Nafarroa

Bazterrik bazter
2020-01-312020-01-30Albisteak, Euskara, gaiak, Nafarroa

Bazterrik bazter

Uxue Rey Gorraiz

Hemen dira Bardoak. Hilabeteetako prestaketaren ondoren, gaur abiatuko da Nafarroako Taldekako Bertsolari Txapelketa. Lehenbiziko hiru saioak Txantrean (Iruñea), Etxarrin (Larraun) eta Iturmendin eginen dituzte, iluntzean, eta beste bi ere izanen dira asteburuan; Erron bihar, eta Beran etzi. Taldeak bi fasetan lehiatuko dira Lizarrako finalerako sailkatu ahal izateko. Guztira, 96 parte hartzaile izanen dira aurtengo aldian, hamahiru talde osatuta, eta hogei saio girotuko dituzte kantuz eta errimaz.

2012an antolatu zen lehen aldiz Bardoak, eta Nafarroako bertsolaritzaren hauspo eta elkargune izaten jarraitu nahi du txapelketak gaur hasiko duen aldian. Izan ere, egitasmoak helburu berari eusten dio bere sorreratik: auzolana eta kolektiboa oinarri izanik, Nafarroako bertso eskolen arteko saretzea du xede nagusi. Ander Perez Nafarroako Bertsozale Elkarteko koordinatzaileak azaldu duenez, horiek dira Nafarroako bertsolaritzaren beraren oinarri. "Bertso eskolei bultzada emateko balio du txapelketak, beren artean harremanetan egon daitezen, eta, jakina, elkarrekin gozatu dezaten".

Denetariko bertsolariek osatzen dituzte taldeak: gazteak eta hain gazte ez direnak elkarrekin ariko dira bertsotan datozen asteotan, "giro informal eta etxekoan", oro har. "Bakarkako txapelketak duen seriotasun eta lehia puntu hori murriztu egiten da, eta horrek presioa arintzen laguntzen du, hasiberrien mesederako bereziki", azaldu du Ander Perezek. Gainera, taldeak beraiek dira gai-jartzaile eta epaile ardurak hartzen dituztenak ere. Zita bakoitzean, tokiko eragileek ere parte hartuko dute saioen antolaketan, egitasmoak berezko ezaugarritzat duen "auzolanerako grinari" eutsiz, betiere.

Berrikuntza batekin dator txapelketa aurten. Orain arte, aurreko aldietan, talde parte-hartzaileen herrietan egin izan dira txapelketako saio guztiak. Horrela, talde bakoitzak bere herrian edo bere multzo bereko beste batenean egiten zuen bertsotan. Oraingo honetan, berriz, kontua aldatu eginen da finalaurrekoetan, eta beste herri batzuek hartuko dituzte saiook.

Hain zuzen, Anizen, Atarrabian, Goizuetan, Jauntsaratsen, Tafallan eta Tuteran izanen dira. Hainbat arrazoi daude erabaki horren atzean, baina, kontu praktikoak alde batera utzita, "bertsolaritzaren mapa Nafarroan zabaldu nahia" azpimarratu dute antolatzaileek. "Ohartu ginen parte hartzen zuten herriak asko izanagatik ere motz gelditzen ginela, eta haratago joan behar genuela", dio Perezek. Saretzea are zabalagoa izatea nahi dute, bardoen kantuak txoko gehiagotan aditu daitezen. Hamazazpi udalerritan eginen diete harrera osotara.

Bertsolaritzaren sasoi ona

Errotzen ari den txapelketa da Bardoak. Perezek dioenez, saioek harrera beroa izaten dute fase guztietan, eta helburuak betetzea lortzen dute aldiro. Bertsolari zein bertsozaleen harrobia indartzen ari dela ikusten dute antolatzaileek horrela, eta sinetsita daude Nafarroako bertsolaritzaren "sasoi onaren isla" dela hori. Saioak egiten diren herrietan, aretoak lepo betetzen dituzte. Helburua betetzen ari ote den adierazten duen datua ez da, dena dela, entzuleen kopurua soilik. Hala dio elkarteko koordinatzaileak: "Zenbakietan galtzen gara askotan, BECen egiten diren finalak bezalakoak baititugu burutan, baina txapelketaren beste berezitasun batek egiten du egitasmoa benetan arrakastatsu bere xumean: Nafarroako herri bakoitzeko errealitateetara egokitu, eta giro ederra sortzen da plazan".

Erakusleiho den txapelketaren atzean lan handia dagoelako lortzen da halakorik. "Egitasmo hauek ez dira ezerezetik sortzen. Urte osoan egiten den transmisio lan handiari zor zaio emaitza". Hezkuntza arautuan bertso eskolak ematen aritzen diren irakasleez ari da Perez, batik bat. Gaur egun, Nafarroako 42 udalerritan irakasten zaie gaztetxoei bertsotan eskola orduetan; 2.900 ikasle ingururi, alegia. Transmisio modu hori egonkortzeko bidean dela diote Nafarroako Bertsozale Elkarteko kideek, nahiz eta toki guztietara era berean iristea ezinezkoa den oraindik.

Hezkuntza arautuaren barrenean egonik, instituzioen diru laguntzen menpeko dira, hein batean. "Gorabeherak izaten dira batzuetan, gobernuko edo udaletako koloreen arabera. Horregatik, eskualde batzuetara iristea ez da erraza izaten, eta beste batzuetan, iritsi bai, baina bidean gelditu gara". Urteetako lanak fruituak emanen dituela sinetsita daude, ordea.

