Lur Albizu Etxetxipia
Noizbehinka ahaztu egiten zait duela hilabete eskas zertan genbiltzan eta zer bizitza geneukan. Memoria azkar desagertzen zaigu gure egunerokotik. Konturatu gabe, bat-batean, beste bizitza bat da etxean itxita utzi gintuena. Beste...
Edurne Elizondo
Munduari egin nahi diote so Tuterako paretek. Aurten, inoiz baino gehiago. Zazpigarrenez antolatu du hiriko udalak Avant Garde muralismo jaialdia, baina, aurreko aldietan ez bezala, nazioartean oihartzun zabalagoa lortzeko asmoz eta gogoz dira aurtengo erakustaldiko arduradunak. Ekainaren 8tik 14ra eginen dute, eta Vanessa Alice Miss Van, Mina Hamada eta Jeff McCreight Ro8icon artistek parte hartuko dute.
2010ean lehen aldiz egin zutenetik, nazioarteko eta sona handiko artistak aritu dira Tuterako espazio publikoa itxuraldatzen, eta horrek erreferente bilakatu du jaialdia, hasieratik. Hamar urtez egindako lan hori mundura begira jarri nahi izan dute orain antolatzaileek, aurtengo jaialdi berrituaren eskutik.
Berriak, baina, orain arte egindakoa du oinarri; egindako bideak emandako irakaspena; eta, batez ere, Jorge Rodriguez-Gerada artistaren esperientzia. Jaialdiko komisarioa da lehen urtetik, baina ez hori bakarrik: "Jorge da Avant Garde", nabarmendu du Tuterako Udaleko kultura zinegotzi Merche Añonek, esker onez.
New Yorketik kontatu du Rodriguez-Geradak aurtengo Avant Garde hasteko "irrikan" dela. AEBetako hiri horretan aritu da lanean azken asteotan. Mural handi bat egin du Queensen, Corona Parkeko aparkalekuko lurrean, COVID-19ak jo dituenen omenez eta, bereziki, Ydelfonso Decoo pediatra gogoratzeko.
Birusaren eraginez hiri horretan hildako lehen osasun langileetako bat izan da Decoo. Artistak bere aurpegia margotu du, pandemiaren biktima ikusezin guztiak erdigunean jartzeko: "Jende anitz hil da AEBetan birusaren ondorioz, eta gehienak dira Latinoamerikakoak eta afro-amerikarrak. Autobus eta tren gidariak, garbitzaileak, erizainak... Arriskuko lanetan ari direnak omendu nahi izan ditut, batez ere arrazakeriak gora egin duen honetan".
"Toki magikoa"
Kuban jaioa (1966) eta AEBetan hazia da Rodriguez-Gerada. New Yorketik Tuterarako bidean, Frankfurteko aireportuan gelditu da hainbat orduz, eta han gogoratu du Avant Garde jaialdiak herri horretako Munster hiriko Documenta arte garaikideko jaialdian duela jatorria. "Jaialdi horrek erakutsi zidan halako jarduerak ez direla zertan hiri handietan egin, eta Tutera toki aproposa izan zitekeela bururatu zitzaidan".
Erriberako hiria ongi ezagutzen du Rodriguez-Geradak, Tuteran bizi izan baita. Muralismoaren esparruan esperientzia eta izen handiko artista da, eta hiriko karrikak jarduera horrekin uztartu nahi izan ditu. "Tutera toki magikoa da; jaialdian parte hartu duten artista guztiek nabarmendu dute berezia izan dela Tuteran lanean aritzea". Hiriak ere Avant Garde jaialdia bere egin duela argi du Rodriguez-Geradak: "Herritarrek estimatzen dute; udal talde ezberdinak izan dira urteotan, baina denek eman diote babesa jaialdiari".
"Kaleko artea espazio publikoa eraldatzeko erreminta indartsu bat da", erran du Merche Añon egungo udal gobernuko zinegotziak. Are gehiago, gizartea eraldatzeko tresna bat da. Artea, finean. 2010ean egin zuten Avant Garde lehenengoz, eta 2016tik biurteko bilakatu da jaialdia. Urteotan guztietan egindako lanek Tuteran beren tokia hartu dutela argi du Añonek, eta aurtengo jaialdia baliatu nahi dute muralismoak hirian duen espazioari balioa emateko. "Obra batzuk desagertu dira, baina hogeita bat daude hiriko karriketan bisitariek ikusteko zain".
Hiru artista, hiru estilo
Muralismoak Mexikon du jatorria, 1920ko hamarkadan. Iraultzaren ondorioz, margolari talde bat horma zuriak erabiltzen hasi zen, margoen bidez, irakurtzen ez zekien gizartearen gehiengoari mezu politiko eta sozialak helarazteko. Egun, harago doa, eta arte mota desberdin bat da. Kaleko hormek hartu dute oihal zurien tokia, eta eraikinak arterako espazio eta artearen bozgorailu bilakatu dira.
