"Neskekin ligatzen hasi nintzenean izugarri harritu ninduen lesbianen aurkako indarkeriaren mailak. Emakumeok, berez, emakume izateagatik indarkeria sufritzen dugu: begiradak, ukituak... jazarpen hori handia da, baina areagotu egiten da lesbiana zarel...
Berokia Castildetierrarentzat
Bardea izan zenaren lekuko da hango Castildetierra muinoa. Haizeak eta urak zizelkatutako paisaiaren irudi eta ikur. Garai batean, lautada izan zen inguru hori; hareharriak zeuden goiko aldean, eta, azpian, berriz, tuparriak. Urak eta haizeak eragindako higadurak sortu du egungo paisaia, eta Castildetierraren gisako muinoak iraganaren lekuko bilakatu dira. Ez betiko, ordea, higaduraren eraginak ez baitu etenik. Adituek ere ezin dute gelditu. Mantsotu egin nahi dute, ordea, Castildetierran, eta hori egiteko moduak aztertzen ari dira. Berokia jarri nahi diote, nolabait, higaduratik babesteko.
Castildetierraren oinarrian tuparriak badira; goiko aldean, berriz, hareharriak. Azken horiek tuparriak baino gogorragoak dira, eta ez dira hain erraz higatzen. Oinarrian diren tuparriek eusten diete goiko hareharriei, ordea, eta oinarriak huts egiten duen unean, muino osoak eginen du behera.
Momentu hori atzeratu nahi du Bardeako Batzarrak, eta erakunde horrek eskatuta ari dira zer egin daitekeen aztertzen. Zaragozako (Espainia) Metopa enpresak hartu du ardura hori. Asteon egon dira Bardean azkenekoz, iazko udaberrian martxan jarritako saioak gainbegiratzen.
Castildetierraren gisako ondoko muino bat aukeratu zuten saio horiek egiteko. Lan horretan Nafarroako Gobernuko geologo Esteban Faci dute laguntzaile. "Castildetierraren ezaugarri bertsuak dituen eremu bat hautatu dute, erabili nahi den produktuak zer eragin duen aztertzeko". Urtebeteko epea ezarri zuten iazko udaberrian; ondorioz, datorren udaberrian emaitzak aztertu, eta erabakiko dute zer egin.
Metopa enpresako geologo Cristina Marinek argi eta garbi erran du: "Ez da erraza izanen". Ezta merkea ere, segur aski. Zaragozako enpresak harrizko monumentuetan gertatzen den higadurari aurre egiteko moduak jorratzen ditu, batez ere. Lehenbiziko aldiz ari dira Bardeakoaren gisako monumentu natural batean lanean. "Esperientzia aitzindaria da hau", nabarmendu du Marinek.
Horregatik erabaki zuten urtebeteko saioa egitea, inolako erabakirik hartu baino lehen. Higadura mantsotzeko produktu batekin inpregnatu dute tuparria. Produktu horrek inpermeabilizazioa ematen du, baina transpirazioa egiten uzten du, aldi berean. "Harriari gore-tex geruza bat jartzearen gisakoa litzateke, nolabait erranda", azaldu du Esteban Facik.
Oraingoz, erabilitako produktuak ez du aldaketarik eragin tuparrian. Hiru hilabetetik behin egiten dituzte kontrolak, produktuak harriaren kolorea aldatu ote duen edo arrakalak eragin ote dituen ikusteko. "Oraingoz ez da halakorik gertatu; orain arte, hala ere, eguraldi epela izan dugu, eta hori ere kontuan hartu behar dugu. Ikusteko dago, adibidez, izotzak zer eragin izanen duen".
Nafarroaren irudi
Bisitari anitzek lotzen dute Nafarroa Castildetierra muinoaren irudiarekin. Hori dela eta, hari eusteko ahalegintzea garrantzitsua dela uste du Cristina Marinek. Geologoak nabarmendu du, halaber, muinoan esku hartzeko moduak ezin duela muinoa bera desitxuratu. "Badira epe motzera eraginkorragoak izan daitezkeen alternatibak; sareak jar daitezke, adibidez, baina horrek erabat aldatuko luke muinoaren itxura". Horregatik bazter utzi dituzte halako aukerak.
Marinek eta Facik argi dute, azkenean, muinoak behera eginen duela. Noiz gertatuko den erratea, hala ere, zaila dela azaldu du Facik. Nafarroako Gobernuko geologoak, edonola ere, ez du uste muinoak bertze ehun urte eginen dituenik zutik. "Hemendik bost edo hamar urtera ere eror daiteke. Gainetik egindako kalkuluak baino ez dira, hala ere".