Nafarroako hainbat herri, plaza eta txokotan bertsolaritzaz gozatzeko aukera eskainiko dute Bardoek beste behin datozen asteotan. Umoreak ere ez du hutsik eginen bidean, bertsolariek argi izan arren zein den beren helburua. Martxoaren 28an Lizarrako Ikastolako areto nagusian eginen den finalerako txartela eskuratu nahian lehiatuko dira hamahiru taldeak. Nafarroako bertsolaritzaren festa handia izanen da Lizarrakoa.

Iritzia: %10
2020-01-312020-01-30Albisteak, Iritzia, Nafarroa

Iritzia: %10

Lohizune Amatria

Txikiak ginenean hasi ginen gertatzen ari dena ulertzen. Nahiz eta inork literalki azaldu ez. Harmailak beteta gogoratzen ditut; baina, zelaigunean, baloirik ez. Hitzekin aritu ziren jolasean. Oholtza handi bat eta kanta oroitzen ditut: "Bai euskarari, bai eutsi / eutsi goian euskarari / Bai euskarari eutsiz goiari / goian eutsi euskarari". Horrela ezagutu nuen gorritxoen gotorlekua. Ez da batere modu txarra, egia esan.

Kaleko mobilizazio zenbait ere gogoratzen ditut. Baina hainbestetan eta hainbeste gai salatu ditugu, ez naizela gai bata bestetik ezberdintzeko. Nire kamisetan azaltzen ziren manifestariekin, berriz, ez naiz ahaztu. Urdinak ziren elastiko gehienak, baina nirea zuria zen. Egunkaria babesten azaltzen ziren hamarnaka lagun, irribarre bat zutela aurpegian. Hala egoten saiatzen nintzen ni ere kalera atera behar izaten genuenean (ateratzen gintuztenean), baina beti uniformedunetatik urrun. Badaezpada.

Gerora iritsi ziren gainontzeko mobiliziazio, protesta, ospakizun eta horien aurretik beti izaten diren kolpe, mehatxu, irain eta eraso guztiak. Horiei esker ikasi dugu nafar eskuin espainolista elebakarrak digun gorrotoa zenbaterainokoa den, noraino iristeko gai diren.

Egoera berezian da aurten sektore politiko hori. Inori konturik eskatu gabe aritu da urte luzez UPN aginte makilari eragiten; orain, ordea, bere iritzi guztiekin bat ez datozen koalizioko kide zenbait ditu alboan. Ez al zenuke begiratuko, aukera bazenu, zulotxo batetik haien barne bileraren bat? Ederra litzatake jakitea zeinek duen benetan erabakiak hartzeko boterea, Madrilen edo Nafarroan dagoen koroa, soka nork tenkatu duen gehien.

Ezin ahaztu, gainera, alderdiak ez duela erabateko aginterik lortu. Hainbat udaletan, bai, nahi bezala ari da agintzen; baina Nafarroako Gobernua ez izateak min egiten diela nabari da. Dena den, aurkitu dute, posible duten tokietan, min egiteko bidea. Begia begi truk, edo.

Euskara jarri dute berriro ikusmiran, eta tiro egin dute. Eztabaida luzea izan da azken urteetan lehiaketa eta eskaintza publikoetan hizkuntza irizpidea txertatzearekin. Euskara ez dakitenentzat kaltegarri dela eta ez dela, diskriminatzailea dela... Norentzat, baina?

Hizkuntza irizpideak ez gehitzeak euskararen normalizaziorako dakarren kaltearen adibide garbia jarri digu Iruñeko Udalak, beste behin. Euskara zokoratzeko beste modu gaizto bat aurkitu dute. Entzulego potentzial osoa beharko lukete izan euskaraz aritzen diren hedabideek udalaren publizitatea esleitzeko lizitazioan parte hartu ahal izateko. Argi dago, hizkuntza gutxiagotuez ari garenean, baldintza berdintasunak ez dakar eskubideetan parekotasunik.

Hau izan dugu aste honetan Euskalerria Irratiko kazetariok kalera ateratzeko arrazoia. Oztopoen gainetik, gure lana balioan jartzen eta gure eskubideak aldarrikatzen jarraituko dugu, euskaratik eta euskararentzat. Eta bidean ez gaude bakarrik; gero eta gehiago gara. Batek daki, agian, zu ere bazkide zara. Hala bada, eutsi goiari!

Lan ordainduaz harago
2020-01-242020-01-23Albisteak, Asteko Gaiak, Ekonomia, Gizartea, Nafarroa

Lan ordainduaz harago

Edurne Elizondo

Feministok greba orokorrera. Osteguna greba eguna da Hego Euskal Herrian, eta deialdiarekin karrikan egin du bat, jada, Iruñerriko mugimendu feministak: Iruñeko Zara dendako erakusleihoetan itsatsi ditu prekaritatearen eta esplotazioaren aurkako bere aldarriak jasotzen dituzten kartelak: "Hegoaldeko herrialdeetan arropa egiten ari diren emakumeak esplotatzen dituzte enpresa handiek; beren dendetan ari direnak ere bai; emakume guztiak esplotatzen gaituzte, objektu bilakatzen gaituztelako iragarkietan".

Mezu hori jarri dute Iruñerriko feministek mahai gainean, eta "lan, pentsio eta bizitza duinen alde lanean" jarraituko dutela berretsi dute. Horregatik egin dute bat Euskal Herriko Eskubide Sozialen Gutunak deitutako greba orokorrarekin.

Nafarroako Gobernuko presidente Maria Txibitek bilera eginen du astelehenean greba orokorraren deitzaileekin. Eusko Jaurlaritzako lehendakariarekin ere hitz egin nahi zuten, baina Iñigo Urkulluk uko egin dio biltzeari. Erran du ez duela uste elkartzeak ezer konponduko duenik.

