Kattalin Barber
Arazoak, desorekak eta gabeziak. Nafarroako ekialdeko Pirinioetako biztanleek "politika eta neurri zehatzak" eskatu dituzte eskualdea egituratzeko. Horretarako, bost minutuko lanuztea egin zuten, joan den ostiralean, Otsagabian, Erronka...
Edurne Elizondo
Euskararen alde aritu da beti Sagrario Aleman (Etxaleku, 1952). Euskaldun anitzek sentitu duten haserre bera sentitu du, Nafarroan hizkuntzaren aurkako azken erasoa ikusita. Erantzunak zein behar duen argi du: hizkuntza ikasi eta erabili.
Azken urteotako kolperik gogorrena izan da oraingoa?
Gogorra da, baina ez nuke esanen gogorrena; gogorrena izan zen Euskararen legea bera, eta lege hori nola interpretatu duten behin eta berriz: beti eskubideak urratzeko, eta ez errespetatzeko. Oraingoa egun oroko kontu bat da, neurri handi batean.
Amorru handia eragin du, halere, euskaldunen artean.
Uste dut eragin fisikoa ere izan duela oraingo eraso honek guregan. Gorputzak ere sumatzen du; nik, behintzat, bai. Ez da bakarrik arlo arrazionalean eta sentimenduen alorrean eragina duen zerbait; eragin fisikoa ere badu.
Oraingo egoeraren oinarria, beraz, legez ezarritako zonifikazioa da, zure ustez?
Legea onartu zenetik, batzuen ikuspuntua zen lege txarra edo ez hain ona izanagatik ere, aurrera egiten ahal zela. Eta egia da; legerik gabe ere, gauza asko egiten ahal dira, borondatea eta gogoa badira. Administrazioak uste badu bere betebeharra dela bertako hizkuntza zaintzea, garatzea eta sustatzea —legeak bere helburuetan zehazten duen bezala—, horretarako borondatea badu, egin dezake gauza asko. Borondateak, baina, huts egin du, eta, legeak administrazioa gauza gutxitara behartzen badu ere, beti interpretatu izan da modu murriztaile batean: halaxe egin dute epaileek, aurkeztutako helegiteen bidetik; eta halaxe egin du gobernuak berak, bere dekretuetan eta erabakietan. Legeak, berez, ez baitu deus debekatzen. Baina beti ulertu izan da baietz, debekatzen zuela. Adibidez, hezkuntzan.
Eremu ez-euskaldunaz eta D ereduaz ari zara?
Bai. Ematen zuen gure hizkuntza eskubideak aldarrikatzen ditugunok ere sinetsi genuela legeak debekatzen zigula D eredua ezartzea eremu ez-euskaldunean. Legeak ez zuen hori esaten, baina hainbeste aldiz errepikatu digute eremu ez-euskaldunean eskola ezin zela euskaraz izan, ezen sinetsi egin baitugu debeku hori bazegoela. Egun oroko politika bilakatu dute hori, egun oroko diskurtso; eta diskurtso horrek, azkenean, guztiak konbentzitu gaitu.
Diskurtso horri eman diote babesa oraingo sententziek?
Euskara gutxietsi egin dute; uste dut sententziek eragin duten arrisku nagusia dela, gaur egun, Nafarroakoa bertakoa ez den edozein hizkuntza euskararen gainetik jarri dutela. Hori da esaten ari direna. Legeak ez du esaten euskara meritutzat ezin dela hartu eremu mistoan eta ez-euskaldunean. Beste gauza bat da batzuek zer irakurketa egiten dituzten. Maria Txibitek, adibidez, esan du administrazioko lanpostu asko kolokan direla. Ni ez naiz jurista, baina ez dut uste irakurketa hori zuzena denik.
Euskararen aurkakoen inposizioaren ideiari bidea eman diote epaileek oraingo ebazpenekin?