Muralismoa garatuz joan da, baina astintzeko eta eraldatzeko asmo hori galdu gabe. Rodriguez-Geradaren lanak dira horren adibide, eta Avant Gardera urteotan guztietan ekarri dituen artisten eskutik ere helburu bera izan du. Gainera, egiteko modu ezberdinak zabaltzeko asmoz aritu da, eta aurtengo jaialdiak ere ezaugarri hori izanen du: "Askotarikoa izanen da".
Parte hartuko duten hiru artisten bidea eta lana nabarmendu ditu komisarioak, hain zuzen. Mina Hamada kolorearekin lotu du, batez ere. "Nire ustez, egun gris samarra den espazio bati emanen dio kolorea Mina Hamadak". 2009tik, Bartzelonan bizi da artista, eta mundu osoko hainbat hiritan egin ditu forma askez eta kolorez betetako muralak.
Miss Vanek, berriz, mural gutxi egiten du, eta Tuteran artista hori horma irudi bat egiten izatea "gauza handia" izanen dela nabarmendu du, ondorioz, Rodriguez-Geradak. "Zorionekoak gu! Miss Vanek, gainera, estilo berezko eta propioa du, eta merezi du bere lan prozesuari so egitea", erantsi du komisarioak.
Miss Van 1993. urtean hasi zen margotzen; hogei urte zituen orduan. Bide bat egin du ordutik, eta lanak hiri batetik bertzera eraman du. Emakumeen irudiak bilakatu dira bere obren ezaugarri nagusi, eta argi eta garbi erran du: "Nire margoekin batera garatzen eta hazten naiz. Ezin da bertzela izan, emozioak eta sentimenduak erabiltzen dituzunean margotzeko. Nire buruarekin zintzo jokatzen saiatzen naiz beti".
Hirugarren eta azken artista Ru8icon da. Tuteran eginen duen lanak "hirira sartzera" deituko ditu bisitariak, Jorge Rodriguez-Geradak erran duenez: "Ru8iconen lanak dibertitzera erakarriko du jendea Tuterara". AEBetan jaioa da Ru8icon, baina Bartzelona du etxe 2014tik.
Datorren astean, Tuterak emanen die aterpe hiru artistoi, eta herritarrek aukera izanen dute haien lan egiteko prozesua zuzenean ikusteko. Avant Garde jaialdiarekin, gainera, kulturaren konfinamendua amaituko da Tuteran, horixe izanen baita osasun krisia hasi zenetik eginen duten lehendabiziko jarduera. Egungo egoerak, halere, ez dio gehiegi eraginen jaialdiari, komisarioak azaldu duenez. "Aste osoan ariko dira artistak lanean; gurea ez da jendetza batzen duen jarduera bat".
Lanak, baina, karrikan geldituko dira, amaiera datarik gabeko erakusketa bat osatuz, aurretik egindako muralekin batera. Behin-behinekotasuna berezkoa du muralismoak, zenbaiten ustez, baina Rodriguez-Geradak ez du hori uste: "Pareta ongi prestatuz gero, betiko izan ditzakegu". Horretan saiatuko dira Tuteran: muralismoa zaintzen eta zabaltzen.
Uxue Rey Gorraiz
Koronabirusaren pandemiak etenda utzi ditu gauza asko, baina horrek ez du esan nahi, herritarrei etxean gelditzeko eskatu zaien honetan, bizipenak ohi baino gutxiago izan direnik. Hain zuzen ere, osasun krisiak ekarri duen konfinamendu...
Edurne Elizondo
Aspaldiko aldarrikapen bati erantzuna eman dio NUP Nafarroako Unibertsitate Publikoak, azkenean: Erizaintzako gradua euskalduntzeko bidean urrats bat aurrera eginen du datorren ikasturtetik aurrera, eta, ondorioz, ikasleek euskaraz egin...
Edurne Elizondo
Eskarmentu handiko profesionala da Villar Lopez argazkilaria (Iruñea, 1971). Berriemaile Grafikoen Nafarroako Elkarteko kidea da, eta karrikan eman ditu azken hilabeteak, kamerarekin, osasun krisian gertatutakoa jasotzen. Duela hemezortzi urte hasi zuen bere bidea, eta pandemiak hutsik utzitako karriketako isiltasunak beldurtu egin duela aitortu du. Badu zer kontatu, bai eta zer salatu ere, bere ogibideaz.
Elkarretaratzea egin duzue, Taxoaren. Zer duzue salatzeko?