Euskal Herriko Eskubide Sozialen Gutunak joan den urrian eman zuen greba orokorrera deitzeko asmoaren berri, eta azaroaren bukaeran zehaztu zuten data gutuneko kide diren sindikatuek. Haiek egin zuten greba deialdi ofiziala: ELAk, LABek, ESK-k, Steilasek, Etxaldek, EHNEk eta Hiruk, alegia. CNT gehitu zaie, bai eta ikasleen sindikatua, Ikasle Ekintza, Ernai eta Eragin ere. Bertze eragile anitzen babesa ere jaso du protestak.

Hilaren 13an, ELA eta LAB sindikatuetako ordezkariak CEN Nafarroako enpresaburuen elkartearen Iruñeko egoitzan izan ziren, eta lana duintzeko eskatu zioten patronalari. Lan, pentsio eta bizitza duinak izateko eskubidea ere aldarrikatuko dute sindikatuek osteguneko greba orokorraren bidez. ELAko idazkari nagusi Mitxel Lakuntzaren arabera, "benetako lorpenak iristeko ezinbestekoa da mobilizazioa". Eta lortu nahi dutena argi dute: erosahalmena berreskuratzea; prekaritatea amaitzea; gutxieneko diru sarrera duinak bermatzea 1.200 euroko gutxieneko soldatarekin eta 1.080 euroko gutxieneko pentsioarekin; genero arrakala amaitzea; zigorrik gabeko erretiro aurreratua; osasun zerbitzu publiko eta doakoak ziurtatuko dituen sare unibertsala; diru sarrerak bermatzeko errenta eta errenta bermatua gutxieneko soldataren bera izatea; eta pentsioak osatzeko araudia.

ELAk eta LABek nabarmendu dute 2013 amaieratik hona izan den hazkunde ekonomikoaren zikloa "langileen lepotik" egin dela, eta erantsi dute argazki horrek bere alde iluna duela, datu makroekonomikoek hobera egin badute ere. Nafarroan, adibidez, pobreziari buruzko hirugarren txostena aurkeztu berri dute Nafarroako Gobernuko agintariek, eta datuek erdigunean jarri dute 81.500 pertsona daudela egun pobrezian herrialdean: erdiek lana dute, eta 16.700 herritar, gainera, pobrezia larrian daude.

Beraz, lana izatea ez da pobreziatik ateratzeko bermea, gobernuaren txostenak agerian utzi duenez. "Enpresaburuek diote ondasuna sortzen dutela, baina datuek erakusten dute langile pobreak daudela, eta hala aitortzen du Nafarroako Gobernuak berak ere", LABeko Nafarroako koordinatzaile Imanol Karrerak nabarmendu duenez.

Emakumeen bizkar

Soldata kobratzen duten langile pobreen egoera salatu dute sindikatuek. Ez dira, halere, langile prekario bakarrak. GITE Gizarte Ikerketarako Talde Eragileak bertze sektore bat jarri nahi izan du fokupean egunotan: soldatarik kobratzen ez duten langileena, alegia. 1970eko hamarkadatik ari da Maria Angeles Duran aditua (Madril, 1942) ikerketa esparru hori jorratzen, eta Iruñean izan da GITEko kideekin eta herritarrekin bere gogoetak partekatzen. Politika eta Ekonomia Zientzietako lizentziaduna da, bertzeak bertze.

Gogoeta eta eztabaida guztiak baldintzatzen dituen datu bat jarri du Duranek mahai gainean: kobratu gabe lanean ari diren langile gehienak emakumeak direla, hain zuzen ere. Ordaintzen ez den lan horrek zaintzarekin du lotura anitzetan, eta zaintzaren ardura emakumeen bizkar dago, gehienetan.

Gogoeta eta eztabaidetan eragin handia duen bertze auzi bat nabarmendu nahi izan du Duranek, horrekin batera: ordaindu gabeko lanaren atzeko datuak ezagutzeko dauden zailtasunak. Hau da, "hagitz zaila" dela jakitea benetan zenbaterainokoa den batez ere emakumeek egiten duten kobratu gabeko lan jarduera horren tamaina. "Hasieran baino inkesta eta ikerketa lan gehiago egiten dira, baina ez dira, oraindik ere, behar bezain zehatzak, eta ez dira behar bezainbertzeko maiztasunarekin egiten; administrazioak hiru hilabetean behin egiten du Biztanleria Aktiboaren Inkesta, baina ordaindu gabeko lanari buruz zehaztapen hori lortzetik urrun gara".

Estatistikarik eta daturik ezari aurre egin behar izan zion Duranek bere ikerketak hasi zituenean. Adituak berak zuzendu ditu gaiari buruz egin diren inkesta lan anitz. 1980ko hamarkada hasierakoak dira lehendabizikoak. Orduan, etxean lan egiten zuten emakume anitzek ez zeukaten lantzat beren etxeko jarduera hori, Duranek azaldu duenez: "Etxean zituzten betebeharrak egiten zituztela erantzuten zuten; hau da, zegokiena egiten zutela", gogoratu du.

Emakumeok, batez bertze, zortzi orduz aritzen ziren etxean, lanean, egunean. "Emakumeok ez zuten soldatapeko lanposturik; bilatu ere ez zuten egiten; halere, eskainiz gero, %55ek erran zuten onartuko zutela", azaldu du adituak.

Datu hori garai hartako langabezia tasari buruzkoarekin lotu zuen Duranek, ikerketa egin zuenean, eta agerian utzi zuen administrazioek eta ekonomiaren esparruko agintariek esku artean zituzten kopuruak ez zirela, inondik ere, errealak: "1980ko hamarkadaren hasiera hartan, Espainian 800.000 pertsona ziren langabezian; baina ordaindu gabeko lana egiten ari ziren, eta, eskainiz gero soldatapean aritzeko prest ziren %55 horiek kontuan hartuz gero, hiru milioi pertsona baino gehiago baziren langabezian", azaldu du.