Bai. Inposizioaren ideia zabaltzeko erabili dituzte hedabideak, erabili dute parlamentua. Inposizioaz mintzatzen dira, jakinik ere euskaldunok garela bazterketa sufritzen dugunak, administrazioak bere betebeharra bere esku hartzen ez duelako: hiritarren eskubideak bermatzekoa, alegia. Inposizio bakarra kontrakoa da: euskara hutsean ez dago deus; beti ele biz behar du. Norbanako batek hasten badu harremana administrazioarekin euskaraz, zergatik jaso behar du erantzuna ele biz? Ez da gauza bera gertatzen gaztelaniaz jotzen dugunean administraziora. Hor ikusten da bazterketa non dagoen, eta inposizioa zein den. Epaiak hiritarren eskubideak aipatzen ditu, baina, aldi berean, eskubide horiek mugatzen eta urratzen ditu.
Tokiaren araberakoak direlako eskubide horiek?
Hori da. Baina, eskubideak hiritarronak badira, ez al du bost axola non gauden? Eskubidea gurea bada, ez genuke galdu beharko gauden tokiaren arabera. Kontraesan handia dago hor, eta nire ustez auzi larria da. Eskubidea hiritarrena bada, epaiak berak dioen bezala, esan beharko lukete egungo euskararen legea baztertzailea dela, eta konstituzioaren aurkakoa; ezberdintasunak ezartzen dituelako eskubideetan, bizi zaren tokiaren arabera.
Aurreko legegintzaldian galdu zen zonifikazioaren oztopoa gainditzeko aukera bat?
Beste helduleku bat izanen genuke; halere, zonifikaziorik gabeko legeak dituzten beste hainbat tokitan ere izan dituzte arazoak, interpretazioak egiten direlako beti. Baina, noski, zonifikazioak larritu egiten du egoera. Ausardia falta izan da, nire ustez, aurreko legegintzaldian. Zailtasun handiak bazirela badakit, iritzi eta sentsibilitate ezberdineko taldeak zeudelako, baina iruditzen zait batzuentzat hizkuntza eskubideak bigarren mailako eskubideak direla. Batzuek, oraindik ere, ez dute onartu herritarrok hizkuntza eskubideak ditugula. Legea ez da aldatu, eta, ondorioz, legez zailtasun gehiago ditugu edozer aldaketa defendatzeko.
Hizkuntza ez da lehentasuna izan?
Hartu diren neurriak azken momentuan hartu dira. Zailtasunak badaudela badakit, gauzak ongi aztertu behar direla, baina uste dut gehiago eta lehenago mugitu behar zutela martxan jartzeko. Gaia utziz joan dira. Euskalgintzan ari garenon ustez, gainera, hartu diren neurriak eskasak izan dira. Hartu dituzten neurriak ez dira izan eskubideen bermatzaile. Guretzat eskasa zen horretan ere atzera egin dute; egoerak txarrera egin du.
Sozialistak dira orain gobernuko buru. Zer espero duzu?
Ez nau gehiegi kezkatzen sozialistek zer eginen duten. Gehienetan ez dira agertu eskubideak bermatzearen alde. Orain kontua da gobernuan direla, eta gobernuan dauden beste taldeek beste iritzi bat dutela. Nik uste dut Nafarroako Gobernuak helegitea aurkeztu beharko lukeela. Gobernuak dekretu bat onartu zuen, eta, orain, gobernuari dagokio dekretu hori aurrera eramateko ahaleginak egitea. Bestalde, uste dut gobernuak segitu behar duela departamentuetako euskara planak garatzen. Halere, ez dakit zenbateraino diren prest PSNkoak eta gobernuan diren besteak gai honetan hordagoa jotzeko. Ez dakit zenbateraino den euskara lehentasuna haientzat guztientzat.
Ez duzu konfiantza handirik?
Badakit politikan egoera baldintzatzen duten beste auzi asko badirela, baina zenbateraino da lehentasuna? Hori da kontua. Arazoak larriak dira, berehalako erantzuna behar dute, baina ez dituzte lehentasun gisa hartzen.
Zer erantzun eman beharko luke euskalgintzak?
Normala da amorrua sentitzea, eta ongi dago manifestazio bat egitea gure haserrea agertzeko, baina egin dezakegun urratsik garrantzitsuena da euskara ikastea eta erabiltzea. Administrazioak baliabideak jarri beharko lituzke denek hizkuntza ikasteko. Errespetuaz hitz egiten dute, baina errespetua haientzat da goiti dagoena ez molestatzea. Niretzat errespetua da ulertzen ez duenak ahalegina egitea ulertzeko.
