudenik, inondik inora ere".

Nafarroan, 2006. urtekoa da jokoari buruzko legea. 2010ean, araudi hori garatzeko bi dekretu onartu zituen gobernuak. Haietako batek eman zien bidea kirol apustuak egiteko aretoei. Geroztik, etengabe egin du gora apustu etxeen kopuruak. 2010etik 2018ra, hain zuzen ere, bikoiztu egin da: 2010ean 28 apustu eta joko etxe zegoen herrialdean; 2018an, berriz, 61. Haietako 41 Iruñean daude. "Bartzelonan, zorizko jokoarekin lotutako etxeentzako 53 lizentzia badaude. Iruñean dugun apustu etxeen kopurua ikaragarria da", salatu du Sergio Garciak.

356 milioi euro

Aralar elkarteko kideak "ikaragarritzat" jo du, halaber, kirol apustuak egiteko aretoen atzean mugitzen den dirua. "Espainian, negozio horretan ari diren enpresek 300 milioi euro gastatzen dute, urtean, publizitatean. Pentsa zenbat irabaziko duten!". Nafarroan ere, interes ekonomikoa dago apustu etxeon atzean. "Ezin dugu ahaztu gobernuak ere, zergen bidez, jasotzen duela bere zatia", azaldu du Sergio Garciak.

Iaz, nafarrek 356 milioi euro gastatu zituzten zorizko jokoetan, loterietan eta apustuetan. Kopuru horrekin goia jo du herrialdeak: %4 egin du gora, 2017ko kopuruarekin alderatuta. Kirol apustuen arloan, zehazki, 86,4 milioi euro gastatu zituzten herritarrek, 2017an baino %16,8 gehiago, hain zuzen ere.

Kirolbet eta Codere dira Nafarroan kirol apustuen arloan aritzen diren enpresetako bi. Biek dute etxe bana Iruñeko Sanduzelai auzoan. Bizilagunek plataforma sortu zuten ekainean, eta, geroztik, hirutan egin dute protesta kirol etxeon aurrean. Joan den astean egin zuten azkena. Txema Barea plataformako kidea da, eta argi eta garbi erran du helburu hartu dutela kirol apustuen etxeak ixtea. "Debeka ditzatela nahi dugu; gure auzoan ez dugu nahi kirol apustuak egiteko etxerik, eta beste inon ere ez".

"Gazteen egoerak kezkatzen gaituelako gaude hemen, karrikan; arrisku handia dute kirol apustuak egiteko etxeetan. Familiak suntsitzen ahal dira jokoaren erruz". Mezu hori jarri nahi izan zuen erdigunean Consuelo Artieda Sanduzelaiko bizilagunak, joan den asteko manifestazioan. Ontzat jo zuen plataforma osatu izana, eta erakunde publikoei eskatu zien "esku hartzeko".

"Gazteena hagitz sektore ahula da", berretsi du Aralar elkarteko Sergio Garciak. Hori dela eta, kirol apustuen eta zorizko jokoen arloa arautzeko beharra nabarmendu du. "Jokoa, bai eta joko horren inguruko publizitatea ere", erantsi du. "Gazteek miresten dituzten pertsonak erabiltzen dituzte enpresek, apustu eginez gero aberats izanen direla saltzeko". Osasuna futbol taldeak, adibidez, Kirolbet etxearen publizitatea du elastikoan. Gorritxoek erabaki dute aztertuko dutela kentzeko aukera.

Garciak azaldu du enpresek "hagitz ongi diseinatutako estrategiak" erabiltzen dituztela non eta nola ezarri erabakitzeko: "Langileen auzoetan zabaltzen dituzte beren egoitzak; kirol apustuak egiteko etxe anitzek makinarik gabeko areto bat dute sarreran, badakitelako adingabeak arazorik gabe egon daitezkeela hor. Kontua da behin hor egonda anitzez ere errazagoa dela jokatzeko urratsa egitea".

Adingabeek legez ezin dute apusturik egin, baina egiten dituztela argi dute Aralar elkarteko kideek. Beren lanak horixe erakusten die. "Ezin dugu ahaztu erakunde publikoek ez ezik, gazte adingabe horien gurasoek ere badutela ardura", nabarmendu du.

Ardura kolektibotzat jo dute Sanduzelaiko joko aretoen aurkako plataformako kideek beren lana. "Herritarrok mugitzen ez bagara, ez da deus lortzen. Beti izan da horrela, eta auzi honetan ere karrikara atera behar izan dugu", salatu zuen Pilar Consuelok, joan den asteko protestan.

Sanduzelaiko bizilagunek hasitako bidea jarraitu dute Iruñeko bertze hainbat auzok ere, bertzeak bertze Txantrean, Mendebaldean, Buztintxurin eta Arrotxapean; bai eta Iruñerriko bertze hainbat herritan ere, tartean Eguesibarren eta Uharten. "Administrazioa hasi da urratsak egiten, eta ontzat jo dugu lizentzia gehiago emateko prozesuak bertan behera utzi izana; hala ere, gure lana da presionatzen jarraitzea, eta hori eginen dugu", nabarmendu du Txema Bareak.

Presio hori beharrezkoa dela argi du Aralar elkarteko kudeatzaileak. Orain arteko legeak ezer gutxi arautzen duela salatu du, eta araudi zorrotzago bat eskatu du. "Egungo legeak ez du mugarik ezartzen", salatu du. Kirol apustuak egiteko etxeetan sartzeko, adibidez, nortasun agiria erakustea ez da beharrezkoa. "Apustua egiteko bai, ustez; baina sartzeko ez da deus behar", azaldu du. "Ostatu eta kafetegietan ere badaude kirol apustuak egiteko makinak".

Elortzibarko Udalaren ordenantza da apustu etxeen jarduera gehien mugatzen duena, Sergio Garciaren hitzetan. "Zehazten du ikastetxeetatik gutxienez 400 metrora egon behar dutela, adibidez". Uharten herritarrek plataforma sortu dute apustu etxe bat zabaldu nahi dutelako. Udalak zehaztu du ezin duela baimena ukatu, ordenantzarik ez duelako. "Legeak eta ordenantzak behar ditugu, etxeon jarduera behar den bezala mugatzeko", berretsi du Sergio Garciak. Debekua nahi dute Sanduzelain, eta aisialdirako bertze alternatibak bultzatu.

Aurrekoa
1
…
27
28
29
…
69
Hurrengoa