Batez ere, Espainiako Ligaren jarrera salatu nahi izan dugu, erakunde horrek erabaki duelako guk lana egiteko dugun eskubidea galaraztea: ez digute uzten futbol zelaietan eta entrenamendurako espazioetan sartzen. Berriemaile grafikook lanean jarraitzeko dugun eskubidea aldarrikatu dugu. Segurtasun neurri guztiak betetzeko prest gara, noski. Ezarri diguten protokoloa betetzen dugu lanean ari garen toki guztietan.
Zein da zuek zelaietatik kanpo uzteko arrazoia, zuen ustez?
Lehendabiziko arrazoia ekonomikoa da: Espainiako Ligak behar du lehiaketa amaitu, nahi eta nahi ez; diru anitz mugitzen du futbolak telebistekin dituen kontratuen bidez. Noski, berriemaile grafikook ez diogu dirurik ematen Ligari, eta, gainera, neurri batean ezerosoak gara erakundearentzat, zabaltzerik nahi ez duten argazkiak egin ditzakegulako, adibidez. Ligak informazio eskubidea utzi du bazter, eta ematen du ez dela deus pasatzen. Ezin dugu hori onartu, egoera horrek hurrengo urrats batera eramaten gaituelako: zentsurara, alegia. Iragazitako informazioa ez da informazioa.
Oraingo debekuek izan dezakete eragina osasun krisia pasatu eta geroko egunerokoan?
Uste dugu Ligaren asmoa dela bere kontrola ezartzea. Une honetan, halere, niri iruditzen zait auzi nagusia dirua dela, lehiaketa nola edo hala bukatu nahi dutela, alegia, telebistekin dituzten kontratuak bete ahal izateko. Guk traba egiten ahal diegu, eta horregatik uzten gaituzte kanpo.
Nolakoak ziren zuen lana egiteko baldintzak, osasun krisiak eztanda egin baino lehen?
Ez genuen arazo handirik. Baina egia da urtetik urtera mugitzeko genuen esparrua murriztu egin digutela. Gero eta gehiago mugatu dute zelaiko toki batetik bertzera mugitzeko genuen askatasuna. ez bakarrik gurea; irratiei ere gero eta eragozpen gehiago jarri dizkiete beren lana egiteko. Pentsa, ordaindu egin behar izan dute partida baten kontakizuna egiteko zelaian sartu ahal izateko! Ordaindu egin behar dute lan egiteko. Sinestezina da. Eta kontua da inork ez duela deus erran. Diru anitz dago jokoan; hori da kontua. Profesionalok atzera egiten joan gara, baina une honetan aski dela bertzerik ezin dugu aldarrikatu.
Marra gorri bat zeharkatu dute?
Kontua da jende anitzen lana ere badagoela jokoan. Badira beren kabuz ari diren profesional asko, enpresa baten babesa ez dutenak, eta horiei argazki bakoitzeko ordaintzen diete. Horretaz bizi den jendea bada, eta, zelaietatik kanpo gelditzen badira, lana galtzen dute. Hagitz larria da.
Lehen ere salatu izan duzue gero eta zailagoa zaizuela, anitzetan, lan egitea, eta erakundeek utzitako argazkiak erabiltzen direla gero eta gehiago; Ligaren erabakia bertzerik ez zenuten behar?
Bai; gero eta gehiago, joera da kazetariek lana eginda jasotzea; eta iragazitako informazioa, berriz diot, ez da informazioa. Egia da Ligak negoziatzen hastea erabaki behar izan duela, baina uste dut auziak dituen eta ikusten ez diren alderdi batzuk ahazten ari zaizkigula. Pentsa zelaietara sartzeko eskatzen digutela test azkarrak egiteko. Enpresa batek egin dezake, baina argazkilari autonomo batek, adibidez, ez. Azkenean, ezartzen duten iragazki bat da. Ez dakigu zer erabakiko duten azkenean, baina adi egon beharko dugu.
Karrikara atera zarete egoera salatzera; kazetarien eta gainerako lankideen babesa sentitu duzue?
Argi dugu, poliki-poliki, gisako neurriak ezarriko dizkietela irratiko edo prentsako kazetariei ere. Ez gara bakarrik sentitu, baina egia da oraingoz gu atera garela karrikara. Gure kabuz ere egiten dugu lan anitzetan. Lehen urratsa izan da, eta, segur aski, arazoak bere horretan segitzen badu, jende gehiago batuko da. Ziur naiz lankideek gurekin eginen dutela bat, informazio eskubidea dagoelako jokoan, eta horrek denoi eragiten digu.
Azken urteotan bultzada eman diozue Berriemaile Grafikoen Nafarroako Elkarteari. Laguntzen du batasunak?
Bai, indar handiagoa ematen digu. Denok batera gehiago lor dezakegu. Gure gremioak anitz sufritu du: sufritu du krisi ekonomikoagatik, krisi teknologikoagatik, bai eta intrusismoagatik ere. Bat egin bertze erremediorik ez dugu, aurrera egiteko.