Amets Aranguren Arrieta
Telefono dei batek aterarazi nau kontserbatorioko mediatekatik. Gorde gabeko zenbakia da. Astelehena da, hamar ordu daramat kontserbatorioan, eta eguneko azken klasean sartzear nago.
—Bai?
…
Eskegi, eta ahoan irribarre bat dudala hasi naiz gauzak biltzen. Berandu nabil.
—Amets! Maite hurbildu zait. Zer moduz?
—Ongi, ongi, zu?
—Joe, pozik ematen duzu.
—Bai, dei bat jaso berri dut…
Zalantzati nago, kontatu ala ez, izan ere, Faltzesko 23 urteko laguna da Maite, A ereduan ibilitakoa… Merezi du kontatzea…? Tira, saiatuko naiz, zergatik ez?
—Kontua da BERRIA egunkariak eskualdekako gehigarriak ateratzen dituela astero, Nafarroako Hitza hemen. Mobida da, ez dakit zerbait entzun duzun, duela bizpahiru aste bertako kolaboratzaileetako bat hil egin zela…
('Aber, Amets, zer ari zara kontatzen? Apenas ezagutzen zenuen zuk, nola ezagutuko du honek…', pentsatu dut nire baitarako.
Baztango idazle eta bertsolari…
—Jon. —Esan dit Maitek nik esaldia bukatu aitzin-.
'Bai…' harritu eta lotsatua atera zait.
—Bua, hau pena jakin genuenean… Euskara irakasle izan genuen txikitan eskolan, Faltzesen. Bera izan zen, Urkorekin, beste euskara irakaslearekin batera, Faltzesko euskararen egunaren sortzaile. Eta horren harira, eskolaz kanpoko gazte askorekin ere izan zuen harremana. Arrakasta itzela izan du gure herrian euskararen egunak urte luzez, orain pixka bat gain behera badago ere. Garai hartan, inguruko herri guztietako jendea biltzen zen Faltzesera egun horretan, kristona montatzen zen. Egia esan, erreferentzialtasuna lortu zuen Erriberan. Gogoan dut, irakasle ona izateaz gain, irakasle berri-gazte-guapo tipikoa zela Jon, badakizu… ikasle guztiek maite duten horietakoa. Euskara maitatzen irakatsi zigun, eta ni, pertsonalki, markatu ninduen. Zer pena…
Ez dut jakin zer esan.
Irentsi behar izan ditut nire pentsamenduak, eta poliki egin dugu Maitek eta biok mediatekatik 03 gelarako bidea. Maite hizketan. Ni isilik gelditu naiz, eta adi.
Ezjakintasunetik miresmenerako 30 metroko bidaia motza bezain sakona.
Begira, Jon, zenbat gauza kabitzen den zu bezalako hutsune batean.
Edurne Elizondo
Batasunak eman digu indarra. Ez dugu amore emateko asmorik. Lanean jarraituko dugu, langile guztien eskubideak bete ditzaten". Azkoiengo Huerta de Peraltako El Houssine Yagoubik erran ditu hitzok. 2018ko abenduaren 26an greba mugagabea ...
Edurne Elizondo
Puntako mendizalea izateaz gain, bazuen ardura eta jardun bat mendialdean ikusten zuen jendearen bizi baldintzen inguruan". Iñaki Otxoa de Olzaren anaia Pablo Otxoa de Olzak erran zituen hitz horiek, iaz, BERRIAn, mendizalearen heriotzaren hamargarren urteurrena bete zenean. Kirolari nafarra hil zenetik, haren familiak sortutako SOS Himalaia fundazioa ari da mendizale horrek bukatu ezin izan zuen lana egiten.