Duranek ez du zalantzarik: "Gizarteak aurrera egiten du eta eusten dio ordaindutako lanari esker, bai eta ordaintzen ez den lanari esker ere". Horregatik, argi du administrazioak ezin duela azterketa makroekonomikoak egiten jarraitu, bakarrik merkatuarekin lotutako datuak kontuan hartuz. "Ez dago doako lanaren laguntzarik gabe mantentzen den politika publikorik", nabarmendu du Duranek.

Hainbat datu jarri ditu mahai gainean, ordaindu gabe egiten den lan horrek politika publikoekin duen harremana azaltzeko. "Osasunaren arloan, adibidez, sistemak ematen dituen 12 orduko, bertze 88 ordu behar dira osagarri". Duranek zehaztu du osasun sistemak artatu beharreko gaixo gehienak ez direla apendizitisak jota edo hanka bat hautsi dutelako ailegatzen ospitalera. "Gurearen gisako gizarte garatu eta gero eta zaharrago batean, gaixotasun kronikoek gero eta pisu handiagoa dute; gero eta zaintza gehiago behar dugu, eta zaintza hori sistematik at jasotzen dugu. 88 ordu horiek, batez ere, emakumeek ematen dituzte", zehaztu du.

Tentsioa

Sistemak ematen dituen orduen eta emakumeek kobratu gabe egiten dituztenen arteko desorekari aurre egitea ez da batere erraza. Horixe nabarmendu du Maria Angeles Duranek. Zaintza behar duten sektoreen artean aipatu ditu haurrena, gaixoena eta zaharrena. Baina bada laugarren bat, hagitz garrantzitsua, adituaren hitzetan: "Zaintzaren ardura hartzeari uko egiten dioten gizonena, alegia".

Zaintzaz arduratzen diren emakume anitzek nork zaindu ez dutela gaineratu du Duranek, eta, kasu anitzetan, diru sarrera txikiak dituztela. Biztanleria zahartzeak, baina, argi utzi du zaintzaren beharra gero eta handiagoa izanen dela, eta horrek "tentsioa" sortzen du. "Konponbide magikorik ez da; nik, behintzat, ez dut. Halere, argi izan behar dugu kalitatezko zerbitzu publikorik ez dugula izanen sistemaren alde txarra onartzen ez badugu: zerga presioa, alegia", erantsi du.

Ordaindu gabeko lanak egiten dituzten horiek kategoria propioa osatzen dutela azaldu du adituak, baina kategoria horri zerbait falta zaio klase sozial bilakatzeko, Duranek zehaztu duenez: "Kontzientzia falta zaio; eta, horrekin batera, buruzagiak eta barne antolaketa". Duranek badu, oraindik ere, zer ikertu eta zer aztertu lan ordaindu gabeari buruz.

Protesta ez kriminalizatzeko
2020-01-242020-01-23Albisteak, gaiak, Nafarroa

Protesta ez kriminalizatzeko

Edurne Elizondo
Errepresioari aurre egiteko, protesta egitea zilegizkoa dela aldarrikatzeko, eta epaileak kolektiboaren jarduera ikertzen ari direla salatzeko: horretarako antolatu du Altsasuko Ospa kolektiboak errepresioaren aurkako astea. Astelehene...

Zidakosen irakaspena
2020-01-242020-01-23Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Zidakosen irakaspena

Edurne Elizondo

Ibaiak, goiz edo berandu, berea dena eskatzen du; hau da, guk kentzen dioguna". Horixe nabarmendu dute Hasta aquí llegó la penúltima riada. Las enseñanzas del Zidacos (Honaino iritsi zen azken-aurreko uholdea. Zidakosen irakaspena) liburua idatzi duten egileek. Altaffayllak eman du argitara. "Auzolanean" prestatutako obra da, halere: hamazazpi adituren hitzak jaso ditu, iazko uztailaren 8ko uholdeek Tafallan eta inguruko bertze hainbat herritan eragindako hondamendiari buruz herritarrek egindako argazkiekin batera.

Hitzen eta irudien bidez, egileek gogoetara deitu nahi dute, hain zuzen ere. Haien hitzak ere Tafallan gertatutakoaren inguruan gogoeta egin eta gerokoak dira. Joan den uztailaren 8ko uholdeek ezustean harrapatu zituzten herri horretako bizilagunak. Sei orduan, uraren maila 0,10 metrotik 5,75 metrora igo zen Zidakos ibaian. Ur emari handiena gauerdian izan zuen. Ordurako, alarma guztiak piztuta zeuden, eta agintariek etxean gelditzeko eskatu zioten jendeari. Ur emariaren bat-bateko igoera handi horrek anitz erraten du Tafallan eta inguruko herrietan gertatu zenari buruz, Camino Jaso adituaren ustez. "Biescasen gertatutako uholdearen gisakoa izan da", erran zuen hondamendia gertatu eta astebetera.

Ibaien leheneratzean aditua da Jaso, bai eta Altaffayllak argitaratutako liburuan parte hartu duten egileetako bat. Jasoren testuarekin batera, Marina Aoiz, Belen Ausejo eta Luis Miguel Escudero kazetarienak ere irakur daitezke uholdeen inguruko liburuan, bai eta Antonio Aretxabala geologoarena, Jesus Cabrejas ingeniariarena, Julia Ibarra biologoarena, Uñaki Urkia arkitektoarena eta Javier Zabalza historialariarena ere. Egileen zerrenda osatzen dute Julen Rekondo ingurumen teknikariak, Juan Jesus Corcin Erriberriko zinegotzi ohiak, Beireko, Pitillasko eta Leozko alkate Ainara Gonzalezek, Pedro Jose Labarik eta Amaia Ruizek, Txalapartako editore ohi Jose Mari Esparzak, Tafallako zinegotzi ohi Juan Jose Irigaraik, eta Beñat Sorli Cañadak.