Higaduraren ondorioak mantsotzea du helburu Metopa enpresa egiten ari den lanak. Aurretik egin izan dituzte Castildetierra betikotzeko bertze hainbat urrats. 2011. urtean, adibidez, muinoa eskaneatu egin zuten, hiru dimentsioko irudia lortu ahal izateko. "Hareharrizko tontorrean ere badira arazoak, pitzadurak baitaude. Ez da erraza, baina har daitezke neurriak hori konpontzeko. Hiru dimentsioko kopia ere erabiltzen ahal da", erran du Marinek.
Castildetierrari eutsi nahi diote. Ahalegin horrek ez du justifikaziorik, ordea, geologiaren ikuspuntutik. Hori uste du Jose Luis Piedrafita geologo eta Iruñeko UNEDeko irakasleak. Are gehiago, ez du ontzat jo horretan diru publikoa gastatzea. "Erabakiak ez du geologiarekin zerikusirik; merkatu kontu bat da. Castildetierrak turismoa erakartzen duelako nahi dute behera egin ez dezan", azaldu du. "Gertatzen diren prozesu geomorfologikoak, ordea, direnak dira. Naturak bere lana egiten du".
Enpresak produktua probatzeko hartutako urtebeteko epea motz gelditzen dela uste du Piedrafitak. "Herri lanetan ere ikusten dugu lehendabiziko urtean dena dagoela ongi: gero hasten direla arazoak". Kontua Bardearen ikur bilakatu den muinoaren irudiari eustea bada, hiru dimentsiokoa baliatzen ahal da, geologoaren ustez. "Egin daiteke kopia oso bat. Baina erori behar badu, eror dadila".
Bardoak itzuli dira Nafarroara
Bardoen urtea da aurtengoa Nafarroan: Nafarroako Bertsozale Elkarteak Bardoak izenburuko taldekako txapelketa antolatu du, hirugarrenez. Gaur hasiko dira saioak, eta martxoaren 19an eginen dute finala. Denera, 16 taldetan banatutako 121 pertsona ariko dira, haietako 71 kantuan. Agertokira abestera igoko diren horietatik hogei, gainera, lehenengo aldiz ariko dira jendaurrean.
Datu horiekin hagitz kontent agertu da Nafarroako Bertsozale Elkarteko idazkari Lorea Arburua. Erakusten dutelako, haren ustez, txapelketa ari dela bere helburua betetzen: "Jendea bertsotan aritzera animatu nahi dugu".
Txapelketako lehen fasea gaur bertan hasiko da, eta, otsailaren 7ra arte, hamasei saio hartuko ditu. Gaur, Lizarran, Donamarian, Barañainen eta Beran ariko dira lehendabiziko taldeak kantuan.
Duela bi urte, 60 bertsolari aritu ziren txapelketan. Gora egin du kopuruak aurten, bertzeak bertze, bertso eskoletan egiten ari diren lanari esker. Helduentzako bertso eskolekin harreman estua du Bardoak egitasmoak, hain zuzen ere; eskola horien eta Nafarroako txapelketa nagusiaren arteko zubi lana egin nahi du: bertsolari berri eta gazteentzat esperientzia hartzeko tresna izan nahi du, txapelketa nagusira begira, trebatu ahal izateko.
Banakako txapelketak izan dezakeen kutsu ofizial edo zurrunagotik urrundu nahi du Bardoak egitasmoak, eta, gainera lagun arteko saioak egiteko aukera eskaini, bertsolaritzaren alderdi guztiak ezagutzeko. Izan ere, parte hartzen duten taldeetako kideak izaten dira bertsolari, epaile, gai-jartzaile eta antolatzaile. "Elkarteak egiten du koordinazio lana, baina askatasuna dute taldeek; bakoitzak bere saioa bere erara antolatu ahal izaten du".
Lehendabiziko aldia 2012. urtean egin zuten. Urte hartan, bai eta 2014. urtekoan ere, umorea bilakatu zen saio gehienetako protagonista. Aurten ere hala izanen dela uste du Arburuak. Ohiko agertoki handietatik urrun, euskarri txikiko saioak izaten ohi dira Bardoak egitasmoak eskaintzen dituenak, eta horrek aukera ematen die antolatzaileei eta parte hartzaileei askatasun handiagoz jokatzeko. "Bertsolaritza antzerkiarekin nahasi izan da orain arte egindako hainbat saiotan", azaldu du, horren adibide, Arburuak.