"Mendiak eman ziona hangoak lagunduz eskertu nahi izan zuen Iñakik". Horixe nabarmendu du fundazioko kide Elena Sagasetak. Hamargarren urteurrena ospatu berri du SOS Himalaiak, asteburuan Izaban egindako ekitaldi baten bidez. Bat egin duten mendizale eta herritar guztien babesa eskertu du Sagasetak, baina onartu du datak "zerbait mugitu" diola barruan. Izan ere, Otxoa de Olzak hasitako lana egiten ari da fundazioa, mendizalea Annapurna mendian (8.091 metro) gelditu baitzen azken espedizioan. "Gogorra da Iñaki gurekin ez dela onartzea".
Duela 11 urte zendu zen. Bost gau 7.400 metroan pasatu ondoren, 2008ko maiatzaren 23an hil zen. Horia Colibasanu mendizale errumaniarrak eman zion zoritxarreko albistea familiari. Colibasanu Otxoa de Olzarekin egon zen ia azken unera arte. Nafarrak garuneko lesio larria zuen, eta biriketako edema. Ueli Steck mendizalearen ondoan eman zuen azken hatsa; Steck igo zenean baino ez zuen laguna utzi nahi izan Colibasanuk. Suitzarrak emandako botikek piztu egin zuten mendizalea hasieran, baina ezin izan zion eutsi. Annapurna mendiaren hegoaldeko horman geratu zen iruindarraren hilotza, betiko.
Otxoa de Olzak hasitako bidean urratsak egiten jarraitu nahi izan dute haren senideek eta lagunek. "Guretzat handiegia den helburu bat zuen Iñakik: Himalaiak ukitzen dituen herrietan eskola bat, ospitale bat eta umezurztegi bat eraiki nahi zituen. Zendu zenean, asmo horiek betetzen ahalegindu behar genuela sentitu genuen, gure gaitasunaren arabera", azaldu du Sagasetak.
Hainbat eskolatara material informatikoa bidaltzea izan zen SOS Himalaia fundazioak emandako lehendabiziko pausoetako bat. Poliki baina sendo hasi nahi izan zuten bidea. Helburu horrekin, zenbait etxe zaharberritzen ere hasi ziren fundazioko kideak. 2015. urteko lurrikarak Nepal astindu zuen orduan, eta sortutako larrialdiari aurre egiten saiatu ziren Otxoa de Olzaren senideak eta lagunak.
Ospitalea prestatzen
Langtang izeneko eskualdea izan zen kalte gehien izan zutenetako bat, eta han aritu ziren, batez ere, SOS Himalaiako kideak lanean. 183 familiaren etxebizitzak berreraiki zituzten, eta hemezortzi eskola konpondu. "Lan hori bukatuta, fundazioak Nepalen duen koordinatzaileak bertze proiektu bat hasteko aukera proposatu zigun, eta lanari ekin genion", azaldu du Sagasetak.
Proiektua zen Seduwan herrian, Makaluren azpian, ospitale bat martxan jartzea. Gobernuz kanpoko erakunde batek hutsik utzitako eraikin bat bazen, eta erosi egin zuen SOS Himalaia fundazioak, egokitzeko eta ospitale bilakatzeko. "Hori da orain esku artean dugun proiektu nagusia", nabarmendu du Sagasetak.
Proiektu handia da, eta poliki-poliki ari dira urratsak egiten. Oraingoz, osasun etxe baten zerbitzua eskaintzen du eraikinak. "Ahal dugunean, asmoa da kardiologia unitate bat martxan jartzea, bai eta ebakuntza gela bat ere", erantsi du fundazioko kideak.
Ospitalearen ondoan dagoen eskolan ere bertze proiektu bat garatzeko asmoa dute SOS Himalaiako kideek. Hirurehun haur hartzen ditu eskolak, eta denentzako hamaiketakoa prestatzen hasiko dira. Gainera, eguerdian han gelditzen diren 30 haurrei bazkaria emanen diete. "Sukaldari bat kontratatu dugu zerbitzu hori eskaini ahal izateko". Herriko emakume bat ariko da, zehazki. "Bertako jendearen parte hartzea funtsezkoa izan da, hasieratik. Ospitaleko eraikina atontzeko lanetan hasieratik inplikatu dira".
Elena Sagasetak joan den martxoan ezagutu zuen fundazioa lanean ari den tokia. Lehendabiziko aldiz joan zen. "Iñakik arrazoia zuela konturatu naiz; Himalaiak harrapatu egiten zaitu".