Zeru Cañadaren anaia da Beñat Sorli. Ezporogi ondoan zendu zen 25 urteko gaztea, urak autoan harrapatuta, uztailaren 8ko uholdearen ondorioz. Gaztearen familiak haren omenezko testu bat idatzi du, "uholdeek eragindako kalterik latzena" sufritu eta gero.

Hirigintza planak

Altaffayllako liburuaren egileek denboran atzera egin dute, Zidakos ibaiak gainezka egin zueneko bertze aldi batzuen berri emateko. 1935. urteko edo 1943. urteko uholdeak jaso dituzte, bertzeak bertze. Egileek nabarmendu dute, halere, Tafalla jatorrian ez zutela ibaiaren ondoan eraiki, ezta Erriberri ere. Hiriok, baina, hedatuz joan dira denborak aurrera egin ahala, ibaiak berezkoak dituen espazioak hartu arte. Tafallan 1990eko hamarkadan eraikuntzaren esparruan gertatu zen gorakada aipatu dute, bereziki, orduan eraikitako etxebizitza anitzek mugatu egin dutelako ibaiaren berezko bidea.

Auzi hori aztertu du liburuan Tafallako zinegotzi ohi Juan Jose Irigaraik. Kontatu du 1980ko hamarkadaren bukaeran prestatutako hirigintza proiektuaren asmoa zela Tafallako Alde Zaharra zaharberritzea. Asmo hori, baina, "kamustuz" joan ziren udaletxean; 1994. urtean onartutako hirigintza planak hutsean utzi zuen, eta "guztiz bertzelakoa zen filosofia bat" jarri zuen martxan. Hiriak, finean, ibaiaren tokia hartu zuen. "Zidakosek erruz ordainarazi digu orain", nabarmendu du Irigaraik, bere testuan.

Etxebizitzak ez dira Zidakos ibaiak bere bidean aurkitu dituen azpiegitura bakarrak. Uztaileko uholdeak gertatu eta gero, autobideak Zidakosen ezker magaleko sakan guztiak buxatu zituela ohartarazi zuen Camino Jaso adituak: "Ezker magal horretan egin zuen euri gehien, gainera; gure esku ditugun datuen arabera, ematen du zerbaitek atxiki zuela ura, ez bakarrik Zidakosen ibilguan, akaso bertze erreka batzuen ibilguetan ere bai".

Liburuan Jesus Cabrejas bide ingeniariak jorratu du gai hori. "Egia da uztailaren 8ko ekaitza fenomeno erabat ezohikoa izan zela; halere, autobidean neurriak hartu beharko lituzkete, halakorik berriz gerta ez dadin", erran du, argi eta garbi.

Inork ez du zalantzarik uztailaren 8an gertatu zena "erabat ezohikoa" izan zela. Ebroko Ur Konfederazioak berak bostehun urtean behingotzat jo du egun horretan Zidakosek Tafallan izan zuen emaria. Egungo klima aldaketaren testuinguruan, baina, joera da ezohiko fenomenoak maizago gertatzea, eta hori ere kontuan hartu behar dela azaldu nahi izan dute liburuaren egileek.

Beren asmoa izan da gertatutakoa aztertzea, batez ere, berriz ere gerta ez dadin. Liburua 15 euroan jarri dute salgai, eta irabaziak uholdeek kalte egindako herritarrentzat izanen dira. Tafallan bakarrik, 22 milioi euroren galerak izan zirela zehaztu zuten herriko udaleko arduradunek, uholdeak gertatu eta hilabetera. Laurehun auto baino gehiago hondatu zituen urak.

Iritzia: Minaren kolorea
2020-01-242020-01-23Albisteak, Iritzia, Nafarroa

Iritzia: Minaren kolorea

Naiara Elola

Beltza, oso beltza da asfaltoaren kolorea. Iruñea eta Behobia lotzen dituen N-121-A errepidea ez da itxuraz beste errepideak baino beltzagoa. Baina azken urteetako datuei erreparatzea nahikoa da errepide arriskutsua dela ohartzeko. Izan ere, azken 25 urtean 195 lagun hil dira bertan. Iaz hiru lagunek galdu zuten bizia. Aurten, dagoeneko, bi lagun hil dira auto istripuan, Mikel Manzano eta Xabier taberna, Arantza eta Igantziko bi gazte.

Ia galera barneratzeko denborarik gabe, borrokan hasi dira Manzanoren gurasoak eta arreba. Helburua argi dute: N-121-A errepideko kamioi kopurua murriztea. Ziur daude beren semeak bizia galdu zuen istripuko erantzulea ez zela jo zuten kamioia izan. Hala ere, errepideak berezko duen arriskua areagotu egiten dutela irizten diote. Horregatik, aste honetan bertan, Nafarroako Arartekoarekin eta Nafarroako Parlamentuko presidentearekin bildu dira beren eskaeraren berri emateko.

Halako istripu lazgarri bat gertatzen den bakoitzean, barnean halako estualdi bat sentitzen dut. Egunero ibiltzen naiz joan-etorrian Iruñera errepide horretan. Sei urte baino gehiago dira ibilbide hori egiten dudana. Denbora horretan denetik ikusi dut: gidaria lokartu eta zelai batean hegazkinen antzera lur hartutako kamioiak, maldan behera balaztarik gabe gelditu den kamioia auto bat aurreratu nahian, sakelakoan mezua idatziz autoa gidatzen duen gizona, errepideko lerro jarraitua egonda ere ibilgailuak aurreratzen dituen gidari arduragabea...