Txapelketari arnasa
Urtero egiten zuten Nafarroako banakako txapelketa, 2012. urtera arte. Urte batzuk lehenago hasi zen bertsolarien eta bertsozaleen artean horri buruzko gogoeta, konturatu zirelako lehiaketa urtero antolatzea eta egitea lan handia zela, batetik, eta txapelketa eredu hori ez zela egokiena bertsotan hasi berri zirenentzat, bertzetik.
Gogoeta horren emaitza izan zen Bardoak izeneko egitasmoaren sorrera. "Arnasa eman nahi izan genion txapelketari, nolabait erranda", gogoratu du Arburuak.
Aldi berean, taldekako egitasmo horrek bertsozaletasuna zabaltzeko aukera ematen zuela ohartu ziren elkarteko kideak, hasieratik. Hamaika herri txikitara eramanen du aurtengo taldekako txapelketak bertsolaritza, adibidez; ohiko zirkuituetatik kanpo dauden plazetara, hain zuzen ere. Herri horietan bertsolaritzaren inguruan sor daitezkeen dinamikak hagitz interesgarriak izan daitezkeela uste dute elkarteko arduradunek.
Bardoak egitasmoak duen eragina harago doa, hala ere. Horixe nabarmendu du Lorea Arburuak, eta iazko banakako txapelketako datuak jarri ditu mahai gainean, eragin horren adierazgarri: "33 bertsolarik parte hartu zuten 2015eko txapelketan; inoizko parte hartzerik handiena izan zen iazkoa". Bertso eskolatik txapelketarako jauzia handiegia zen anitzentzat; Bardoak egitasmoak lagungarri zaien eskailera maila jarri die bertsolari horiei bidean, giro batetik bertzerako aldaketa hain gogorra izan ez dadin.
Taldekako txapelketak, gainera, balio du bertsolarien, antolatzaileen, gai-jartzaileen, epaileen eta ikus-entzuleen arteko harremana estutzeko, eta bertsolaritzari lotutako giro hori berotzeko. Saioen moldeak ematen dio horretarako aukera. "Elkarte girokoak dira: hurbilak, gozoak eta berritzaileak", erran du Arburuak.
Besta giroko saioak dira Bardoak egitasmokoak, baina bertsolarien arteko lehia bazter utzi gabe. Ez dago epaimahai finkorik banakako txapelketan bezala, baina, saioz saio, bertsolarien lana epaituko dute osatutako taldeetako kideek eta entzuleek. Saio bakoitzean, beraz, talde ezberdin bat ariko da epaile lanetan. Hiru puntu izanen dituzte banatzeko.
Bardoek Etxarri Aranatzen izanen dute helmuga aurten. Han eginen dute finala, datorren martxoaren 19an. Bigarren fasetik sailkatutako hiru taldeak ariko dira kantuan; guztira, bederatzi bertsolari.
"Taldeen arteko lehiaz harago, Etxarri Aranazko finala bertsolaritzaren besta handi bilakatzea nahi dugu, ohi bezala", nabarmendu du Nafarroako Bertsozale Elkarteko idazkari Lorea Arburuak. Antolatzaileak prest dira, eta bardoak ere bai. Saioak besta bihurtuko dituzten ikus-entzuleen zain baino ez dira. Gaur hasi, eta martxoaren 19ra arte. Giroa berotzen hasi nahi dute, datorren urtean eginen duten banakako txapelketarako ahotsak tonuan jartzeko.
Iritzia: (Emakume) itsusiak
Antonio Burgos deitzen omen da tipoa. Duela aste batzuk idatzi zuen artikuluak hautsak harrotu zituen sare sozialetan. CUPeko eta Bilduko emakumeak izan zituen mintzagai, baina edozein erasana sentitzeko modukoak izan ziren zutabegileak bota zituenak. Ni ere ez naiz atzean geldituko.
Askotan entzun izan dugun zerbait da, ezta? Bada denbora bat emakume euskaldunen estetikari buruz foroetan eta komunikabideetan hitz egiten zela, Nekane-ak gora eta behera, zutabean Burgosek berak aipatuak. Duela hilabete batzuk (edo gehiago, ez dut gogoan) La Semaine du Pays Basque astekariak euskaldunen itxurari buruzko erreportaje bat ere oparitu zigun, Le look abertzale deitua; gurean ez da gai berria, beraz.