Edurne Elizondo
Baso bat imajinatu du. Gabriel Coca artistak naturaren puska bat eraman du Nafarroako Ospitalera, Irudikatu baso bat izenburuko bere obraren bidez. Nafarroako Kirolaren eta Gazteriaren Institutuak eta Kultura Departamentuak antolatutako...
Kattalin Barber
Kultur kudeatzailea da Kati Leatxe Aristu (Ekai, Longida, 1966). Kulturgintzan hamaika saltsatan ibilia da, eta Karekin Kultura proiektua gidatzen du orain, Agoitzen. Bartzelonan sortutako Poesia de Emergencia izeneko egitasmoaren bolu...
Lur Albizu Etxetxipia
Gaur hasiko dira Euskal Herriko neska* gazteon topaketak. Lizarran elkartuko gara ehunka emakume* gazte, maratoi labur baten antza izanen duten 28 bat ordutan. Topaketak eta Lizarra bera topaleku, gune zentral, jakintza espazio, sorkuntza leku, bateragune bilakatuko dira.
Gaur, nondik gatozen ikusiko dugu eta ikasiko dugu. Non gaude feministak antolatuta? Zein herri, auzo eta eskualdetan? Zein dira egunerokotasunean ditugun korapiloak? Talde asko daude, eragile asko… herri bakoitzean talde feminista bat (edo gehiago) egotea eguneroko kontu bilakatu da, ohituta gaude dagoeneko horretara. Baina… norantz goaz? Zein eztabaida berri daude? Zein tresna behar ditugu mugimendu feminista indartzeko? Nola egin gazte perspektibatik?
Ez dago jakiterik gaur nor garen, atzo nor izan ginen jakin gabe. Nondik etorri ziren eztabaida haiek eta non piztu zen borroka hau. Zein olatu egon diren eta olatu horiek ea gorantz, beherantz eraman gaituzten eta zergatik. Zein izan dira mugimendu feministan izan diren eztabaida nagusiak? Zein izan dira borroka feminista esanguratsuenak? Nondik datoz jardunaldi feministak? Gazte topaketak noiz egin izan dira eta nola heldu diogu garai desberdinetan gazteek feminismoari? Mugimenduaren genealogiak ezagutuko ditugu.
Bihar ere galdera eta erantzun berriak sortu eta eraiki nahi ditugu. Zer da autodefentsa feminista? Zein tresna erabili izan dira eta erabiltzen ditugu orain? Taldeetan, nola lantzen dugu autodefentsa feministaren gaia? Festetan autodefentsak goia jo du? Non jarri nahi dugu bereziki arreta, zein esperientzia hartuko ditugu aintzat?
Lizarrak eztabaida anitzak jarriko ditu mahai gainean: feminismo dekolonialak duen rola eta hemen egin diezaiokegun ekarpena, marxismoaren eta feminismoaren arteko loturak eta hausturak zein izan diren, zein den borrokarako subjektua, nola lotzen diren borrokak, zein diren ditugun (eta beste batzuek esleitu dizkiguten) kontraesanak.
Feminismoak gauza asko dira. Ez bakarrak, ez monolitikoak, ez homogeneoak, ez borroka ildo bakarrekoak. Borroka egiteko moldeak ere hamaika dira. Horretan ere, beste hausnarketa eta zirkuitu proposatzen dira: zer da bollera izatea 2019an, Euskal Herrian? Nola borrokatzen gara landa eremuan? Nolako militantzia eskatzen dute herriek? Zein dira feminismo antiespezistaren oinarriak? Zein sorkuntza espazio nahi ditugu eta zein da guk geuk sortu nahi dugun iruditegia? Zer esanen dugu Jardunaldi Feministetan, gazte moduan? Ekintza zuzenaren inguruan zein lanketa ditugu? Bizitzak erdigunean jarri behar direla esaten dugun honetan, zein dira horretarako gako ekofeministak?
Asko izanen gara asteburu honetan, azaroan askoz gehiago izateko. Gazte gisa guk ere badugulako zer esan, zer egin eta zer partekatu. Badugu zer borrokatu.