Futbolaren auzia bazter utzita, nolakoa izan da zuen lana konfinamenduan?
Zaila izan da, egia erran. Eragozpen anitz izan ditugu azken hilabeteotan gertatu dena dokumentatu ahal izateko. Hasieratik nabarmendu dut egungo pandemiak hamaika aurpegi dituela, eta horietako anitz jaso gabe gelditzen ari dira, trabak jartzen dizkigutelako.
Non jarri dizuete traba gehien?
Zainketa intentsiboetako unitateetan, adibidez, hagitz gutxi sartu gara, eta, gehienetan, klinika pribatuetan. Osasunbidean bakarrik sartu dira Nafarroako Gobernuko eta Diario de Navarra-ko argazkilariak, eta utzi dieten tokiraino. Informazioa anitz kontrolatu dutela iruditzen zait, kritikaren beldur direlako. Bertze toki anitzetan dokumentazio lan hagitz onak egin dira. Horretaz ari gara, pandemia dokumentatzeaz, ez morboa sortzeaz. Profesionalak gara; badakigu gure lana egiten. Argi dut erakunde batzuk damutuko direla orain hartutako erabakiez, konturatuko direlako dokumentazioan hutsune handiak daudela.
Zer arlo falta dira?
Zahar etxeak falta dira, adibidez. Ulertzen dut egoera zaila izan dela, eta segurtasun protokoloak betetzea funtsezkoa dela, baina uste dut bazela eman digutena baino tarte handiagoa lan egiteko. Etxean egon diren gaixoen esperientzia dokumentatzeko ere ez dugu aukera anitz izan; ezta beilatokietan eta hilerrietan ere. Irudi asko falta dira. Berretsi nahi dut beti errespetuz egiten dugula gure lana; gertatzen ari dena kontatu bertzerik ez dugu nahi.
Nolakoa izan da krisiaren hasierako karrika hutsetan aritzea?
Interes handiko egoera baten erdigunean egon gara; mundu mailako gertakari baten erdigunean. Film bateko protagonista nintzen sentsazioa izan dut; hiriko isiltasunak beldurtu egin nau tarteka.
Berriemaile Grafikoen Nafarroako Elkarteak Patxi Calleja kidea galdu berri du, Iruñeko argazkilari ezaguna.
Pena handia dugu ezin izan diogulako merezi zuen agurra egin. Hirian denok maite eta errespetatzen genuen Patxi. Besarkada handia helarazi nahi diogu Carlos Calleja anaiari. Bi argazkilariak dira hiriko historiaren parte.
Amets Aranguren Arrieta
Aitortu behar dut pixka bat nekatua nagoela sortzaile terminoarekin edo, terminoarekin baino gehiago, azkenaldian hitz horri eman zaion erabilerarekin. Iruditzen zait artista hitzaren lekua hartu duela, baina are zentzu zabalago bat emanez.
Hasteko eta behin, ez dut ongi ulertzen jende batek bere burua sortzailetzat izatea edo hala azaltzea gainontzekoen aurrean. Nor ez da, bada, sortzaile?
Guztiok ari gara une oro zerbait sortzen, eraldatzen edo birsortzen (sortu, sortu… egia esan, ezer gutxi). Zaila da esaten zerk edo nork esan behar duen zer garen edo zer ez garen, eta, normalean, norberak definitzen du bere burua, norberak aukeratzen du bere etiketa hori, zer den.
Dendaria zara baldin eta denda batean lan egiten baduzu. Baina nork esan dezake "ni sortzailea naiz"? Musikariak, aktoreak, margolariak, idazleak… Baina, eta arkitektoak? Eta sukaldariak? Horiek ere esan dezakete?
Zerk determinatzen du sortzaile izaera hori: atzean dagoen asmoak egiten du, prozesuaren nolakotasunak, emaitzaren kalitateak…? Sortzailea al da zure amatxi neguan egin zizun jertseagatik? Jende gehienaren erantzuna ezezkoa litzatekeelakoan nago.
Lan serioak izan ez daitezkeen ogibideak edota diziplinak biltzeko erabiltzen den hitza dela iruditzen zait. Sortzaile izateak zaku batean sartzen zaitu, eta orduan ez zara gehiago aktore edo idazle, baizik eta sortzaile. Agian egun batean musikaria zara eta hurrengo egunean Twitterren topatzen duzu zure izena, idazleen munduko txapelketa batean, lehian (?).
Edo agian margolaria bazara, baina, zeure burua sortzailetzat duzunez, uste duzu zurea ez den beste diziplina batean aritzea ere zilegi zaizula, baldin eta zure intentzioa zerbait sortzea bada, betiere.