Eta ez da berria emakumeei egiten zaizkien fisikoari lotutako kritikak edota iruzkinak anitz izatea. Ohikoa da esaten dutenari buruz baino gehiago haien janzkera edo itxurari buruzko epaiak botatzea —ikus Kataluniako presidentea hautatzeko saioan Ines Arrimadas eta Anna Gabrieli buruz eginiko iruzkin batzuk—.
Bai, itsusiak gara, eta harro gaude.
Itsusiak gara ezinegona sorrarazten dugulako. Itsusiak gara eremu publikoan gaudelako, gure izaera erakusten dugulako eta parte hartzen dugulako; gure eskubideak praktikan jartzen ditugulako, mintzatzen garelako, aldarrikatzen dugulako. Deserosoak gara. Eta, jakina, hori batzuei ez zaie atsegin egiten.
Ez dakit noiz ailegatuko den momentua, baina noizbait konturatu beharko dute iraindu nahi bagaituzte, emakume baten ibilbide politikoari eraso/gutxietsi/kritikatu nahi badute, beste metodo batzuk probatzen hasi beharko dutela. Oso kutrea da zirku hau guztia martxan jartzea, oso kutreak dira horrelako kazetaritza eta zutabeak.
Horrela bukatu zuen gure Antoniok haren zutabea: "Ez dute Espainiatik bereizi nahi: guk haiek botatzea nahi dute. Itsusi eta zatarrak direlako". Hasteko, ez gara orain Antonio Burgosen edertasunari buruz eztabaidatzen hasiko; luze joko liguke eta, gainera, ez zaigu inporta. Utz diezagutela erabakitzen argal, mehe, polit, itsusi izan nahi dugun, ilea zein kolorez tindatu nahi dugun edo zer-nolako zuzentasuna izan behar duen gure flekilloak; nolakoa den gure gorputza, eta nolakoa nahi dugun. Ez dugu onartuak izan nahi, guk geuk dakigulako zer garen eta zer nahi dugun. Esaldiaren hasieran utzi digu Burgosek gakoa: ea behingoz erabakitzen uzten diguten zer izan nahi dugun, norekin bizi nahi dugun (eta norekin ez), non, nola. Espainiatik botatzen bagaituzte, nik alai hartuko dut albistea. Nahi duzunean, Antonio Burgos. Itsusiok pozik egonen gara, zuri esker!
Burgosek eta bere lagunek ez dakitena da haien zutabe txundigarriei esker gero eta itsusi gehiago garela eta izanen garela.
“PSN aldaketaren berme izan da, da eta izango da Nafarroan”
"Aspalditik" du Ainhoa Unzuk (Iruñea, 1974) PSNrekin lotura. 2014ko abendutik da gobernuko kide, eta iazko maiatzetik parlamentari. Dioenez, "ilusio handiz" ekin dio legealdiari. Sei hilabete pasatu dira aldaketaren gobernuak agintzen duenetik, baina Unzuk ez du aldaketa handirik sumatzen.
Noiztik zara PSNko militante?
Aspalditik datorren kontua da, orain dela urte asko, nik beti izan baitut harremana PSNrekin, eta beti saiatu izan naiz batez ere enpleguan —nik lan egiten nuen arloan— nire ekarpena egiten, alderdiari ahalik eta gehien emateko. Gero hasi zen nire militantzia aktiboa, eta 2014ko abenduan gobernuan sartzeko gonbita egin zidan Maria Txibitek, ezohiko kongresua egin zenean. Berrikuntza eta ekintzailetza idazkaritza hartu nuen. Hil batzuetara bere zerrendan joateko eskatu zidan. Hortik aurrerakoa jakina da.
Zer aurkitu duzu parlamentuan?
PSN ilusio handiz sartu da parlamentuan, eta hobetu daitekeela uste dugun guztia hobetzen saiatzen ari gara: kalitatezko enplegua, garapen ekonomikoa, eskubide sozialen bermea... Ilusio eta gar handiz ari gara lanean. Lan handia egiten ari gara, elkarte askorekin hitz eginez, eta oso pozik gaude izaten ari garen bilakaera zein etorkizuneko asmoekin.
PSNk historian izan duen emaitza txarrenarekin batera sartu zinen zu parlamentuan. Nola bizi izan zenuen hori?