Pertsonalki, ez dakit zein izan daitekeen irtenbidea. Manzanotarrek proposatutakoa ideia ona izan liteke. Belateko tunelak konpontzen ari zirela mugatu zuten kamioien joan-etorria lehenengo aldiz. Nabarmen murriztu zen ibilgailu pisutsu horien zenbatekoa. Hala ere, irtenbide hori, nire ustez, behin-behineko irtenbide bat besterik ez da. Errepide horrek epe luzerako irtenbide bat behar du. Inbertsioa handia izan arren, autobia bilakatu beste irtenbiderik ez dagoela esango nuke.

"Egia da gobernatu dugunean ez dugula egin, baina ezin dugu dena egin". Javier Esparza Navarra Sumako Nafarroako Parlamentuko bozeramailearenak dira hitzok. Beharra egon arren, inolako lotsarik gabe onartu du duela egun gutxi N-121-A errepidean ez zuela ezertxo ere egin UPNren gobernuak. Beste gauza askotarako zuten dirua, tartean Navarra Arenarako edota Los Arcoseko zirkuiturako, ez zuten horren beharrezkoa zen beste azpiegitura horretarako.

Irtenbidea iritsi bitartean, N-121-A errepidearen asfalto beltza hildakoen omenez jarritako lore sortekin koloreztatzen jarraituko dute haien senideek. Olagueko zuzenbidean oraindik ez dute jarri, baina ziur laster jarriko dutela.

Bertatik igarotzean, beti oroituko naiz hor bi gazte hil zirela. Haiei tokatu bezala, niri eta nireei tokatzeko aukerak badirela. Ez nuke inoiz lorerik jarri nahi. Horregatik, Manzanotarrek bezala, nik ere, irtenbidea eskatzen dut. Haiek bezala, ez nireentzat bakarrik, denentzat.

Burokrazia, eskubideak murrizteko aitzakia
2020-01-172020-01-16Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa

Burokrazia, eskubideak murrizteko aitzakia

Edurne Elizondo

Egoera ez da lehengoa. LGTBI mugimendua anitz ahaldundu da, eta ez da erraza indar hori suntsitzea". Laura Berrok erran zituen hitzok, 2018ko ekainean, Iruñeko Udaleko Berdintasun eta LGTBI zinegotzia zenean. Iazko maiatzeko hauteskundeak egin eta gero, udaletik at gelditu zen Berro. Jada ez da zinegotzi, eta udal gobernua Navarra Sumaren esku da —UPN, Ciudadanos eta PP—. Berdintasun eta LGTBI saila hutsean utzi dute hiriko oraingo agintariek: Maria Garcia-Barberena Kultura eta Berdintasun zinegotzia da, eta LGTBI sailaren arrastorik ez da gelditzen. Ez hori bakarrik: LGTBI kolektiboaren aldeko udal politiken ikur den Harrotu zerbitzua kamustu nahi du Enrique Maia alkateak; itxi ez, baina hankamotz utzi, eskaintzen dituen zerbitzuak murriztuz.

"Aurreko udal gobernuak arlo sozialean egindako urrats guztiak hutsean utzi nahi dituzte oraingo agintariek", salatu du Berrok. Lehengo egoerara itzuli, alegia. Aranzadiko zinegotzi ohiak uste du ez dela erraza izanen LGTBI mugimenduaren indarra suntsitzea, oraindik ere, eta kolektiboak hasi dira jada indar hori karrikan erakusten.

Udalak abenduaren 12an bilera bat egin zuen Harrotuko arduradunekin, zerbitzua moldatzeko zituen asmoen berri emateko. Handik egun gutxira, abenduaren 16an, Kattalingorriko eta bertze hamaika kolektibotako kideek agerraldi bat egin zuten udaletxe aurrean, asmo horiek salatzeko eta Harrotu zerbitzua bere horretan behar dela defendatzeko.

Kattalingorrik kudeatzen du Harrotu. Nafarroako Gobernuak bultzatutako eta LGTBI kolektiboa artatzeko Kattalingune zentroaren ardura ere elkarte horren esku da. Abenduaren 12an egindako bileran, zerbitzua "bikoiztua" dagoela erran zien Iruñeko Udalak Kattalingorriko arduradunei, Harroturen eskumenak murrizteko argudio gisa.

Eskuduntzak

Enrique Maiaren udal gobernuak 2017ko Berdintasunerako legea hartu du egindako urratsen oinarritzat, eta nabarmendu du LGTBI kolektiboko kideak artatzeko zerbitzuak martxan jartzeko eskumena Nafarroako Gobernuarena dela, lege horren arabera. Udalak erran du, zehazki, Nafarroako Gobernuak jakinarazi ziola eskuduntza gehiago hartu nahi dituela, eta hortik datorrela Harroturen zerbitzuak murriztu nahi dituen eredu aldaketa. Nafarroako Gobernuak, baina, ohar baten bidez ukatu egin du hori: "Gobernuak ez du inolako aldaketarik proposatu Kattalingunek eskaintzen duen zerbitzuan; zerbitzu horren barruan daude sexu eta genero aniztasunaren esparruko aholkularitza, sexu aholkularitza eta laguntza juridikoa, Nafarroa osoko herritarrentzat, Iruñekoak barne. Hala da 2016. urtetik".

"Zerbitzua bikoiztuko dela esaten dute, baina, horren inguruko informazioa eskatu, eta ez digute deus eman; Iruñeko Udaleko arduradunek ez digute inolako txostenik erakutsi", erran du Kattalingorri elkarteko kide Ander Iribarrenek. Kezka agertu du Harroturen inguruan udalak har ditzakeen erabakien inguruan, eta argi utzi du Harrotuk egun eskaintzen duen "zerbitzu osoa" behar duela hiriak.