Ba ez lagunok, ez. Ni musikaria banaiz, eta musikaritzat baldin badut nire burua, ez zait iruditzen sortzaileen zaku horretan egote hutsagatik aritu naitekeenik aktore lanetan, esate baterako.
Eta berdin gustatuko litzaidake bertsolaria dena bertsotan ikustea, eta ez flamenkoa kantatzen saiatzen. Kasu honetan iruditzen zait, ausarkeria izateaz gain, diziplina horretan lanean ari den jendearekiko errespetu falta ere badela, baita jarduera horri prestigioa kentzea ere. Eta ez dut ukatzen pasioa denik hemen exijitzea zilegi den gutxieneko hori, baina baita kalitate minimo bat bermatzea ere.
Eta egin dezala bakoitzak nahi duena, noski, baina kontuan izanik sortzaileen zaku horretan ere badirela poltsa desberdinak, eta, agian, batetik bestera salto egiteko, asmoarekin ez dela nahikoa izanen.
Konparaketa kutre bat eginen dut, baina niri honek guztiak gogorarazten dit txikitan Disney Channel-en ikusten nituen serie horietako asko bukatutakoan nola bat-batean aktoreak abeslari bilakatzen ziren. Ez nuen ulertzen eta ulertu gabe jarraitzen dut.
Ez naiz ni izanen jendeari zer den ala zer ez den esanen diona, eta ez naiz ni izanen hori nork determinatu behar duen esanen duena ere. Baina uste dut norberak bere burua izendatzen duen heinean gainontzekoak ere izendatzen ari dela, eta horrek ere, egia esan, ez nau gehiegi konbentzitzen.
Baina bueno, jaten duguna ere bagarela esaten ohi dutenez, ni orain jogurt natural erraldoi bat naiz: ikusiko dugu bihar zer naizen.
Uxue Rey Gorraiz
Pantailaz bestalde kontzertuari so ari dena ikusi ezinik ari dira musika taldeak Km Zero Musik Fest jaialdian beren kantuak jotzen, Baluarten. Jakin badakite, ordea, aurrean dituzten eserlekuak hutsik izanagatik ere kontzertuko musika doinuak aretoko lau paretek biltzen dutena baino gehiago girotzen dutela. Nafarroako Gobernuak eta Baluarte auditoriumak antolatu dute jaialdia, gaur egungo baldintza berrietara hobeki egokituko diren euskarriak probatzeko asmoarekin, batik bat. Guztira hamar talde nafarrek kontzertu bana emanen dute streaming bidez, zuzenean. Itzuleraren hasiera da musikari zein musikazale askorentzat.
Cobardes taldeak eman zion hasiera jaialdiari, maiatzaren 21ean, eta, haren ondotik, Iker & Alfredo Piedrafita eta Zetak taldeek jo zituzten kontzertuak joan den asteburuan. El Columpio Asesino izanen da azkena. Izan ere, talde iruindarrak itxiko du jaialdia, ekainaren 20an.
Antolatzaileek adierazi dutenez, printzipioz bederen ez da ikuslerik izanen aretoan, eta streaming bidez baizik ezin izanen dute entzuleek kontzertuez gozatu. Dena dela, azaldu dute asteek aurrera egin ahala eta konfinamendua arintzeko neurriek ahalbidetzen badute, aztertu eginen dutela ikusleak aretoan egoteko aukera.
Edozein gailu eramangarritatik ikusi eta aditu daitezke Baluarten grabatzen arituko diren musika emanaldiak, zuzenean. Beharrezkoa da aldez aurretik sarrera ordaintzea: saio bakoitzeko 1,99 euro.
Ekainaren 5ean Kai Etxanizen musikak girotuko ditu Baluarteko areto nagusia eta entzuleek kontzertuaz gozatzeko aukeratutako txoko kuttunak. Artista "irrikan" da eguna iristeko, kontzertu-gosez baitago pandemiaren eraginez emanaldiak bertan behera utzi behar izan zituenetik. Geldialdiaren ondotik, Baluartekoa izanen du estreinako aldia areto batean. "Honen berri izan aurretik, oso urrun sentitzen nuen agertokira berriz igotzeko aukera", esan du Etxanizek, pozik, eguna hurbil duela ikusita.
Aldi berean, ordea, Etxanizek aitortu du erronka handia ere badela aurrean entzulerik izan gabe kontzertu bat ematea, eta uste du "polita bezain arraroa" izanen dela. "Beti saiatzen naiz publikoarekin lotura estua izaten, eta zaila zait hori lortzea pantailak bitartekari izanik. Asko laguntzen du publikoak zure musika nola sentitzen duen ikusteak, txaloak entzuteak… Ikasiko dugu moldatzen".
Nahia ez ezik, "beharra ere" sentitzen du Etxanizek eszenatokietara bueltatzeko. Nabarmendu du koronabirusaren krisiak erabat gelditu duela bere jarduna, eta hori gertatu zaiela, noski, artista gehienei. Ia diru sarrerarik gabeko garaia da oraingoa.