Emaitzak ez ziren desiratuenak izan, baina agertokiak ere ez zuen zerikusirik historikoki ezagutu dugunarekin. Orain, zazpi talde gara parlamentuan, eta ia sartzekotan egon zen zortzigarrena [Ciudadanos]. PSNk historiako emaitzarik txarrena izan zuen, baina ez zen izan inkestek aurreikusten zuten bezain txarra. Are gehiago, nahiko konforme gaude, komatxo artean.
PSNk bizitako sinesgarritasun faltak badu zerikusirik emaitza horrekin. Nola konpondu hori?
Lan handia eginez. Ez dut zalantzarik sinesgarritasuna berreskuratzen ari garela: parlamentua onartzen ari da guk egiten ditugun proposamen serioak, eta orain gobernuari dagokio horiek martxan jartzea.
Aldaketaren berme al da, oraindik orain, PSN?
Noski. PSN aldaketaren berme izan da, da eta izango da Nafarroan. Eta orain inoiz baino gehiago.
Egoera politiko berrian, zein da PSNri dagokion rola?
Gu oposizioan gaude, argi eta garbi, ez gaude gobernu akordioan. Baina hasieratik azaldu genion Uxue Barkosi gurea proposamenak egiteko jarrera izango zela. Eta hala ari gara erakusten, lanaren bitartez, elkarrizketa eta kontsentsurako jarrera erakutsiz, eta Nafarroarako onak diren neurriak babestuz. Horretan ari gara. Jarrera eraikitzailea da gurea.
Penatzen zaitu PSN aldaketaren gobernu baten parte ez izateak?
PSN, alderdi guztiak bezala, irabazi nahian aurkeztu zen hauteskundeetara, eta baita aldaketaren gobernuaren parte izateko gogoz ere. Baina, tira, Uxue Barkos presidenteak bidaia kideak hautatu zituen, eta ez ginen gu izan.
Ia sei hilabete joan dira aldaketaren gobernua martxan denetik. Zer eman du orain artekoak?
Nik neuk gehiago espero nuen. Uste dut denok espero genuela gehiago. Barkosen kontakizuna ez dator bat ekintzekin. Gauza bat esan eta beste bat egiten du. Gaur-gaurkoz, ez dugu aldaketarik ikusten. Ikusten dugun bakarra identitatearen arlokoa da, baina jendearentzat garrantzitsuak diren gaietan, lanean eta eskubide sozialetan, ez da aldaketarik izan.
Bost hilabete eta erdik, agian, ez du ematen askorik aldatzeko. Aurrerantzean hobetzeko esperantzarik ba al duzu?
Egia da bost hilabete ez direla aldaketarako nahikoa, aldaketarena prozesu bat baita, eta Nafarroako itsasontzi osoa mugitzea prozesu mantsoa da. Halere, jarreretan ikus daiteke aldaketarik dagoen ala ez. Adibidez, sakoneko legeak onartzerakoan kontsentsua bilatzea ere bada aldaketaren parte, eta halakorik ez da izan. Ez nabil politikaz, jarreraz baizik. Aldaketarik ez da izan. Ez du PSNk esaten, gizarte mugimenduek diote; aldaketa aldarrikatzen ari dira, ez baitute ikusten.
Zer iritzi duzu gobernuaren zerga erreformari dagokionez?
Ez zaigu gustatzen. Proposamen pila bat egin genuen erreforma horrek eragingo dituen kalteak arintzeko. PFEZari dagokionez, erreformak zuzenean kalte egingo die errenta ertain eta baxuei, alegia, populazioaren gehiengoari, eta egoera oso injustuak sortuko ditu ikuspegi sozialari dagokionez. Ez diot nik bakarrik, [Aranburu] kontseilariak berak esan izan du. Larria da, eta ezin gara konforme egon. Bestalde, garapen ekonomikoari dagokionez, ez du ezer onik ekartzen, gure inguruko lurraldeak gu baino askoz hobeto egongo baitira fiskalki. Ez dut esango honezkero hemen dauden enpresak joango direnik, baina arriskuan jarriko dira Nafarroara etorri nahiko luketen enpresen inbertsioak, inguruko erkidegoak baino egoera txarragoan egongo baikara. Eta egin behar dena enpresak erakartzea da, 40.000 pertsona dauzkagulako langabezian, eta lan egin behar dugu pertsona horiek enplegu bat izan dezaten, kalitatezkoa. Erreforma hau hortik urrun dago.