Udalak "elkarteentzako espazio" bilakatu nahi du Harrotu, eta arretan, sexu aholkularitzan eta laguntza juridikoan betetzen dituen funtzio nagusiak hutsean utzi. Urtarrilaren 9an egin zuten Iruñeko Udaleko eta Kattalingorriko kideek azken bilera. "Ez digute deus berririk esan. Zerbitzuak bikoizteari buruzko txostena ez dugu jaso oraindik, eta hori behar dugu, auzi horren inguruko erantzuna eman ahal izateko", berretsi du Iribarrenek.

Hilaren 9ko bileran udalak ez zuen inolako eperik zehaztu egin nahi dituen aldaketak martxan jartzeko. Zerbitzuari eraginen liokete, bai eta Harrotun ari diren langileen egoerari ere. Egun, lau pertsona ari dira San Gregorio karrikako bulegoan lanean; zerbitzuak murriztuz gero, langile horietako hiru galduko lituzke zerbitzuak.

2017ko ekainean inauguratu zuten Harrotu, eta 2019ko bukaerakoa da zerbitzu hori kudeatzeko Kattalingorrik udalarekin duen azken kontratua. Urteotako lanak agerian utzi du herritarrek behar duten zerbitzu bat dela Harrotuk ematen duena, eta hori galtzea da Kattalingorriko kideen kezka nagusia, hain zuzen ere.

Baliabideak

"Harrotuk lan ildo ezberdinak ditu, baina denek eragiten diote elkarri; beren osotasunean hartu behar ditugu". Horixe nabarmendu du Iribarrenek, eta, horregatik, argi utzi du lan ildo horietako batzuk bertan behera uzteak zerbitzu osoari eginen liokeela kalte. "Herritarrak izanen dira galtzaile. Harrotun segurtasun eta askatasun espazio bat sortu dugu, espazio atsegin bat, kalitatezko arreta eskaintzeko, eta ez dugu galdu nahi".

INAI Nafarroako Berdintasunerako Institutuko kideekin ere egin dute bilera bat Kattalingorriko kideek, eta, azaldu dietenez, gobernuak ez du asmorik Kattalinguneri baliabide gehiago emateko. "Harroturen zerbitzuak murrizten badituzte, Kattalingunek egin beharko die aurre Iruñeko beharrei ere; baina, baliabiderik gabe, nekez egin ahal izanen dute", azaldu du Iribarrenek.

Orain arte, Harrotuk artatu du Iruñeko jendea, eta Kattalingunek, berriz, herrialdeko gainerako hiri eta herrietakoa. "Zerbitzu publikoak dira biak, eta ezin dute inor kanporatu, baina ahalik eta eraginkorren izaten saiatu dira beti", zehaztu du Ander Iribarrenek. Argi utzi du, dena den, gaur egun ere, nork bere baliabideekin, "ahal duena" egiten duela. "Ezin dugu ahaztu zerbitzuek ezin izanen dutela lan eraginkorra egin baliabiderik ez badute. 2017an onartutako legea helduleku garrantzitsu bat da, baina ez dira jasotako neurriak diruz hornitzen ari".

Orain arte, 130.000 euroko aurrekontua izan du Harrotuk, urtean; Kattalingunek, berriz, 110.000 eurokoa.

Aipatzekoa da UPNk —egun Navarra Sumaren barruan dago, Ciudadanos eta PPrekin batera— ez zuela babestu 2017ko LGTBI berdintasunerako legea; abstentzioaren alde egin zuen Nafarroako Parlamentuko bozketan; PPk, berriz, kontrako botoa eman zuen. Iruñeko Udalean ere, UPNk zalantzan jarri zituen LGTBI kolektiboaren inguruko politikak, Joseba Asiron (EH Bildu) alkate zenean. Zehazki, Harrotu "doktrinatzeko" erabiltzea egotzi zion Aranzadiri: "Diru publikoarekin zama politiko erradikala duten ehunka liburu erosten ari dira, udal liburutegi populista, ideologizatu eta muturreko bat sortzeko", erran zuten UPNko udal taldeko kideek 2018an.

"Arazoa ez da oraingoa", erran du Berrok; baina beharrezkotzat jo du oraingo urratsak oraingo testuinguruan kokatzea: "Eskuin muturra, matxismoa eta LGTBIfobia gora egiten ari dira. Navarra Sumak bat egin du joera horrekin". Zinegotzi ohiak argi du auzia ez dela burokraziaren esparruko arazo huts bat: "Kolektibo baten eskubideak murrizten ari dira".

Itzalak argia nahi ez duenekoa
2020-01-172020-01-16Albisteak, Ekonomia, gaiak, Nafarroa

Itzalak argia nahi ez duenekoa

J. Senar - E. Elizondo
Ez da erraza ezkutuan gelditu nahi duen hori aurkitzea, gordeta jarraitu nahi duenak ahaleginak egiten dituelako aurki ez dezaten". Vigoko Unibertsitateko irakasle Alberto Vaquero-Garciarenak dira hitzak, eta Nafarroako Unibertsi...

Kalean, baina bizirik
2020-01-172020-01-16Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Kalean, baina bizirik

Uxue Rey Gorraiz

Urtebete joan da. Iruñeko Maravillas gaztetxeko kideek gogora ekarri dute Nafarroako Gobernuak aurreko urtearen hasieran eraikina hustu zuenekoa. Helburu horrekin, elkarretaratzera deitu zuten iragan den ostegunean, eta lagun mordoa agertu zen babesa ematera.