Zein eder egonen den Lizarra, eta zer udazken goxoa datorkigun Euskal Herrira.
Edurne Elizondo
Azkarra, atsegina eta jatorra zen. Haurrentzako ipuin zoragarriak asmatzen zituen". Teresa Aierrak erran ditu hitzok, Marino Aierra aitari buruz. Sotana utzi ondoko gizona ezagutu zuen: haurrentzako istorio liluragarriak asmatzen zituen hori. Sotana jantzi zueneko garaia hagitz bertzelakoa izan zen Aierrarentzat, ordea. Haurrentzako ipuinik ez zen, orduan, eta saminez betetakoak ziren Aierraren hitzak. Ikusi, entzun eta sufritutakoak No me avergoncé del Evangelio (Ez nintzen Ebanjelioaz lotsatu) izenburuko liburuan jaso zituen, 1958. urtean. Txalapartak berrargitaratu du orain.
1936. urtean, Altsasun apaiz zegoen Marino Aierra. Altxamendu militarra gertatu aurreko egunean ailegatu zen herrira. Zapalduen alde lerratu zen bere pulpitutik, argi eta garbi, eta frankismoaren errepresioaren aurka. 1958. urtean, Argentinako Periplo etxeak argitaratutako lanaren bidez, barruan zuen erresumina gozatzen saiatu zen.
Irunberrin jaio zen, 1903an, eta Buenos Airesen (Argentina) zendu, 1988an. Haren hitzak, halere, ez dira galdu, eta Txalapartak eta Altsasuko Udalak, elkarrekin, apaiz ohiaren liburua berrargitaratu dute. Asteon aurkeztu du haren alaba Teresa Aierrak Iruñean, Altsasun eta Irunberrin. Emakumearen ahalegina dago orain liburu dendetara ailegatu den lanaren atzean, hain zuzen ere. Bere aitak idatzi zuena irakurtzeko beharra badela uste duelako, batetik, 1936ko gerran eta gero gertatu zirenak berriz ez gertatzeko, eta Aierrak argitaratu gabe utzitako bertze lan bat zabaldu nahi duelako, bertzetik. "Liburu honen bidez lortuko dugun guztia bertze lan hori argitaratzeko baliatuko dugu; eta bigarren horren bidez lor dezakeguna, berriz, Altsasun behar gehien dutenei laguntzeko izanen da", erran du.
Altsasura
"Aitak ez zuen apaiz izan nahi", gogoratu du Teresa Aierrak. Familiak behartuta hasi zuen bide hori, baina bere onena ematen saiatu zen, beti. "Sari anitz lortu zituen bere ikasketetan. Horregatik, apaiz bilakatu zenean, Iruñeko artzapezpikuak aukera eman zion nahi zuen parrokiara joateko". Behar gehien non zegoen galdetu zuen Aierrak, eta Elizako agintariek Altsasu aipatu zioten.
Trenbidearen eraginez azkar aldatzen ari zen Altsasu orduan. Industrializazioaren eragina nabarmena zen garai hartako ekonomian eta testuinguru sozialean. "Gizarte plurala zen; ezkertiarra, batez ere. Alderdi sozialistak eta UGT sindikatuak indar handia zuten", erran du Altsasuko alkate Javier Ollok.
Aierraren liburua berrargitaratzeko proiektuarekin hagitz kontent da Ollo. Teresa Aierrak jo zuen Altsasuko Udalera, liburua berriz zabaltzeko proiektuarentzat laguntza bila. Udalak berehala egin zuen bat egitasmo horrekin, eta erakunde horrek hartu du lana finantzatzeko ardura, hain zuzen. Liburua "egia bilatzeko" tresna hagitz baliagarria dela nabarmendu du, eta erakunde publikoek egia bilatzeko bide horrekin konpromiso sendoa hartu behar dutela erantsi du: "Omenaldiak antolatzea beharrezkoa da, eta gisa horretako ekinaldiak egiten jarraituko dugu, noski; baina, halakoez harago, garrantzitsua da egia bilatzea, ikertzea, zer gertatu zen jakitea".