PSNk inoiz baino argiago defendatu du azkenaldian laugarren xedapen iragankorra ezabatzea. Zer dela-eta aldaketa hori?
Berez ez da aldaketarik egon, kontua da orain arte ez dela izan hori argi esateko markorik. Parlamentuak erabakitzeko eskubideari buruzko osoko bilkura monografikoa egin zuen, eta hori izan zen PSNk aurkeztutako proposamenetako bat.
Eta zergatik ezabatu?
Gai horri dagokionez, erabat nator bat Maria Txibitek esandakoarekin. Zer da erabakitzeko eskubidea? Eta zergatik bakarrik EAErekin? Zergatik EAEren menpe izateko erabakitzeko behar hori? Gu ez gaude ados Espainiatik bereizteko inongo eskubiderekin, eta, beraz, lerro horretan doa.
Zer egoeratan egon nahiko zenuke hemendik lau urtera?
Indartuta ikusi nahiko nuke PSN, hemendik lau urtera aldaketaren berme izan eta gobernuan egon dadin. Eta gustatuko litzaidake lau urte barru egindako ekarpenen bilduma egin, batez ere nire arloan, enpleguan, eta harro sentitzea. PSNk kalitatezko enplegua nahi du, eta eskubide sozialak eta aukera berdintasuna bermatzea. Horri ekarpena egitea lortuko bagenu, harro egongo nintzateke parlamentaria izan izanaz.
Lurrari hozka egiten diotenak
Leherketak, kamioien joan-etorri etengabea, hautsa, paisaiaren nahiz ondarearen suntsitzea, kalteak etxebizitzetan, faunaren desagertzea... Ustezko garapen ekonomikoaren izenean, anitz dira meategi eta harrobi handiek inguruko lurretan eragiten dituzten kalteak. Erdiz, Alkerdi eta Zilbetiko kasuak hedabideetako lerroburuetan agertu dira azken hilabeteetan, ustiatze proiektu horiek piztutako oposizio irmoari esker, batez ere. Baina ez dira bakarrak, inondik ere.
Minerala ustiatzeko proiektu handienei buruzko txostena argitaratu zuen iaz Sustrai Erakuntza fundazioak, 2014an eginiko topaketa batean oinarrituta. Iragan abenduan eguneratu zuten azkenekoz, Zangoza eta Urdazubiko kasuak ere aipatzeko. Honako hauek dira Nafarroako lurrak zuloz eta orbainez bete dituzten proiektu handienak edo polemika mikatzena eragin dutenak.
Arakil ibarrari eta Itza zendeari eragiten die Bizkaia mendian dagoen harrobi honek. 1987an hasi ziren Oskiatik kareharria ateratzen, eta harrobia, ofizialki, 2004an itxi zuten arren, "errestaurazio" plan bat aurkeztu zuen Canteras Oskia enpresak. Atondoko kontzejuak bertan behera utzi zuen egitasmoa, enpresak ez zuelako ingurumenaren gaineko eraginari buruzko planik aurkeztu. 2010ean, berriz, proiektu berria aurkeztu zuten. Hiru milioi metro koadro lur erauzteko asmoa aipatzen dute bertan, eta "itzalpeko ustiaketa plan bat" dela uste du Sustraik.
Proiektuaren kontra dauden erakundeek —Atondoko kontzejuak, Arakilgo Udalak eta Itza Zendeako Udalak— erabili dituzte jada bide judizial guztiak. Nafarroako Gobernuak, gainera, lur komunal guztiak desjabetu ditu. Beste aukerarik ezean, jarraipen batzorde bat osatu dute inplikatutako eragile guztiek, planaren garapenean irregulartasunik ez dagoela zaintzeko.
Aspaldi erabili gabeko marmol harrobi zahar bat da Aldazkoa. Horgobisa enpresak hamabost urterako kontratua sinatu zuen 2006an herriko kontzejuarekin, han gelditzen ziren hondakinak erretiratu eta erabiltzeko. Hondarrak, ordea, berehala bukatu ziren, eta ustiatzeko era berriak aztertu zituen Horgobisak.