Iazko urtarrilaren 8an sartu ziren foruzainak gaztetxean, ikuskaritza teknikoa egin behar zutela argudiatuta. Ordu txikietan hustu zuten eraikina, barrenean inor ez zegoela aprobetxatuz. Agindua, jakina, goragotik heldu zen: Iruñeko Instrukzioko 4. Auzitegiak eman zuen, Nafarroako Gobernuko Ondare Zerbitzuak eraikina ikuska zezan, haien esanetan, "segurtasun neurriak" zirela medio. Eraikinera indarrez sartu, eta barreneko materiala eraman zuten. Hura salatzeko eta gaztetxeak bizirik dirauela aldarrikatzeko bildu dira berriki gazteak Nabarreria plazan. Kalean, porlanez itxita baitago jauregiko atea iaztik.

Gazteek orain urtebeteko argudio berari eutsi diote. Haien ustez, Nafarroako Gobernuak adierazi zuen ikuskatzeko beharra "aitzakia hutsa" izan zen, eta sinetsita daude horren atzean "gaztetxea hustu nahia" besterik ez zegoela. Hilabete korapilatsua izan zen iazko urtarrila, baina, tirabira hainbaten ondotik, Maravillas gaztetxea ixtea lortu zuen Nafarroako Gobernuak. Gaur egun gaztetxekoek ez dute eraikinean sartzerik, baina kalean jarraitzen dutela aldarrikatu dute ozen: "Ez gara desagertu".

2017ko irailaren 3an okupatu zuten gazteek Rozalejoko markesaren jauregia lehenbiziko aldiz. Nafarroako Gobernuaren jabetzakoa da eraikina, baina urteak zeramatzan hutsik ordurako. Gobernuak salaketa jarri zuen, eta akusazio partikular bilakatu zen 2018ko uztailean. Handik hilabetera, abuztu hartan, foruzainek gaztetxea hustu zuten, Espainiako Poliziaren laguntzaz. Protestak izan ziren biharamunean gaztetxearen ingurumarietan, eta istiluak izan ziren Poliziarekin. Dozenaka zauritu izan zirela salatu zuten gazteek, Polizia borrekin oldartu baitzitzaien. Arratserako, ordea, berriz okupatu zuten gaztetxea, iazko urtarrilera arte.

Maravillas gaztetxeko kideen eta instituzioen arteko tentsioak bizirik jarraitzen du ordutik, eta negoziazioetan ez dute erdietsi ados jartzea. 2018ko abuztuan foruzainek jauregia hustu zutenean, 22 lagun identifikatu zituzten, eta, urtebete baino gehiago esperoan igaro eta gero, 2019ko urrian izan zuten epaiketa, udazkenera atzeratu baitzuten berez maiatzerako aurreikusita zegoen zita. Epaiketan, denak absolbitu zituzten, azkenean, "froga faltagatik". Magistratuak adierazi zuen ez dagoela froga nahikoa auzipetuei zigorra ezartzeko. Ondotik, Nafarroako Gobernuak erabaki zuen ez zuela helegiterik jarriko, epaiketa galdu izanagatik ere.

Memoriaren etxe

Rozalejoko markesaren jauregiaren etorkizuna notizia izan da berriz ere azken egunotan. Joan den astean, Nafarroako Gobernuko Herritarrekiko Harremanetako kontseilari Ana Ollok bere departamentuaren plan estrategikoa aurkeztu zuen. Aurrekontuaren berri ere eman zuen, eta, bertan ageri denez, gobernuak bost milioi euro erabiliko ditu jauregi horretan Nafarroako Memoriaren Institutuaren egoitza ezartzeko lanetarako. Ez dago dataren inguruko zehaztapenik oraindik.

Gaztetxekoak ez dira sobera harritu Ollok adierazitakoarekin. Izan ere, 2018ko udan argudio horixe erabili zuen aldaketaren gobernuak gaztetxea hustu zezatela agintzeko. Ia urte eta erdi geroago, hura "ezerezean" gelditu dela nabarmendu dute gazteek, ez baita halakorik martxan jarri, eta gobernuaren hitzaz ez direla fio azaldu du kide batek.

Instituzioetatik jasotzen ez duten babesa kalean sentitzen dute gaztetxekoek. Auziak oihartzun handia izan du Iruñerritik kanpo ere: Euskal Herriko txoko askotako jendeak hartu du parte Maravillasen aldeko manifestazioetan. Elkartasun keinuetan bereziena, ordea, Josefina Lambertok behin baino gehiagotan adierazi diena izan da. Jauregia lehen aldiz hustu zuten egunean bertan joan zen hara. Haren ahizpa Maravillas Lambertoren omenez du izena hala gaztetxeak. 1936an, frankistek bortxatu, hil eta txakurretara bota zuten Maravillas.

Bide zaila izaten ari dira gaztetxekoak azken urteotan, eta ez dirudi, oraingoz, oztopoak lautzera doazenik. Aurrera begira ari dira, ordea, esperantzaz. "Ez zaigu falta borrokatzeko indarrik, eta hemen jarraitzen dugu", defendatu dute, irmo. Hemendik aurrera batez ere "auzoan zentratzeko grina" dutela aldarrikatu dute. Iruñeko Alde Zaharrean gelditu nahi dute, auzoaren alde egiteko. Bizilagunek helarazten dieten berotasunak indartzen ditu bidean: "Kaleak astintzen segituko dugu", esan dute, ozen.

Iritzia: Ez digute ezer oparituko
2020-01-172020-01-16Albisteak, Iritzia, Nafarroa

Iritzia: Ez digute ezer oparituko

Lur Albizu Etxetxipia
Ez digute ezer oparituko; are gehiago, egunez egun oparitzen digutena miseria baino ez da. Opari pozoidun asko, gehiegi, eman izan dizkigute azken urteetan. Eta irentsarazi nahi izan dizkigute. Banan banan. Iruzur bat bestearen at...