Horretarako, lehen eskuko testigantza eskaintzen du Marino Aierraren liburuak. "Gorriz eta ateoz betetako herri batera joan zen, eta, ailegatu eta biharamunean, altxamendu militarra gertatu zen", kontatu du apaiz ohiaren alabak. Gogoratu du, gainera, Elizak emandako agindu zehatz batekin ailegatu zela 1936ko uztail hartan Altsasura: "Ezkertiarren artean ezkertiarrena izan behar zuela erran zioten, herritarrak Elizara hurbiltzeko".
Aierrak, baina, militarren altxamenduarekin eta haiek eragindako errepresio gordinarekin egin zuen topo Altsasun, ailegatu bezain pronto. 1936ko gerrak ez zuen fronterik izan Nafarroan, eta, hala eta guztiz ere, frankistek 3.200 pertsona baino gehiago fusilatu zituzten. Garbiketa ideologikoa egin zuten. "Altsasura ailegatu, eta herriko arekak hildakoen gorputzekin bete zitzaizkion aitari", erran du Teresa Aierrak. "Ezkutuan, ziegetan ziren gizonengana joaten zen nire aita, haiekin hitz egitera. Denek argi zuten hilko zituztela eliteak bere pribilegioei eutsi ahal izateko".
Pulpitutik, altxamenduak azpian hartutakoak babesten saiatu zen Marino Aierra: saiatu zen preso zituztenak askatzen eta heriotzara kondenatutakoak salbatzen; hildakoen alargunekin egon zen, eta hildakoek bakarrik utzitako haurrekin. Frankismoa bere gordinean izan zuen Aierrak aurrean, eta ikusi eta entzundakoek arrasto hagitz sakona utzi zioten. "Anitzetan, ziegetan preso zirenekin hitz egiten zuenean, haiek kontsolatzen zuten nire aita. Haiek negarrez ikusi zuten; nik, ordea, behin ere ez", gogoratu du Aierraren alabak.
"Txikituta"
Teresa Aierrak ez du zalantzarik: "Altsasun gertatutakoak bitan puskatu zuen nire aita; psikologikoki txikituta utzi zuen. Liburuek odola balute, aitak idatzitakoak etengabe isuriko luke".
Altsasuko etapak sakon ukitu zuen Marino Aierra. "Nik ez dakit herrira ailegatu zenean ezkertiarra ote zen edo ez; baina argi dut atera zenean bazela, hagitz ezkertiarra". Altsasutik eta Euskal Herritik alde egin behar izan zuen apaizak, hain zuzen ere, frankisten errepresioa salatzeagatik. "Elizak epaitu zuen", nabarmendu du Teresa Aierrak.
Bizirik atera zen prozesutik. "Elizak mehatxu egin zion, erranez Guardia Zibilari edo militarrei eman beharko zietela haren kontrako auziaren berri. Aitak, orduan, argi eta garbi erantzun zien Elizako agintariei haien aginduak bete bertzerik ez zuela egin Altsasun; ezkertiarren artean ezkertiarrena izan, alegia". Elizak, azkenean, Aierraren aurkako frogarik ez zuela ebatzi zuen.
Egoera horrek guztiak ezin konpon zitekeen haustura eragin zuen Aierraren barruan. Horixe uste du haren alabak. Elizaren epaiketa jaso eta gero, Aralarrera joan zen Marino Aierra, eta, han egindako gogoeten ondorioz, Elizaren eta estatuaren arteko banaketa defendatu zuen, aurrerantzean. "Erlijioak eskoletatik atera behar zuela erran zuen; ezkontza zibilak babestu zituen; eta Elizari zuzenean galdetu zion aldaketa horiekin guztiekin bat egin ordez zergatik babestu zuen militarren altxamendua", azaldu du Teresa Aierrak.
Barruan eragindako hausturak eta errepresioaren mehatxuak Ameriketara eraman zuten Marino Aierra. "Esku hutsik ailegatu zen; ez zuen deus. Apaiz izateko prestatu zuten, ez bertze edozein lan egiteko", gogoratu du haren alabak. Ile apaintzaile aritu zen bi urtez; lortu zuen aurrera egitea. Eta unibertsitatearen esparruan ere gai izan zen bi katedra lortzeko. "Baina ez zioten lana eman; autozentsurak funtzionatu zuen. Ez zuten arazorik izan nahi, eta Elizarekin arazoak izan zituena ez zuten kontratatu nahi izan".