Larraungo Kalaxka taldeak salatu zuenez, irregulartasun ugari gertatu dira prozesu osoan, eta Sustrai Erakuntza fundazioak ere "kontrolik eza" nabarmentzen du bere txostenean: "Ez zen neurririk hartu harrobitik ateratako material kopurua mugatzeko, ezta ingurumenaren egoera neurtzeko ere". Lehergailuak erabiltzen hasteko nahia agertu zuen enpresak, gainera, eta Larraungo Udalak baimentzen ez zuenez, araudia aldatzeko presioa egin zuen. Azkenean, azpilan horrek guztiak fruitua eman zuen, eta, iaz, udal plana moldatu zuten. Gaur egun, legezkoa da harrobian lehergailuak erabiltzea, eta, enpresak oraingoz urratsik egin ez duen arren, kezka agertu dute bizilagunen elkarteek eta talde ekologistek.
Urdazubikoa da, seguruenik, Nafarroan kalapita handiena sortu duen ustiatze proiektua, harrobiko lanek ez baitiote paisaiari soilik eragin. Handik 500 metrora dauden Alkerdi, Zelaieta, Ikaburu eta Berroberriko haitzuloek gordetzen duten ondare historikoak pairatu ditu ustiatze lanek eragindako kalterik handienak.
2014ko uztailaren 15ean, Zelaieta III leizezuloko sabaia erori egin zen, Alkerdin baimenik gabe eginiko leherketa baten ondorioz. Leherketaren hedatze uhinak, gainera, kalteak eragin zituen inguruko baserrietan, auzoetan eta Ikaburuko haitzuloetan. SOS Alkerdi plataformak gertatutakoaren ardura egotzi zien Marmoles del Baztan enpresari eta Nafarroako Gobernuari. Izan ere, 2013an, harrobiaren ustiatze ituna luzatu zuen Yolanda Barcinaren gobernuak, eta urtean 24.000 kilo lehergailu erabiltzeko baimena eman zion enpresari —ordura arte 150 kilo erabiltzeko baimena zuen—.
Urdazubiko udal planak eta Kultura Departamentuko Zuzendaritza Nagusiak, baina, espresuki debekatzen dute inguruan lehergailuak erabiltzea, balio kultural eta arkeologiko itzeleko leizea baita Alkerdikoa. Izan ere, hango paretetan daude Nafarroako irarlan paleolitiko bakarrak. Hortaz, harrobiko lanak geldirik daude oraingoz, baina enpresa Nafarroako Gobernuarekin negoziatzen ari da, debekua ken dezan.
Aldude mendia zaintza bereziko eremu izendatu zuen Nafarroako Gobernuak 2005ean, eta Natura 2000 sarean ere sartu zuten eskualde osoa. Handik bi urtera, baina, Magna Magnesitas de Navarra enpresak iragarri zuen harrobi bat irekitzeko asmoa zuela Zilbetin. Nafarroako Gobernuak, UPNren esku, ez zuen kontrako iritzirik eman, eta berehala onetsi zuen egitasmoa, Natura 2000 sarearen helburuekin bateraezina izan arren.
2011n, hitzetatik ekintzetara pasatu zen Magna: Eguberri garaian, oporrak profitatuta, Antzeriko hainbat pago botatzen hasi zen baimenik gabe. Alduide Mendia koordinakundeak eta SEO/BirdLife elkarteak auzitara jo zuten, eta proiektua geldiaraztea lortu zuten. Iazko urrian, Nafarroako Justizia Auzitegi Nagusiak arrazoia eman zien talde ekologistei, eta bertan behera utzi zuen egitasmoa.
Orain mahai gainean dagoen meatze proiektu handiena da Geoalcali enpresak Zangoza eta Zaragoza (Espainia) artean eraiki nahi duena. Talde ekologisten aburuz, gainera, kutsagarriena ere izanen da, inoiz gauzatzen bada: urtean 6.300 milioi tona potasa aterako lirateke, 512 kamioi ibiliko lirateke joan-etorri etengabean egunero, eta 800.000 metro koadro ur erabiliko lirateke urtean —17.000 biztanleko hiri batek kontsumitzen duen kopuru bertsua—. Handik metro gutxira, gainera, Esako urtegia dago, eta horrek arazo ugari eraginen dituela uste dute Zangozako oposizioko taldeek; besteak beste, sismikotasunaren handitzea edota uraren kutsatzea.
Martin Zelaia: “Ezin da geroa eraiki proiektu erraldoietan oinarrituta”
2010ean sortu zen Sustrai Erakuntza fundazioa, Nafarroan zeuden eta aurreikusten ziren proiektu erraldoiei aurka egiteko. Tokian tokiko plataformei laguntza teknikoa eta juridikoa ematen diete, eta baita beharrezko informazioa ere. Obra horiek "uste b...