Are gehiago, azken lana aurkeztera zihoanean harrapatu du itxialdiak Etxaniz. "Urte batzuk eman ditut abeslari gisara eszenatokietatik aldendua, eta, hain zuzen ere, orain ari nintzen nire proiektua berriz martxan jartzeko lanean". Egoerak eskatuta, bere lanetako batzuk euskarri digitalak baliatuz estreinatzea erabaki du Etxanizek.
Berritzera behartuak
Kai Etxanizek kontatzen dituen horiek oso ezagun zaizkio Patxi Goñiri ere. Hainbat taldetan musikari izan da, eta Gor diskoetxeko arduraduna da Goñi. Aspaldi ezagutzen ditu sektorearen argi-ilunak, eta, gainera, hurbiletik ezagutzen ditu artistek koronabirusaren krisiak harrapatuta bizi dituzten estutasunak. "Dena eten du krisiak, eta geldialdi honek oso bortizki egin die kalte musikariei eta haien diru sarrerei". Azpimarratu du musika talde askok ia irabazirik gabe eman dutela itxialdia, eta gogorra izanen dela hori gainditzea. Haren esanetan, "kolpe oso latza" izan da udaberriko kontzertuak bertan behera utzi izana. "Oro har, kontzertuetan irabazitakoak osatzen du musika talde baten diru sarreren %80 inguru", zehaztu du Goñik.
Baluarteko jaialdian laguntzen ari da Goñi. Haren iritziz, musikaren industrian euskarri digitalen erabilera sustatzea "giltzarria" izanen da hemendik aurrera, eta pozik ageri da ikusita bide berriak bilatu direla egoerari ahal bezala aurre egiteko.
Itxialdian, artista askok egin dituzte kontzertuak etxetik, sare sozialen bidez eta doan. Kai Etxanizek, esaterako, parte hartu izan du horrelakoetan. Dena dela, artistak berak bereziki beharrezkotzat jo du musikaren doakotasunari buruzko gogoeta bultzatzea gizartean. "Jendeari erakutsi behar zaio kultura ez dela doakoa, eta merezi duen balioa eman behar zaie artisten lanei, batez ere gure ogibidea delako", esan du, irmo. Haren ustez, musikaren munduko artista gehienak "beren lanarekin maiteminduta egoteak" ez du esan nahi ordaindua izatea beharrezkoa ez denik.
Etorkizunean gerta daitekeenari so eginez, gauza bera ondorioztatu dute Kai Etxanizek eta Patxi Goñik: ziurgabetasuna da nagusi. Etxaniz, bestalde, zalantzati ageri da emanaldietarako aretoak antolatzeko nola moldatuko ote diren pentsatzean, baita musikazaleen erantzuna zein izan daitekeen aurreikusteko ahalegina egitean ere. "Ez dakit noiz izanen den legezkoa kontzertuak normaltasunez egitea, baina gero ikusi beharko dugu noiz dagoen jendea gogotsu kontzertu batera joan eta sarrera ordaintzeko. Emozionalki ere prest egon behar dugu denok", dio, kezkatuta, Etxanizek.
Patxi Goñiren begietatik, halaber, "nahiko kaotikoa" izanen da itzulera, baina erantsi du kaosa "berezko ezaugarria" dela musikaren munduan. "Arriskuak hartzea oso ohikoa da musikari edo artista batean ibilbidean", esan du. Aitortu du askok ezin izanen diotela krisi honi aurre egin, segur aski, eta azaldu du sektoreko langile gehienentzat ezinbestekoa izanen dela instituzioen babesa. "Tarteka baizik ez dira oroitzen gurekin".
Lehendik ere zaila zen
Krisiaren lehen astindua igarotzen hasia dela deritzote askok, eta, horiek horrela, normaltasunera bueltatzea helburu, hainbat enpresa eta erakunde lanean ari dira, itzulera ahalik eta modurik egokienean egiteko bidea diseinatu nahian. Nor bere esparruan. Kuna Nafarroako Kultur Kudeaketarako Profesionalen Elkarteak eskatu dio Nafarroako Gobernuko Kultura Departamentuari larrialdi plan bat diseina dezala kulturaren sektorean lan egiten dutenen "iraupena, jarraitutasuna eta jasangarritasuna" ziurtatzeko. Neurri eta laguntza ekonomiko zehatzak nahi dituzte.
Angel Garcia Carreño Kunako zuzendaritza taldeko kide eta kudeatzaile kulturalak dioenez, "ezinbestekoa" da Nafarroako Gobernuak kulturaren aldeko "apustu argia" egitea. Are, azaldu du lehendik ere aski arrazoi zituztela halakorik eskatzeko, baina orain "biziki nabarmena" dela sektorean dagoen premia.