Sotana atzean utzita, Argentinan ezkondu egin zen Marino Aierra. Sorterrikoek markatuta gogoratzen du haren alabak. "Ez zuen maite ordukoaz hitz egitea". Baina bazuen kontatzeko beharra, eta barruko sentimenduak eta bizipenak liburu bilakatu zituen. "Katarsi moduko bat izan zen lan hori aitarentzat", nabarmendu du Teresa Aierrak.
Argentinan argitaratu zuten No me avergoncé del Evangelio lanaren lehen edizioa, baina ailegatu zen Euskal Herrira. "Ezkutuan banatzen zuten", alabak azaldu duenez. Euskal Herrian ere argitaratu zuten, gero. "Mintzoak egin zuen, azkenekoz", aipatu du Txalapartako editore Jon Jimenezek. Tafallako argitaletxeak argi du "ezinbertzeko" lana dela Marino Aierrarena: "Guztiz beharrezkoa zen berriz ere argitara ematea". Teresa Aierrak idatzitako epilogoa gehitu diote lanari, irakurleek Altsasutik atera eta geroko Aierra ezagutzeko. Saminak barruan zituela joan zen, eta Argentinan bilakatu zituen hitz.
E. Elizondo
Salbuespena. Marino Aierrak eta bertze hainbat apaizek frankismoaren errepresioaren aurrean hartu zuten jarrera salbuespena izan zen garai horretako apaizen artean. Gehienek, eta Elizak berak, erakunde gisa, altxamendu militarrarekin egin zuten bat. Horixe nabarmendu du Javier Dronda historialariak, Aierraren liburuaren berrargitalpena oinarri hartu duen mahai inguruan.
Drondak bere tesia egin zuen Elizak 1931tik 1933ra bitartean Nafarroan bete zuen rolari buruz. Espainiako Bigarren Errepublikaren lehen biurtekoa da hori, eta funtsezko epea izan zen, historialariaren hitzetan, gizarteko hainbat arlotan hasi zituztelako aldaketak gauzatzeko prozesuak. Sekularizazioaren aldeko neurriak abiatu nahi izan zituzten, bertzeak bertze.
"Elizak, garai hartan, eragin handia zuen gizartean, eta ez zegoen galtzeko prest; bere pribilegioei eutsi nahi zien; ondorioz, sekularizazio prozesu horren aurkako kanpaina egin zuen", azaldu du Drondak. Kanpaina horrek lortu zuen nahi zuen emaitza. "Herritar anitzek barneratu zuten Elizak zabaldutako mezua". Drondak argi du 1936ko uztailaren 18koa ez zela izan estatua aldatzeko kolpe hutsa: "Asmo nagusia zen errepublika berriz ezartzeko aukera guztiak bazter uztea; errepublika ekar zezaketenak desagerraraztea".
Olaetxearen zalantzak
"Altxamenduan zuzenean parte hartu zuen errateko daturik ez da, baina Elizak hasieratik txalotu zuen; gurutzadatzat jo zuen", erantsi du historialariak. Garaiko Iruñeko artzapezpiku Marcelino Olaetxearen rola gogoratu du, zehazki: "Zalantzazko jarrera bat erakutsi zuen askotan. Halere, egia da gurutzadatzat jo zuela 1936ko gerra. Azaroan, berriz, errepresioa gelditzeko eskatu zuen. Ordurako hildakoen kopurua handia zen jada, baina eskaera hori egin zuen bakarra izan zen".
Testuinguru horretan, Drondak garrantzitsutzat jo du Marino Aierrak errepresioaren aurka hasieratik erakutsitako jarrera. Kasedako apaiz Eladio Zelaiak ere altxamenduaren aurka egin zuen, eta fusilatu egin zuten. "Aierra ez zen Ebanjelioaz lotsatu; bai, ordea, hainbatek haren izenean egin zutenaz".