Zeruak kur-kur egiten du
Ikusi baino lehen, entzun. Ez da hegaldi isila kurriloena. Kur-kur egiten du zeruak hegaztiok batetik bertzera mugitzen direnean. Kur-kur hori, gainera, gero eta ozenago aditzen ari da Nafarroan, gero eta gehiago direlako hegoalderako urteroko bidean ...
Maite Aranburu: “Jaia urtarrilean egiteak balio du ikusteko negua zer gogorra den Itzaltzun”
Urteroko saiorako prestakuntzan dabil Maite Aranburu (Azpeitia, 1979) Gartxot Ekimeneko kidea. Itzaltzuko Gartxot bardoaren kondaira ezagutarazi eta euskara zabaltzeko lanean dihardute. Bardoa hil zeneko Elkorretarainoko bidearen konponketa izan da or...
Iritzia: Gailurretik
Lortuko dugulakoan nago", erran nuen azaroan. "Lortu dugu", erraten ahal dut orain. Bertze behin, Iruñeko Alde Zaharreko Liburutegi Publikoaz ari naiz. Orain bai, publikoaz. 2016ak ekarri digun lehendabiziko berri ona hau izan baita: kudeaketa pribatua moztu, eta kudeaketa publikora pasatu da hiriaren erdiguneko liburutegia.
Bidea, baina, luzea izan da; 2011ra arte, Nafarroako Liburutegia Iruñeko San Frantzisko plazan egon zen, Nafarroako ondarearen bilketa eta zaintza egiteaz gain auzoari liburutegi publiko baten zerbitzuak emanez.
Egoitza txiki gelditu zen, eta UPNk kulturari zegokion lursaila Corte Ingles etxeari saldu eta gero, liburutegia hiriko bihotzetik atera eta Mendebaldea auzoan jartzea erabaki zuen.
Politika horrekin liburutegien arloko nazioarteko erakundeek gomendatzen dutenaren kontra egin zuen UPNk, baina horrekin nahikoa ez, eta gainera Alde Zaharra liburutegirik gabe uztea ere bidezkoa iduritu zitzaion.
Motxila horrekin hasi genuen bidea. Zaila. Baina gailurrean gara. Beheko kanpalekura auzoak liburutegi bat lortzearekin iritsi ginen. Hasierako esfortzua beti da gehien kostatzen dena, eta emaitzak, gainera, anitzetan ez dira pentsatutakoak: gobernuak ez zuen liburutegi publiko berria bere gain hartu nahi izan, eta pilota udalari pasatu zion. Horrek, auzokide eta liburuzainen presioaren ondorioz, zerbitzua bere gain hartu zuen, eta hilabete batzuz Kondestablearen Jauregian modu txarrean liburutegi bat-edo jarri zuen, San Frantziskoko egoitza zaharberritu bitartean.
2012ko azaroan, liburutegi berria egoitza moldatura mugitu zuten, baina kudeaketa pribatua eman zion Iruñeko Udalak. Liburutegi berria eri sortu zen. Gailurra egiteko oxigenorik gabe. Harekin batera, enpresa pribatua lan baldintza prekarioan zeuzkan langileak itoz joan zen, zerbitzua bera ere modu eskasean emanez eta Alde Zaharreko bizilagunei merezi ez zituzten kalteak eraginez.
Mendian gora segitzen genuen, baina 2015ean bai, aldaketa iritsi zen, lehendakari, alkate, zerbitzuburu eta bertze hainbertze langile berri ekarriz. Horiek denek urte hauetan guztietan kalitatezko liburutegi publiko baten alde borrokan genbiltzanen hotsak aditu zituzten, eta astelehen honetan, azkenean, gure mendira igo gaituzte, Mikel Urdangarinen kantak erraten duen bezala.
Baina Mikelen hitzak oroituz, zenbaitzuek, udalean eta gobernuan, jakin beharko lukete ez direla jainko lurtiarrak. Eskertuak gaudela egindako esfortzuarekin, baina espero dugula gailurraren lilurak itsutu ez ditzan.
Azken egunetan zenbait erabaki kaxkar hartu dira, tontorrera lehenbailehen ailegatzeko gogoz. Gailurra egin dugu, eta izandako gorabeheretan pentsatzeko aukera ematen digu. Har dezala nire animorik beroena liburutegia kudeatzen hasi den liburuzain berriak. Animo, eta eutsi!