Krisiek ahulenak zigortzen dituzte gogorren. Hori erakutsi du, besteak beste, konfinamenduak kultura sektorean eragindako oinazeak. Gainera, Garcia Carreñoren arabera, Nafarroako kulturaren sektorea 2008ko krisi ekonomikotik "sendatze bidean" zen oraindik, oro har: "Urteetako prozesu baten ondotik, sektorea sasoiko zegoela ikusten hasiak ginen, eta, hain justu, orduan zigortu gaitu birusak".
Sektoreak zama handia zuen gainean lehendik ere. "Prekaritatea nahiko ohikoa da gurean, zoritxarrez". Lan ordutegirik eza eta aldizkakotasuna nabarmendu ditu arazoen artean, batik bat. "Adibidez, batzuei antzezlan edo ekitaldi jakin bat zegoenean bakarrik ematen zieten alta Gizarte Segurantzan", zehaztu du; gaineratu du egoeraren larritasuna eta laguntzen premia ez direla kontu berriak.
Kuna elkarteko kideek beharrezkotzat jo dute geldialdiak sektorean eragin dituen kalteak zehaztasunez aztertuko dituen ikerketa bat egitea, bai eta, besteak beste, kultur ekitaldietarako baliabide digitalak indartzea. Digitalizazioari dagokionez, zehaztu dute ez dutela nahi digitalak presentziala ordezkatzea, baina uste dute "bi ereduen arteko elkarbizitza" sustatu behar dela. Horretarako baliabideak izatea bermatu behar du Nafarroako Gobernuak, batez ere, haien ustez, "aurrekontu ekonomikoa handitzearekin batera".
Garcia Carreñoren ustez, hurrengo ikasturtean hasi ahalko da kultura sektorea otsaileko erritmora hurbiltzen. Pixkanaka irekiko dira zentroak, eta gutxika-gutxika hasiko dira proiektuak berriz martxan jartzen. "Baikorrak gara egin daitekeenari buruz, baina babes politikoa behar dugu bidelagun", esan du.
Itzulera ez da berehalakoa izanen, baina, dirudienez, ongi bidean, udazkenean loratu daiteke orain izan ez den udaberri kulturala.
Edurne Elizondo
Osasuna eta askatasuna. Ijitoek bi hitz horiek erabiltzen dituzte elkar agurtzeko: sastipen thaj mestipen. Osasunak askatasunarekin, ekitatearekin eta justiziarekin duen harreman estua agerian utzi du Equi-Sastipen-Rroma sareak, azken h...
Edurne Elizondo
Amaitu zaio denbora. Nafarroako Gobernuak martxan jarri du Belateko eta Almandozko tunelak bikoizteko proiektua idazteko lanak esleitzeko prozesua. Urrian eskatu zion Europako Batzordeak, azkenekoz, tuneletako segurtasunari buruzko arau...
Edurne Elizondo
Osasunako entrenatzaile izendatu zuten Izaskun Mainz Kakun (Iruñea, 1985), duela bi aste, baina ezin izan du Taxoaren sartu, egungo osasun krisiak eragindako alarma egoeragatik [Nafarroa bigarren fasean sartu aurretik erantzun zituen galderak]. Lanari ekiteko eta jokalari guztiekin elkartzeko irrikan da.
Erran duzu ezustean harrapatu zaituela izendapenak; ari zara egokitzen?
Egia erran, hagitz gogorrak izan dira azken egunak. Batetik, jende anitzek zoriondu nau; ez nuen uste berriak hainbertzeko oihartzunik izanen zuenik. Bertzetik, hasi gara jada lanean, taldea osatzen, talde teknikoa zehazten, hurrengo denboraldirako ildo nagusiak markatzen, bideoak ikusten... Tarte labur batean lan handia egin behar izan dugu.
Sumatu duzu jada, beraz, Osasunako entrenatzaile izateak dakarren arduraren zama?
Bai. Bat egin du, gainera, oraingo osasun krisiarekin, eta horrek dena zaildu du. Egun osoa ematen dut telefonoa eskuetan, deiak egiten, Internet bidezko bilerak egiten... Lan handia dugu egiteko, eta kostatzen ari zait konfinamenduak ezarritako etenaldiari aurre egitea, egia erran.
Konfinamendua arintzeko neurriak indarrean egon arren, egungo egoerak anitz baldintzatzen du zure lana?
Bai. Nahi nuen jokalariekin bileraren bat egin, baina ezin izan dugu. Ezin izan ditut ikusi eta zer moduz dauden galdetu. Eta horrek kezkatzen nau; kezkatzen nau konfinamenduak nola eragin dion jokalarien animoari. Finean, jokalariek elkar agurtu zuten pentsatuz hamabost eguneko epean berriz ariko zirela lanean, eta inork espero ez zuen hau guztia gertatu da; liga bertan behera geratu da, bertze talde bat igo da Lehen Mailara, entrenatzailea eta taldeko kideak aldatu dira... Jakin nahi dut horrek guztiak nola eragin dien, eta zer moduz dauden.
Oraindik ez duzu izan haiekin hitz egiteko aukerarik?
Jokalari batzuekin mintzatu naiz telefonoz, baina kontua da gogoa dudala guztiekin batera egoteko, eta guztiekin batera hitz egiteko. Ez ditut denak ongi ezagutzen oraindik, eta taldea itxi gabe dugu. Ondorioz, gauza anitz dago zehazteko, baina badut talde lan hori egiteko gogoa jada.
Zer urrats duzu buruan talde lan hori egiteko?
Hasteko, bideoak ikusi nahi ditut, gureak, etor daitezkeen jokalarienak, arerioenak... Hurrengo urratsa izanen da benetan martxan jartzea, eta ongien egokitzen zaigun jokoa antolatzea. Denboraldia hasi aurreko denbora aprobetxatu beharko dugu ongi jokalarien sasoia ikusteko eta egin beharrekoak egiteko. Ez da ohiko lana izanen, argi dut. Jokalariak hainbat hilabetez egon dira entrenatu gabe, eta hori sumatuko da, segur aski. Egokituz joan beharko dugu, poliki-poliki.
Erronka bat izanen da hurrengo denboraldia, beraz?
Bai, baina talde guztiak egonen gara egoera berean. Nik uste dut oraingo egoeran pisu handia izanen duela jokalarien animoak, eta hagitz garrantzitsua izanen dela elkar zaintzea eta elkarri lagunduz ongi egonen den talde sendo bat osatzea. Hori lortzea da oinarria, eta, hortik aurrera, futbolari buruzkoak landu.
Nolakoa da landu nahi duzun futbola?
Nik argi dut zelaian ongi egoteko burua ongi izan behar duzula. Horri garrantzi handia emanen diot, eta, hortik aurrera, noski, nire estiloa garatzen saiatuko naiz, talde teknikoko gainerako kideekin batera, eta gure jokalarien ezaugarriak kontuan hartuta.
Lagunak taldeko jokalari izan zinen, bertzeak bertze, entrenatzaile lanetan hasi aurretik. Anitz aldatu da egoera ordutik?
Nik uste dut formakuntza dela gehien aldatu dena; batez ere entrenatzaileena. Nik hagitz entrenatzaile onak izan ditut, eta haien eskutik jasotakoak bultzatu nau, neurri handi batean, lan hori egitera, baina egia da formakuntzaren esparruan anitz egin dugula aurrera.
Profesionalizazioa lortzeko bidean urrats bat aurrera egin da formakuntza horri esker?
Bai. Duela urte batzuk inolako agiririk ez zenuen behar talde bat entrenatzeko; orain bai, formakuntza zehatz bat behar da. Horrek on egiten dio futbolari, noski.
Halere, gizonen eta emakumeen artean alde handia dago oraindik ere.
Bai. Duela urte batzuk, egoera benetan larria zen. Ezagutu ditut lehengo Superligan aritutako jokalariak, ia ordaindu beharrean izan direnak jokatu ahal izateko. Badakigu bidea luzea dela, oraindik ere, baina oraingo egoerak alde on anitz badu. Denbora behar da, eta, batez ere, borrokari eustea.
Ainhoa Tirapu jokalari ohiak erran berri du belaunaldi oro saiatu dela hurrengoarentzat egoera hobe bat uzten. Hori da gakoa?
Argi dago ni hasi nintzenetik egoerak izugarri egin duela hobera. Taldekide izan nuen Ainhoa Tirapu, eta elkarrekin aritu gineneko egoerak eta oraingoak ez dute zer ikustekorik. Gizartea ere aldatu da. Gauza anitz lortu dugu, borrokatu garelako, eta horretan jarraitu beharko dugu.
Osasunan ere baduzu bide bat egina. Sentitu duzu taldearen babesa?
Esker ona bertzerik ez dut. Benjaminen entrenatzaile lanetan aritu naiz, orain arte, eta esperientzia hagitz ona izan da. Denen babesa sentitu dut.
Oraingo etapa hasteko gogoz?
Bai. Baimenak eskatzeko prest naiz, ahalik eta azkarren joan ahal izateko Taxoarera. Nik ezin izan dut itzuli, martxotik. Han ditut nire gauza guztiak. Ea laster entrenatzen hasteko aukera dugun, lanari ekiteko. Igotzea izanen da gure helburua, baina jakin badakigu bidea zaila izanen dela. Oraingo ziurgabetasuna bazter uzteko irrikan nago.